თავისუფლება და შემოქმედება, ანუ ღმერთთან ნაბრძოლი იაკობი

ნებისმიერი ადამიანი, ნებისმიერ თავის აქტში, არაა ბოლომდე თავისუფალი. დოსტოევსკის ერთი გმირისა არ იყოს, მართლაც, ქმნილი თავისუფლება გადის იმ მაქსიმალურ ზღვრამდე, სადაც საღვთო უსასრულობა იწყება და მცირდება, ლამის არარაობამდე მცირდება - ადამიანური სინამდვილე. მწერლის ერთ-ერთი გმირის მიხედვით, მაქსიმუმ, ადამიანი შემძლეა, მოიკლას თავი და ამით პროტესტი გამოუცხადოს ღმერთს, როგორც შემოქმედს - შემოქმედმა. პარადოქსია, მაგრამ ღმერთადამიანური ეს კავშირი, ამგვარი სახის სინერგია, დასაშვებია თვით საღვთო სიყვარულისა და გულმოწყალების მიერ და დასაშვებია სწორედ იმიტომ, რომ ღვთაებრივი რეალობა არ არის  სამართლიანი და ლოგიკური, ისე, როგორც ეს ჩვენ გვესმის.
ამრიგად, ადამიანი, შემძლე იმისა, რომ გაინადგუროს საკუთარი თავი, ანუ შეწყვიტოს საკუთარი სიცოცხლე. ის, თავის მხრივ, შემოქმედებს, მაგრამ ნეგატიური კუთხით. ის "უპირისპირდება" ღმერთს, საკუთარი თავის გამოყოფით მისგან. სხვაგვარად, საკუთარი ყოფიერების ავტონომიურობის გამოცხადებით, ცდილობს თავდაღწევას საღვთო ყოფიერებისგან, თუმცა ამაოდ. ადამიანის თავისუფლება ვერ ცვლის საღვთო რეალობას. ის ვერ ცვლის საღვთო განგებულებას, რომელიც თავის ყოფიერებაში წარსულს, აწმყოსა და მომავალს ფარავს, ანუ ხედავს სრულ რეალობას ერთ სიბრტყეზე. 
ბაქანზე მდგომი ღმერთის იგავური სახე, რომელიც უეჭველად ხედავს რელსებზე მიმომსვლელ ვაგონებს და თავად ვაგონებში, ადამიანები თავისუფლები არიან საკუთარ აქტებში. მაგრამ ის ვინც ბაქანზეა, მიუხედავად თავისუფალი ნებისა, მცოდნეა მაინც სრული რეალობის.
ამ ცნობილ მაგალითში მთავარი არის დეტალი, რომ ბაქანზე არ არსებობს დრო-სივრცე. ის სულ სხვა რეალობაა, ამიტომ, ამ საღვთო ყოფიერებიდან ვაგონებში და რელსებზე (დრო-სივრცეში) ჩაკეტილი ადამიანების ყოფიერება სხვაგვარად იხედება.
ამრიგად, ადამიანის ეს აქტი (თვითმკვლელობა), ზოგადად სიკვდილი, მუდამ გაივლის არარაობის იმ უფსკრულს, რომელიც ღმერთს წინასწარ ენახა უკვე თავის ქმნილებაში, მისივე ქმნილი რეალობისთვის. მაგრამ ეს "წინასწარ ენახა" მხოლოდ სიტყვის მიახლოების მცდელობაა საღვთო რეალობისადმი და არა ყოვლისშემძლე ღვთის თვისების სრულწვდომა. გახსოვთ, ლაზარე როცა მოკვდა ქრისტე იქ ტირის. მან, როგორც ღმერთმა, უწყის, რომ, აი, საცაა ეტყვის ლაზარეს სიტყვას და მკვდრეთით აღსდგება მეგობარი. იმიტომ, რომ მას არ დაუკარგავს, არ გაუწირავს ის არარსებობისთვის. თუმცა, ის ტირის, და ამ ცრემლში განიწმიდება ის, ვინც უნდა აღსდგეს და განიწმინდება ყოველი ის ადამიანი, რომელიც ჩვენ გვგონია, უსამართლოდ, ან უდროოდ წავიდა ამ ქვეყნიდან. ამრიგად, ღმერთი ინახავს და იჭერს ყოველ სულს საბოლოო მკვდრეთით აღდგომამდე, ღმერთი თავისი ენერგიებით, ამ სამყაროსთვის ფარავს იმ რეალობას, სადაც, პირველიდან უკანასკნელ კაცამდე განისვენებს. ამრიგად, სიკვდილი არ არის განაჩენი. ის არის მხოლოდ ყოფიერების ერთ-ერთი მომენტი.
სხვაგვარად, სიკვდილიც კი, რომელიც, თითქოსდა არგუმენტია ადამიანისა ღვთის წინაშე, არის საღვთო შემოქმედების ერთ-ერთი მომენტი, არა სიყვარულის აპოლოგია, არა ქმნილი რეალობის საბოლოო შედეგი, არა საღვთო ენერგიებში სამარადისო მყოფობა, არამედ, მხოლოდ ერთ-ერთი ეტაპი, გზა, რომელიც ყოველი ქმნილის გასავლელია. ის კი არ შეუქმნია ღმერთს, როგორც, კეთილი რამ, არამედ ის მოჰყვა, როგორც შესაძლებლობა თვით შესაქმეს, რადგან თავისუფლება ქმნილებისა, ანთებული დაღუპვის სურვილით, ან ღვთის სიყვარულით, არის შემძლე გააკეთოს არჩევანი. მხოლოდ არჩევანის გაკეთებითა და  შემეცნებით მიღწეული ნების გამოვლინება ესათნოვება ღმერთს და არა მართული რობოტის ზედმიწევნითი მიდევნება მისდამი. ხოლო არჩევანის გაკეთება ღვთის საპირისპიროდ, ნიშნავს იქ დაბრუნებას, საიდანაც ქმნილება მოდის - არარსებობაში, რომ არა ღმერთის უსაშველო სიყვარული! ამრიგად, ადამიანის თავისუფლება, მისი ჭეშმარიტი სახით გამოვლენა, უეჭველად ღვთისკენ პირით დგომაა და არა ზურგით. მაგრამ, მიუხედავად ადამის ზურგშექცევისა, ღმერთი მაინც არ ცვლის საბოლოო მიზანს, "მიიხუტოს მთელი შესაქმე გულზე", ანუ ქმნილება გაიხსნას და იხარებდეს თავის შემოქმედში სამარადისოდ. ამ მიზნით იქმნება სამყაროც. სწორედ ამას სრულწვდა იაკობი, რომელიც ღმერთს ებრძოდა მთელი ღამე და ბოლოს დაკოჭლდა, რადგან ეს იყო ნიშანი, ბეჭედი იმისა, რომ განისაზღვროს სწორი მიმართება ქმნილისა - უქმნელთან. ყოველ შემოქმედს უნდა ახსოვდეს, ხომ არ გადაწია მან ღმერთი საკუთარ შემოქმედებაში განზე, და ხომ არ დარჩა სრულიად შიშველი სამყაროსა და საკუთარი ქმნილების წინაშე. აქ საღვთო ძალმოსილების შიში სავსებით რეალურია, რომელიც ღვთისადმი სიყვარულში უნდა გაიხსნას.
ჩვენ ვიცით მდოგვის მარცვლის ისტორია, რომელიც კვდება, რომ საკუთარ ნაყოფში გაცოცხლდეს სამერმისოდ. იგი მთელ ტრიადოლოგიას გაივლის - შობიდან - მშობელთან მიბრუნებამდე. ამ საღვთო "დეტერმინიზმს" სამყაროსადმი, რომელსაც ვერც ერთი ქმნილება, ვერც ერთ საკუთარ არჩევანში ვერ შეცვლის სიყვარულის რეალობა ჰქვია, იგივე - ეკლესია.
ამრიგად, თვით ეს აქტი - თვითმკვლელობა, რომელიც არის მაქსიმუმი, რაც შეუძლია ღმერთს დაპირისპირებულმა ადამიანმა გააკეთოს საპროტესტოდ - სინამდვილეში არის "საღვთო კუთვნილება", საღვთო შემოქმედების ნაწილი თავის ქმნილებებში და არა ადამიანის შემოქმედება, რადგან ადამიანს ისედაც ელის ის საკუთარი სიცოცხლის ბოლოს. ეს არის საიდუმლო კარიბჭე, რომელიც გვიხსნის სხვა რეალობას. ადამიანი აუცილებლად საკუთარ თავზე იწვნევს მას. მნიშვნელობა არ აქვს არსობრივად, ღვთის უსაშველო სიყვარულით მიხვალ მის უარყოფამდე, როგორც მისი ადგილის დაკავების სურვილამდე, თუ მისადმი სიძულვილით. შედეგი ერთია - როგორც ხელოვანი ცდილობს საკუთარი ყოფიერების დამკვიდრებას კოსმიურ რეალობაში, რათა საკუთარი თავი წარმოგვიდგინოს თავისსავე ქმნილებებში, აგრეთვე განაგო ყოველი ღმერთმა. მაგრამ მას არ ჰქონია მასალა. ხოლო ხელოვანს ეს ყოველივე სჭირდება : სივრცე, დრო, მატერია, ძალა, უნარი და ბოლოს, ბოლოს - ადრესატი, ვისაც წარუდგენს ის ქმნილებას და ქმნილებაში საკუთარ თავს, რომ დადასტურდეს საბოლოოდ.
ყოველი შემოქმედი არის "ღმერთი" , ოღონდ არა არსობრივად, ის მის ადგილს კი ვერ დაიკავებს, მას შეუძლია გახდეს მხოლოდ მსგავსი მისი. ამრიგად, ნებისმიერი ცდა, სამყაროსგან საკუთარი რეალობის გამოყვანისა საკუთარი თავისთვის, პირველმიზეზისთვის მისი მიძღვნის გარეშე - ღალატია ჭეშმარიტი შემოქმედების. ყოველი შემოქმედებითი აქტი, რომელიც არ იქნება მშვენიერი და ამაღლებული, რომელიც ღირსია დაიბეჭდოს, როგორც  იაკობის სხეული - არარაობაა სინამდვილეში.
შემოქმედება მუდამ არის ღია თუ დაფარული განაცხადი "მე ვარ". რადგან რეალობა, რომელიც ადამიანს, როგორც ქმნილს, ხვდება სამყაროში, როცა ის თვალს ახელს, არის სულ სხვა და არა ის, რომელიც არის - თვითონ. სწორედ ამიტომ, ადამიანი საკუთარ თავში შეიცავს არარაობის ნაწილაკებს, იყო დრო, როცა ის არ იყო დროში. და ამრიგად, ნებისმიერი სურვილი, ნებისმიერი მცდელობა იმისა, რომ ის საღვთო რეალობას მოწყდეს და გამოაცხადოს საკუთარი შემოქმედება მხოლოდ თავისად, იმ სასაცილო თოჯინის სურვილს
გვაგონებს, მოალერსე ბავშვის ხელებს რომ ცდილობს ამაოდ დაუსხლტეს...