იაკობ ქსოვრელი - აღმოსავლური ფილოსოფიის საწყისებთან

ძველი ინდური ფილოსოფიის საწყისები

       ინდოეთი თავისი კულტურული მემკვიდრეობით საოცარი ქვეყანაა, ინდოევროპული ენების აკვანი და უმნიშვნელოვანესი, დღემდე აქტუალური ფილოსოფიური საკითხების წინ წამომწევი ცივილიზაციით. გამორჩეული ინდოელი მოაზროვნე, სარვეპალი რადჰაკრიშნანი წერდა: ,,ინდური აზროვნება შესწავლას როდი იმსახურებს, როგორც ქვეყნის მკვლევართათვის ინტერესის ფენომენი. წარსულის მოაზროვნეთა ნაფიქრალს არ დაუკარგავს ღირებულება. რაც ოდესღაც მამაკაცებსა და ქალებს აინტერესებდათ, შეუძლებელია, რომ მან სრულად დაკარგოს სასიცოცხლო მნიშვნელობა. არიელების ვედური პერიოდის ფილოსოფიაში ნათლად ჩანს, თუ როგორ ებრძვიან ძლევამოსილი გონება ურთულეს, მოაზროვნე ადამიანის წინ მდგომ პრობლემებს“. წინამდებარე ნაშრომის მიზანიც სწორედ ესაა, მკითხველი გააცნოს მრავალფეროვანი ინდური აზროვნების საწყისები და, შესაბამისად, ორიგინალური წყაროების წაკითხვის სურვილი გაუჩინოს. დღევანდელ ინფორმაციულად გადატვირთული სამყაროს პირობებშიც კი ფილოსოფია, განსაკუთრებით — ინდური აზროვნება, უმრავლესობისათვის ბურუსითაა მოცული, რის შედეგადაც საზოგადოებაში იბადება მრავალი არასწორი, დამახინჯებული წარმოდგენა კონკრეტული საკითხის მიმართ და ხდება ცივილიზაციური მნიშვნელობის ცოდნის უგულებელყოფა. ჩემთვის, როგორც მკვლევრისთვის, მთავარი მიზანია, ეს უმისამართო ტენდენცია უკეთესობისაკენ შევცვალო. 
      ძველი ინდური ფილოსოფია დაფუძნებულია ვედებზე. ვედები დაწერილია ძველ ინდურ, სანსკრიტის ენაზე; თვითონ სიტყვა ,,ვედა’’ ნიშნავს ცოდნას, ხედვას (აქედან რუსული Ведать, Ведаю). პირობითი ტრადიციის მიხედვით, მიღებულია ვედური ლიტერატურის ოთხ ჯგუფად დაყოფა: 1. სამჰიტები; 2. ბრაჰმანები; 3.არანიაკები; 4. უპანიშადები. ასეთი დაყოფა ირეკლავს ვედური ლიტერატურის ისტორიულ ქრონოლოგიას: უძველესი სამჰიტებია, ხოლო დანარჩენი ნაწარმოებები მისი კომენტარები და დამატებები. ვედების შესახებ სწორი წარმოდგენისათვის აუცილებელია იმ ფაქტის გათვალისწინებაც, რომ ოთხივე ჯგუფი არ წარმოადგენს ერთ მთლიანობას. სამჰიტები - ოთხი კრებულია: რიგვედა, სამავედა, იადჯურვედა და ატჰარვავედა. ყოველი ბრაჰმანა შეესაბამება კონკრეტულ სამჰიტს. 
    ევროპული ვედოლოგიის ორსაუკუნოვანი ისტორიის, ხოლო საკუთრივ ინდოეთში ორ ათას წელზე მეტი ხნის განმავლობაში მრავალი კითხვა, მათ შორის ვედების ზუსტი დათარიღების საკითხი - უცნობი და გაუგებარია. ტექსტებში მოყვანილია სხვადასხვა თარიღი, დაწყებული ძვ.წ VI-V ათასწლეულიდან ძვ.წ. I ათასწლეულის შუა ხანამდე. თუმცა, მეცნიერთა დიდი ნაწილის აზრით, ვედების ისტორია მოიცავს დაახლოებით ათას წელს: მეორე ათასწლეულის მეორე ნახევრიდან - პირველი ათასწლეულის მეორე ნახევრამდე.  მეორე ათასწლეულის შუა პერიოდში მდინარე განგის მიდამოებში ყალიბდება  არათანასწორუფლებიანი სოციუმი. ობიექტურად რას წარმოადგენდა ეს საზოგადოება. ჯერჯერობით ბოლომდე შესწავლილი არ არის. მართალია, იმ დროს ინდოეთში მონობა გავრცელებული ფენომენი იყო, მაგრამ საბერძნეთ-რომისაგან განსხვავებით, იგი არ წარმოადგენდა აუცილებელ სფეროს. ამიტომაა, რომ ძველ ინდურ საზოგადოებას ვერ უწოდებ მონათმფლობელურს (ამ ტერმინის თანამედროვე გაგებით). არათანასწორ პირობებში გამწვავდა ე.წ. კასტური დაყოფა და მოსახლეობა ოთხ სოციალურ ჯგუფად გაიხლიჩა: ბრაჰმანები (ქურუმები, რელიგიური ელიტა), კშატრიები (მეომრები), ვაიშიები(მეურნეები, ხელოსნები, ვაჭრები) და შუდრები (სოციუმის უმდაბლესი ფენა).  შესაბამისად, ვედური ლიტერატურის ჩამოყალიბება-დახვეწა ეხმიანებოდა მიმდინარე მწვავე სოციალურ პრობლემებს. ყველაზე ძველი და მოცულობით უდიდესი ვედა (1028 ჰიმნი, 10 500-ზე მეტი სტროფი, რაც შეესაბამება ერთად აღებულ,,ილიადას’’ და ,,ოდისეას’’.)  - რიგვედაა ( ,,რიგ’’- ჰიმნი, რიგვედა - ჰიმნების ვედა). იგი იყოფა ათ წიგნად, ანუ წრედ - მანდალად. სავარაუდოდ, ეს ჰიმნები უძველეს საგვარეულოებში კოლექტიური შემოქმედების სახით იქმნებოდა. ამ სადიდებლებში პოეტები განადიდებდნენ ღმერთებსა და ბუნების ძალებს; თხოვნითა და ლოცვებით მიმართავდნენ და ამკობდნენ ისეთი ეპითეტებით, როგორებიცაა: ძლიერნი, ბრძენნი, მოწყალენი, ყოვლისმცოდნენი, ყველგანმყოფელნი, სამართლიანნი და ა.შ. ითვლებოდა, რომ ადამიანის სულიერი და მატერიალური კეთილდღეობა ამ მსხვერპლებზეა დამოკიდებული.  საუკუნეების შემდეგ სხვადასხვა ტერიტორიაზე შექმნილი ჰიმნები შეკრიბეს სამჰიტების სახით. აკადემიკოს ფ. ფორტუნატოვის სამართლიანი შენიშვნით, სამჰიტების რიგვედის შემდგენლებს: „ამოძრავებდა ჰიმნების დაზიანებიანებისა და დავიწყების არიდების სურვილი, და არა ლიტურგიკული. ამაზე მიუთითებს იმ ჰიმნების სიჭარბე, რომლებშიც ღმერთების თაყვანისცემა არ ფიგურირებს“. ჰიმნების ლეგენდარულ მომგროვებლებად გვევლინებიან რიშები, რომლებიც არ არიან ისტორიული პიროვნებები. ისინი ტექსტში მთხრობელების ან პერსონაჟების სახით ჩნდებიან.  სხვა სამჰიტებს, რიგვედასგან განსხვავებით, დამოუკიდებლად ნაკლები მნიშვნელობა აქვს. ასე, მაგალითად, მეორე სამჰიტა, სამავედა (სიმღერების ვედა) - ესაა რიგვედის ჰიმნებზე დაწერილი მელოდიების კრებული. მესამე სამჰიტა- იაჯურვედა დიდწილად იმეორებს რიგვედას. მეოთხე - ატჰარვავედა (შელოცვების ვედა) საგრძნობლად განსხვავდება, შელოცვითი ხასიათის გამო. ვედურ ტრადიციაში პირველი სამი ვედა ითვლება ყველაზე სანდო და ავტორიტეტულ ტექსტად. უკანასკნელი კი, როგორც ფიქრობენ მკვლევრები, გვიანდელ სოციალურ გარემოში შეიქმნა. თუ რიგვედაში მოთხრობილია არიელების მიერ არაარიელების დამორჩილება, ატჰარვავედაში - მათი იდეალების გაერთიანება, ანუ სხვადასხვა ხალხის შეხედულებების სინთეზირება. სწორედ ამიტომ, ატჰარვავედა ადრეულ ვედურ კულტურაში ფილოსოფიური აზროვნების ევოლუციის ნათელი მაგალითია. 
     „ბრაჰმანები“ ანუ ბრაჰმანების მიერ ბრაჰმანებისათვის შექმნილი წიგნები, წაროადგენს სამჰიტებზე დაწერილ კომენტარების ვრცელ კრებულს. მართალია, მას ინდურ აზროვნებაში ცალკე დიდი ადგილი არ უჭირავს, მაგრამ, ამისდა მიუხედავად, როგორც სამჰიტებისა და უპანიშადების დამაკავშირებელი რგოლი - საყურადღებოა. სწორედ მისი გავლენით ქურუმობა პროფესიად იქცა, ხოლო მსხვერპლშეწირვა და რიტუალები - ღმერთებზე მნიშვნელოვანი. არანიაკები - მოხუცებისათვის და განდეგილებისათვის დაწერილი ქცევის წესებია, რომლებიც ტყეების სიღრმეებში მიდიოდნენ. თავად სიტყვა „არანიაკ“ - სიტყვასიტვით „ტყიურს“, „ტყისას“ ნიშნავს. 
     უპანიშადები - ვედების უშუალოდ ფილოსოფიური ნაწილია. თანამედროვე გაგებით, ეს არც ფილოსოფიური ტრაქტატები და არც წიგნებია, არამედ ხშირად უავტორო, სხვადახვა დროს მრავალი საკითხის შესახებ დაწერილი ტექსტების კრებულია.  უპანიშადების ტექსტებს ახასიათებს დუალისტური მიდგომა სამყაროს მიმართ: მატერიალური და იდეალური. დროის მიხედვით, მას ადრეულ და გვიანდელ უპანიშადებად ანაწილებენ. ადრეულს განეკუთვნება: ჩჰანდოგია, ბრიჰადარანიაკა, აიტარეია, კაუშიტაკა, ტაიტირია და კენა.  
     ვედური ლიტერატურა მდიდარია ადამიანის არსებობის სხვადასხვა ასპექტით დაინტერესებულ პირთათვის. მასში ადამიანი აღმოაჩენს უდიდეს საგანძურს ფილოსოფიის, რელიგიის, ფსიქოლოგიის, პოლიტიკის, ეთიკის, ესთეტიკის, ლინგვისტიკისა და საბოლოოდ ძველი ინდოეთის ისტორიის სფეროებში. დიდებულია ის ფაქტი, რომ რიგვედა მსოფლიოს უძველესი ტექსტია, რომელმაც ჩვენამდე მოაღწია, ძველ ბერძნულ და ეგვიპტურ ნაწარმოებებთნ ერთად. ძველი ინდოელების მიერ შეთხზულ ჰიმნებში ვხედავთ არსებობის არსის შემეცნების მათ მცდელობას, ვეცნობით ფილოსოფიური აზროვნების ადრეულ პრობლემებს, რომლებიც ვედური ლიტერატურის მითოსის ცოცხალ სხეულში იბადებიან და ვითარდებიან: „რატომ არ ვარდება მზე, არაფერზე დამყარებული?“, „საიდან მოდის და სად მიდის ქარი?’“, „სად ქრება ვარსკვლავებიანი ცა დღისით?“ და ა.შ. ეს იყო მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების ძიების პირველი ნაბიჯები. ჰიმნების ავტორები გამოთქვამენ აზრს, რომ არსებობს ნივთიერება, რომლისგანაც შეიმნა ადამიანის გარშემო არსებული სამყარო. როგორ წარმოედგინათ ეს ნივთიერება? „რა ხე იყო ის, რა ტყე, რისგანაც ღმერთებმა ააშენეს ცა და მიწა?“ (Χ;37) - ამ კითხვაზე უძველესი ბრძენკაცები ერთხმად პასუხობდნენ, რომ პირვანდელი მატერიის სახით გამოიყენეს წყალი, ცეცხლი, ჰაერი და მიწა (Χ, 72; X,88; X,121).
    ფილოსოფიისთვის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო რიგვედაში ითვლება ე.წ. კოსმოგონიური, ასევე ცნობილი, როგორც ნასადის ჰიმნი. ავტორის აზრით, პირვანდელი უმარტივეს მდგომარეობაში არსებული წარმოადგენს რაღაცის მთლიანობას - ეკამს, ამორფულს, ბუნდოვანს, შინაარსმოკლებულს, და ამიტომ მასზე შეუძლებელია ითქვას, არსებობს თუ არა იგი:   
„მაშინ არ იყო არსებული და არარსებული,
არ იყო ჰაერის სივრცე და არც ცა მის თავზე.
რა იყო მოძრაობაში? სად? ვისი საფარქვეშ?
რა იყო წყალი? შეუცნობადი, ღრმა.
მაშინ არ იყო სიკვდილი და უკვდავება,
არ იყო განსხვავება დღესა და ღამეს შორის.“
    ჰიმნში წერია ის, რომ ერთიანი სუნთქავდა „სუნთქვის გარეშე“, თავისთავად, ანუ მას გარეშე ბიძგი არ სჭირდებოდა. არის კი ეს მინიშნება, რომ მოძრაობა თავად ბუნების თვისებაა? პირველი მიზეზი, რომელიც გახდა განსხვავებების სამყაროს ბიძგი, კონკრეტული ნივთების სამყარო, ტექსტში დასახელებულია - სურვილი. ერთიანი იყოფა ურთიერთსაპირისპირო ნაწილებად, ხოლო რაც შეეხება ღმერთებს, ისინი გაჩნდენ „შემდეგ“.  ავტორები აღნიშნავენ: „მხოლოდ უზენაესმა ღმერთმა, რომელიც ცაშია იცის როგორ შეიქმნა სამყარო ან შეიძლება არც იცის.“ სწორედ ეს ფრაზა გვაძლევს უფლებას, ვიმსჯელოთ, რომ ჰიმნის დამწერები მარტივი რეალიზმისკენ იხრებოდნენ. მ. მიულერი, ს. დას გუპა, აურობინდო გჰოში ამ ჰიმნს განმარტავენ იდეალიზმის შუქზე. თუმცა, ვფიქრობ, რომ მეცნიერულად არ იქნება სწორი, ნასადის ჰიმნს მიაწერო „ერთიანის“ და „ტრანსცენდენტური ცნობიერების“ ტერმინები. ეს ტერმინები ჰიმნში საერთოდ არ მოიძებნება, ტექსტში ვერც იქნება ცნობიერებისა და მატერიის დაპირისპირების გნოსეოლოგიური ფენომენი. 
   ფილოსოფიური პრობლემების უფრო ფართო სპექტრს გვთავაზობს უპანიშადები. ძირითადი, რაც აინტერესებს ამ ტექსტებს ,არის არსის პირველმიზეზის ძიება, მცდელობაა,  გამოავლინოს  მირველსაწყისის ბუნება. ამ საკითხზე აზრებს დანარჩენ ვედებშიც ვაწყდებით, თუმცა ყველაზე მეტად ამაზე დაფიქრება უპანიშადებს ახასიათებს. მირველსაწყისის იდეის განვითარებაში დიდი წილი პრანჯაპატის, სკამჰისა და პრანას კონცეპციებმა გაიღეს. შატაპატჰა-ბრაჰმანას მიხედვით, ყველაფრის საწყისი იყო წყალი. მისგან გაჩნდა ოქროს კვერცხი, მისგან კი ქმნილებათა მეუფე და წინაპარი - პრადჯაპატი. ამავე მითის მიხედვით, მას გაუჩნდა  გამრავლების სურვილი, რაც გახდა ცოცხალი არსებების გაჩენის მიზეზი, ტაპასის (კრუხის მიერ გაცემული სითბოს მსგავსი ენერგია, სითბო)  საშუალებით შექმნა სამყაროები და მასში ბინადარი არსებები. ზოგიერთ ტექსტში პრადჯაპატი გვესახება შინაგან შემოქმედებით ძალად.  
    დროთა განმავლობაში ჩამოყალიბდა ე.წ. პრანას (სუნთქვის) კონცეფცია. უკვე ბრაჰმანებთან იგრძნობა ბუნების ძალების გაღმერთებისაგან განდგომა, თანდათან თაყვანისცემის ობიექტად ხდება ის, რაც დგას ბუნების მოვლენის მიღმა, ანუ წარმოადგენს მის საყრდენს. ადამიანი დაბრმავება - დაყრუების ან კიდურების ამპუტაციის შემდეგ მაინც ცხოვრობს, ხოლო სუნთქვის შეჩერებით წყვეტს ცხოვრებას. აქედან ლოგიკური დასკვნა: ადამიანის „საყრდენი“ არის სუნთქვა. სხეული კი მხოლოდ ჭურჭელი, რომელიც შიგთავსს მალავს. პრანა -სასიცოცხლო ძალაა, თავად სიცოცხლე. უპანიშადებში ეს კონცეფცია თავის განხრას ღებულობს და პრანა (მხოლობით რიცხვში) სულს, ანუ ატმანს აღნიშნავს. პირველმიზეზის ძიების შედეგი ორი უმნიშვნელოვანესი ძველი ინდური ფილოსოფიისთვის ცენტრალური კატეგორიის - ბრაჰმანისა და ატმანის აღმოჩენით დასრულდა. 
    სიტყვა ბრაჰმას ვედურ ლიტერატურაში რამდენიმე მნიშვნელობა აქვს; ბრაჰმანი - ბრაჰმების წარმომადგენელი ქურუმი; ბრაჰმანები - წიგნები, ვედების ნაწილი და საბოლოოდ  ბრაჰმანი - ფილოსოფიური ტერმინი, რომელიც, თავის მხრივ, სხვადასხვა დანიშნულებით გამოიყენება, და  ეს ყველაფერი ვედური ლიტერატურის სირთულეზე საუბრობს. ზოგიერთ წყაროში ორნაირი ბრაჰმანი არსებობს - ხორციელი და უხორცო, მოძრავი და უძრავი, მოკვდავი და უვდავი. სხვა ტექსტებში მას აბსოლუტურ ჭეშმარიტებად აცხადებენ, როგორც მატერიალურისაგან წარმოქმნილი ჭეშმარიტება: „ამ წყლებმა შექმნეს ჭეშმარიტება, ჭეშმარიტება ბრაჰმანია“ (ბრიჰადარანიაკა უპანიშადა, V, 5), ხოლო სხვა, საბოლოო ვერსია ბრაჰმანს ყველაფერ არსებულის მირველმიზეზად და პირველწყაროდ, აბსოლუტურ სუბსტანციად აცხადებს. გამოდის, რომ ბრაჰმაა ის, რისგანაც გაჩნდნენ არსებები, რითაც ცხოვრობენ და რაშიც გადადიან სიკვდილის შემდეგ (ტაიტირია უპანიშადა, III,1). 
    ვედურ ლიტერატურაში სიტყვა ატმანსაც გააჩნია რამდენიმე მნიშვნელობა. იგია: ადამიანის სული, სუნთქვა და საყოველთაო სული, აბსოლუტური სუბსტანცია, ბრაჰმანის მსგავსად პირველადი რეალობა. ჩჰანდოგია უპანიშადში გადმოცემულია ორი საპირისპირო შეხედულება ატმანის შესახებ. ასურ (დემონის) ვიროჩანას აზრით, იგი მატერიალურია და გაიგივებულია სხეულთან, ხოლო ღმერთი ინდრა ამტკიცებს, რომ ატმანი უსხეულოა, ატმანი - სულია. უპანიშადებში გაიმარჯვა მეორე პოზიციამ, რის შემდეგადაც ატმანმა შეიცვალა მნიშვნელობა ადამიანი შინაგანი ,„მე“-დან  აბსოლუტურ სულამდე. „ყველაფერია ბრაჰმანი, ხოლო ბრაჰმანი - ატმანია“ - ასეთია არსის პირველმიზეზის ძიების ინდური აზროვნების შედეგი. შესაბამისად, მართალია, უპანიშადებში დიდწილად მატერიალისტური კუთხით აფასებენ რეალობას, საბოლოოდ, გაიმარჯვა ობიექტურმა იდეალიზმმა ბრაჰმანისა და ატმანის კონცეფციების სახით. ვედური ლიტერატურის მთავარი გზავნილი ისაა, რომ სამყარო და ადამიანიც ,,გამოვიდა“ ატმან-ბრაჰმანისაგან და კვლავ მას უნდა დაუბრუნდეს. ადამიანის სულს კი ძალუძს შეაჩეროს ეს მარადიული წრებრუნვა და გადავიდეს აბსოლუტურ სუბსტანციაში, ანუ ბრაჰმანში, ეს არის ადამიანის არსებობის მთავარი მიზანი და დანიშნულება, რომელიც ამ უკანასკნელისაგან ითხოვს ძალისხმევას, გადადის ეთიკურ ასპექტებში, სადაც უკვე ჩნდება სწავლება კარმისა და დჰარმის შესახებ. კარმის კანონის მიხედვით, ადამიანი იღებს საზღაურად იმას, რასაც იმსახურებს თავისი საქციელით და საქმიანობით (ან კარგი, ან ცუდი). „მხოლოდ ის მიაღწევს იმ ადგილს, საიდანაც ხელახლა აღარ დაიბადება, ვინც არაა დასვრილი“ (კატჰა უპანიშადი I, 3,8), ანუ ვინც ეს დაიმსახურა დედმიწაზე ცხოვრებით. დჰარმა კი ადამიანის უზენაესი დანიშნულებაა. მაგალითად, ბრაჰმანების დჰარმა ხალხის დამოძღვრა და მართვაა. კასტური დაყოფის მთავარი ფილოსოფიური არგუმენტი სწორედ დჰარმის შესახებ მოძღვრებაშია მოთავსებული, როგორც კრიშნა ამბობს ბჰაგავად-გიტაში: „ადამიანმა უნდა გააკეთოს ის, რაც მას ევალება. საკუთარი დჰარმისგან გაქცევა გამოიწვევს ადამიანის რეინკარნაციას, ახალ დაბადებას ცხოველის ან მწერის სხეულში, ხოლო დჰარმის კეთილსინდისიერად შესრულება მისცემს პიროვნებას სტატუსით იერარქიულად უფრო მაღლა მდგომ ადამინად დაბადების საშუალებას“. უპანიშადების ავტორები, როდესაც განიხილავენ შემეცნებას, ფიქრობენ, რომ შემეცნება ატმანის დაბალი დონიდან მაღალზე აყვანაა და სულ არსებობს ატმანის ოთხი მდგომარეობა: სიფხიზლე, სიზმრებიანი ძილი, უსიზმრო ძილი და ტურია. საყოველთაო ატმანის დედამიწაზე ყოფნა განიხილება, როგორც სიზმარი. ადამიანი სიფხიზლის დროს ჭეშმარიტებას ყველაზე მეტადაა დაშორებული, რადგან გარშემორტყმულია „უხეში“ და „არაჭეშმარიტი“  მატეიით.
    ატმანის მეორე მდომარეობა, როდესაც სიზმარში ადამიანის სული ტოვებს სხეულს და უახლოვდება საყოველთაო ატმანს, ამ შემთხვევაში იგი უფრო ამაღლებულ რეალობაშია და ხედავს სიზმრებს. მესამე მდგომარეობა კი უსიზმრო ძილია, როცა ატმანი საყოველთაო ატმანს ერწყმის და გადიცდის სიხარულს. მეოთხე, ტურიას მდგომარეობაში კი ატმანი წყვეტს ყველანაირ კავშირს მატერიალურ სამყაროსთან და საყოველთაო ატმანთნ შერწყმული უტოლდება მას. მიუხედავად ამისა, უპანიშადების მიხედვით საბოლოოდ შეუძლებელია დაკონრეტება, თუ რა არის ტურია. იგი უხილავი, აუღწერელი, დაუჭერელი, შეუცნობადი შემეცნების სიუხვეა. იგია ის უვნებო, რაშიც ქრება მატერიალური სამყარო. 
    უპანიშადებში შემეცნების სხვა ასპექტებიც ფიგურირებს. კერძოდ, დიდი ინტერესია შემეცნების ფსიქოლოფიური მხარის მიმართ. როგორც ზემოთ ვახსენეთ, ინდოელების რწმენით შემეცნების პროცესს განასახიერებდა ადამიანის სულის შერწყმა უზენაეს სულთან, რაც მთელ რიგ ტექსტებში შესაძლებელია იოგის საშუალებით ( მუნდაკა უპანიშადი III,2; კატჰა უპანიშადი II, 3 და  სხვ.).
  ამასთან, პარალელურად, აღსანიშნია უპანიშადების ავტორების დამოკიდებულება სიტყვების, გონებისა და ფიქრის შესახებ, მაგ.: ჩჰანდოგია უპანიშადში საუბარია ფიქრებისა  მათ მატერიალურ „საყრდენთან“ (სუნთქვის) განუწყვეტლივ კავშირზე. უპანიშადების ტექსტების ღირებულება ინდივიდუალური აღქმების საყოველთაოში, კონკრეტულის - აბსტრაქტულ წარმოდგენების გადასვლაში იმალება. 
    მაშასადამე, ვედოლოგიის ოცდახუთსაუკუნოვანმა ტრადიციამ გამოიმუშავა მრავალი სკოლა და მიმდინარეობა. უკვე ძველ ინდოეთში მწვავედ იდგა ვედების განმარტების საკითხი, რაც ხშირად გახლეჩვის საგანი ხდებოდა. ინდური ფილოსოფიური სკოლები ორთოდოქსულ და არაორთოდოქსულ მხარეებად გაიყო. ისინი იდეოლოგიურად ეცილებიან ერთმანეთს, მაგრამ ყველას სწორედ ვედური საფუძველი აერთიანებს. ორთოდოქსულს განეკუთვნება ექვსი ძირითდი სკოლა: ვედანტა, მიმანსა, სანკჰია, იოგა, ნიია და ვაიშეშიკა; არაორთოდოქსულს - ბუდისტური, ჩარვაკ-ლოკაიატიკების და ჯაინური მიმდინარეობები.  ვედურ ლიტერატურასთან უშუალო კონტაქტით ადამიანი ითავისებს ულამაზესი პოეტური და მითოსური ენით ჭეშმარიტების ძიების უძველეს დოკუმენტურ მცდელობებს და მსგავსი ცოდნა, ხშირ შემთხვევაში,  მეტად აკეთილშობილებს, ავითარებს, აფიქრებს და ამოძრავებს კეთილსინდისიერ, ფილოსოფიურად განწყობილ მკითხველს.