სიკეთე სიცრუისა

სიკეთისა და ბოროტების დაპირისპირება როგორც აზრის, ისე ქმედების დონეზე განუყოფელი ნაწილია კაცობრიობის ისტორიისა. სიკეთე ყოველთვის მიიჩნეოდა იდეალურ მდგომარეობად, რომლისკენაც მიემართებოდა ფილოსოფია, რელიგია, თუ პოლიტიკური იდეოლოგია. 
  სიკეთისა და ბოროტების ცნებები ფართოდ ინტერპრეტირებადნი არიან. ფილოსოფიის ერთ-ერთ ძირითად დისციპლინაში - ეთიკაში ისინი აზროვნების, განხილვის, მსჯელობის უმნიშვნელოვანესი საგნებია. ჭეშმარიტების გაგების ერთმანეთის საწინააღმდეგო ორი რადიკალური ხედვა არსებობს: აბსოლუტური და რელატიური. აბსოლუტური ჭეშმარიტების გადმოსახედიდან სიკეთე არის ის, რაც ჭეშმარიტებას ასხივებს. ქრისტე სწორედ ამ კატეგორიიდან ასწავლის მოწაფეებს, რომ უნდა იყვნენ წუთისოფლის სინათლენი. კანტი, ეთიკის მხრივ, ქრისტიანულ ტრადიციაშია, ვინაიდან მისი მოძღვრება კატეგორიული იმპერატივის შესახებ მრავალი სამაგალითო ადამიანის არსებობის მიზანს იტევს თავის თავში, შესაბამისად, მისი მიზანი კეთილი ნების განხორციელება და ამ სიკეთით ჭეშმარიტების ნათლის მოფენაა მთელ მსოფლიოში. რელატიურია ხედვა, რომელიც არ ცნობს ობიექტური ჭეშმარიტების არსებობას და მორალის განმსაზღვრელად ადამიანს მიიჩნევს. პროტაგორას ცნობილი გამონათქვამია, რომ ადამიანია ყველაფრის საზომი. კამიუ კი მიიჩნევდა, რომ ობიექტური სინამდვილის თავისთავადი მნიშვნელობა ადამიანისთვის მიუწვდომელია და ეს სინამდვილე მისთვის არის აბსურდი. აბსურდის პირობებში არ არსებობს სიკეთის კატეგორიის განმსაზღვრელი ობიექტური კრიტერიუმები.
  სიმართლე და სიცრუე, როგორც სიკეთისა და ბოროტების დაპირისპირების ველში მყოფი იარაღები, ისე შემოდიან ეთიკის ამ დისკურსში. ოდითგანვეა მიჩნეული, რომ სიმართლე სიკეთის ყველაზე ბასრი მახვილია. სიმართლით იმარჯვებდნენ წმინდანები, ქრისტეს სარწმუნოებისთვის წამებულები. იოანეს სახარებაში არის ეპიზოდი, რომელშიც ქრისტე ეშმაკს სიცრუის მამას უწოდებს. ქრისტიანულ თეოლოგიაში ეშმაკი და ბოროტება თითქმის სინონიმებია. ეშმაკში გაჩნდა ბოროტება. ქრისტეს სიტყვებში იკვეთება ის, რომ ეშმაკი არა უბრალოდ ტყუილის მამაა, არამედ ტყუილისა, როგორც ბოროტების. აქ შესაძლებელია, გაიმიჯნოს ერთმანეთისგან ტყუილი, როგორც რაიმე მოტივის იარაღი, და ტყუილი, როგორც მოტივი. თუ ადამიანის მამოძრავებელი მიზანი არის ის, რომ ტყუილში ამყოფოს თავიცა და გარშემომყოფნიც, მაშინ მისი ეს მიზანი განისაზღვრება, როგორც ბოროტება. არსებობს სიტუაცია, რომელშიც ადამიანი ხედავს საჭიროებას, თქვას ტყუილი, რათა გაიმარჯვოს სიმართლემ. ადამიანს ბოროტების უფრო მძიმე ფორმის ჩადენაც კი შეიძლება მოუწიოს სიმართლისათვის, მაგრამ ეს ფორმა არ უნდა უდრიდეს მისთვის არსს. აქ ისმება შემდეგი საკითხი: ვინ არის ცრუ, ის ვინც იცრუა, რათა გადაერჩინა მოყვასი, თუ ის, ვინც სიმართლე თქვა, რათა დაეღუპა მოყვასი? ფორმა არ არის არსებითი, არსებითი შინაარსია. რა შინაარსი დევს თევდორე მღვდლის ქმედებაში, რომ მან იცრუა მოყვასის გადარჩენის მიზნით? ეს შინაარსი კეთილი ნება და სიყვარულია. და რა იქნებოდა, რომ მას საკუთარი თავისთვის ეთქვა, სიცრუის თქმა ბოროტებაა და სიმართლე თქვიო და მართლაც სიმართლე ეთქვა მტრებისთვის? მისი ქმედების შინაარსი იქნებოდა ბოროტი. ის ამ უკანასკნელ შემთხვევაში იქნებოდა სიცრუის მამის შვილი, მაგრამ მან სიკეთის ის გზა აირჩია, რომელიც სიცრუეზე გადიოდა იმ მომენტში.
  უნამუნოს პერსონაჟი - სოფლის ეკლესიის წინამძღვარი მანუელ სათნო ურწმუნო აღმოჩნდა. მან გაუმხილა მეგობარს, რომ თვითონ არ სწამდა იმის, რასაც ასწავლიდა მრევლს. მეგობრისგან კი მანუელ სათნომ მოწონება მიიღო, რადგან ის მიხვდა, რომ ამით იგი საკუთარ ხალხზე ზრუნავდა. მღვდელმსახური მანუელი ადამიანთა მშვიდობის, მათი ზნეობრიობისა და ურთიერთსიყვარულის სამსახურში იდგა. მიუხედავად მეტაფიზიკური სინამდვილის ურწმუნოებისა, მას მიაჩნდა, რომ დიდი მოძღვრის საქმის გამგრძელებელი იყო. სიმბოლურია ამ პერსონაჟის სახელი, რომელიც, სახარების მიხედვით, მაცხოვრის სახელია და ნიშნავს: ,,ჩვენთან არს ღმერთი“ (ესაია 7:14). იესო ქრისტეში მანუელ სათნო თავის მარტოობას ხედავს. მან თხოვა თავის საყვარელ სულიერ შვილს, როცა მას აზიარებდა, რომ მას ელოცა მისთვის და, მცირე პაუზის შემდეგ, დასძინა ანხელასთვის დაუვიწყარი სიტყვები, რომ მას აგრეთვე ელოცა უფლისა ჩვენისა, იესო ქრისტესთვისაც. მანუელ მღვდლის ამ საკვირველ სურვილში იკითხება მისი ღრმა ფიქრი, რომ იესო ქრისტეც სიცრუის გზით ემსახურებოდა სიკეთეს. ანხელა მისი მოძღვრის ამ ღრმა ფიქრს რომც ჩასწვდომოდა, არ გაიზიარებდა მას, რადგან გულწრფელად სწამდა იესო ქრისტეს ჭეშმარიტი ღმერთობა. ის ფიქრობდა, რომ მანუელი, მიუხედავად ურწმუნოებისა, აკეთებდა ღვთის საქმეს, რომ ის ქრისტემ სწორედ ასეთი გზით მსახურებისათვის დაადგინა.
  სიკეთე და ბოროტება მეტად ღრმა კატეგორიებია, ვიდრე სიმართლე და სიცრუე. რეალობის ზედაპირულ დონეზე სიკეთე და ბოროტება სიმართლისა და სიცრუის ფენომენებში იღრევიან. სიბრძნეა საჭირო, დაინახო, კონკრეტულ მომენტში ცრუ კაცი ბოროტებას ემსახურება, თუ არა. იქნებ სიკეთისა და ბოროტების კატეგორიებიც არ არიან აბსოლუტურნი და ისინიც იღრევიან ერთმანეთში რეალობის უფრო ღრმა ფენებში. ნიცშემ სიკეთისა და ბოროტების მიღმა გაიხედა და დაინახა მათზე აღმატებული ჭეშმარიტება. ისმება კითხვა: სიკეთე აბსოლუტურია თუ რელატიური? კანტის ,,წმინდა გონების კრიტიკა“-ში მოყვანილი მსჯელობა, რომ მეტაფიზიკური საგნები თანაბარი ძალის არგუმენტებით შეიძლება ამტკიცო და უარყო მიესადაგება კი სიკეთეს? უნამუნოს პერსონაჟისთვის თვით სიკეთეა რწმენის საგანი. ის არ არის ურწმუნო არსით, მის სულში არის დიდებული რწმენა სიკეთისა, რომელიც იქცევა ძალად სათნო ცხოვრებისა. მისი ურწმუნოება მიემართება დოგმებს. მანუელი არა რომელიმე ღვთის, მათ შორის, იაჰვეს მსახურია, არამედ სიკეთისა, რომელიც თავის თავში არ გამორიცხავს ღმერთის არსებობას. მანუელ სათნო არ არის ათეისტი, ის აგნოსტიკოსია, რომელსაც რწმენა კი აქვს, მაგრამ აგრეთვე აქვს ცნობიერება საკუთარი უცოდინრობისა და იმისა, რომ შესაძლებლობა არის, იყოს არა ისე, როგორც საკუთარი ეკლესიის დოგმატური მოძღვრება ასწავლის, არამედ - ასე, ან - სხვაგვარად.  უნამუნოს ეს პერსონაჟი ქრისტეს უნამუნოსეული წარმოდგენის ალეგორიული სახეა. თვით მთელი ნაწარმოები ერთი დიდი ალეგორიაა.
  გამართლებული სიცრუე მხოლოდ საშუალებაა. სიცრუე, როგორც მიზანი, არ მართლდება. კანტი მორალის გაფეტიშებას ახდენს, როცა სიცრუეს ყველა შემთხვევაში უღირს ქმედებად სახავს. კატეგორიული იმპერატივი კრძალავს ტყუილის თქმას. საიდან მოდის ეს იმპერატიულობა? საიდან მოდის თვით მორალი? კანტის მორალი ჰიპოთეტურია, რადგან დაშვებას ეფუძნება, თუმცა აბსოლუტურობის პრეტენზიას თავის თავში ატარებს. ჰეგელისთვის მორალი მხოლოდ მომენტია, რომელიც სინამდვილეში ანუ სუბსტანციალურ გონში დგება. სტოიკური, ქრისტიანული თუ კანტიანური - ყველა მორალი მომენტია. გონია აბსოლუტური ფუნდამენტი, ყოფიერება, შესაბამისად, ნამდვილი სიკეთე მასში ცნობიერი ყოფნაა. ჰეგელის ფილოსოფიის მიხედვით, სიცრუეც აუცილებელი მომენტია გონისა, თვით მთელი ბოროტებაც კი მომენტს წარმოადგენს. ამ სინამდვილის მიღმა არაფერია. თვით არარსიც კი გონის მომენტია ისევე, როგორც ყველაფერი, რისი მოაზრებაც კი შესაძლებელია. თუ მთელი სინამდვილე ჰეგელისეული განვითარების ლოგიკის ბუნებისაა, მაშინ სიცრუეც და ბოროტებაც კი სიკეთეა, რადგან გონის აუცილებელი მომენტებია. გოეთეს პერსონაჟის სიტყვები, რომ ის არის ნაწილი დიადი ძალისა, რომელსაც ავი სურს და კეთილს სჩადის ჰეგელის ფილოსოფიას ესადაგება. ღვთის განგებაა, რომ რაც არ უნდა ხდებოდეს, ყველაფერი სიკეთისთვის ხდება. ეს არის ისტორიის ტელეოლოგიური გაგება. ისტორიაში უამრავი ბოროტება მომხდარა, ხდება და მოხდება, მაგრამ ისტორიას აქვს მიზანშეწონილება, აღსრულდეს სიკეთე. ამ გაგებით, ცნებები: სიკეთე, ბოროტება, ჭეშმარიტებაც კი - ყველა ცნება საერთოდ იმ სიკეთის მსახურებაში არიან, რომელიც არა რომელიმე განსაზღვრული შინაასრის ცნებაა მხოლოდ (როგორც, მაგალითად, სიკეთის ცნება), არამედ თვით არის ცნება, აბსოლუტური ცნება - გონი. ამ ლოგიკიდან გამომდინარე შესაძლებელია მსჯელობა გონის მომენტების მნიშვნელობათა და ხარისხობრივი იერარქიის შესახებ. სიცრუე სწორედ იმიტომაა გამართლებული მხოლოდ საშუალებად გამოყენებაში, რადგან მისი თავისთავადი მნიშვნელობა ძალიან მცირეა სიკეთის მომენტთან შედარებით. სიკეთე მიზანია, მაგრამ ეს მიზანიც საშუალებაა უფრო მაღალი ინსტანციის მომენტისათვის, რადგან, საბოლოოდ, ყველაფერი საშუალებაა გონისა. ჰეგელი ამბობს, რომ რაც არის ნამდვილი, გონიერია, ხოლო რაც არის გონიერი, ნამდვილია. აქიდან გამომდინარეობს დასკვნა, რომ ცხოვრების გარკვეულ მომენტში რომელი გადაწყვეტილებაც ყველაზე გონივრულია (თუნდაც იყოს ეს ვინმეს მოტყუება, ან თუნდაც სისხლის სამართლის რომელიმე დანაშაული), ისაა ყველაზე ნამდვილი შესაძლო გადაწყვეტილებებს შორის, შესაბამისად, ყველაზე სათნოც ის იქნება.
  ტყუილი, სიმულაცია შესაძლებელია დანახულ იქნას, როგორც შემოქმედება და როგორც საშუალება რაიმე კეთილი მიზნისთვის. ბიბლიის მიხედვით, ღმერთმა ორმოცი წელი ატარა უდაბნოში ებრაელი ხალხი, რათა გამოეწრთო იგი თავისუფლების ტკივილიან გზაზე, ხოლო შემდეგ მიენიჭებინა მათთვის აღთქმული მიწა - თავისუფლების სასიამოვნო ნაყოფი. როგორც ცნობილია, ამ ხალხმა არ იცოდა, რომ ამდენი წლის განმავლობაში მოუწევდა უდაბნოში სიარული, არ იცოდა, რომ შესაძლებელი იყო, გაცილებით ნაკლებ დროში მისულიყო დანიშნულების ადგილას. ეს იცოდა ღმერთმა. უდაბნოს ეს მძიმე პერიოდი იყო ღვთაებრივი სიმულაცია. ღმერთმა გამოიყენა გონების განუყოფელი უნარი - სიცრუე, მანიპულაცია. მან, თავისი მსახურის - მოსეს საშუალებით, საკუთარ ნებას დაუქვემდებარა ისრაელი ერის ბრმა ნება თავისუფლებისა. ღმერთმა იცოდა, რომ ამ ხალხს არ ჰქონდა თავისუფლების თეორიული გააზრების ინტელექტუალური ძალა, ამიტომ ისინი გამოიყვანა მონობის სტაბილური მდგომარეობიდან (ეს გამოსვლა მოხდა მათზე მანიპულაციის გზით) და ისინი თავისუფლების არასტაბილურ, სახიფათო და მძიმე გზაზე დააყენა. ხალხი დიდ ტკივილს განიცდიდა, დაღლას გრძნობდა, თავს მოტყუებულადაც გრძნობდა. მოსეც ძლიერ იტანჯებოდა, მაგრამ მასში არ კვდებოდა უზენაესი ღმერთის რწმენა, რომ ყოველივე ეს სასიკეთოდ ეწეოდა თავის ხალხს. ღმერთმა თავისი გონების უნარი - სიცრუე გამოიყენა ამ ხალხზე, როგორც ბასრი მახვილი, მაგრამ არა იმისთვის, რომ დაეღუპა ეს ერი, არამედ იმისთვის, რომ მას მოეპოვებინა თავისუფლება და მეტად დამსგავსებოდა იგი თავის შემოქმედს.
  აღსანიშნავია ტყუილის ფიზიოლოგიური და ფსიქოლოგიური მნიშვნელობა. ცნობილია, რომ ადამიანის მთელი ორგანიზმი შეკავშირებულია ნერვული სისტემით, რომლის მმართველი არის თავისა და ზურგის ტვინით შედგენილი ცენტრალური ნერვული სისტემა. ამ სისტემაში და მთელ ორგანიზმში უამრავი ინფორმაცია მოძრაობს, რომელ ინფორმაციებსაც ადამიანი ვერ აცნობიერებს. თუ ადამიანი მოტყუვდა, რომ კონკრეტული მედიკამენტი არის სიცხის დამწევი საშუალება, ძალიან დიდი ალბათობაა, რომ მთელი ორგანიზმი მოტყუვდეს, დაიჯეროს, რომ ეს წამალი ტემპერატურის დამწევია და მართლაც გამოკეთდეს ადამიანი. ეს შემთხვევა ბრმა რწმენის მაგალითია. ბრმა რწმენა მრავალი საქმის წინაპირობა ხდება. მან შეიძლება ადამიანი მკვლელად და ტერორისტად აქციოს, თუმცა, მეორე მხრივ, შეიძლება ადამიანი სამაგალითო ზნეობრივ დონეზე აიყვანოს.
  როცა ადამიანი არის ცუდად, მან შეიძლება მიმართოს სიცრუის თერაპიას. თუ მოახდენს იგი საკუთარ თავზე ძლიერ მანიპულაციას, მოატყუებს და დაარწმუნებს თავის თავს, რომ იგი არის კარგად, ის მომენტალურად გახდება კარგად.
  განსჯა არის გონების უნარი, რომელიც შესაძლებლობებს განიხილავს და მუდმივად ეჭვის თვალით უყურებს რწმენის საგანს. კანტისთვის მხოლოდ განსჯაში მოცემული კატეგორიებით, წმინდა ცნებებით არის შესაძლებელი ემპირიული რეალობის მეცნიერული შემეცნება, ჰეგელისთვის კი განსჯა დამაბრკოლებელია სპეკულატური, ნამდვილი ცოდნის გაცხადებისთვის. კანტი არ იყენებს სიცრუეს და არ უგულებელჰყოფს განსჯას; ჰეგელი კი არ უსმენს განსჯის იმპერატიულ კარნახს, თავიდან იცილებს მის გაორებულ ხასიათს და, თუნდაც თვითმოტყუების გზით, მაღლდება მასზე და გადადის სპეკულატურ ფილოსოფიაში, როგორც ჭეშმარიტების სივრცეში. ჰეგელისთვის სიცრუის უნარი გონის განუყოფელი ნაწილია, ის სინამდვილის ბუნებიდანაა, და შესაბამისად, კეთილ საქმეში სრულიად ნებადართულია ამ უნარის გამოყენება. 
  რეალობა სიკეთისა და ბოროტების ღრმა ყოფიერებითი კატეგორიებიდან საკუთარი ზედაპირისაკენ მოძრაობს, გაივლის სიმართლისა და სიცრუის კატეგორიებს, ფორმას მრავალგზის შეიცვლის, სხვადასხვა ცნობიერებაში სხვადასხვა სახეს მიიღებს, მაგრამ მისი არსება იგივე დარჩება, რაც არის მარად.