საკრალური წყობა (ესსე)

ოქროს ხანაში იყო წმინდა იერარქია დადგენილი. ქართული ყოფაც ამ იერარქიით იყო იმთავითვე დამყარებული. უთვალავი მაგალითებიდან აქ მხოლოდ რამოდენიმე. ჩვენ, ქართველებს, შეგვიძლია მანდილოსანს ხელზე “ვაკოცოთ”, ღვთისმშობელ მარიამის ხატს კი უნდა “ვეამბოროთ”; იქ “კოცნა”, აქ “ამბორი”, ვინაიდან მანდილოსანი ერთია და ღვთისმშობელი კიდევ სხვა, თუმცა ორივე ქალია. ჩვენ შეგვიძლია სადმე დარბაზში “ვიმღეროთ”, სალოცავში კი უნდა “ვიგალობოთ”; იქ “სიმღერა”, აქ “გალობა”, რადგან დარბაზი ერთია და სალოცავი კიდევ სხვა, თუმცა ორივე შენობაა. ჩვენ ვხმარობთ საერო წიგნისათვის “მხედრულს”, საღვთო წერილისათვის კი “ხუცურს”, რათა ზღვარი იყოს გავლებული საეროსა და საღვთოს შორის. მე შემიძლია მივმართო ვინმეს : “ბატონო გიორგი!” შემიძლია ასე მივმართო ღმერთს: “ბატონო ღმერთო?” ეს საშინელება იქნება ქართველისათვის. და აი, ღვთის მიმართ ჩვენ ვხმარობთ: “უფალო!” და საოცრება: “უფლება” ქართულში “ბატონისაგან” კი არ მოდის, არამედ “უფლისაგან.” ქართული გაგებით, მაშასადამე, უფლება საკრალური ბუნების ყოფილა, სწორედ ისე, როგორც ეს ესმოდათ ოქროს ხანაში. ამას ქართული მითიური თქმულებანიც ადასტურებენ. უძველეს დროში, მოგვითხრობს ერთი თქმულება, დვალთა მთაზე მეფენი ისხდნენ დროდადრო; ისინი ცდილობდნენ ერთი ციდან მოწყვეტილი ვარსკვლავი დაჭირათო. რა მიზნით? თავიანთ ხალხთ ბედი მართებულად რომ წარემართად. აზრი ამ თქმულებისა ნათელია: მეფემ თავისი მიწიერი ძალა ციური მადლით უნდა ანოყიეროს და ამტკიცოს. ეს მადლი აქ ვარსკვლავის სახით ვლინდება. თვითონ ვარსკვლავი “ხატია” გრალისა; პირინეის გრალის ვარიანტით გრალი ქვაა, გვირგვინიდან ამოვარდნილი ციდან მოსხლეტილი ლიუციფერისა. და აი ამ ვარსკვლავ-ქვას იჭერენ თქმულების მეფენი. თამარ დედოფალს, მეორე თქმულებით, ჰქონდა იმავ დვალის მთაზე კოშკი; საცა ერთ სკივრში ასეთი ვარსკვლავი ესვენა, ციდან მიღებული. ერთხელ, როცა დედოფალი შინ არ იყო, მსახური გოგო მიეპარა სკივრს, ახადა მას სახურავი, ვარსკვლავი ამოვარდა და გაფრინდა ცისკენაო. ამ თქმულებაში სხვა აზრიცაა: ვიგინდარას არ შეუძლია მიეკაროს საკრალურს; თანვე ისიცაა ნაგულისხმევი, რომ “მეუფლე” საკრალურისა “მუდამ ფხიზელი” უნდა იყოს(“Egregoroi”), რათა ხელიდან, ასე ვთქვათ, არ “გაუშვას” იგი.
არც ერთს ტრადიციაში ეს წყობა საკრალურისა არ ჩამოსხმულა ისე ღრმად და მძლავრად, როგორც ეს არის გამოკვეთილი უგენიალეს ქართულ სახელდებაში “ხელმწიფე.” აი კიდევ ერთი პოემა ქართული ხილვისა, ერთი სიტყვით თუ ერთ სიტყვაში გამოთქმული. რატომ მაინც და მაინც “მწიფე”? ხელი, რადგან ხელი სდებს ზღვარს კულტურის მხრივ ადამიანსა და ცხოველს შორის; ვინ უნდა გზნებდეს ამ ზღვარს უკიდურეს, თუ არა მმართველი, მეთაური ტომისა თუ ხალხის? რად უნდა იყოს მისი ხელი მწიფე? ოქროს ხანაში მმართველი ეგულვებოდათ მდიდრად და უხვად-რას ნიშნავს “მწიფე ხელი”, თუ არა სიმდიდრესა და სიუხვეს? ოქროს ხანაში მმართველი იყო ძლიერი და მარჯვე-რას ნიშნავს “მწიფე ხელი”, თუ არა სიძლიერესა და მარჯს? მიხეილ წერეთლის აზრით, “მწიფე” ნიშნავს “მიწვდომასაც.” მაშასადამე “მწიფე ხელით” ნაგულისხმევია “მწვდომელიც”: ესე იგი ის, ვინც წვდება მას, რაიც სხვისათვის მიუწვდომელია. ხოლო ამით არ თავდება ხელმწიფის სახელდებით ნააზრი; იგი კიდევ უფრო მეტს, უფრო გულისხმიერს მოასწავებს. ოქროს ხანაში მმართველი მეფეც იყო და მღვდელიც. ქართული გაგებით ეს ასეც უნდა ყოფილიყო, რადგან, როგორც ითქვა, “ფლობა” გამოვლინებულია “უფლისაგან”. მფლობელი, მაშასადამე, “მღვდელიცაა”. იმავე მკვლევარის მიგნებით, სიტყვა “მღვდელი” წარმოსდგება სიტყვისაგან “ღუდვა”, რაიცა “წვას” ნიშნავს. მღვდელი ანუ მწველი. იგულისხმება წვა არა მარტო გარეგანი: წვა შესაწირავი ცხოველისა, არამედ შინაგანიც: წვა წადილით ღვთიურის მისაღებათ. მფლობელი-როგორც მეფე და მღვდელი ერთს პიროვნებაში-კურთხეულად ითვლება: იგი ჰფენდა ირგვლივ გარდამქმნელ ძალას სხივოსანს: მარჯს, გერმანული შესატყვისით “ჰაილ”(Heil), რაიც ხელდასმით გადადიოდა სხვაზე. რენე გენონის მოწმობით, ამ ძალა-გადავლენას არაბულ-ებრაულად “ბარაქაჰ” ეწოდება. ეს სიტყვა ქართულ სიტყვაშიც გვხვდება და სწორედ ხელთან დაკავშირებით უმთავრესად: “ბარაქიანი ხელი”, ნაგულისხმევია კურთხეული ხელი, მადლის გამომვლინებელი. რა არის ეს ხელი კურთხეული, თუ არ იგივე “მწიფე ხელი”? დიახ, ქართული სახელდებით, “ხელმწიფე”, მოცემულია პლასტიურად მთელი კონცეპცია “Priester-König”-ისა, მღვდელ მეფის.
ასე გვირგვინდება საკრალური წყობა შენს პირველ ხილვაში, კარდუ, რაიცა აქ ყველაზე უფრო გარკვეულად ქმედებაში გამოსჩანს.