მზის ხანა საქართველოში

1. ნახტომი ირმის, ეს მტევანში ჩასული თვალი ანათებს. მზერს: და იწვის იფერფლება, არ იწვის, მზე გამოჭრილი. თითქო მზეზეა განმარტება ხედვა. წვა. ღმერთი: სიტყვისა ორბელიანის სულხან საბა გავიხსენოთ ერთიმეორეს. ეთანხმებიან სადღაც მზერა.

2. უძველესი დროიდან სათაყვანო სიმბოლოდ მზისა “სვასტიკა” ითვლებოდა: კაკვიანი ჯვარი, ბორბალში მოქცეული. ბორბალი ანიშნებდა მნათობის კოსმიურ ბრუნვას და ეს იმ დროს: როცა ნივთიერ კულტურაში ურემი ჯერ კიდევ არ იყო ცნობილი. ავიღოთ ეხლა ქართული დასახელება: “ურმის თვალი”. აქ თვალით ბორბალი იგულისხმება. აქვს ბორბალს მსგავსება თვალთან-ისე მაგალითად: როგორც წყაროს ძირიდან მოჩუხჩუხე ნაკადს, რომელსაც ჩვენ “წყაროს თვალს” ვუხმობთ? გარდა სიმრავლისა არავითარი. საგულვებელია მაშასადამე, რომ ქართულ ხილვას შერჩა სახულობა სვასტიკისა და რადგან ამ ხილვაში მზე თვალად იყო ცნეული, ურმის გამოგონებისას ბორბალი ჯვარისა ურმის თვალში გადმოვიდა საგნურად. ეს როგორც ჰიპოტეზი მხოლოდ.

3. მზე არის სიცოცხლის თესლი. ქართული ენის მკვლევარი მიხეილ წერეთელი გვამცნევს, თუ რა დიდი მნიშვნელობა აქვს ქართულში ფესვს “ცხ”. მისი აზრით “მუცელის” პირვანდელი ფორმა იყო “მუცხელი”. მთავარი აქ “ცხ” არის, როგორც სიტყვაში “სიცოცხლე”-შესატყვისი რუსულში: “ჟივოტ-ჟიზნ” გერმანულში “Leib-Leben” თუ ეს ასეა, მაშინ “სიცოცხლე” და “ცეცხლი” სიტყვიერი ტყუპები ყოფილან. როგორ გაიხარებდა ჰერაკლიტ ეფესელი, სცოდნოდა მას: რომ რომელიღაც ენაში “სიცოცხლე” ნააზრევია ვითარ “ცეცხლი!” სწამდა ხომ მას, რომ სამყაროს ძირითადი თაური ცეცხლია.

4. ცხოველთა შორის ყველაზე უფრო ცეცხლოვანი ცხენია. იმავე მკვლევარის მიგნებით, სიტყვაში “ცხენი” იგივე ფესვი “ცხ” ცოცხლობს.

5. მზისაგან იშვის სხივი და ნივთიერი იღებს “სახეს”-იმდენად, რამდენად იგივე სხივმფენია. მხოლოდ სხივის გამოკრთობით ეზიარების ნივთიერი ღვთიურსა: იქცევა “სახიერ”. არც ერთ ენაში არ იხმარება ზედშესრული “სახიერი” ღვთის მიმართ ისეთი ღრმა მნიშვნელობით, როგორც სწორედ ქართულში. რაც სახიერია, ის ღვთიურია-ასე ვგონებთ ქართველნი.

6. საუბარში ჩვენ შეფიცვის თუ შეჯერებისას ასეთ თქმას: “ჩემმა მზემ”, “შენმა მზემ”: თითქო ყოველ ადამიანს თავისი საკუთარი მზე ჰქონდეს. “ვეფხის ტყაოსანში” ეს მზეთანაზიარობა პირდაპირ კოსმიურ ყალიბს იღებს. გავიხსენოთ დაუვიწყარი წერილი ნესტანისა, რომლითაც იგი, ქაჯეთის ციხეში დატყვევებული, ტარიელს, მის მეტრფეს, ანუგეშებს:

“მზე უშენოდ ვერ იქნების, რადგან შენ ხარ მისი წილი!
განაღამცა მას ეახელ, მისი ეტლი, არ თუ წბილი.
მუნა გნახო, მადვე გსახო, განმინათლო გული ჩრდილი.”

აკადემიკოსი ნიკო მარრი ამ სიტყვებში ნეოპლატონიზმის გამოძახილს ხედავს, ხოლო არ იცის მან, რომ თვითონ ნეოპლატონიზმში ეს გზნება მზიურობისა ოქროს ხანიდანაა გადასული. მარადიულ განსხეულებას მზიურში აქ კიდევ უფრო აძლიერებს გენიალური ხტილი ქართული ზმნისა: მარადი მყოფადი. მითიურმა დრომ მხოლოდ აბსოლუტური აწმყო იცის, რომელიც “წარსულად” არ იქცევა და “მომავალი” შინაგან აქვს უკვე. ნესტანი არ ამბობს: “გნახავ”, “დაგსახავ”, “განმინათლებ”, არამედ: “გნახო”, “გსახო”, “განმინათლო”.

7. მზე სათავეა სინათლის, რომელიც სიბნელეს ებრძვის. ამ “შებმაში” წარმოიშვის “ფერი”. ფერი უბრალო “ჩვენა” კი არაა, ეთერტალღების რხევათგან გამოწვეული. ბრმად შობილს შეუძლია გამოცდისას სწორი ფორმულა გადასცეს მაგალითად წითელი ფერისა, მაგრამ წითელი მისთვის მაინც უხილავია. ფერი “თვისებაა” და არა “ოდენობა”. ასე ესმოდა ფერი გოეტჰეს, ასე ესმოდათ იგი ჰინდოელებს. ფერის ასეთი გაგება მოქცეულია ქართულ ყოველდღიურ საუბარში. ჩვენ ვხმარობთ ხშირად “ყველას” მაგიერ “ყველაფერი” და “არარას” მაგიერ სიტყვას “არაფერი”. აქ ფერი “რაობად” გამოდის, რაიც შემდეგ თქმაში კიდევ უფრო ნათელი ხდება: “რაფერ გააკეთე?” დღემდე აუხსნელი სახელი “სწორფერი”, რომელსაც ხევსურეთში მეტრფეს უწოდებენ, ეხლა ნათელი ხდება: სწორფერი, ესე იგი შესაფერი, სიყვარულში მეორის სადარმხვედრი. კიდევ ერთი რამ მეტად მნიშვნელოვანი. ბაგრატიონთა საომარი ალამი მეწამული იყო, რომელსაც შუაგულში თეთრი ალი ჰქონდა გაწვდილი. ეს არ იყო შემთხვევითი არჩევა ფერისა. ჰინდოელთა “Vedanta” სამფერად ისახავს ყოფას. ძირა ფერი ბნელია და ქაოტიური: “Tamas”-მას უდრის შავი ფერი; შუანა ფერი ჭიდილია, ბრძოლა, შებმა სინათლისა სიბნელესთან, წყობისა და რიგის ქაოტიურთან: “Rajas”-მას უდრის წითელი; ზედა ფენი სისრულეა და ყუდროება ღვთიური: “Sattva”-მას უდრის თეთრი. ბაგრატიონთა ალამი გვამცნევს: მეწამული ფერით ალამის ამმართველი ჯერ კიდევ შუანა ანუ ადამიანურ ფენშია მოქცეული, ხოლო თანვე თეთრი ზოლით მას თითქო წინასწარ აქვს მოზმული ზედა ანუ ღვთიური ფენი. Rene Guenon-ის მოწმობით, ფრანგ მეფეთა საომარი ალამი მეწამული იყო; თეთრი ზოლი მას არ ჰქონია. თავის წიგნში-“Autorité spirituelle et pouvoir temporel”-ში იგი შენიშნავს: “La substitution ultérieure du blanc au rouge comme couleur royale marque en quelque sorte. l’usurpation d’un des attributs de l’autorité spirituelle.” უდავოა: ბაგრატიონთა ალამი თავის სიმბოლიკით უფრო მაღლა სდგას ვიდრე ალამი ფრანგ მეფეთა. აქედან ნათლად სჩანს ისიც, თუ რად უწოდა ქართველმა ხალხმა თავის მცველს წმინდა გიორგის: “თეთრი”. უკანასკნელი -როგორც გმირი და წმინდანი-მოქცეულია ყოფის ზედა ფენაში, ჰინდოელთა თქმით: “Sattva”-ში. ქართველთვა ხილვა აქ ჯეროვნად ეთანხმება “Vedanta”-ს სიბრძნეს.