ირაკლი უჩანეიშვილი გუარამ მამფალის როლში

(გახსენება)

მახსოვს ეროსი მანჯგალაძის სახელობის რადიოდადგმების ჩამწერი სტუდია, აქეთ – ხმისჩამწერ პულტთან რეჟისორი ბადრი მიქაშავიძე ჩემი პიესით ხელში, იქვე ტრიალებს ხმის რეჟისორი რომეო ტერ-გრიგორიანი და პიესის მეორე ეგზემპლარით კიდევ მუსიკალურად გამფორმებელი ლალი სეთურიძე დამდევს – ვეუბნები, არ მინდა, ეს ლოცვა ზეპირად ვიცი-მეთქი და – ვაითუ, დაგავიწყდეს მაინცო…

იქით – გამჭვირვალე მინის მიღმა, სადაც რამდენიმე მიკროფონია დამონტაჟებული, სულ გაჭაღარავებული კაცი დგას, ისიც ამ პიესით ხელში.

– ფუჰ, ჩორტ!.. – სამართავი პულტიდან მოისმის იმ ხნიერი კაცის ხავერდოვანი და ოდნავ ჩახლეჩილი ხმა, – ეშმაკი მიზის ენაზე, ეშმაკი!

– თავიდან! – ოლიმპიურ სიმშვიდეს ინარჩუნებს რეჟისორი ბადრი მიქაშავიძე.

– თავიდან და, იყოს თავიდან!

– მაგრამ ჯერ მიხოს უსმინე.

– აბა, მიდი, მიხო! – მიბღვერს ბატონი ირაკლი.

და მეც ზეპირად ვაბულბულებ (აბა, რას ვიზამ – რაც კლდიდან ჩამოვვარდი ორი წლის წინათ, იქიდან მოყოლებული, საავადმყოფოში ნახევარწლიანი წოლისას თუ მერეც, ყავარჯნებით სიარულისას, ხომ ყოველდღე ვიმეორებდი):

“მამაო ჩვენო,

რომელი ხარ ცათა შინა,

წმიდა იყავნ სახელი შენი,

მოვედინ სუფევა შენი,

იყავნ ნება შენი,

ვითარცა ცათა შინა,

ეგრეცა ქუეყანასა ზედა,

პური ჩუენი არსობისა მომეც ჩუენ დღეს,

და მომიტევენ ჩუენ თანანადებნი ჩუენნი,

ვითარცა ჩუენ მიუტევებთ თანამდებთა მათ ჩუენთა.

და ნუ შემიყვანებ ჩუენ განსაცდელსა,

არამედ მიხსნენ ჩუენ ბოროტისაგან.

რამეთუ შენი არს სუფევა, ძალი და დიდება უკუნისამდე.

ამინ”.

– ირაკლი, გასაგებია? – ეკითხება რეჟისორი.

– იყავ-ნ, იყავ-ნ, იყავ-ნ… ეს “ნ” რაღად უნდა, არ შეიძლება, თანამედროვე წამაკითხოთ? – მე შემომჩივის.

– ეს “მამაო ჩვენოა”, ბატონო ირაკლი, კანონიკური ტექსტი და მაშინდელ მონასტრებში ასე ამბობდნენ… – მორიდებულად კი ვპასუხობ, მაგრამ არ დავუთმობ, თანამედროვე ენით არ წავაკითხებ, არაფრით არ წავაკითხებ.

– თანაც, ირაკლი, – ჩემს ერთხელ ახსნილს უმეორებს ბადრი მიქაშავიძე, – თანამედროვე ენაზე ეს ლოცვა არ არსებობს… წავიდა?

– კარგი, დავიწყეთ! – ხელს დაიქნევს მსახიობი და იწყებს:

“მამაო ჩვენო,

რომელი ხარ ცათა შინა,

წმიდა იყავ… ნ სახელი შენი,

მოვედინ სუფევა შენი,

იყავნ ნება შენი

ვითარცა ცათა შინა,

ეგრეცა ქვეყანასა ზედა”…

– სტოპ! – ეს ბადრია, – თავიდან!

– რატომ, თავიდან?

– “იყავნ” – ერთად თქვით, ბატონო ირაკლი, – ვუხსნი მე, – ამ ბოლო “ნ”-ს ძალიან შორს ამბობთ…

– იყავნ – იყავნ-იყავნ! ახლოს თქვი, ირაკლი!

– ეშმაკი შემომაჯდა, კაცო, ენაზე! დამაცადე…

– და “ქვეყანასა” კი არა, “ქუეყანასა”!

– ვაიმე, ცოდო ვარ, ბადრი, ასაკში ვარ, ვეღარ ვამბობ… – შესჩივის რეჟისორს.

უკვე კარგა ხანია ამ გაწამაწიაში ვართ, რადიოსპექტაკლი უკვე ჩაწერილია, ყველაფერი მზად არის სამონტაჟოდ, მაგრამ აი, ამ “მამაო ჩვენოთი” უნდა დაიწყოს სპექტაკლი და ძველი ქართულით ვერ ჩაგვიწერია.

ბატონ ირაკლის, მისივე სიტყვებით თუ ვიტყვით, “ეშმაკი აზის ენაზე”…

კი, ასაკში არის.

რამდენი წლისა გამოდის?

1929 წელს არის დაბადებული, თოთხმეტ ივნისს.

სამოცდაათი წლისა.

საქართველოს დამსახურებული და სახალხო არტისტი არის და მისი ნათამაშები როლები კინოსა და თეატრში ხომ თითქმის ყველა ვიცი – განსაკუთრებით კი “იეთიმ გურჯის” როლი ლერი პაქსაშვილის ამავე სახელწოდების სპექტაკლიდან (ოთარ მამფორიას დაწერილი პიესაა):

,,ნეტავ მოხდეს, შენი თეთრი კაბა ჩემზე შავად შეგეღებოს”, – სატრფოს გამო სიმღერით რომ მოთქვამს ქალაქურ კილოზე…

,,ქართულ ენას სულ გავლექსავ, ვიდრე სამარეში ჩავალ”, – ამასაც ხომ იმ სპექტაკლიდან იქადნება ძველი თბილისელი აშუღი.

,,რაო, სიზმარში მნახეო? რომ ვიცოდე, სიზმრად გნახავ, არასოდეს დავიძინებ”, – ესეც იეთიმის ქალაქური ოხუნჯობა.

,,ცივ ზამთარში უსახლკაროდ”, – ამას ხომ ისე მღერის, რომ მეტი აღარ იქნება.

,,ფულისათვის არ დაუკრა, ეშხისათვის დაუკარი”, – შეგირდს თავისი ხელოვნების დაფასებას ასწავლის.

,,ზედ კუბოზე დამაფარეთ ჩემი შავი ნაბადია”, – ანდერძსაც როგორ ყარაჩოღულს იბარებს.

მოკლედ, მთელი ის სპექტაკლი ისე მღერის, მთელი ორთაჭალის ბულბულები სულ ენაზე უსხედან…

და მაინცდამაინც აქ შემოაჯდა ის წყეული ეშმაკი – წაახდენს რადიოდადგმას, ნამდვილად წაახდენს…

და რა ვქნა, რა ვიღონო, როგორღა ავუხსნა – აღარ ვიცი…

– მიხო, აქ ნუ მოწევ! – თითქოს ისევ არხეინად ამბობს ბადრი მიქაშავიძე, – ირაკლი, დამშვიდდი და “იყავნ” – “ნ” სიტყვასთან ახლოს! აბა, თავიდან!..

– აფსუს, რო აღარ ვეწევი! – გამოსასვლელთან წამომეწია ბატონი ირაკლის ხმა.

– კარგი რა, ირაკლი, ვაჟა-ფშაველას კითხულობ და ეს ვეღარ უნდა წაიკითხო? – ისევ მშვიდად საყვედურობს რეჟისორი.

ვაჟა მართლა სასწაული აქვს. მე ხომ მოსმენილი მაქვს მაგისი დიდებულად წაკითხული ვაჟა-ფშაველას “ჩემი ვედრება”. ახლა ამ დეკლამაციის მოსმენა უკვე ინტერნეტშიც შეუძლია დაინტერესებულ კაცს, ხოლო აუდიოწიგნში “ვაჟა-ფშაველას შემოქმედება” ჩვენს სხვა დიდებულ მსახიობთა გვერდით მოიპოვება ირაკლი უჩანეიშვილის წაკითხული “დამსეტყვე, ცაო”.

ჰო, იქაც – ვაჟას რომ კითხულობს, იქაც ენაზე ბულბულები უსხედან და აჰა, მაინცდამაინც აქ შემოაჯდა ის ოხერ-ტიალი ეშმაკი, წამოუსკუპდა ენაზე და აღარ ეხსნება.

ზედიზედ მეორე ღერ სიგარეტს რომ ჩავათავებ, ისევ სამონტაჟოში ვბრუნდები.

– მიხო, შენ ხმა აღარ ამოიღო! – თვალს მიკრავს ბადრი, – აბა, საბოლოო ვარიანტი! წავიდა!

და ბატონი ირაკლი იწყებს, იწყებს და ჩადის ბოლოში, თითქოს არა უშავს, მაგრამ ეს “ნ” მაინც ცოტა შორს მოსდის სიტყვიდან. დანარჩენი კარგია.

– ირაკლი, კარგია, დიდი მადლობა!

– აგაშენოს! – პასუხობს მინის მიღმიდან და გამოდის.

ცოტა გული კი მეთანაღრება ამ ბოლო ვარიანტზეც, მაგრამ მეც მადლობას ვუხდი.

– რთულია, მიხო პაპავ, რთული, – ეცინება, რადგან თავად არის და აქეთ მეძახის პაპას, – აი, ცოტა დრო რომ მქონოდა…

– კარგია, ბატონო ირაკლი, – მეც მეღიმება.

– და თვითონ დადგმაში ნახე, როგორია! – ბადრის არც ამჯერად ეცინება.

– ეგეთი როლი მე არ მითამაშია… და… ეჰ, დრო რომ მქონოდა, მიხო პაპავ, დრო…

და რამდენიმე დღის შემდეგ, მონტაჟი რომ დამთავრდება, ერთად ვუსმენთ ამ რადიოსპექტაკლს, ვუსმენთ, ვუსმენთ და უკვე ვიცი, სულ ტყუილად უჩიოდა პიესაზე სამუშაო დროის ნაკლებობას…

ასეთი როლი ბატონ ირაკლის მართლა არსად უთამაშია – სულ სხვა შუქი და სინათლე მოუფენია გუარამ მამფალის სახისთვის. მე რომ არც მიფიქრია, ისეთი შუქი…

და რამდენსაც არ უნდა ჩიოდნენ ენაზე შემომჯდარ ეშმაკზე, იციან ხოლმე დიდმა მსახიობებმა ასეთი სასწაულების ჩადენა.


„ლიტერატურული პალიტრა“, # 7 (46), ივლისი, 2008 წელი.