ლოჭინში (მოთხრობა)

დავით აღმაშენებელს, ქართვლ მეფეთა შორის ყველაზე ღვაწლმოილს, ძალიან უყვარდა წიგნების კითხვა. სადაც უნდა წასულიყო, თვით სანადიროდ და სალაშქროდაც კი, გადაარჩევდა წიგნების მთელ დასტას და თან წაიღებდა. გვიან ღამისას, ქვეყანას რომ ეძინა, ის ისევ წიგნზე იყო ხოლმე დახრილი, ხშირად გასთენებია ხოლმე ისე მჯდომარეს.
დავითის ისტორიკოსი წერს: წინა დაიდვა ოდესმე წიგნი სამოციქულო წარკითხვად და რაჟამს დაასრულის, ნიშანი დაუსვის ბოლოსა წიგნისას, ხოლო მოქცევასა წელიწადისასა მათ ნიშანთა აღვთვალეთ: ოცდაოთხჯერ წარეკითხა?.
ხომ მიხვდით, რასაც ბრძანებს ისტორიკოსი: წიგნს რომ წაიკითხავდა, ნიშანს დაუსვამდა ბოლოშიო. ერთი წიგნი, სამოციქულიო. ერთი წლის განმავლობაში ოცდაოთხჯერ წაიკითხაო. უზომოდ ბრაზობდა დავითი, თუ ვინმე კითხვას უდროო დროს შეაწყვეტინებდა.
აი, ერთხელ რა მოხდა.
შემოსულიყო თბილისის ქვემოდან, ლოჭინის ხევში, თურქთა დიდი ნახირი. თბილისი მაშინ ჯერ ისევ მათ ეპყრათ, თურქებს. მათი ხალხი თავიათი მთებიდან, სადაც დიდი ზამთარი და თოვლები იცის, საქონელს მტკვრის ხეობაში ერეკებოდა. საქონელს თან მოჰყვებოდნენ შეიარაღებული მხედრები. თუ ვინმე წინ აღუდგებოდა და შეეწინააღმდეგებოდა, ხოცავდენ.
დავითი სამასი მხედრით იმ ადგილში იყო, ლოჭინთან. საფიქრებელია, რომ თბილისს უდარიელებდა, ესე იგი, მისი აღების გეგმებს აწყობდა. დაინახა ის დდი ნახირი, გამოარჩია თავისი მხედრობიდან ერთი რაზმი, თხუთმეტი კაცი, უბრძანა წაერთმიათ თურქებისთვის ნახირი, გამოერეკათ და ავჭალაში ამოსულიყვნენ, მეფე იქ დახვდებოდათ.
მეომრებმა მუზარადი შეისწორეს, ფარები მოიმარჯვეს და ცხენზე წაწოლილნი ჩაგრიალდნენ ხევში.
დავითი ავჭალაში ავიდა. იქ ცხენიდან ჩამოხტა, ჩამოხდნენ მისი მხედრებიც. მხედრებს უბრძანა. დაპურებულიყვნენ და უმისოდ ფეხი არ მოეცვალათ. თვითონ აიღო წიგნი, წაუძღვა თავის ცხენს, განმარტოვდა დიდი, ფოთლებშეყვითლებული ვერხვის ქვეშ, დაჯდა შემოდგომის მწვანეზე და დაიწყო კითხვა.
ცოტა ხანში კივილი შემოესმა, ერთი სახესისხლიანი მეომარი უკან ამობრუნებულიყო,_ ნახირს უამრავი თურქი იცავს, თბილისიდანაც გამოეშველნენ და ვერას ვხდებითო.
დავითმა წიგნი იქვე, მდელოზე დატოვა, ჯაჭვ-მუზარადის მორთმევა არ უბრძანებია, არც თავისი მხედრებისათვის მიუწვდენია ხმა, ისევე, თხელი ხალათის ამარა გადაევლო ცხენს, ხმალი გამოიღო და პირგამეხებული გაბრიალდა ლოჭინისაკენ.
გუნდადშეკრულ თურქთა შორის მოქცეული ორიოდე ქართველი ქანცგაწყვეტილი იცავდა თავს. დავითმა დაჰკივლა. მისმა ხაფმა ხმამ, გრიგალისებურმა ახოვანებამ წამსვე არივ-დარია მკვლავგალაღებული თურქები, ცოტა ხანს კი შეეწინააღმდეგნენ დავითს, მერე პირი იბრუნეს და თბილისისაკენ გაქუსლეს.
დავითი ორხევამდე მიჰყვა. იქ ხრამში ჩაჩეხა კიდევ ერთი თურქი, ადგალზე დააბრუნა ყალყზე შემდგარი ცხენი, ხმალგაძაბული უყურებდა, როგორ მიჰბღაოდნენ გადარჩენილი თურქები თბილისის ციხეებს, მერე მოიხედა.
სახე უკვე დამშვიდებოდა. მარცხენა ხელის ზურგი მაშვრალი გლეხკაცივით გაისვა ოფლიან შუბლზე, გადაიხარა, მაღალ ბალახებს გადასწვდა, მომუჭა, ხმალი იმ ბალახებით გაწმინდა, ქარქაშში ძლივს ჩააგო, – გამრუდებულიყო ცემით, – გამოარეკინა ნახირი და წამოვიდა ისევ ავჭალისაკენ.
მეფის გაუფრთხილებლობით თავზარდაცემული მხლებლები მიწას ვეღარ აცილებდნენ თვალს. გაქვავებული იდგნენ მეომრებიც. ძლივს გაბედა და მოართვა ხოხბის ბუმბულით ჩანიშნული წიგნი მსხურმა, დავითმა თავის დაკვრით გადაუხადა მადლობა, ერთხელაც გახედა თბილისს, მერე ხოხბის ბუმბული წიგნის ბოლოში გადაიტანა, ფურცელი არათითით ფრთხილად გადმოშალა ზემოთა მხრიდან და იქვე, ცხენზევე განაგრძო კითხვა.
თბილისი კი…
მაინც დავითმა შეძლო მისი აღება.
ოთხას წელიწადს ტყვეობაში მყოფი დედაქალაქი თავისი მეხისმტეხელი მახვილით დაუბრუნდა საქართველოს. წელი იყო ათას ას ოცდაორი, დღე… რა სამწუხაროა! დღე არ არის ცნობილი.