სამოსელი პირველი (ნაწილი II)

ლამაზ-ქალაქი

თავი პირველი

პირველი დღე

სახლიდან კაცი გამოვიდა, თეთრ ხელთათმანებში თითები გაჭიმა და თან ცას ათვალიერებდა; მერე მოკირწყლულ ქუჩას გაუყვა. მეორე სახლიდან ბავშვი გამოვარდა, მაგრამ თმააფოფრილი ქალი დაეწია, ხელი სტაცა და ეზოში შეათრია. ბავშვი ერთხანს გაძალიანდა და სახელურს ჩააფრინდა, მაგრამ მაინც შეათრიეს. დიდი ღრიალი გაისმა და უცებვე მიწყდა. ვიღაცამ, სწორედ თავსზემოთ, აივანზე ნოხი გადმოფინა, კეტი დასცხო და ბუღი დააყენა. ქუჩა ხტუნვა-ხტუნვით გადაჭრა შუბლზე თმაჩამოშლილმა ბიჭმა, შეჩერდა, წვივზე დაიხედა, მერე ორიოდ ნაბიჯი გადადგა, ისევ წვივზე დაიხედა, ჯიბიდან კანაფის მომცრო გორგალი ამოიღო, დააცქერდა, მოისროლა და ისევ ხტუნვა-ხტუნვით გაუდგა გზას. კუთხეში რომ შეუხვია, იქიდან მაშინვე ახალგაზრდა ქალი გამოვიდა, თეთრი, კოჭებამდე კაბით, ჯერ ლაღად მოდიოდა, მერე კი, დაჟინებული მზერა რომ იგრძნო, თავი მკვეთრად აიქნია და აწოწილი ვარცხნილობა რომ არ ჩამოშლოდა, ხელი ფრთხილად დაიდო თავზე, მერე ნაბიჯს აუჩქარა, უფრო აუჩქარა და ფეხი რომ აერია და კინაღამ წაიქცა, წყენით შეხედა დომენიკოს. ის ვარდისფრად შეღებილ კედელთან იდგა და ხელში მძიმე ტომარა ეჭირა; ორმა ყმაწვილმა ჩაუარა ქალს, ერთმა თვალი გააყოლა, მეორემ კი პირველს ხელი ჰკრა; პირველი მიუბრუნდა და იმანაც ხელი წაჰკრა, ოღონდ უფრო მორიდებულად, მეორემ აიღო და თითქოს ხელი მოუქნია, მაგრამ საბოლოოდ პანღური ამოარტყა. პირველი ყმაწვილი გამოეკიდა, ფეხი მოუქნია და ვერ მისწვდა, მაგრამ ამითაც დაკმაყოფილდა; მეორე ღრეჭით მიუახლოვდა, რაღაც შემრიგებლური უთხრა, ხელი გაუწოდა, იმანაც ჩამოართვა და ხელიხელგადახვეულებმა გზა განაგრძეს. გაოცებულმა დომენიკომ თვალი გააყოლა ორივეს და ვერც შეამჩნია კაცი, რომელიც საგულდაგულოდ აკვირდებოდა სახლებს, ფეხის წვერებზეც კი შედგა ერთხანს, გაიხედა, გამოიხედა, მერე კედელთან ატუზულ დომენიკოს მიუახლოვდა და ჰკითხა:

- ბოდიში, ხომ არ იცით, ანტონიო სად ცხოვრობს?

- არა.

- ისე ხომ იცნობთ?

- არა.

- ასეთი კაცია, - ხელი ასწია გამვლელმა, - მაღალ-მაღალი. მსუქანი...

- არ ვიცი.

- არა? ეგება ვინსენტეს იცნობთ - იმის დის ქმარია, სიძე.

- არა, არ ვიცნობ.

- როგორ, არც იმას?

- არა.

- აჰა, - თქვა კაცმა. დაეჭვებულმა შეათვალიერა და წავიდა.

მაგრამ დომენიკოს იმისი თავი არა ჰქონდა, - ძალიან შიოდა. დიდხანს იარა დაღმართში, სანამ ლანდომდე მიაღწევდა. მიწაზე ეძინა, ტყეში პანტას ჭამდა. დაღმართი რომ დამთავრდა, ცხენიც გაექცა - კიდევ კარგი, გადმოვარდნისას ტომარას მოებღაუჭა და რომ დაეცა, ხელთ შერჩა. იმ აივნიდან, ნოხი რომ გაბერტყეს, შემწვარი ხახვის საამო სუნი გამოდიოდა, მაგრამ საიდანღაც, შორიდან, შეთხელებულ, უხილავ კვამლად სცემდა შემწვარი ხორცის სუნი და პირს ნერწყვით უვსებდა. ნესტოებდაბერილი, იმ სუნისაკენ წავიდა, იმ კაცს გადაასწრო, ვიღაცას რომ დაეძებდა და ძველებურად ფეხისწვერებზე შემდგარი ათვალიერებდა სახლებს. მერე გვერდზე გაუხვია, მდინარის პირას აღმოჩნდა, აქ უფრო იგრძნობოდა სუნი. არადა, მხოლოდ ერთი სახლი იდგა, ხის, მწვანედ შეღებილი. ფართო აივანზე დაბალი მაგიდები იდგა, ვიდაცეები ისხდნენ, კოხტა ჭიქებს იყუდებდნენ პირზე. იქვე, პატარა ეზოში, ჯოხზე წამოცმულ ხორცის ნაჭრებს წვავდნენ. კვამლისაგან თვალცრემლიან კაცთან მივიდა და უთხრა:

- ხორცი მინდა.

- კიდევ რა გინდა, - შეუღრინა იმან.

- პური.

კაცმა ცრემლები შეიწმინდა, ტანსაცმელი შეუთვალიერა, მერე ტომარასაც ამრეზილმა შეხედა და უთხრა:

- მიდი-მიდი, აქ საშენო ადგილი არაა.

- რატომ...

- რატომ და, შენც უცებ, დრაჰკანი არ ამოიღო.

- რომ ამოვიღო...

- მიდი-მიდი, გადი...

- მოდი, აქ, შე ვირო, - დაუძახა აივნიდან ვიღაცამ იმ თვალცრემლიან კაცს.

- რა იყო, სენიორ, - ასძახა იმანაც.

- ვეღარ შეწვი? ტულიო იცდის.

- ახლავე, ახლავე.

- ეგ ბიჭი ვიღაა.

- რა ვიცი, მათხოვარია ვიღაც...

- მათხოვარი არ ვარ, - თქვა დომენიკომ.

- აბა რა გინდა, - ზემოდან დააცქერდა კაცი.

- ხორცი მინდა.

- ვაა, კიდევ რა გინდა...

- პური.

- გადი-გადი...

- რატომ.

- შენც უცებ, დრაჰკანიანი არ დააძრო.

- რომ მქონდეს... რომ მქონდეს, მაშინ?

- დრაჰკანი რომ გქონდეს, - დააკვირდა კაცი, - ეგრე ჩამოძონძილი ივლიდი?

- და რომ მქონდეს, - ჯიუტად გაიმეორა დომენიკომ და ცრემლი მოადგა, - და რომ მქონდეს, მაშინ?

კაცმა აათვალიერა და უცებ ხელით ჰაერი მოიხვეტა, - მობრძანდით, მობრძანდით, ბატონო.

დომენიკო კიბეს აუყვა. დაძაბული ადიოდა, კაცს ჯერ ქვემოდან უყურებდა, მერე კი, უკანასკნელი საფეხური რომ აიარა, ზემოდან დააცქერდა.

- არა, მართლა გაქვს?

- კი.

- მობრძანდით, ბატონო, აგერ აქ დაბრძანდით...

- ხორცი... სადაა?

- ახლავე იქნება, ბატონო. ეე, ბიჭო!! - გაცოფებული შეტრიალდა და უცებ ცხვირწინ რომ დაინახა კვამლისაგან თვალცრემლიანი კაცი, მაშინვე დაშოშმინდა, - შეიწვა უკვე?

- დიახ.

- გადაუღე აბა ამას და მერე ტულიოს მაგიდაზე მიიტანე. ორი წიწილაც შეწვი.

ხორცს ცოტათი აკლდა ცეცხლი, უფრო სიამოვნებდა. ღონივრად ღეჭავდა, ერთი-ორჯერ თვალებიც მოჭუტა, მერე უმი ხახვი დააყოლა, სიამოვნებამ აიტანა, აღარაფერი აწუხებდა. ჰო, მართლა, ტომარა! ფეხებშუა გამოიმწყვდია.

მეზობლად, დიდ მაგიდასთან, ძალიან მხიარულობდნენ.

- მერე, შენ რა უთხარი, თქვი რა...

- კარგი რა, ტულიო.

- თქვი, თქვი, რა მოხდა, სულ შინაურები ვართ.

დომენიკო ახლა აუჩქარებლად იღეჭებოდა, ნება-ნება.

- გვითხარი მართლა, რა მოხდა... - შეეშველა ვიღაც ტულიოს.

- რა მოხდა და... - უგულოდ ამოღერღა თმაგაპრიალებულმა, - ის ლენჩი დამხვდა, ზეწარგადაფარებული...

ამის გაგონებისთანავე ტულიო სკამის ზურგს მიეხალა, თავი უკან გადააგდო და ახარხარდა. მშვენიერი კბილები გამოუჩნდა და თხელი, ხარხარისას მკრთალად ათრთოლებული ნესტოები: - გაიგეთ, გაიგეთ? - მისუსტებული იძახდა.

„ეს ალბათ ძალიან დიდი ფულია, - გაიფიქრა დომენიკომ და აწრიალდა, - რა ვუყო?“

- არა, არა, დალაგებულად გვიამბე, - სული მოითქვა ტულიომ და მსუბუქად ჩაიცინა, - როგორც იყო, ისე გვიამბე, დალაგებულად...

- ეგრე იყო და...

- ეგრე კი არა... გინდა, მე მოვყვე, როგორც იყო?

- როგორ მოჰყვები, - გაფითრდა თმაგაპრიალებული ვაჟი, - იმის სახელს ხომ არ იტყვი!..

- არა, არა, გაგიჟდი? - დაამშვიდა ტულიომ, - იმის სახელს როგორ ვიტყვი.

- მოჰყვეს, რა, მოჰყვეს...

- ჯანდაბას, მოჰყვეს.

„ერთ დრაჰკანს ასე ახსენებენ და... ექვსი ათასი რომ იცოდნენ... „

- ჰოდა, - დაიწყო ტულიომ, - წაგვივიდა, მოკლედ, ვაჟბატონი ხელიდან, სულ ქალებში გადავარდა...

- ყველაფერი ყველაფერი და შენ ეს არ უნდა გიკვირდეს.

- მოიცათ, ჰო! ხოდა, დღე არ იყო, ვინმესთან პაემანი რომ არ ჰქონოდა. წავიდოდით საქეიფოდ, დავსხდებოდით კოხტად, ეს ჩვენი ყმაწვილი კი ახედავდა საათს და იტყოდა „აბა, წავედი“, და მიდიოდა... საად? - გლახა ქალებში.

„რა ვქნა...“

- ჰოდა, ერთხელაც დაუბარებია ერთი ქალი, ქმრიანი, არა, არა, არ ვიტყვი, ხომ გითხარი - არ გეტყვით, რომელი ქალი იყო. ისე, ყველანი იცნობთ და, მოკლედ, დაუბარებია ეს ქალი და არიქა, ვისა გაქვთ ცალკე ოთახი, ვისა გაქვთო - ზამთარი იდგა. ახლავე მოგიტანო, უთხრა სერვილიომ და წავიდა, სწრაფად მობრუნდა და ჩხიკ - გასაღები მისცა.

ყველანი გაფაციცებულნი უსმენდნენ, ვინ შეამჩნევდა, დომენიკომ ისარგებლა და ტომრიდან ერთი დრაჰკანი ამოაძვრინა.

- მიდიან თურმე ის ქალი და ეს ვაჟბატონი ოთახისაკენ - ეს წინ, ის უკან და რომ შეიპარნენ დერეფანში, ქალი შედგა და ეჩურჩულება თურმე, - მოდი, დავბრუნდეთ, ვიღაცა დაგვინახავს და თავი მომეჭრებაო, თანაც ძალიან კარგი კი ხარ, მაგრამ ქმრის ღალატი მაინც ძალიან ცუდიაო - და ეს კი ეუბნება თურმე, რას ამბობ, ვინ დაგვინახავსო, თანაც, რა მოხდა, ქმარს ერთხელ თუ უღალატებ, იმას რა დააკლდება, თანაც - ამქვეყნად ერთხელ მოვდივართო, ბოლოს მაინც ყველანი მოვკვდებითო, და, თუ მართლა მოგწონვარ წავიდეთ, შევიდეთო... მართლა მოგწონვარო? კიო, ქალმა; ხოდა, შევიდეთო... მოკლედ, დაითანხმა ის ქალი და...

დომენიკო ფრთხილად ჩადიოდა კიბეზე, ყოველი საფეხური თანაბრად ჭრიალებდა. სქელ კაცთან მივიდა და დრაჰკანი გაუწოდა.

- სად მიხვალთ, სენიორ... ხურდა რომ არა მაქვს?

- ახლავე მოვალ.

- წიწილა მოგართვათ?

- რა ვიცი... ჰო, ჰო, სულერთია.

იქვე, მდინარესთან, ჭალა იყო. მაგრად ჩაებღუჯა ტომარა - „ექვსი... ათასი...“ არა, ერთი დრაჰკანი აკლდა, ეგ არაფერი... მიიხედა, სქელი კაცის სახლი აღარ ჩანდა, ხეები გახშირდა, „სად ჩავფლა...“ გადაჭრილ ხესთან შეჩერდა, მიმოიხედა, ერთადერთი იყო გადაჭრილი ხე...

- ჰოდა, დაეთანხმა ბოლოს ის ქალი და გადაატრიალა ჩუმად გასაღები, შევიდნენ ფრთხილად ოთახში და კარი რომ მიხურეს, ჩაკეტეს და შვებით ამოისუნთქეს, გაიხედეს და რას ხედავენ - ვიღაცა არ ზის მაგიდაზე, ზეწარგადაფარებული?

- აუუ, - თავზე ხელი იტაცა ერთმა და ატყდა ხარხარი. ყველანი აჰყვნენ, მხოლოდ ის თმაგაპრიალებული ოდნავ მორცხვად და თან ერთგვარი სიამაყით იღიმებოდა.

- მერე, მერე? - სუსტად იკითხა ერთმა, სიცილით დაოსებულმა.

- მერე, გავარდნილა გიჟივით ის ქალი, ეს კიდევ იმ ზეწარგადაფარებულს მივარდნია და რას ხედავს - მაგიდაზე ედმონდო არ წამოსკუპებულა? ისიც შეშინებული - ვინ იყო, რა იყო, რამ იკივლაო... თურმე, - განაგრძო ტულიომ, სიცილი რომ მიწყდა, - რომ წასულა სერვილიო გასაღების მოსატანად, შეხვედრია ის ვაჟბატონი ედმონდო და შეუთავაზებია, როგორც იცის - ვიმეგობროთო. კარგიო, სერვილიოს უთქვამს, იმ გაიძვერას; ოღონდ ხომ იცი, მეგობარი მეგობრისთვის რააო; კიო, ვიციო - ყველაფერიაო; ხოდა, თუ მეგობარი ხარ, წამოდი და პატარა ხანს მაგიდაზე დაჯექი, ზეწარგადაფარებულიო; რატომო; მეგობრები მეგობრებს არ ეკითხებიანო; კარგი, მოგყვებიო... ხოდა, მერე, ჩაკეტა იმ ოთახში, ამას გასაღები მისცა და მერე, ზედ მაგიდაზე დასცხეს თურმე ერთმანეთს ედმონდომ და ამან. ეს კი იძახის, მე გავლახეო, მაგრამ მე მგონი ედმონდო მოერია.

- კი, - როგორ არა, - დაემანჭა თმაგაპრიალებული, - ეგღა მაკლია, ედმონდო მომერიოს.

- რატომ, ხომაა ღონიერი.

- ჩხუბს ღონე არ ჰყოფნის, მოხერხებულობაცაა საჭირო.

- ეგ კი, ეგ კი, - თქვა ტულიომ და მაშინვე წამოიწყო, - ნეტავი ჩი-იტად მააქ-ცია-ა!

- ტად მაქ-ცი-აა, - აჰყვა თმაგაპრიალებული.

- ქვე-ყანას გადა-ავიფრე-ნდი-ი...

- უაა, - აჰყვა ბანი.

მერე სამივემ ერთდროულად დაამღერა:

- დავინახავდი ლამა-ზსაა-ა! ი-იმის კალ-თაში ვისტვენდი-ი“...

- უაა...

- კარგი იყო, კარგი, - შესძახა ტულიომ და ჭიქა ასწია, - მოდით რა, ეს იყოს სიმღერის გრძნობის სადღეგრძელო...

დომენიკო ამოვიდა. თავის მაგიდას სახეალეწილი მიუახლოვდა - იგრძნო, როგორ გააყოლეს თვალი. მაგიდაზე წიწილი დახვდა, მიწიანი ხელები ჰქონდა, მაგიდის ქვემოთ მუხლისთავებზე ღონივრად გადაისვა ხელისგულები და დაიბნა - ისევ შეჰყურებდნენ. თავჩაღუნული იჯდა, წიწილის გახლეჩას ვერა ბედავდა.

- აგერ, აიი, ეს დავაამხანაგოთ ედმონდოს, - ჩაიქირქილა ტულიომ, - არსად მინახავს, მარტო კაცი პურის საჭმელად დამჯდარიყოს.

- ეგება შია.

- თუ შია, ეყიდა და წასულიყო სადმე, ჭალაში, იქ მიერთვა.

- გინდა, დავუძახოთ?

- ა? დავუძახოთ, დავუძახოთ, ვნახოთ ერთი, რა კაცია, - წამოდგა ტულიო და თითით მიიხმო, - მობრძანდით, ბატონო!

დომენიკომ უკან მიიხედა, მაგრამ იქ არავინ იჯდა. თითი გულზე მიიდო და გაოცებულმა იკითხა:

- მე?

- შენ, - თავი დაუქნია ტულიომ, - მოდი, დაგვეწვიე... რა გქვია?

- დომენიკო.

- მე ტულიო ვარ. აი, ეს, - თმაგაპრიალებულისკენ თავი გაიქნია, - ჩემი ამხანაგია, ცილიო, ეს, - ნიკაპი გაიშვირა, - ვინსენტეა, ეს კიდევ - ანტონიო, მაგისი ტკბილი ცოლისძმა და ჩვენი ძმა და სიყვარული.

ანტონიოს სიძე, ვინსენტე, დაეჭვებული მიაჩერდა ტულიოს, მერე წამოდგა, დაიხარა და დაბალის ხმით განზე გაიხმო - ერთი გამოდი აქეთ, ტულიო...

აივანთან თავდახრილები მივიდნენ - ორივე თავისას ფიქრობდა. მერე ვინსენტემ მწყრალად უთხრა:

- რამდენჯერ მითქვამს, ანტონიოზე ნუ იხუმრებ-მეთქი.

- რა ვიხუმრე? - მიამიტად იკითხა ტულიომ და მხრიდან რაღაცა მოიცილა.

- რა ძმა და სიყვარული აგიტყდა. უბრალოდ ვერა თქვი, ანტონიოაო?

- კაცო, შენი ვერ გამიგია, - გულზე მოეშვა ტულიოს, - როგორ, შენი ცოლისძმა განა ჩვენი ძმაცა და სიყვარული არ არის?

- არ გინდა-მეთქი, ხომ გითხარი.

- კარგი, კარგი - არ მინდა, ნუ მინდა. ისე შე ეშმაკო, - გაუღიმა ტულიომ და ვინსენტესაც წამით ცელქმა ღიმილმა გაჰკრა, - სანამ ცოლისძმა გახდებოდა, სანამ დამოყვრდებოდით, ძალიან რომ ამასხარავებდი?

- რაც იყო, იყო, - თბილად შესთავაზა ვინსენტემ, - ნუღარ იტყვი, კარგი?

- კარგი, კარგი, აღარ ვიტყვი, წამო, დავბრუნდეთ, რა გამოშტერებულები დგანან, ვერა ხედავ? აგერ, მგონი, ის ჩამოძენძილიც რაღაცას ეუბნება... - და ჩაიქირქილა, - ეგეც თუ ეხუმრება, ჰა?

- ვიღაცა გეძებდათ... თქვენ ანტონიო ბრძანდებით, არა?

- დიახ, - გაიკვირვა იმან, - ვინ მეძებდა, როდის?

- საათი იქნება. ანტონიო ხომ არ იცით, სად ცხოვრობსო.

- რა ეცვა...

- დავსხდეთ, დავსხდეთ, ისე ვილაპარაკოთ, - თქვა მობრუნებულმა ტულიომ და გასძახა, - არტურო, ერთი ჭიქაც მოიტანე, - და დომენიკოს მიწიანი ხელები სწრაფად რომ შეუთვალიერა, ჩაეღიმა და ისევ პირი იბრუნა, - ოღონდ კარგად გამორეცხე, სუფთა ბიჭი ჩანს...

ჩვენ ყველასა გვაქვს ჩვენი ქალაქი, ოღონდ ხანდახან არც ვიცით ხოლმე.

ორსართულიანი სახლები, მოკირწყლულ ფერდობზე ნაბიჯ-ნაბიჯ აყოლილნი. ქალაქი, ქალებითა და კაცებით, ბავშვებით სავსე. ლომის ხახიდან გადმომდინარე წყალი, პეშვით დალევისას უფრო რომ გემრიელდება. ჰეე, ქალაქი, წითელი კრამიტით მოფენილი, დანაოჭებული სახურავებით, ზემოდან თუ დავხედავთ; რკინის მილები, ავდრისას წყალი რომ მოჩხრიალებს და მძიმედ აორთქლებული ქალაქი ნაწვიმარზე. მინის მიღმა დანახული ყალბი თოვა და ნამდვილი თოვლი, სახეზე რომ გადნება; დიდი აუზი ქალაქის შუაგულში, ღონიერი შადრევნით და, ზაფხულის ისევ ცხელ საღამოობით სიგრილეს მონატრებული ლამაზ-ქალაქელები, აუზის ირგვლივ ჩამოსკუპებულნი და ახალი ამბების მოლოდინში გატრუნულნი. ლამაზ-ქალაქი, ხელოსნებისა და კანტიკუნტა მდიდრების ბუდე და კიდევ იმათი, ვინც ახლობლობით ხელოსნების ვიწრო და მოკლე ჯიბეს შეჰკედლებია. ჩვენი ქალაქი, ცისფრადა და ვარდისფრად შეღებილი სახლებით, ღამღამობით რომ შავდება და, უამრავი ზარის რეკვისას, ყოველი საათის გასვლისთანავე რომ აჟღრიალებს ჩადედებულ ჰაერს, ღამის დარაჯის, მატყუარა ლეპოლდინოს უგულო შეძახილი: „ღაამის ამდენი და ამდენი საათია და ყველაფერი რიგზეა-ა...“ გამჭვირვალე ნისლი გათენებისას, ხასხასა ფერები, ტირიფებიანი ეზოები, ვარდებითა და გეორგინებით და რომელიღაც უსახელო ყვავილებით ქალაქის განაპირას, ჭალაში...

- ვინსენტეს გაუმარჯოს, - ჭიქა ასწია ტულიომ, - ვაჟკაცს, ამხანაგს. ცოლის შერთვას გილოცავთ, კარგად იყავი, მშვენიერ ჯულიასთან და შენს ახლობლებთან ერთად. გემრიელი ბიჭი ხარ და ყველას გვიყვარხარ.

- წლისთავზე ვაჟი მოგველოცოს, ატ, შე ეშმაკო!

ვინსენტემ გაღიმება ირჩია.

- ბოლომდე იყოს, - გამოაცხადა ტულიომ, ჭიქა მიიყუდა და მერე გადმოაპირქვავა, - აი, ასე...

ისევ შეავსო და თქვა:

- ამ მეორე ჭიქით ანტონიოს გაუმარჯოს, - და გამოცალა.

- ერთი წუთით, ტულიო, - ისევ განზე გაიხმო ვინსენტემ. აივანთან მივიდნენ ჩაფიქრებულნი, ვინსენტე ხმას არ იღებდა.

- რა იყო? - ვეღარ მოითმინა ტულიომ.

- რა და, გეთქვა ერთი-ორი სიტყვა, რა მშრალად შესვი, რა მოგივიდა...

- ბიჭოს! - გულზე მოეშვა ტულიოს, - შენი ვერაფერი გამიგია. რამეს ვიტყვი და - რატომ ხუმრობო, და თუ არ ვიტყვი და...

- ვინსენტე! - სუფრიდან გამოსძახა ცილიომ. - გაგიმარჯოს, ყოველივე კარგს... ანტონიოსაც, შენთან ერთად... - და ჭიქა რომ მიიყუდა, უნებურად შორს გაიხედა და მაშინვე ხელი ჩაიქნია, - ჯუზეპე მოდის!

- მართლა? - შეკრთა ტულიო, - აქეთ მოდის?

- კი, აქეთ, - და ცილიომ ისევ ჩაიქნია ხელი.

- ნასვამი ხომ არაა?

- რა ვიცი, შორიდან კი არა, ორ საათს რომ ელაპარაკო, მაინც ვერ გაიგებ.

- ეგ კი, ეგ კი, - ნაღვლიანად გაიღიმა ტულიომ, - არტურო, არტურო!

- რა იყო, ბატონო.

- რვა მწვადი გაამზადე.

- რამდენი?

- ჯუზეპე მოდის...

ქალაქთან მუდამ მდინარე ჩადის. ხეები, ხეები მდინარის პირას, მიწაში ღონივრად ფესვებგადგმულნი და შორიდან კი გაფოთლილი ტოტებით ჰაერს მსუბუქად ჩამოყრდნობილნი, ჰაერში მსუბუქად მოტივტივე. ხის ძირას - მადლიანი ჩრდილი, და კიდევ ბალახი, წვნიანი, რძიანი, ლორთქო. ზაფხულის ცხელ, გრძელ, უსაშველო დღეებში ქალაქგარეთ, მდინარის პირას გასეირნება და საღამო ხანს ნაპირთან ჩაციებული ღვინო, და ყველი, პური და მწვანილი, სოფლელებს ქალაქში რომ ჩამოაქვთ და გაყიდვამდე გასაცოცხლებლად წყალს რომ აპკურებენ. ტოტების ჩრდილით შეფერილი, გამუქებული წყალი და ცოტა იქით კი ლაპლაპა, მზეზე მოკამკამე.

- აუ! - იყვირა ჯუზეპემ, ანტონიოს უზარმაზარი მარჯვენა გაუწოდა, მაგრამ, სანამ ის მოწიწებით ჩამოართმევდა ხელს, უცებ ცილიოს შარვალში კოხტად ჩატანებულ პერანგს ეძგერა და ამოუჩაჩა, - როგორა ხარ, ცილიო, შე ქალების წუწკო!

- კარგად, ჯუზეპე, - მიუგო იმან, შებრუნდა, შარვალი შეიხსნა, ფეხები განზე გადგა, შარვალი რომ არ ჩავარდნოდა, პერანგი ისევ კოხტად ჩაიტანა, და სანამ ღილებს შეიბნევდა, მხარუკუღმა თავაზიანად ჰკითხა:

- თავად როგორა ხართ, ჯუზეპე?

- არაა შენი საქმე, კარგად ვარ, - მერე ნაბიჯი გადადგა და ხელები გაშალა: - მე მიყვარხარ შენ, ტულიო.

- ვიცი, ჩემო ჯუზეპე, ვიცი, - და ერთმანეთი გადაკოცნეს. ტულიო თხელი, მაღალი ყმაწვილი იყო, მაგრამ ჯუზეპეს საკოცნელად ფეხის წვერებზე შედგომა დასჭირდა, ჯუზეპე კი დაიხარა და ისე ჩაბუბნა.

- ახლა ვინსენტეს სადღეგრძელოა, - მეგობრულად უთხრა ტულიომ, - ცოლიც შეირთო, ანტონიოს და, ჯულია.

- ოო, ყოჩაღ, ყოჩაღ, ჯულია კაი გემრიელი ქალი ჩანს, - აღნიშნა ჯუზეპემ, - კარგად იყავი, ვინსენტე, აბა შენ იცი არ გაანაწყენო, გული არ დასწყვიტო. ქალს ხომ იცი, რაც უყვარს და აბა შენ იცი. გაუმარჯოს ყველა ნაღდ მამაკაცს, თუ ეგეთი ხარ, ვინსენტე, გაგიმარჯოს, თუ არა და, ამ ჩემ ფეხებს... და შესვა.

- რამე მიატანეთ, ჯუზეპე, მიატანეთ რა რამე... - სთხოვა ცილიომ.

- რა მივატანო, არაფერი გაქვთ - ჩაფიქრდა ჯუზეპე. მოკლესახელოებიანი, მხრებამდე სახელოებაკაპიწებული პერანგი ეცვა და ფიქრისას უზარმაზარი კუნთები ძალიან დაებერა. და ფიქრი არ შეუწყვეტია, ისე გასწია ხელი განზე და ცილიოს პერანგი ამოუჩაჩა, - არტურო სადაა, ის...

- ახლავე მოვა, ხორცს წვავს, - ძალიან მხიარულად უთხრა ტულიომ, მაგრამ მაშინვე მოიწყინა.

- კარგია, კარგი, მწვადი ცვრიანი უნდა იყოს, კარგი, გემრიელი, როგორც კარგი ქალი, არა, ვინსენტე?

ანტონიოს სიძე გაქვავებული იჯდა.

- აი, ვინსენტეც ამ აზრისაა. ისე, ცოლი არასოდეს არ უნდა მოიყვანო კაცმა, რადგან ყველა ქალი იმნაირია. არა, ცილიო? - და შეუყვირა, - ჰა-მეთქი!!

ცილიო ისევ ზურგით იდგა, შარვალს იბნევდა, - აბა რა, რა თქმა უნდა...

- ხედავ, შენს ცოლზე რეებს იძახის? - ვინსენტეს გახედა ჯუზეპემ, - იმნაირიაო... შენს ადგილას, სიმართლე გითხრა, ვერ მოვითმენდი. მე ახლა გავალ და ხელათ მოვალ, არ მოიწყინოთ.

დაძაბული სიჩუმე ჩამოვარდა. ყველა ვინსენტეს თითებს შესცქეროდა, ჭიქაზე ღონივრად შემოჭდობილსა და აცახცახებულს.

- კარგი რა, ხომ იცი, უზრდელია.

- მოვკლა, როგორ მოვკლა - ორმოში ჩამსვამენ, - კბილებშუა გამოცრა ვინსენტემ და ცახცახს უმატა, - არ მოვკლა - როგორ არ მოვკლა, რაებსა ბედავს.

- კარგი რა, დაწყნარდი, - სთხოვა ცილიომ.

- რა დამაწყნარებს, - მიუბრუნდა ვინსენტე, - პერანგი ორჯერ ამოგიჩაჩა და მე კი დავწყნარდე?

- თავი არ უნდა გაუყადრო, - ურჩია ტულიომ, ხორცის ნაჭერს ხახვი დაადო და ჩაკბიჩა, - შენ ცოლის პატრონი ხარ, მარტო კი არა ხარ, და რომ მოკლა, ორივენი დაიღუპებით - შენ ორმოში ჩაგსვამენ, უიმისოდ, უჯულიაოდ, ის კი უშენოდ დარჩება და, ხომ იცი, ათასი ოხერი... განა ეს კარგია?

- არა, მაინც როგორ ამოუჩაჩა ცილიოს პერანგი, ა? - იკითხა ვინსენტემ, - ნამდვილი... ეეე... კამბეჩია.

- ნამდვილად, - შეიჭმუხნა ანტონიო და ხმას დაუწია, - ჩუმად იყავით, მოდის... სხვა რამეებზე ვილაპარაკოთ.

- ნეტა რომელი საათია, ჰა? - ხმამაღლა იკითხა ვინსენტემ.

ჩვენ ყველასა გვაქვს ჩვენი ქალაქი, და ვისაც გვიყვარს, საღამოობით მოლურჯო გორაკზე ავალთ, ჩამოვსხდებით, ფეხებმოკეცილნი, ნიკაპს დავაყრდნობთ მუხლს და, ხელებჩამოყრილნი, ზურგმორკალულნი, უხმოდ შევაცქერდებით, იმ ჩვენს ქალაქში როგორ ღამდება, სად აინთება პირველად შუქი, ფერადი ფანჯრიდან სუსტად მოციმციმე - ჰოო, აგერ იქ. ჯერ არცა ბნელა და, ძნელად შესამჩნევია, მაგრამ თანდათან მკაფიოვდება. მერე სხვაგანაც, ზედიზედ აინთება ორი ფანჯარა და ფარდის მიღმა ძლივს მოჩანს შუქი, მკრთალი, უმწეო, და ვისიმე ვეება ჩრდილი გოროზად აეფარება ბნელში ალიცლიცებულ ფანჯარას. იმ ჩვენს ქალაქში წყვდიადი დგება, ფერადი ფანჯრებით მრავალგან დაბზარული: სიმღერის ნაგლეჯს ვიღაც უშნოდ წამოიღრიალებს და მიჩუმდება, სადღაც კარი იღება, ზღურბლზე უმწეოდ იფართხალებს სინათლე და კარის დახურვისთანავე გალღვება - ეგება სადღაც მიდიან სტუმრად, ან მარტოხელა კაცი იძინებს, ან ერთმანეთის ნაადრევი სურვილი აიძულებთ, ანდა ეგება სულაც ფარანში ჩადგმული კვარი მიილია.

- არტურო, მოგვინათე ერთი.

- ახლავე, ბატონო.

და როცა ცხელა, ჩვენი ქალაქის ფერად კედლებზე აშკარად მოჩანს ყოველი ბზარი, და თუ ქალაქი გვიყვარს, თითს სინანულით ჩამოვაყოლებთ დაბზარულ კედელს, მერე ზურგით მივეყრდნობით და მადლიან ჩრდილს შევეფარებით, მთელი სხეულით ავეკრობით მაინც გრილ კედელს და საღამოს ვუცდით, ოდნავ რომ აგრილდება; თვალს გავაყოლებთ დიდ, რვაცხენიან ლანდოებს, რომელშიც თექვსმეტი ლამაზ-ქალაქელი ზის და კაცმა არ იცის, საით მიეშურებიან, და პატარა ლანდოს, ორადგილიანს, გრძელკაბა, ხელქოლგიან ქალებს რომ დაასეირნებს, ისეთი ამპარტავნებით რომ დააქვთ დიდი, განიერი, ფოჩებდაკიდებული ქუდი; მერე კი მართლა აგრილდება, როცა მატყუარა ლეპოლდინო ზარების რეკვის ატეხისთანავე ქუჩაში გამოვა და უგულოდ დაიძახებს - ღამის პირველი საათია და ყველაფერი რიგზეა...

- როგორ, უკვე პირველია? - გაიკვირვა ტულიომ.

- ჰო, ბიჭებო, - ნაზად თქვა არტურომ. - ეგება დაიშალოთ, ჰა?

- რამდენია ჩვენზე...

- ეს ახალგაზრდა ხურდას თუ არ მოითხოვს, გადახდილია. ყველაფერი.

- არ მინდა, - წამოიძახა დომენიკომ, - არ მინდა, გადახდილი იყოს...

- და მცირე ხურდა ხომ არ მოგართვათ, ორმოცი გროში?

გამომცდელად შესცქეროდნენ, და მიხვდა:

- შეიძლება, დაგიტოვოთ?

- როგორ არ შეიძლება... - დაიმორცხვა არტურომ.

- მაშინ, თქვენი იყოს.

- დიდი მადლობა, სენიორ.

ჯუზეპემ კი შეათვალიერა, თქვა: - ეს კარგი ბიჭი ჩანს, ვიღაცაა... - და ცილიოს ისევ ამოუჩაჩა პერანგი.

- ღამის გასათევი თუ გაქვთ, სენიორ? - ჰკითხა არტურომ.

- არა.

- ჩემთან წამობრძანდით.

- თუ დაღლილი არა ხარ, ჩემთან წამოდი, - ხმადაბლა უთხრა ტულიომ, - გლახა ქალებში წავიდეთ.

- დომენიკოს ეგონა, ჯუზეპემ ყელში სტაცა ღონიერი ხელი, მაგრამ ჯუზეპე შორს იდგა.

- არა.

- წავიდეთ, ჩემო კარგო, - მიეალერსა არტურო, - აქვე, ახლოს ვცხოვრობ.

მართლაც, იქვე ცხოვრობდა. ყვითლად შეღებილი ჭიშკარი შეაღო, ხრეშით მოფენილ ბილიკზე გაატარა, მეორე სართულზე აიყვანა და უთხრა: - აქ, აივანზე მომიცადეთ, სენიორ, ახლავე, ამ წუთში....

...ოთახიდან ქალი გამოვიდა. თვალები დახუჭული ჰქონდა, კარს მხრით დაეჯახა, მაგრამ არც გაუგია. დიდი ლეიბი, საბანი და ბალიში ჩაეხუტებინა და ასე, თვალდახუჭულმა, ზეზეურად მძინარემ, აივანი გაიარა და კიბეს ჩაუყვა.

- ეს ჩვენი უსაუკეთესოესი ოთახია, მობრძანდით, მოისვენეთ, - უთხრა არტურომ, - აი ამ საწოლზე დაიძინეთ, ახალთახალი თეთრეული დაგიგეთ, ბინის ქირაზე, იმედია, მოვრიგდებით, ძილი ნებისა, სენიორ.

დომენიკო სიბნელეში იდგა. მერე ჩამოძენძილი ტანსაცმელი ფრთხილად გაიხადა, თერთმეტი დრაჰკანი რომ არ აჟღარუნებულიყო - დანარჩენი მიწაში ჩაფლა, გადაჭრილ ხესთან - და დაწვა. ქათქათა თეთრეულს საამო სუნი ასდიოდა, გაინაბა, და უეცრად შეკრთა: „სადა ვარ!.. რა მინდა...“ წამოიწია, იდაყვს დაეყრდნო, თვალები მოჭუტა და სახედამანჭული მიაჩერდა სიბნელეს. მერე წამოჯდა, ჯიბეში ფრთხილად ჩაიყო ხელი, თერთმეტი დრაჰკანი ამოაძვრინა და ბალიშის ქვეშ შეაცურა.

„არ მომკლან!“

ერთი დრაჰკანი ისევე ჯიბეში ჩააგდო, „ეგება დასჯერდნენ...“ კარს უკან თითქოს ვიღაცა იდგა, სუნთქვაშეკრული. დომენიკოს ქათქათა საბანი თვალებამდე აეფარებინა, ფრთხილად სუნთქავდა. როგორ არ შეშინებოდა, რა ადვილი იყო ყველაფერი - კარის გაღება, მის საწოლამდე ფეხაკრეფით მისვლა, დანიანი ხელის ერთხელ ღონივრად დაქნევა და მორჩა - არა, არა... ვიღაც იცავდა!.. ანდა, დანა სულაც არ უნდოდათ, სისხლით დალაქავდებოდა საწოლი - ღონიერ თითებს ყელში წაუჭერდნენ, მეორე ხელით კი ბალიშს დაასრესდნენ ცხვირ-პირზე, მუხლსაც დააბჯენდნენ, სწრაფად რომ გაგუდულიყო - არა, არა, ვიღაცის იმედი ჰქონდა. არა, ის არ გასწირავდა... ანდა დიდი, წვეტიანი ქვის მოქნევა და საკუთარი თავი დაინახა, გაპობილი ადგილიდან ავად იმზირებოდა ჭრილობა, დანაოჭებული ტვინის ცივი, გლუვი თვალებით - აჰ, არა, არა - ვიღაცა სწყალობდა, ის ვიღაც დაიცავდა... დამშვიდდა, მიეშვა, მთლიანად მიენდო იმ ვიღაცას და მაშინვე იგრძნო, როგორი დაღლილიც იყო. ახლა უკვე ნებიერად იწვა, მოჩვარული, დამძიმებული. ძილის საამო მარწუხები იგრძნო სახეზე, თვალები დაეხუჭა, ნიკაპი მკერდზე დაუვარდა. ერთხანს მაინც სუსტად ფხიზლობდა. მერე კი კედლისაკენ იქცია პირი... სიამოვნებდა სუფთა ლოგინი, ნეტარებისაგან მსუბუქად ამოიოხრა და ლოყა ხელისგულზე რომ დაიდო, მშვიდად ჩაეძინა.

...ვიღაცას უყვარდა.

ლამაზ-ქალაქში ღამღამობით კაცი დადიოდა. ძალიან დაბალი, მოკლეხელება, მთრთოლვარე ალიან ფარანს ხან გაჭირვებით ასწევდა გულამდე და თვალმოჭუტული იცქირებოდა, ხანაც ქვაფენილს დაანათებდა, რამეს პოვნის იმედით, მერე კი გაიმართებოდა და დიდი, სამადლოდ ნაჩუქარი ფეხსაცმლის ფრატუნით გზას განაგრძობდა. ზამთრობით თავის სახელდახელო, სიფრიფანა ფიცრულში შეიყუჟებოდა, ანდა შორიახლოს ცეცხლს დაანთებდა და გახეშეშებულ თითებს ითბობდა, ხანდახან ზურგსაც მიუშვერდა. წვიმიან ღამით თავ-ზურგზე ტომარას გადაიფარებდა და ასე, მოხრილი დაიარებოდა, დროდადრო თავის ფიცრულში შეივლიდა, სილის დიდ საათთან ფარანს მიიტანდა და წვიმით ბუნდოვნად აციაგებულ ქუჩებს ძახილით დაივლიდა: ღა-ამის ორი საათია და ყველაფერი რიგზეა-ა... ზაფხულობით კი მთელ ღამეს ქუჩებში ატარებდა, ღია, ჩაბნელებულ ფანჯრებს რიდით შესცქეროდა, სიბნელეში მკაფიოდ აჟღრიალებული სხვისი საათის ხმას რომ გაიგონებდა, ფარანს გააქან-გამოაქანებდა და იძახდა: ღა-ამის ოთხი საათია და ყველაფერი რიგზეა-ა... მაგრამ რომელიღაც სარკმლიდან ქალის მოგუდული სლუკუნი ისმოდა, ალბათ, ბალიშში თუ ჩაერგო თავი და ისე ტიროდა, ხანდახან ყვირილი და ჭურჭლის მტვრევაც ატყდებოდა; სუსტად მოლიცლიცე სარკმლის მიღმა, ავადმყოფი ბავშვის საწოლთან ბოლთას სცემდა ვიღაც და წაგრძელებული აჩრდილი დროდადრო მთლიანად აეკრობოდა ფარდას; ვიღაც კვნესოდა, ლეპოლდინო კი, ღამის მატყუარა, შორეული ზარის აწკრიალებისთანავე თავის სილის საათს შეხედავდა, ტუჩებს მორკალულ ხელისგულებში გამოიმწყვდევდა და მორცხვად დაიძახებდა: ღა-ამის სამი საათია და ყველაფერი რიგზეაა... ხანდახან რომელიმე მთვრალი ჩამოივლიდა, თავჩაკიდებული, მოქანავე, ლეპოლდინო მახლობელ სახლს ამოეფარებოდა და ფარანს გრძელი ჩამოფლეთილი ხალათის ქვეშ მალავდა... მერე სიბნელით შეშინებული, რომელიმე ისეთი ქალი პაკაპუკით ჩაივლიდა, ლამაზ-ქალაქში გლახა ქალს რომ ეძახდნენ და კაცებს იმათთან ყოფნა ძალიან რომ უყვარდათ... ლეპოლდინო იმათაც ერიდებოდა, ფარანს არ მალავდა, მაგრამ თვალს კი აუცილებლად აარიდებდა... მერე თენდებოდა... ლამაზ-ქალაქი იმ მთელი თავისი ავ-კარგით მჟღავნდებოდა, ცისფერ-მოვარდისფრო სახლებიანი და ლეპოლდინო, შეციებული და მოთენთილი, მაინც ერთგვარი გამოუცნობი სიხარულით შესძახებდა: დი-ილის ექვსი საათია და ყველაფერი რიგზეაა-ა... და ქალაქგარეთ, თავის პატარა ფიცრულში მიდიოდა და მაშინ იძინებდა, სხვები რომ ზანტად იშმუშნებოდნენ და თვალს ახელდნენ...

„სადა ვარ“!

არტუროს ოთახი იყო.


მეორე დღე

არტუროს ოთახში იყო. დიდ, განიერ საწოლზე გაშოტილიყო, გაკვირვებულს, ახლაღა ეუცხოვა რბილი, ზამბარიანი საწოლი. ნებივრად გაიზმორა და შეკრთა; წამოიწია, ბალიშის ქვეშ შეაძვრინა ხელი და დამშვიდდა - ათივე იქ იყო. მერე შარვალს შეავლო თითები, ის ერთიც იქ ეგდო, ჯიბეში. კმაყოფილი იჯდა საწოლზე, სისხამი დილა მსუბუქად იწიწკნებოდა, ისევ დაწვა და მხრებზედაც დაიფარა საბანი. ოთახი მოათვალიერა, ჭერზე რაღაც ლაქა იყო, უყურა, უყურა და თითქოს ვიღაცის სახე ამოიცნო - ცხადად ჩანდა თვალები, წვერი, ცხვირი, ტუჩებიც შეიძლებოდა ასეთი ჰქონოდა, მოკუმული... ფანჯარას რაღაც მწერი გამეტებით მიეხალა და იქით მიიხედა, მერე ისევ შეაცქერდა ჭერს და იმ ლაქიდან ვეღარ გამოარჩია სახე, კარგახანს ეწვალა, ვერაფერს გახდა. „ღრუბელი ხომ არაა, შეცვლილიყო...“ გაიფიქრა და კვლავ ჯიუტად შეაცქერდა, მაგრამ სხვა ვერაფერი ამოიცნო, ერთი უთავბოლო ლაქის გარდა.

წამოდგომა უნდოდა, ვერ გაბედა - მასპინძლებს, ალბათ, ეძინათ, ჩამიჩუმი არ ისმოდა. არადა, მობეზრდა წოლა. უცხო ნივთებს ათვალიერებდა, სოფელში არსად ენახა ასეთი სკამი, კოხტა მაგიდა, ვერცხლის ლამაზი ფიალა გამოსაჩენ ადგილას იდო... იატაკი წითლად ლაპლაპებდა, აღარ შეეძლო ასე გასუსულს წოლა...

ესეც ბავშვობისდროინდელი თამაში იყო - წვიმიან დღეს, როცა კოჭლი ყმა ეზოში სათამაშოდ არ უშვებდა, ფანჯრის რაფაზე მოკალათდებოდა და ატალახებულ ეზოს შუშის მიღმა გასცქეროდა. და როცა ერთხელ ძალიან დაწყდა გული, იყურა, იყურა, ცრემლები მოიწმინდა და გამოსავალი იპოვნა - თითქოს ეზოში დააბიჯებდა, გუბეებში ფეხებს აბათქუნებდა, და, რაფაზე წამოსკუპებული, აღტაცებული შესცქეროდა ნანატრ ორეულს, ვის ფეხქვეშაც ტალახი ჭყაპუნებდა. ახლაც, წამოწოლილი, ვითომ წამოდგა, თამამი ბრახუნით მოიარა ოთახი, ყვირილი მოუნდა - დაიყვირა, მაგიდაზე ახტა, ჭერზეც კი გაიარა თავქვედაკიდებულმა და უცებ ლაქიდან კუშტად გამომზირალი სახე დაინახა. დაიბნა და ისევ დაჟინებით მიაჩერდა, მაშინვე გაქრა თვალებიცა და ცხვირიც, წვერი, მოკუმული ტუჩები... არა, აღარ შეეძლო წოლა, წამოდგა და ფეხშიშველა მივიდა კართან, ფრთხილად მიაყურა, ხმაური მოესმა, ჭუჭრუტანაში გაიხედა - არტურო სულგანაბული იდგა და კარს მისჩერებოდა, აიღო და ჩაახველა.

- გაიღვიძეთ, სენიორ? - ხმადაბლა იკითხა არტურომ.

დომენიკო ლოგინში შეხტა და გასძახა:

- დიახ, რა ხანია...

- მე კი ფეხის წვერებზე დავიარებოდი, რომ არ გამეღვიძებინეთ, - მხიარულად დაიყვირა არტურომ, როგორც კი კარი შეაღო, - როგორ გეძინათ, მშვენივრად, არა? საუზმე ლოგინში მოგართვათ, თუ...

- არა, არა, - აწითლდა დომენიკო, - ავად კი არა ვარ.

- თქვენი ნებაა, სრულიად თქვენი, ჩემო ახალგაზრდა, საუცხოო სენიორ, - თავი დაუკრა არტურომ, გაღიმებული შეაცქერდა და დომენიკომ შარვალ-ხალათი რომ ჩაიცვა და დაგლეჯილ ქალამანში ჩაყო ფეხი, პირზე შეაცივდა ღიმილი.

დომენიკომ შეხედა და არტურომ თუმცა მაშინვე თვალი აარიდა, ყველაფერს მიხვდა.

- აქ, ამ ქალაქში... - ჩუმად თქვა დომენიკომ, - ტანსაცმლის შოვნა თუ შეიძლება.

- აჰ, როგორ არა, - გამოცოცხლდა არტურო, - დრაჰკანები კიდევ თუ გაქვთ, ტანსაცმელს კი არა, ჩიტის რძის მაწონს გიშოვნით...

- რამდენი ეყოფა...

- საშუალო ტანსაცმელს ერთი ცალი თავისუფლად ეყოფა, აი, როგორიც ყოველ წესიერ მოქალაქეს აცვია, ისეთს... და კიდევ ორსაც თუ მომცემთ, იმისთანა ტანსაცმელს მოგართმევ, ბრმამაც თვალი გაგაყოლოს.

- არა, ეგეთი არ მინდა, - თავი გაიქნია დომენიკომ, - ახლავე ჩამოვალ, სად ვისაუზმებთ?

- თუ გინდათ, ქვემოთ. გნებავთ, აქ ამოვიტან...

- არა, ჩამოვალ.

არტურო რომ გავიდა, ბალიშის ქვეშ შეაცურა ხელი, ფული ჯიბეში ჩაიჩხრიალა. აივანზე გავიდა და, თვალმოჭუტულმა, ლამაზ-ქალაქს გახედა - მზიანი დილა იდგა, დაღმართში, რაკარუკით მიგორავდა ლანდო. კიბე ჩაიარა, ოთახში შევიდა და ქათქათა სუფრაზე კოხტად გაწყობილი ჭურჭლის დანახვა ესიამოვნა.

- ოო, მობრძანდით? ეს ჩემი ცოლია, ეულალია.

- კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება, - თქვა ქალმა, გრძელ კაბაზე ხელები წაივლო, ოდნავ გაშალა და წამით მსუბუქად ჩაიმუხლა.

- გამარჯობათ, - თქვა დომენიკომ.

ქალი შეცბა. არტუროს შეხედა და მერე ოთახიდან ამაყად თავაწეული გავიდა.

- არა უშავს, არა უშავს, სენიორ, - სკამი გამოსწია არტურომ, - დაბრძანდით. თქვენ ალბათ, არ იცოდით, არა უშავს...

- რა არ ვიცოდი...

- არაფერია, არაფერი, ჰე, ეს წვრილმანები... არცა ღირს სალაპარაკოდ, რა სათქმელია.

- რა წვრილმანები...

- აი, ქალი რომ მოგესალმებათ, სამაგიეროდ, ქუსლი ქუსლზე უნდა მიაბაკუნოთ და თავი დაუკრათ, არაფერია, არაფერი...

დომენიკო აირია.

- მე... მე არ ვიცოდი.

- ვიცი, სენიორ, ვიცი... არა უშავს, სხვა დროს, როგორმე...

- ახლავე მივალ და... როგორ უნდა?

- აიი - ასე. არა, ახლა ნუ გახვალთ, დაბრძანდით... აგერ, კარაქი წაისვით, ყველი, თაფლი... კვერცხი მაგრად მოხარშული გირჩევნიათ თუ თოხლო?

- სულ ერთია.

- მაშ ორივენაირი მიირთვით. აი, აქ ჩადეთ, საგანგებოდ კვერცხისთვისაა, ხელი დაკავებული რომ არ გქონდეთ... - და მოულოდნელად ძალიან ხმამაღლა დაამღერა: - ში-იმშილობისას რად გინდა ოოქრო და ვეეერცხლი! - მაღლა ასწია ხელი, - უფრო საჭიროა მო-ოხარშული კვეეერცხი, - ღრმად შეისუნთქა და მაღალ ბგერაზე დასჭექა. - ააა!!!

დომენიკო გაოცებული შეჰყურებდა, არტურომ კი, თითქოს არაფერიო, ხელი მაგიდისკენ გაიშვირა, - აგერ, თბილი რძეც აქაა... მიირთვით, მიირთვით, ეჭვი არ მეპარება, რომ ფასზე აუცილებლად მოვრიგდებით, წინასწარ არცაა საჭირო, ფულზე საუბარი მადას აფუჭებს... ინებეთ, კოვზი. ეეჰ, ახალგაზრდობაში მართლაც კარგი რამ ხმა მქონდა.

მადაწამხდარმა დომენიკომ პურზე ყველი დაადო და ძალისძალით ჩაკბიჩა, მაგრამ ეუგემურა - პური თხლად იყო დაჭრილი, სოფელში გემრიელად მოტეხილ ყუას სხვა ფასი ჰქონდა.

- ხელ-პირის დაბანა სად შეიძლება?

- აჰ, უჭკუო ყეყეჩი, - თავზე ხელი შემოირტყა არტურომ, - რამ გამომაშტერა, მობრძანდით, მობრძანდით, აგერ, აი, თუ გნებავთ, ისიც... ხოლო ეს ჩემი ვაჟია, ჯანჯაკომო, შეხედეთ, რა კარგად ვზრდი, ხომ ხედავთ როგორი წითელი ლოყები აქვს, ხომ ხედავთ? მაგრამ საჭმელში, ეჰ, იმდენი ფული მიდის, ეჰ...

ოთახში რომ შებრუნდნენ, დომენიკო მაგიდას მიუჯდა, არტურომ კი თქვა:

- და თუ გნებავთ, სენიორ, ორი დრაჰკანი მომეცით და, სანამ ისაუზმებთ, ტანსაცმელს მოგართმევთ.

დომენიკო უკან გადაიხარა, სკამის ზურგს მიებჯინა, მარჯვენა ფეხი გაშალა და ჯიბეში ჩაიყო ხელი.

- ახლავე, ახლავე, ზომას აგიღებთ, - თქვა არტურომ და ჭრელი ყუთიდან კანაფის გორგალი ამოაძვრინა, - აქვე ცხოვრობს, გადავირბენ და წამში გადმოვიტან, ოღონდ ერთი წუთით წამოდექით...

კანაფი კისერზე მიადო, კოჭებამდე დაუშვა, განასკვა, მერე წელი გაუზომა, მკერდიც, ისევ განასკვა და ხელისგული აჩვენა, - ახლავე მოგიტანთ, სენიორ, უჰ, ფეხის ზომა გადამავიწყდა...

ამ დროს კარში იმ კაცმა შემოყო თავი, ხორცს თვალცრემლიანი რომ წვავდა.

- წავიდე, გავაღო? - ჰკითხა არტუროს.

- აბა რა უნდა ქნა!! - ისე დასჭექა არტურომ, დომენიკო შეკრთა, - აბა რა უნდა ქნა, შე ვირო, შენ!

არტუროს კრძალვით შეაცქერდა დომენიკო - სულ სხვა კაცად იქცა მასპინძელი... და რომ მოიბუზა, არტურო მისკენ შეტრიალდა, გაუღიმა და ნაზად ჰკითხა, - ესე იგი, ორდრაჰკანიანი, არა?

- კი, - თავი დაუქნია დომენიკომ, - ორი ეყოფა?

- რა თქმა უნდა, ახლავე მოვიტან, როგორ არ ეყოფა... - და გაიხუმრა, - არ ეყოფა რა, განა თავისი ნებაა?

ლამაზ-ქალაქში კოხტა, წვეტიანსახურავებიანი სახლები იდგა, ცისფერი, ვარდისფერი... მზიანი დღე იყო, ოდნავ გამჭვირვალე კაბაში გამოწყობილი ქალები ფერადი, მსუბუქი ქოლგებით დასეირნობდნენ, ხელიხელგაყრილნი, ზოგს თეთრებში ჩაცმული ბავშვისთვის ხელი ჩაეჭიდა. ქუჩაში კაცები იდგნენ, კედელს მიყუდებულნი, ზანტად ათვალიერებდნენ ქალებს, ქვაფენილზე მწვანილით სავსე ურიკას მიაგორებდა გრძელხალათიანი კაცი, და მწვანე ხახვისა და ქინძის დანახვაზე დომენიკოს გული მოეცა... ქუჩაზე გადმოკიდებულ კოპწია აივანზე სქელი დედაკაცი ჩექმას წმენდდა და თან ღიღინებდა. ყოველ კართან ენიანი ზარი ეკიდა, გამვლელები ხანდახან ფეხს შეიწმენდნენ კართან დაგებულ ტილოზე და რეკავდნენ. კეფაზე ქუდმოგდებული, შემთვრალი კაცი შუა ქუჩაში იდგა და რაღაც პრიალა, სიმებიან საკრავს საამოდ აჟღარუნებდა, ნიავზე სუსტად შრიალებდა აივნიდან გადმოფენილი სარეცხი; მშვენიერ ქალს, მაღალვარცხნილობიანს, აივნიდან ვარდი ესროლა ვიღაც წელსზემოთ შიშველმა, გაბანჯგვლულმა კაცმა, იმან კი, ამაყმა, ზედაც არ დახედა ყვავილს, თავისი გზა ისე განაგრძო, კაცმა მოიწყინა, ნაღვლიანად დაამთნარა და ჩაფიქრებულმა მოიფხანა მკერდი. ჭრელ ღობეებზე ტირიფის ტოტები გადმოფენილიყო, დიდი აუზის შუაგულში ქვის ლომი იდგა, ცისკენ თავაშვერილი და ხახიდან ღმუილის ნაცვლად შადრევნად ჩქეფდა წყალი. წითელკაბიან ქალს თოკზე გამობმული შავი, ხუჭუჭა ძაღლი მიუძღოდა, შორს მდინარე ჩანდა, აბრჭყვიალებული...

- მოგწონს? - ჰკითხა ტულიომ.

- რა...

- ჩვენი ქალაქი.

- ძალიან, კი.

აუზის კიდეზე ჯუზეპე ჩამომჯდარიყო, თავი ჩაეკიდა და, ალბათ, რაღაცას ფიქრობდა, რადგან ძალიან დაჰბეროდა კუნთები.

- შშ, - ტუჩებზე თითი მიიდო ტულიომ და წასჩურულა, - ჩუმად, გავეცალოთ, მაგისი თავი არა მაქვს...

ფეხაკრეფით გასცდნენ და უეცრად შემოესმათ:

- ოო, ხომ გიპოვნე, ხომ ჩამივარდი ხელთ!

ჯუზეპეს თხუთმეტიოდე წლის ბიჭი დასდგომოდა თავს, ხელში მოკლე ჯოხი მოემარჯვებინა. იქვე შეშინებული მოხუცი ქალი იდგა.

- ვინაა, - გაოცდა დომენიკო.

- ახალგაზრდა გიჟია, უგო, - ჩაიქირქილა ტულიომ, - ჯუზეპეს აცოფებს ხოლმე.

ბიჭი ლაპარაკისას ხელებს ამპარტავნად შლიდა, ტუჩებს წამდაუწუმ ენით ილოკავდა. ძალიან მსუქანიც არ იყო, მაგრამ საოცრად ფომფლო ხორცი ჰქონდა, სახით ორმოცდაათი წლის ძალიან ლამაზ ქალს ჰგავდა, მაგრამ იმ ხნის ბიჭისთვის საზარელი იყო ასეთი სილამაზე, დიდი, ირიბი, ნაცრისფერი, გაოცებამდე მშვენიერი თვალები ჰქონდა, მაგრამ ხანდახან მზერა გაუშტერდებოდა და ბინდნარევი ყინული ჩაუდგებოდა თვალებში, მერე კი ნაცრისფერი, ბრჭყვიალა თევზი თითქოს კუდს ზანტად მოიქნევდა და თვალის გუგიდან რომ ვეღარ გამოაღწევდა, გამწარებული აფართხალდებოდა.

- აჰაა, - იძახდა ახალგაზრდა გიჟი, უგო, - ხომ ჩამივარდი ხელთ? - და ნეტარებისაგან თვალებს მაგრად ხუჭავდა, - ახლავე ანდერძს აგიგებ, აბა, რა გეგონა - დამემალებოდი, გადამეკარგებოდი?

- გადი აქედან, შე ლაწირაკო...

- აჰაა, დიდედა, ხომ გესმის, ხომ გესმის, ნუთუ ამ სიტყვების შემდეგაც არ დაიმსახურა სიკვდილი? ნუთუ არაა ღირსი, ბეჭებშუა რომ ჩავცე ალესილი დანა...

- გაათრიე აქედან ეგ წვინტლიანი, თორემ წიხლით შევდგები...

- რას გვემუქრები, შვილო, - საბრალობლად თქვა მოხუცმა ქალმა, - ხომ იცი, როგორიცაა...

- არაფერი არ ვიცი მე!.. თუ არაა ხალხში გამოსაყვანი, დაგემწყვდიათ და ის იქნებოდა...

- რა ვიცი, ზოგს სულაც არ ერჩის, შენს დანახვაზე გადაირევა ხოლმე...

- ჩემს დანახვაზე, კი! ყველასთან ასე არაა? იმ დღეს ცილიოსაც ასე არ ეუბნებოდა?

- შენს ნაწლავებში ქარქაში მეგულება, ჯუზეპე, და ამ კამორულ ბებუთსაც ნელა, დინჯად შევაცურებ ქარქაშში, ნეტავ, მაშინაც ასეთი მრისხანე თუ იქნები, მუცელზე ხელებს რომ იტაცებ და ორად მოიკეცები, ჯუზეპე...

- გადი აქედან, შე ჩვარო... მაგ ხის დანით, არა?

- შენ არხეინად იყავი, ნამდვილ დანასაც გიშოვნი, - ტუჩები აილოკა ბიჭმა, - მერე ბევრი აღარაფერი დამჭირდება - ერთი ხელის მოქნევა მხოლოდ... და ყელზე ღონიერი თითების წაჭერას იგრძნობ, დიდი ძარღვი დაგებერება, და ელდანაცემი, ხახაგამშრალი, პირში ნერწყვს ვეღარ მოიძებნი, მერე კი დიადი, ტკივილის ალმური მოგედება და უდღეურ ღელესავით დაგწრეტს, ჯუზეპე...

- ყურადღებას ნუ მიაქცევთ, ძალიან გთხოვთ...

- მაგისი არ მეშინია მე! არ მეშინია!.. მაგრამ რაღაცა აბდაუბდა სიზმრებს ვხედავ და თავიდან მომწყდი, თორემ იქით მოგკლავ, იცოდე!

- კარგად დაიმახსოვრე ჩემი სიტყვები, ჯუზეპე, სულ ასეთი დანა კი არ მექნება...

- ბავშვია, აპატიეთ, სენიორ ჯუზეპე...

- და თუ გამთენიისას - ღამის გარდაცვალების ჟამს - გამთენიისას, - ამაყად გაიმართა ბიჭი, - პირქვე არხეინად გაწოლილი და დილის საამო ძილს მიცემული, კისერში საშინელ ტკივილს იგრძნობ და შიშისგან წაგრძელებული ყოველი სისხლის წვეთი ხეში ჩასობილი ისარივით აგითრთოლდება, სანამ საბოლოოდ დაკარგავ გონებას, თუ გინდა რომ არ შეცდე, გაიფიქრე რომ ეს მე ვარ, მე, უგო, ჯუზეპე...

დაბალი, ფერადი მაგიდები პირდაპირ ქუჩაში იდგა, ბამბუკის მაღალზურგიანი სავარძლები სუსტად ბზინავდა. ტანადი, სახელოებდაკაპიწებული ქალი მხრით კედელს მიჰყრდნობოდა და, თვალმოჭუტული, ოდნავ მომღიმარე, გამვლელებს შესცქეროდა - მზის სხივი ურტყამდა სახეში.

- რას დალევ? - ჰკითხა ტულიომ, - ყველაფერი აქვს.

- რა ვიცი... ჯერ არ მწყურია და...

- დალევას მოწყურება რად უნდა, - გაიღიმა ტულიომ, - ხომ არ უნდა?

- არა.

- მაშინ, დავსხდეთ, ნახე რა ქვრივია...

ტულიომ ფეხი არხეინად გადაიდო ფეხზე, დომენიკო დაძაბული იჯდა. ქალი რაღაცნაირი ლამაზი ბიძგით მოსცილდა კედელს და შიშველი მკლავების დიდებული რხევით წამოვიდა. ყოველი ნაბიჯის გადადგმისას ოდნავ გვერდზე იზნიქებოდა და საოცრად რბილი, საამო ხაზი ჩამოსდევდა თავითფეხამდე. მაღალი მკერდი ჰქონდა და მკერდზე, ღილებთან გადასკდომამდე დაჭიმული კაბა. ნიავმა მაღალ, თეთრ ყელზე მბზინავი შავი თმა შემოახვია, დაუჯერებლად გრძელი თითებით თმა მოიცილა, თავი გაიქნია და ზურგს უკან გადაიყარა. ოღნავ მოიხარა, მაგიდას თითის წვერებით მსუბუქად დაეყრდნო, ამპარტავნად გაიღიმა და იკითხა:

- რას დალევ, ტულიო...

- ქაფქაფას. ახალია?

- გუშინდელი.

- ძალიან კარგი. ჯერ ორი მოგვიტანე... ხომ დალევ, დომენიკო?

- კი.

- რა ჰქვია? - დაინტერესდა ქალი.

- დომენიკო.

ქალი მოურიდებელი ღიმილით ათვალიერებდა. ტულიოსკენ არც მიუხედავს, ისე იკითხა:

- საიდანაა, აქაურია?

- ჯერ მეც არ ვიცი. სადაური ხარ, დომენიკო...

- სოფლიდან ჩამოვედი.

- ფერმკრთალი რომ ხარ? - ალერსით ჰკითხა ქალმა, თაფლივით სქლად გადმოეღვარა დაბალი, საამო ხმა.

დომენიკომ დუმილი ირჩია.

- ახლავე მოვალ, - თქვა ქალმა და შებრუნდა.

- მაღალი ჭიქები მოგვიტანე, ტერეზა, - მიაძახა ტულიომ.

ქალს არ გამოუხედავს, ისე დახარა თავი.

- მგონი, მოეწონე... ფუჰ!

- ჯუზეპე მოდის? - შეკრთა დომენიკო.

- იიჰ! ჯუზეპეზე უარესია.

- გამარჯობათ, - თქვა ედმონდომ, სკამი გამოსწია და დაჯდა.

კარგა ხანს ჩუმად იყვნენ. ტერეზამ მაღალი ჭიქები მოიტანა, მაგიდაზე დადგა. დომენიკოს გაუღიმა, შეაცბუნა და მერე ორი ბოთლი მოიტანა. ქარვისფერი სასმელი იყო, წყურვილის მომკლავი და მადისამშლელი. ახლადშემოსწრებული ედმონდო, თითქოს ჩაფიქრებული იჯდა, მაგრამ ფიქრისას ისე გამართულნი არ არიან ხოლმე. შავი თმა ჰქონდა, შავი წარბები, ძალიან გრძელი, მაგრამ სწორი წამწამები. დიდი დაცქვეტილი ყურები ყოველგვარი ჩურჩულის მოსასმენად მოემარჯვებინა; საკვირველი იყო, ყურებს რაღაცნაირად მეტი სიმკვირცხლე ეტყობოდა, ვიდრე მის შავად ამღვრეულ თვალებს. თუკი განზე გახედვას დააპირებდა, ჯერ თავს შეატრიალებდა. მზერა კი ისევ ძველ წერტილს ზანტად ებჯინებოდა, მერე კი, უკვე თავშეტრიალებული, თვალებს დუნედ გადააადგილებდა და მერეღა შეაცქერდებოდა იმას, რაც დააინტერესებდა. საშუალო ტანისა იყო, მაგრამ ახლა, რომ იჯდა, დომენიკოზე მაღალი ჩანდა - მოკლეფეხება იყო. სიარულისას ცდილობდა კოხტად ევლო, და ერთთავად იძაბებოდა. ახლა იჯდა, მაგრამ მაინც ისეთი დაძაბული იყო, ერთხანს დანარჩენებსაც გადაედოთ.

- შენც ხომ არ დალევ, ედმონდო? - უგულოდ იკითხა ტულიომ.

- მე კი.

- ერთი ჭიქაც, ტერეზა.

ისევ ჩუმად ისხდნენ, მერე ედმონდომ აღნიშნა:

- მარჯვენა ყური ძალიან მიხურს მე.

- ჰოო? - ყასიდად გაიკვირვა ტულიომ და სავარძელზე გადაწვა. - ალბათ ვიღაცა გჭორავს.

მართლა ჭორავდნენ. ქალაქგარეთ, ჭალაში წამოგორებული, თმაგაპრიალებული ცილიო სულელურად მომღიმარე ქალიშვილს ეუბნებოდა:

- ის შტერი ვეღარ მოვიცილე. დღესაც დილაადრიან მომადგა და გინდა თუ არა, ვიამხანაგოთო.

- რა კარგი დღეა, რა კარგი დღე... - იძახდა ქალიშვილი, - გინდა, ბალახებში ვირბინოთ?

- ყური რომ მიხურს, - დაინტერესდა აქეთ, ქალაქში, ედმონდო, - ესე იგი, მჭორავენ მე?

- რა ვიცი, ეგრე კი ამბობენ და... - თავი გაიქნია ტულიომ და ჭიქები შეავსო, - აბა, გაგვიმარჯოს...

ედმონდომ ორი მომცრო ყლუპი დიდის მღელვარებით შესვა და ჭიქა მაგიდაზე დადგა.

- არა სვამ?

- არა. საერთოდ სასმელს ვერიდები მე.

- რატომ ერიდები სასმელს... შენ? - ჰკითხა ტულიომ და თვალები გაუეშმაკდა.

- რა ვიცი... რა ვიცი მე.

- ესეც, ედმონდო, გაგიმარჯოს შენ, - თქვა ტულიომ და შესვა, - აუჰ, კარგია...

- მადლობელი ვარ მე.

- ვინ?

- მე.

- გაგიმარჯოს, გაგიმარჯოს, - მოიწყინა ტულიომ და ცას ახედა, - ცხელა... უი, მართლა, ცილიო გეძებდა.

- როდის? - გამოცოცხლდა ედმონდო.

- ახლახანს ჩაიარა; ედმონდომ, აუცილებლად მნახოსო.

- მართლა? სადაა... - წამოდგა ედმონდო.

- ჭალაშია, გიცდის...

- დიდი ბოდიში, მაპატიეთ, კარგი იყო თქვენთან ყოფნა...

- კარგად იყავი, კარგად, შენ... - მიაძახა ტულიომ და გემრიელად ამოისუნთქა, - ძლივს არ მოვიცილე? - და უცებ ხარხარი აუტყდა, - ცილიო გაგიჟდება ნაღდად... ეგაა, ზეწარგადაფარებული რომ დახვდა...

„დროა, - გაიფიქრა ცილიომ, წამოჯდა და ჭალა მოათვალიერა, - დროა...“ და მხარზე დაადო ხელი.

- სასიამოვნო ამინდია, არა? - რაღაცნაირად ორაზროვნად იკითხა.

ქალმა უცებ ისე უადგილოდ გადაიკისკისა, ცილიოს გულმა რეჩხი უყო.

- აი, შენ ახლა იცინი, როზინა, - ნაღვლიანად წარმოთქვა ცილიომ, - შენ იცინი და, თუ იცი, რა არის ჟამთა მსვლელობა?

- არა, არა, რა საინტერესოა, ცილიო, მიამბე რა, მიამბე, შენ ისე კარგად ჰყვები...

- არის წელიწადში ოთხი დრო, - დაიწყო ცილიომ და წელზე მოხვია ხელი, გვერდიგვერდ ისხდნენ, - ზაფხული, შემოდგომა...

ყვითელი, შემჭკნარი ფოთოლი ზედ მაგიდაზე დაეცა, ტულიომ მსუბუქად გაჰკრა ხელი. მერე დომენიკოს შეხედა და თქვა:

- შუშხუნა თუ დაგილევია?

- არა.

- გინდა?

- რა ვიცი.

- ტერეზა, - გასძახა ტულიომ, - ორი შუშხუნა მოიტანე, ოღონდ თბილი არ იყოს, იმდღევანდელივით...

- და მერე, ცივი ზამთარი რომ გალღვება, მოდის გაზაფხული, - მგზნებარედ წარმოთქვა ჭალაში ცილიომ, - ასე ტრიალებს გრძელი ჟამთა სვლა, და წელიწადის ყოველი დრო კარგია, კარგი, ხომ კარგია?

- კი, - თქვა როზინამ, - ოღონდ ხელი აიღე.

- რატომ? - ლამაზად გაღიმებას შეეცადა ცილიო და საჩქაროდ დაეკითხა: - არ გაინტერესებს ამბავი?

- და ხელი რაღა შუაშია?

ცილიომ ხაზგასმული სევდით ჩაიცინა:

- ჰმ... ახლავე, აგიხსნი. ჟამთა მსვლელობა კარგია, ჩემო ტკბილო როზინა, მაგრამ საქმე იმაშია, რომ ამასთანვე დრო გადის. ვერც კი გავიგებთ, ისე მოგვიხტება ის გარდუვალი სიბერე და მერეღა მივხვდებით, რომ არასწორად ვიქცეოდით, როცა ვამბობდით: „ხელი აიღე!..“

- ჰა? - ჩაფიქრდა როზინა.

- ამან ცუდი სიმთვრალე ხომ არ იცის? - იკითხა ტერეზამ და ორი ბოთლი მაგიდაზე დადო.

- არა. ცუდი სიმთვრალე ხომ არ იცი, დომენიკო?

- არა.

- კარგი ბიჭი ჩანს, - გაიღიმა ტერეზამ, - ახალთახალი ტანსაცმელი აცვია, მაგრამ მწვანე რად უნდა, მაგას ლურჯი უფრო მოუხდებოდა.

- რატომ?

- ფერმკრთალია. რამდენი წლის ხარ?

- ცხრამეტის გავხდები.

- ჯერ სულ ბავშვია. დედამ მარტო როგორ გამოგიშვა?

- დედა არა მყავს.

- არა გყავს? - შეწუხდა ტერეზა და თავზე დაადო ხელი, - არ ვიცოდი, მაპატიე.

დომენიკო გასუსული იჯდა, გრძელი, მოქნილი თითები ელაგა თავზე.

- საბრალო ბიჭი, - ჩუმად თქვა ქალმა, - აბა, ვინა გყავს?

- მამა.

- ერთად ჩამოხვედით?

- არა, მარტო...

- აქ, ამ ქალაქში თუ გყავს ვინმე...

- აქ არა. არავინ.

- საბრალო ბიჭი, - თქვა ტერეზამ და თავზე გადაუსვა ხელი. მერე მეორე ხელი ნიკაპზე მოჰკიდა, თავი აუწია, თვალებში ჩახედა და ჰკითხა: - გინდა, გაკოცო? ოღონდ ლოყაზე...

- ხელი აიღე-მეთქი! - ხმა დაუწვრილდა როზინას, - არა გრცხვენია? მე კარგი ადამიანი მეგონე შენ, ცილიო...

- წავა, ეს შემოდგომაც წავა, - თქვა ცილიომ და გაიფიქრა, - „გათხოვილი ქალები გაცილებით უფრო შეგნებულები არიან...“ - ეს შემოდგომაც წავა და ზამთარი რომ მოვა, ისიც წავა, და მერე მოვა გაზაფხული, მჩქეფარე და ხასხასა, აფეთქებული, და ეს მინდორიც მოიფინება ფერადი, უსახელო-უსახელო ყვავილებით...

- უსახელო-უსახელო ყვავილებით? - დაინტერესდა როზინა.

- ჰო, ჩემო კარგო. შენ გიყვარს ისინი?

- კი. რა კარგად თქვი, - უსახელო-უსახელო ყვავილები?

- კი. მაგრამ ისინიც წავა.

- სად წავა? - შეშფოთდა როზინა და გაიფიქრა, - „რა კარგი ტუჩები აქვს...“

- ჟამთა მსვლელობაში წავა. ყველანი წავალთ და ახლა ერთი რამ უნდა გკითხო: ვერ მიტან? გეზიზღები?

- არა, რატომ. ნუთუ ჩვენ მართლა წავალთ, ა, ცილიო, მე არა მჯერა, არა, და არც მინდა მჯეროდეს...

- მაშინ, თუ არ გინდა გჯეროდეს, თვალები დახუჭე და აი, ნახავ, მუხთალი ჟამთა მსვლელობა თუ არ დატკბება...

- მაშინ ჯერ ცოტათი გამამხიარულე... შენ ისე დამაშინე, რომ...

- უსახელო-უსახელო ყვავილები... - სახე ახლოს მიუტანა ცილიომ და წელზე ფრთხილად შემოხვია ხელი.

- აჰ, კარგია, - თქვა როზინამ და თვალები დახუჭა.

იმან კი ჯერ ფრთხილად აკოცა. მერე ორივე ხელი შემოხვია და უფრო მაგრად აკოცა. როზინამაც შემოხვია ხელები კისერზე და ცილიომ მესამედაც რომ აკოცა, ზურგზე თითების მსუბუქი კაკუნი იგრძნო. წაქეზებად ენიშნა და ისე ძალიან მაგრად აკოცა, რომ როზინამ ცალი თვალი გაახილა და უცებ საზარლად, წვრილი ხმით შეჰკივლა, თავი გაინთავისუფლა და იმ კაცის დასანახად, ზურგზე რომ უკაკუნებდა აღფრთოვანებულ ყმაწვილს, სწორედ იმ კაცის დასანახავად ცილიოს კარგა მაგარი სილა გააწნა. წამოხტა, გრძელი კაბა კოჭებს ზემოთ აიწია და უშნო ფართხაფურთხით გაიქცა. დაბნეული ცილიო კი შებრუნდა და ახლადმოსულს ისე მიაჩერდა, თითქოს პირველად ხედავდა.

არადა, ედმონდო იყო.

- მოგწონს შუშხუნა, დომენიკო?

- კი.

- მე არ მოგწონვარ? - ჰკითხა ქალმა და დოინჯი ლამაზად შემოიყარა.

დომენიკომ თავი ჩაღუნა.

- ჰეე, - გაიოცა ტულიომ, - რა ბედი გეწვია და პასუხსაც არ აძლევ? მთელი ქალაქი მაგას ვუტრიალებთ, მაგრამ არაფერი გამოგვივიდა.

- თქვენ აბეზრები ხართ, ეს კარგი ბიჭია.

- ცოტათი მორცხვია, მაგრამ არა უშავს. გუშინ ნასვამი იყო და გლახა ქალებში მაინც არ წამომყვა.

- მართლა? - კარგი ბიჭია-მეთქი, ხომ გეუბნებოდი. გლახა ქალებში კარგ ბიჭს რა უნდა. აბა, შემომხედე!..

ტერეზა ისევ დოინჯშემოყრილი იდგა, მზეზე თვალმოჭუტული, სუსტი ღიმილით ბაგეგაპობილი, დომენიკოს ზემოდან დასცქეროდა.

- აღარ მომეშვები, შე ვირო?

- მე... მე მითხრეს, რომ შენ მეძებდი მე.

- რა ჯანდაბად და ოხრობად მინდიხარ... რა გინდა ბოლოსდაბოლოს ჩემგან, რა! - შეჰყვირა ცილიომ, - რა გინდა!!

- ტულიომ მითხრა, ჭალაში გიცდისო.

- უ, მაგის... და შენც დაიჯერე, არა, შე ვირო?

- მე ვირი არა ვარ... - ხმადაბლა თქვა ედმონდომ და თავი რომ დახარა, დუნედ ამღვრეული მზერა ერთხანს ცილიოს სახეზე შერჩა, - მე ვირი არ ვარ... მე შენთან ამხანაგობა მინდა...

- შენი ამხანაგის და შენი...

ტერეზამ უცებ გადაიფიქრა:

- ეგ ბიჭი მომაცილე, ტულიო, მეშინია.

- მაგისი გეშინია, რატომ?

- რა ვიცი, ისე... - მართლა შეშფოთებული ჩანდა.

- გაგიჟდი, ტერეზა? ცუდი სიმთვრალე არ იცის და არაფერი...

- არა, მაგისი კი არ მეშინია.

- აბა?

ქალმა გაიღიმა, ისევ შეათვალიერა დომენიკო, შიშველ მკლავებზე სახელოები ნელა ჩამოიწია და იმ თავისი საამო ხმით ჩუმად თქვა:

- ჩემი თავის.

***

და დუილიო, როგორიც იყო, მოსაღამოვებულზე შინიდან გამოვიდა. დუილიო, ლამაზ-ქალაქელთაგან უსასიქადულესი მოვალეობის აღმსრულებელი - მოქალაქეთა მთავარი მრჩეველი - ნაციონალურ ტანსაცმელში გამოწყობილი, იღლიაში ამოჩრილი კოხტა ჯოხით, შინიდან გამოვიდა სწორედ ისეთი, როგორიც იყო. ჰო, მართლა, როგორი იყო? არა, მაინც რა უცნაურია - ნეტავ როგორი უნდა ყოფილიყო დუილიო? ოო, რთული ამბავია - ხომ შეიძლება ითქვას, რომ დუილიო იყო პატარა და სქელი, მაგრამ... არა, არა, ასე ხომ სასაცილო გამოვა, და სრულებითაც არაა საჭირო, დუილიო სასაცილო იყოს. და მაშინ რომ ვთქვათ, დაბალი და გამხდარი? - არა, მაშინ დუილიო პატარა გამოვა, და იოტისოდენაც არაა საჭირო, დუილიო პატარა რომ იყოს. და ბარეღამ რომ ვთქვათ, მაღალი და მსუქანი? - არა, მაშინ იგი შეიძლება დიდი გვეჩვენოს, და განა მხოლოდ გარეგნულად, არამედ გადატანითი მნიშვნელობითაც, რადგან ჩვენ ყველასა გვაქვს რაიმე დაფარულის აღმოჩენის წრიალა სურვილი, და ის რომ ითქვას, მაღალი და გამხდარი იყოო, ასეთი არ იყო და არც პატარა იყო და მით უმეტეს, არც საშუალო, და მაშინ, რანაირიღა იყო და როგორ გგონიათ, არსებობს კია ისეთი სიტყვები, რომლებიც მაინც ზუსტად აგვიწერენ ქალაქის მეორე მოქალაქეს? რა თქმა უნდა, სიტყვები ყოველთვის არსებობენ. „როგორი იყო დუილიო?“ - „როგორიც იყო“ - აი, პასუხი. ყოველ შემთხვევაში, ზუსტი. ახლა კი მივყვეთ, თორემ საცაა, ქუჩის კუთხეს მიეფარება და ეძებე მერე. მაშ ასე, განვაგრძოთ - და დუილიო, როგორიც იყო, მოსაღამოვებულზე შინიდან გამოვიდა და მთავარ ქუჩას დინჯად გაუყვა. გამვლელები პატივისცემით ესალმებოდნენ, ქუდსაც უხდიდნენ, თუკი ეხურათ; ქალები თავაზიანად, მაგრამ რაღაცნაირად უგულისყუროდ უღიმოდნენ, დუილიო კი ირგვლივ მეგობრულ მზერას ურიგებდა ყველას, და მიდიოდა. ყვავილების გამყიდველთან შეჩერდა, იმან ალერსიანაღ ამოურჩია თეთრი ვარდები, დუილიომ ჯიბე მოიქექა და ასევე ალერსიანად გაუწოდა გროშებით მოფენილი ხელისგული, გამყიდველმა დოქში ჩააჩხრიალა ფული და ორი ვარდიც თავისი მხრიდან დაუმატა. დუილიომ მომხიბვლელი ღიმილით გადაუხადა მადლობა, გამყიდველმაც მადლობა უთხრა და აღტაცებული მზერა გააყოლა. ის კი, თეთრი ვარდებით ხელში, მამიდა არიადნას სახლისაკენ გაეშურა, სადაც ცელქი კონჩეტინას ხათრით სტუმრები დაეპატიჟებინათ - კონჩეტინაობა დღე იყო. ლამაზ-ქალაქში განა ბევრს ერქვა ეს სახელი, როზინაობა დღეს კი თითქმის ყველა ქეიფობდა - ზოგი სად, ზოგი სად... უამრავი როზინა იყო. ახლა კი, კონჩეტინაობა დღეს, მხოლოდ რჩეულნი თუ მოხვდებოდნენ სახელგანთქმული კარრასკოების ჩამომავლებთან, ძველებური ჭურჭლითა და ავეჯით მორთულ სასტუმრო ოთახში, სადაც მამიდა არიადნა უკანასკნელად ამოწმებდა დაპატიჯებულთა სიას იმის შიშით, რომ ვინმე ღირსეული მოქალაქე არ გამორჩენოდა და გაბოლილ სამზარეულოში წამდაუწუმ ამოწმებდა ჯერ შეუბრაწავ ვაშლის ნამცხვარს. სტუმართაგან არავინ ჩანდა, თუმცა ღამის დარაჯმა, ლეპოლდინომ, ახლახანს დაიძახა ნამძინარევი ხმით: „სა-აღამოს ცხრა საათია და ყველაფერი რიგზეა-ა“ - ლამაზ-ქალაქში უზრდელობად ითვლებოდა წვეულებაზე დროით მისვლა. მამიდა არიადნა ცოტათი შეფიქრიანდა კიდეც, მაგრამ მაშინვე გაისმა ზარის მხიარული რეკვა - კონჩეტინას მეგობრები, სილვია და როზინა, აი ის, ჭალაში რომ იყო, კისკისით შემოცვივდნენ ოთახში და ჯერ მამიდა არიადნას აკოცეს, მერე იმის ძმისწულს და მიხაკები ლამაზ ლარნაკებში გააწყვეს. საუბრობდნენ და თან კისკისებდნენ, ირწმუნებოდნენ, რომ ძალიან მოსწონთ კონჩეტინას ახალი, საგანგებოდ ამ დღისთვის შეკერილი ჟოლოსფერი კაბა, განსაკუთრებით სილვია მხიარულობდა, როზინა კი, აი ის, ჭალაში რომ იყო, ხანდახან ცოტათი შეფიქრიანდებოდა. მერე გაისმა ზარის დინჯი წკარუნი და შემოვიდა სენიორ ჯულიო, სიდარბაისლით ცნობილი ლამაზ-ქალაქელი, მამიდა არიადნას სიყრმის მეგობარი და მეზობელი, და გახარებულმა მამიდა არიადნამ ჯილდოდ ტუჩებთან მიუტანა ხელი. ის ღირსეულად ეამბორა მანდილოსნის ხელს, თუმცა, სიმართლე რომ ითქვას, ზედ ბეჭედზე მოუვიდა კოცნა და რაღაც უგემური კვალი შერჩა ტუჩებზე. პატარა ხანში ანტონიო და მისი საყელოშებნეული სიძე ვინსენტეც მოვიდნენ, რომელმაც თავაზიანად გაიხმო გვერდზე მამიდა არიადნა და თავისი ახლადშეძენილი მეუღლის, მშვენიერი ჯულიას მობოდიშება დაბალის ხმით გადასცა - ახლადდაქორწინებული თურმე ცოტათი შეუძლოდ იყო და მამიდა არიადნას ასაკისდაშეუფერებელ, ეშმაკურ გამოხედვაზე აირია და თქვა, რომ არა, არა, ჯულია ნამდვილად გაციებულია. მერე ცელქი ხბოებივით შემოკუნტრუშდნენ კონჩეტინას კარგი ნაცნობები, სამი გოგონა, რომლებმაც ქალებთან კოცნა-კოცნითი მისალმების შემდეგ ანტონიოს შეხედეს, ერთმანეთს საოცრება გადაულაპარაკეს: ჩიესჩიტუჩიტუჩიციცჩიმოჩისუჩილა და სიცილისაგან კინაღამ გაიგუდნენ. ანტონიომ საბრალობლად გახედა ვინსენტეს, იმან კი ვითომ ვერაფერი შეამჩნია, ყელზე სადაფის ღილი შეიხსნა და ერთიანად გამოიცვალა. და ქუჩაში რომ გაისმა - „სა-აღამოს ათი საათია და ყველაფერი რიგზეა-ა“, შემოვიდა კაცი, რომელსაც წინა კბილები არა ჰქონდა და ამიტომ ისე იღიმებოდა, ტუჩებს არ აცილებდა ერთმანეთს, რაღაც უცნაურად, უგერგილოდ, ერთი სიტყვით, დახშულად იღიმებოდა, თუკი ამის აუცილებლობა შეიქმნებოდა. და ყველანი პატივისცემით აღიჭურვნენ, როცა ოთახში მოკლე-მოკლე, მაგრამ ძალიან მხნე ნაბიჯით შემოვიდა დუილიო, როგორიც იყო, და კონჩეტინას ვარდები გაუწოდა.

- აჰ, რა კარგი კონაა, - შესძახა კონჩეტინამ და ლარნაკისკენ გაიქცა.

- სალამი, დუილიო, - ნაზად უთხრა მამიდა არიადნამ და გაიბადრა, როცა საპატიო სტუმარი ხელზე ემთხვია, - ეს ძალიან კარგი კონა მოგიტანიათ, მე ძალიან მიყვარს ვარდების კონა.

- თქვენთვის ცოტაა ასეთი კონა, მე უნდა მომეტანა უფრო დიდი კონა.

- რას ამბობთ, დუილიო, რაღა უნდა იყოს ამაზე დიდი კონა.

- ნამდვილად, - ჩაურთო საყელოგაღეღილმა ვინსენტემ. ყაჩაღსა ჰგავდა.

მერე მოვიდა ცილიო და საჩუქრად წითელი მიხაკები მოიტანა. როზინა, აი ის, ჭალაში რომ იყო, გაწითლდა და სილვიასაკენ იქცია პირი, მაგრამ ის დაუფარავი აღტაცებით შეცქეროდა ცილიოს; როზინა გაბრაზდა და შემოსულს ჯიუტად მიაჩერდა, იმან კი პრიალა თმაზე ფაქიზად გადაისვა ხელი. მამიდა არიადნამ დიდის ზარ-ზეიმით შემოიტანა ვაშლის ნამცხვარი და გასაციებლად ფანჯარასთან დადო. მერე მაღალყელიანი, გამჭვირვალე სურები გააწყო მაგიდაზე, დინჯად მობაასე ჯულიოსა და დუილიოს გზადაგზა ეუბნებოდა: - ეს ალუბლის ნაყენია... აი ეს, პიტნისა... ოო, აი ეს კი სურნელოვანი ატმისა, ძალიან მაგარი გახლავთ... ტკბილი წყალივით ისმევა, მაგრამ... - და ხმამაღლა შესძახა - ჩემო ახალგაზრდებო! თქვენს გასაგონად ვამბობ: - ნაყენის სმას სიფრთხილე მართებს...

სუფრას მხიარულად რომ შემოუსხდნენ და კონჩეტინას სადღეგრძელო ის-ის იყო უნდა შეესვათ, ზარი აწკარუნდა და ტულიო მოვიდა, ლამაზ-ქალაქელთა საყვარელი, ონავარი ახალგაზრდა კაცი; თვით გამოცდილი, მრავლისმომსწრე მამიდა არიადნას აზრით, ქალაქის პირველი სასიძო, და მოიყვანა ვიღაც მწვანე ტანსაცმელში გამოწყობილი მაღალი, ფერმკრთალი, გაუბედავი ყმაწვილი დომენიკო, რომელმაც ქუსლი ქუსლს უხერხულად მიარტყა და თავი დაუკრა ყველას. ტულიო აწითლებული იყო, „კარგია, არა, კარგი, შუშხუნა?“ - ეშმაკურად ჰკითხა ვინსენტემ, პასუხის მოლოდინში ოდნავ წინ გადაიხარა და ყური მიუშვირა, - ჰა?“„აბა რა... - მხიარულად თქვა ტულიომ, - შუშხუნასთანა სასმელს, ტყუილია, ვერაფერი შეედრება... - და სუფრას თვალი რომ მოავლო, დაამატა: - ალუბლის ნაყენის გარდა...“ „ოჰ, ტულიო, ტულიო შე ცელქო!“ - შესძახა მამიდა არიადნამ და ვარდისფერი მარაო მსუბუქად დაჰკრა მხარზე.

მერე კი, სად იყო, სად არა, ედმონდოც მოვიდა. დანაღვლიანებული მზერა წვალებით მოავლო ყველას და კონჩეტინას ცისფერ ქაღალდში საგულდაგულოდ გახვეული საჩუქარი - ლამბაქი და ფინჯანი მიართვა. „რატომ წუხდებოდით, ედმონდო, ვინ გითხრათ, რომ ვიკრიბებოდით, - თქვა კონჩეტინამ, ფანჯარაში გაიხედა და დაამატა, - ჩქარა ზამთარი მოვა.“ და ამ სიტყვების გაგონებისთანავე როზინამ მღელვარედ გაუღიმა ცილიოს, იმან კი ნაღვლიანად, მრავალმნიშვნელოვნად გაუღიმა და ორჯერ მძიმედ დაუქნია თავი.

კონჩეტინას სადღეგრძელო დიდის ამბით შეისვა, რა არ უსურვეს - ყოველივე კარგი, დიდად ენაწყლიანობდნენ, მხოლოდ უკბილო კაცმა და იმ მწვანეტანსაცმლიანმა, დომენიკომ, თითო სიტყვა თქვეს - გაგიმარჯოთ... დალიეს მარად უბერებელი მამიდა არიადნას სადღეგრძელოც, რომელიც, სენიორ ჯულიოს სიტყვით, „მარადიული ახალგაზრდობის ნიშნით იყო ქვეყანაზე გაჩენილი“. ტულიომ კი გახედა ერთს, მეორეს, და მოიწყინა. ერთხანს მთქნარებაატეხილი დასცქეროდა ნამცხვრებსა და ყვავილებიან ლარნაკებს, მერე თვალები გაუბრწყინდა და ედმონდოს ხმადაბლა უთხრა:

- ცილიომ, ვაწყენინეო.

- ვის? - შეძლებისდაგვარად გამოცოცხლდა ედმონდო და სუფრას მზერა ააგლიჯა, - მე?

- ჰო. ქალთან რომ დამინახა, ვერ მოიცადაო? ახლა კი ძალიან დარდობს - აღელვებული ვიყავი, სახედარი ვუწოდეო.

- მართლა დარდობს? - იკითხა ედმონდომ და ნამცხვრის მივიწყებული ლუკმა, ჩაფიქრებისა გამო დიდხანს რომ ედო პირში, გადაყლაპა, - მართლა?

- მართლა. აბა, საიდან ვიცი?

- ჰოო. მართლა უთქვამს. მერე?

- მერე, თვითონ ძალიან დამორცხვებულია, ვერ გიბედავს... ისევ შენ მიდი და უთხარი, კარგი, ვიამხანაგოთ-თქო.

- როდის ვუთხრა?

- როდის და... როცა გინდა, დროს როგორც შეურჩევ, მაშინვე უთხარი. ანდა, ნიშანი მიეცი რაიმე...

- ჰოო, - კმაყოფილად გააგრძელა ედმონდომ, - მაშინვე ვეტყვი ან ნიშანს მივცემ... მე.

მერე შეისვა ლამაზ-ქალაქის სადღეგრძელო, წვეტიანსახურავებიანის, ცისფერ-მოვარდისფრო, სუროაყოლილი სახლებიანის, აუზიანის, კარგმოქალაქეებიანი, დუილიოიანი ქალაქის სადღეგრძელო, რომელიც, როგორც სადღეგრძელოებიდან გამოირკვა, ყველას უყვარდა. ოდნავ შეთვრნენ, როცა დუილიომ აიღო სიტყვა და პიტნის ნაყენით ქალაქის ყველა მკვიდრი ადღეგრძელა, დაწყებული, რა თქმა უნდა, სხვა ქალაქში მცხოვრებ მარშალ ბეტანკურით, და ადღეგრძელა ლამაზ-ქალაქის „ყოველი მკვიდრი“, სიკეთე და ჯანმრთელობა უსურვა დიდ-პატარას, ყველას, სუყველას და, როგორც ხაზგასმით აღნიშნა, „ალექსანდროსაც კი“. ალექსანდროს ხსენებამ ერთობ დიდი ჟრიამული გამოიწვია, დუილიო კი, მომცრო ჭიქით ხელში, ამაყად იდგა.

- ეგ ალექსანდრო ვიღაა? - ჰკითხა ტულიოს დომენიკომ.

- არ იცი? ოო, ეგ გიჟი ქადაგია, სულ ორი გიჟი გვყავს - ეგა და უგო. ქადაგი ხომ იცი, რასაც ნიშნავს?

- კი. ქადაგად დავარდაო, რომ იტყვიან... არა?

- ჰო, - თქვა ტულიომ და გაახსენდა, - არა, როგორ მოეწონე ტერეზას, ა? ეგეთი ქალი ხელიდან არ უნდა გაუშვა, ნაღდად მოეწონე, - და წამოდგა, - ეს გაუმარჯოს...

მერე ფანტობანა ითამაშეს. დუილიოს პრიალა, მაღალ ქუდში ყველამ ჩაყარა თავისი ფანტი, ანუ, უბრალოდ, რაიმე მომცრო ნივთი. მამიდა არიადნამ საგვარეულო ბეჭედი ჩააგდო, დარბაისელმა სენიორ ჯულიომ - ორგროშიანი, ცელქმა კონჩეტინამ - ვარდის ფოთოლი, ტულიომ მედალიონი შეიხსნა, დუილიომ - თავისი სახლის უზარმაზარი გასაღები, როზინამ კოხტა, ბრჭყვიალა სავარცხელი, მხიარულმა ქალიშვილებმა მიხაკს ღერო მოაწიწკნეს, ედმონდომ დიდი ყავისფერი ღილი, ცილიომ ვერცხლის ძეწკვი, და სხვა, და სხვა, და მწვანეტანსაცმლიანმა ოდნავ დაბნეულმა ახალგაზრდა კაცმა, ვერაფერი რომ ვეღარ მოიფიქრა, ჯიბიდან დრაჰკანი ამოიღო და ჩააგდო, რითაც ყველას შურნარევი პატივისცემა გამოიწვია.

ცილიომ დრო იხელთა, როზინას ზურგსუკან ამოუდგა და ჩასჩურჩულა: „რად გამიჯავრდი, პატარავ? და პასუხის მოლოდინში ფრთხილად მოავლო თვალი ყველას... ედმონდო შესცქეროდა! ნირწამხდარი ცილიო როზინას მოსცილდა და ისევ შეხედა ედმონდოს, იმან კი, შერიგების ნიშნად, მძიმედ დაუქნია თავი... პირველი, რაც წარმოიდგინა ცილიომ, იყო წებოვანი ვაშლის ნამცხვარი, ედმონდოს ცხვირ-პირზე მთელი ძალღონით მიჭყლეტილი, მაგრამ... არა, არა, სახელგანთქმული კარრასკოების ჩამომავალთა ოჯახში არ შეიძლებოდა ჩხუბისა და აყალ-მაყალის ატეხვა. არადა, რა ექნა! ისევ შეხედა ედმონდოს და იმან ისევ მძიმედ, შემრიგებლურად დაუქნია თავი. გაცოფებულმა, ზურგი შეაქცია, სხვაგვარად შეუძლებელი იყო თავშეკავება, აცახცახებული თითებით ცხვირსახოცი ამოაძვრინა ჯიბიდან და, ისე ღონივრად ჩამოისვა, კინაღამ სახე გადაიყვლიფა.

ამასობაში სავარძელში კოხტად მოკალათებული მამიდა არიადნას მუხლებზე შუბლი ჩამოდო დაჩოქილმა ტულიომ, მამიდა არიადნამ ფანტებიანი ქუდი მსუბუქად დააბჯინა კეფაზე, ხელი დაადო პირველსავე ფანტს და საზეიმოდ იკითხა: - აამის პატრონმაა, რა ქნას?

- მაგის პატრონმა, - წამოიძახა თვალდახუჭულმა ტულიომ, - ლექსი თქვას.

ფანტი ერთ-ერთი მხიარული ქალიშვილისა აღმოჩნდა. იმას ბევრი აღარ უფიქრია, თავისი საყვარელი ლექსი თქვა, რომელშიც ერია სიტყვები „თვალებზე,“ „რული,“ „მწვავს,“ „სიყვარული,“ „ტანჯვა“ „კრული“ და თავდებოდა გამოთქმით „მუდამ შენია ეს ჩემი გული.“

ლექსმა ტაშისცემა დაიმსახურა. მამიდა არიადნამ თითით მიიხმო მხიარული ქალიშვილი და ნიკაპზე ხელი მოუთათუნა; მერე სენიორ ჯულიოს გახედა და თქვა:

- კარგი გოგონაა.

ცილიო კი ისევ ზურგს უკან ამოუდგა როზინას, გადაიხარა და ხმადაბლა უთხრა:

- მოგეწონა ლექსი?

მაგრამ როზინას არ უპასუხია, მხოლოდ თავის ნერვიული, მკვეთრი მოძრაობით თმა შეისწორა.

- რა იყო, პატარავ... ხომ არავინ... - და გაშრა - ედმონდომ შორიდან ისევ მრავლისმეტყველად დაუქნია თავი.

- აბა-აბა, ტულიო, ამის პატრონმა რა ქნას? - მოჩვენებითი სიცბიერით დაეკითხა მამიდა არიადნა.

მაგის პატრონმა ხუთი დიდი ჭიქა წყალი დალიოს, - თქვა ტულიომ და მაშინვე სიცილმა იფეთქა: - ფანტი თვით ტულიოსი აღმოჩნდა. „ოო, ოოო, - შესძახა ერთბაშად გამხიარულებულმა ვინსენტემ და დოქი მოურბენინა, - აბაა, ყმაწვილო.“

ტულიომ ორი ჭიქა ისე შესვა, იხტიბარი არ გაუტეხავს - „მაინც მწყუროდა...“ მესამე ჭიქის დაცლამდე ყლაპვისას ცოტათი შეფიქრიანდა, მეოთხე ჭიქის მიყუდებამდე კი ქოშინით თქვა: „ჰმ, ჩემი ენა რა ვთქვი...“ - რამაც საერთო მხიარულება გამოიწვია. მერე ტულიომ დამსწრე საზოგადოებას სთხოვა, მეხუთე ჭიქის გამოცლა პატარა ხანს ედროვებინათ, ცალ მუხლზე დაჩოქება გაუჭირდა და თავი ძლივს დაადო მამიდა არიადნას მუხლს, რომელიც მაშინვე გამომწვევად დაეკითხა:

- დაა, ამ ფანტიის, პატრონმაა... რა ქნას?

- მაგ ფანტის პატრონმა... - შეფიქრიანდა ტულიო, გაბრაზებული იყო, - მაგ ფანტის პატრონი სკამზე აძვრეს და სამჯერ დაიყვიროს: „ვირი ვარ და ვყვირივარ...“

- ოოჰ, შენ რა გითხარი, - მარაო მსუბუქად დაჰკრა მამიდა არიადნამ, - ვისია? გადამავიწყდა...

ორგროშიანი სენიორ ჯულიოსი აღმოჩნდა.

- ოჰ, არა, არა, - ხელი გაასავსავა შემცბარმა ტულიომ, თუმცა ცოტათი ეშმაკურად კი ეღიმებოდა. - თქვენ როგორ გაკადრებთ ამის თქმას, აჰ, არა, არა, ცოცხალი თავით...

- თამაში თამაშია, - ღირსეულად წარმოთქვა სენიორ ჯულიომ, - რადგან აგყევით, ახალგაზრდებს, კიდევაც უნდა ვაგო პასუხი.

- ეგ ხომ პასუხი არაა - მაგის დაძახება. - წაეშველა ტულიოს კონჩეტინა.

- სწორედაც რომ მაგ თამაშის პასუხია, - ბუნდოვანი ორაზროვანებით წარმოთქვა სენიორ ჯულიომ. ნაწყენი ჩანდა.

- მაშინ ერთხელ თქვით, ბიძია ჯულიო, - ხალისიანად შესთავაზა ტულიომ. - სამჯერ რა საჭიროა...

- აგრე იყოს, - დაეთანხმა ჯულიო და სკამზე ფრთხილად შედგა, - ერთხელ ვიტყვი.

და სამარისებურ სიჩუმეში სენიორ ჯულიომ დინჯად, ამაყად თქვა:

- სახედარი ვარ... და ვყვირივარ.

უხერხული სიჩუმე ჩამოვარდა.

„ღა-ამის თერთმეტი საათია და ყველაფერი რიგზეა-ა“, - მოისმა შორიდან.

- აბა, აბა, განვაგრძოთ, - ხალისიანად შესძახა მამიდა არიადნამ - ამ ფანტის პატრონმა... არ გამოიხედო, შე ეშმაკო... რა ქნას?

- მაგის პატრონი... მაგის პატრონი მაგიდის ქვეშ გაძვრეს.

დრაჰკანიანი იყო. მწვანეტანსაცმლიანმა უმწეოდ შეხედა ყველას, მერე მუხლებზე დადგა, მოიკეცა და მაგიდის მეორე მხარეს რომ ამოყო თავი, დიდი მხიარულება შეიქმნა - ოო, ოოო...

- და ამის პატრონმა რაღა ქნას? - ძველებურად, ცბიერადვე დაეკითხა მამიდა არიადნა, - ნუ იყურები-მეთქი, ახლავე დახუჭე თვალები!

- მაგ ფანტის პატრონმაა...

- აჰ, შეიცადე, შეიცადე, სდექ, ეს ხომ პატივცემული დუილიოს ფანტია, ხომ თქვენია, მითხარით, მითხარით, მიპასუხეთ რაა...

- დავუშვათ, დავუშვათ, - გაიბადრა დუილიო.

- ჰოდა, - მამიდა არიადნა ისე სწრაფად წამოდგა, ტულიომ კინაღამ ბრაგვანი მოადინა, - პატივცემულმა დუილიომ რაიმე ამბავი უნდა გვიამბოს...

- ნამდვილად, ნამდვილად, - შესძახეს მხიარულმა ქალიშვილებმა.

- კი, მაგრამ... ასე როგორ, - ოდნავ გაჭირვეულდა დუილიო, - ასე საგანგებოდ... უფანტოდ.

- თქვენ ფანტი რად გინდათ, თქვენ ისეთი არაჩვეულებრივი ამბები იცით...

- გვიამბეთ, გვიამბეთ, დუილიო, - ღირსეულად წარმოთქვა სენიორ ჯულიომ, - თქვენ ისე შესანიშნავად ჰყვებით...

- კი მაგრამ, ყველა თანახმაა? - იკითხა დუილიომ და მუჭში საგანგებოდ ჩაახველა.

- ყველანი, ყველანი თანახმანი ვართ - შესძახა მკერდზე ხელებმიხუტებულმა მამიდა არიადნამ, - ოღონდ რაიმე ისეთი, თვალზე ცრემლი რომ მოგვადგეს...

- უბედური შემთხვევა? - გაიკვირვა დუილიომ, - ასეთ საზეიმო ვითარებაში? აჰ, არა, არა...

- აჰ, არა, არა, - ხელები გაასავსავა მამიდა არიადნამაც, - რაიმე კეთილშობილური - ისიც ხომ ცრემლს გვგვრის... სიხარულისას.

- სწორია, სწორია, - წარმოთქვა ჩაფიქრებულმა დუილიომ და უცებ გახარებულმა ასწია თავი, - ოო, ერთ დამაფიქრებელ, კეთილშობილურ ამბავს გიამბობთ...

- დიახ, დიახ, უმორჩილესად გთხოვთ, - წამოიძახა ვინსენტემ, საყელო შებნეული ჰქონდა.

და დუილიომ, როგორიც იყო, ოთახში გაიარ-გამოიარა, მოჭუტული, შთამაგონებელი მზერა ფანჯარას მიაპყრო და იმ სიჩუმეში ასე დაიწყო:

- ნამდვილი ამბავი. რამდენი რამაა ხანდახან თითოეულ წინადადებაში - სიკეთე, ბოროტება, სასოება - ყოველ წინადადებას ჩაკვირვება უნდა, რაოდენი რამ იმალება უბრალო სიტყვების მიღმა. აი, თუნდაც გამოთქმა, „ვერ იმღერებს ყვავ-ყორანი იადონის ხმაზე“ - ამ წინადადებაში ნებისმიერი სიტყვა უბრალოა, სამაგიეროდ, რამდენ რაიმეს მიგვანიშნებს, ყოველნაირ ადამიანს მიუდგება. თუმცა, მთავარი ამბიდან გადავუხვიე. მაშ ასე - რამდენიმე ხნის წინათ, გაზაფხულზე, როცა ხეები თეთრად და ვარდისფრად საამურად აფეთქდნენ, ერთ ქალსა და ერთ კაცს ძალიან შეუყვარდათ ერთმანეთი. ისინი დაახლოვდნენ, ჩამოსხდებოდნენ ხოლმე ღელის პირას, ქორფა და ხასხასა მდელოზე, და ამ ანკარა ნაკადულის ჩუხჩუხში კაცი ქალს სიყვარულს ეფიცებოდა. იგი კი... იმას კი ღაწვები შეუფაკლდებოდა და ასე უსმენდა, მერე წამოდგებოდნენ და ქალაქში ბრუნდებოდნენ. თუკი შეიძლება ასე გამოითქვას.

- როგორ არ შეიძლება, როგორ არ შეიძლება, - შესძახა მამიდა არიადნამ, - განაგრძეთ რაა, დუილიო...

- ქალაქში თავიანთ სახლებში მიდიოდნენ და გულის ფანცქალით ელოდნენ გათენებას. დილით კი ხელ-პირს დაიბანდნენ და მერე ისევ ხვდებოდნენ ერთმანეთს. ბოდიშს ვიხდი გამოთქმისათვის, მაგრამ უნდა ვთქვა - კაცი ისევ უამბობდა მას თავისი გრძნობების შესახებ და ქალიც უსმენდა, შემდეგ კი ისინი დაქორწინდნენ. ორივე კარგი ადამიანი იყო.

- შესანიშნავია, შესანიშნავია, - წამოიძახა მამიდა არიადნამ, - მერე, მერე?

- და სწორედ ამ ქალს ძალიან უყვარდა თავისი კანონიერი მეუღლე. სიამტკბილობაში გავიდა რამდენიმე დრო, მეუღლე კარგი ჰყავდა და ქალი ძალიან ამაყობდა ამ გარემოებით, მაგრამ უეცრად ქალმა თანდათანობით შეატყო, რომ ქმარს სხვა უყვარდა. ყოველი შემთხვევისათვის, ქალმა მაინც დააზუსტა ეს მეტად სასოწარმკვეთი ამბავი და, რომ დარწმუნდა მისი ეჭვი საფუძველს არ იყო მოკლებული, აღარ იცოდა რა ექნა... მეუღლის თანდასწრებით იგი არაფერს იმჩნევდა, მაგრამ მარტოდ რომ დარჩებოდა, სულ მდუღარე ცრემლებით ტიროდა. სახლის წინ კი, ბაღში, გრილი შადრევანი ჩქეფდა, ისინი ძალიან კარგად ცხოვრობდნენ; სხვათა შორის, მშვენიერი ბაღი ჰქონდათ, ჩვიდმეტი ბროწეულის ხე და ოცდათერთმეტი ნუშისა. და ქალი...

- რამდენი და რამდენი?

- ჩვიდმეტი და ოცდათერთმეტი.

- აჰ, რა კარგი რიცხვებია, - შესძახა მამიდა არიადნამ, - მერე, მერე? განაგრძეთ...

- და ქალი ხშირად ტიროდა. ამას დაემთხვა თავის ტკივილები. უძილო ღამეები...

- საშინელებაა...

- არადა, ხედავდა რომ ქმარიც იტანჯებოდა - იგიც პატიოსანი ადამიანი იყო, სინდისი ჰქეჯნიდა. და დაფიქრდა კეთილი ქალი: „ორივენი ვწვალობთ... რატომ უნდა ვიწვალოთ ორივემ... დაე, იწვალოს მხოლოდ ერთმა...“ და იცით, როგორ მოიქცა?

- არ ვიცი, არა, ჩქარა გვიამბეთ, დუილიო ჩქარა გვიამბეთ...

- ეს ისტორია მე ტყუილად კი არ დავიწყე იმით, რომ ქალს ძლიერ უყვარდა თავისი კანონიერი მეუღლე. და აი, რა ჰქმნა: მივიდა ქმართან და ეუბნება - ტყუილს, რა თქმა უნდა, - აღარ მიყვარხარ, მე აღარ შემიძლია შენთან ცხოვრება, მე სხვა მიყვარს... და წავიდა, გაეცალა... სხვა ქალაქში. წარმოგიდგენიათ?

- ეს გმირობაა, - თქვა მამიდა არიადნამ და თვალები ვარდისფერი ცხვირსახოცით შეიმშრალა, - მხოლოდ, ქალს შეუძლია გაიღოს ამდაგვარი რამ.

- ეს ადამიანობაა, - დააზუსტა დუილიომ, - ნამდვილი, რთული და მაინც უბრალო ადამიანობა - იგი ისე მოიქცა, რომ საყვარელი ქმარი იმ ქალთან დატოვა და თანაც ისე მოიქცა, რომ ქმარი სინდისსაც არ დაექენჯნა - სხვა მიყვარსო, ასე თქვა მან.

- შესანიშნავია, შესანიშნავი ამბავია.

- რა თქმა უნდა, - დაემოწმა დუილიო, - მეტად საგულისხმო ამბავია და განა ყოველი ქალი შეძლებს ამას? განა ყოველ ქალს მიუწვდება ასეთი საქციელის ჩასადენად ჭკუა, გონება და ჯანმრთელობა? ამიტომ ამ ისტორიის დაწყებამდე ტყუილუბრალოდ კი არ გამახსენდა გამოთქმა: „ვერ იმღერებს ყვავ-ყორანი იადონის ხმაზე“.

- ნამდვილად, ნამდვილად - სტუმრებს აღტაცებული მზერა მოავლო მამიდა არიადნამ და იმ უკბილო კაცის დანახვაზე, ხანდახან დახშულად რომ იღიმებოდა, განცვიფრდა, - რა მოწყენილი სახე გაქვთ, ნუთუ არ მოგეწონათ ამბავი?

იმან გაუბედავად შეხედა და მხრები აიჩეჩა.

- როგორ, - განცვიფრდა მამიდა არიადნა, - არ მოგეწონათ?

კაცი შეწუხდა, თავი ჩაღუნა და თქვა:

- რაღაცნაირად, ყურს არ გიგდებდით.

- ჰმ... - გულმოსულად ჩაიცინა მამიდა არიადნამ და წვრილი წარბები აწკიპა, - უცნაურია, უცნაური - ყოველდღე კი არ გვესმის ამდაგვარი გამორჩეულად ამაღლებული რამ, - და ერთიან ღიმილად გადაიქცა, - დიდი მადლობა, პატივცემულო დუილიო, დიდი მადლობა...

- არაფრის, არაფრის...

- ახლა კი განვაგრძოთ, განვაგრძოთ, არა? მოდი აქ, შე ეშმაკო... დამადე თავი... და ამის პატრონმა რა ქნას?

- მაგის პატრონმა ედმონდოს აკოცოს! - სწრაფად დაიძახა ტულიომ.

ფანტი, რა თქმა უნდა, ცილიოსი აღმოჩნდა.

- კაცმა კაცს რომ აკოცოს, რა დიდი ამბავია? - იკითხა მხრებაჩეჩილმა მამიდა არიადნამ, - მოდით, სხვა რამე ჩავუთქვათ...

- აღარ შეიძლება, - მკაცრად თქვა სენიორ ჯულიომ, - სხვას თუ არ გადაუთქვით, ეს ცილიო რაღაა...

- ნამდვილად, - დაემოწმა დუილიო, როგორიც იყო, - ვაჟკაცთა კოცნა იშვიათად მინახავს, ხოლო, ბატონებო და ქალბატონებო, ქალისა და ვაჟის კოცნის მოვლენას კი ინტერესი დაეკარგა, ისეთი ხშირ-ხშირი ხასიათისაა. ჰა-ჰა...

- ოჰ, რა კარგი იუმორის გრძნობით თქვით, - გადაიკისკისა მამიდა არიადნამ და, სული რომ მოითქვა, დაამატა, - მე ისე ძალიან მიყვარს იუმორის გრძნობა...

- აბაა, ცილიო...

და უცებ იმან დაიღრიალა:

- არ ვაკოცეებ!!!

- რა გაყვირებს, ცილიო, რა დაგემართა?

- რა დაემართა... რაშია საქმე?

- არა, არა, თავი დამანებეთ!! სადაა ჩემი ქუდი!

გაკვირვებული ანტონიო თავის სიძეს მიაჩერდა, მაგრამ ვინსენტეს იმისთვის სად ეცალა - ისიც გაკვირვებული იყო.

- რა მოხდა, რაშია საქმე? - ხელები გაშალა სენიორ ჯულიომ, - ასეთი უმიზეზო ყვირილი ნამდვილად არ შეშვენის ნამდვილ მამაკაცს.

აქ კი მამიდა არიადნამ ჭერისაკენ აღაპყრო მზერა და თქვა:

- ვასკო ნამდვილი მამაკაცი იყო.

- არ ვაკოცებ, არა, არა, - ხელ-ფეხს უცნაურად ასავსავებდა ცილიო - მაგან სიცოცხლე გამიმწარა, მომშხამა, გაამიმწარა, გადამეკიდა, მომსპოო!!

- რა დაემართა...

- წყალი,წყალი!

- არიქათ, წყალი! წყალი ასხურეთ!!!

- დამანგრ-დამაქცია! არც ქუდი მინდა, არც არაფერი, ოღონდ გამიშვით, გა-ამიშვით-მეთქი!!

ედმონდო ჩაფიქრებული იდგა.

- სულ პიტნის ნაყენის ბრალია, - აღნიშნა სენიორ ჯულიომ, - ახალგაზრდაა, ალბათ, ზედმეტი მოუვიდა.

- წვეთი არ ჩამსვლია პირში! - იყვირა ცილიომ და ჭრელი ყელსახვევი ჩამოიგლიჯა, - არ ვაკოცებ, არა, გამიშვით, არა-მეთქი!

და უცებ ედმონდომ ვაშლის ნამცხვარს დააბჯინა მზერა და თქვა:

- პირობას ვდებ, დღეის შემდეგ ხმას აღარ გავცემ.

- ჰა? - იკითხა ცილიომ და ფართხალი შეწყვიტა.

- დღეის შემდეგ ხმას აღარ გაგცემ.

- მართლა, ედმონდო? - ორი ნაბიჯი გადადგა ცილიომ.

- მართლა, - უპასუხა ედმონდომ და მზერა ძლივს ააგლიჯა ნამცხვრის წებოვან ზედაპირს, - მართლა.

- შენ გაიხარე, ედმონდო, - შესძახა ცილიომ, ხელები გაშალა, გადაეხვია და აკოცა, - აჰათ, - საზოგადოებას მიუტრიალდა, - აჰათ, ხომ ავასრულე ჩემი ფანტი?

- კი, კი, ცილიო, ყოჩაღ...

საყელოგაღეღილმა ვინსენტემ ვეღარ მოითმინა და აღტაცების ნიშნად ორი თითი ჩაიდო პირში და ისე საზარლად დაუსტვინა ყურებზე ხელი იტაცეს. სტვენა საერთოდ უზრდელობად ითვლებოდა ლამაზ-ქალაქში და დამორცხვებულმა ვინსენტემ თავისი ღილი შეიბნია, წამსვე შეიცვალა, თავი ჩაღუნა და დაბალის ხმით თქვა:

- მომიტევეთ, უღრმეს ბოდიშს ვიხდი.

საკვირველი იყო, ისე სწრაფად იცვლებოდა - ღილშებნეული სულ სხვა იყო, საყელოგაღეღილი - სუუულ სხვა.

- და რახან ცოტათი გავჯიუტდი, - გამოაცხადა ედმონდოს პირობით აღფრთოვანებულმა ცილიომ, - აჰათ, დამატებითაც...

და დამატებით რომ აკოცა, ედმონდომ თვალი თვალში გაუყარა და უთხრა:

- ერთი კოცნის შემდეგ, პირობისამებრ, ხმას არ გაგცემდი, მაგრამ ახლა მეორედაც, ესე იგი შესარიგებლად რომ მაკოცე, მე წინააღმდეგი არ ვარ: და გინდა, ვიამხანაგოთ კიდეც?

- არაა, - თქვა ცილიომ და თითები მკერდზე ბრაზიანად აითამაშა, - აა... ააარრაა...

- კარგი, დამშვიდდი, რა გაცახცახებს, - უთხრა ტულიომ, - ამხანაგი ვის არ ჰყოლია.

- სუფრასთან, სუფრასთან, - გამოაცხადა დუილიომ, როგორიც იყო, - თითო სადღეგრძელოც შევსვათ და ისე განვაგრძოთ...

დარბაისელი სენიორ ჯულიოსი თქვეს. დიდის მოწიწებით და პატივისცემით, სიყვარულით შეისვა სადღეგრძელო და ვინსენტემაც მშვენივრად დაიწყო:

- დიდ ბოდიშს ვიხდი, ერთის წუთით ბატონებისა და ქალბატონების ყურადღებას ვითხოვ, - ასე დაიწყო ვინსენტემ, ღილი შებნეული ჰქონდა, - უანგარო სიყვარულითა და მოკრძალებით მსურს შევსვა ღრმად პატივცემული სენიორ ჯულიოს სადღეგრძელო, - დიდება და გამარჯვება, იმდენად, რომა... - მაგრამ აქ ღილი შეიხსნა, თითებით მოისრისა დაბუჟებული ყელი, ღრმად შეისუნთქა, მერე ხმაურით ამოისუნთქა და განაგრძო, - მოკლეთ, გაგიმარჯოს ჯულიო, კარგა იყავი, კამეჩის ჯანი მოგცეს...

მამიდა არიადნამ საჩქაროდ თქვა:

- ეე, ხომ არ... ეე, ეგება განვაგრძოთ ფანტის თამაში, ჰა?

- დიახ, დიახ, - ტაში შემოჰკრა ერთ-ერთმა ცელქმა ქალიშვილმა, - ეს ისეთი კარგია...

- რა თქმა უნდა, რა თქმა უნდა - თან ნამცხვრები ვჭამოთ და თანაც დრო გავატაროთ, არა? გთხოვთ, გთხოვთ...

- მე რომ არ დამილევია? - იკითხა ანტონიომ, გვარიანად შეწითლებული იყო. დიდი, მრგვალი, გამობურცული თვალები სენიორ ჯულიოს მიაპყრო და უთხრა: - ეს გაგიმარჯოთ, ჯულიო ბიძია, კაი ბუღას ჯანი მოგცესთ...

- ვასკო ნამდვილი მამაკაცი იყო, - თქვა შეფიქრიანებულმა მამიდა არიადნამ, - ამ სიტყვის როგორც პირდაპირი, ასევე გადატანითი მნიშვნელობითაც... აბა, ტულიო, მოდი აქ - ამ ფანტის პატრონმა, - რა ქნას?

- მააგ... ფან... ტის პატ... რო... ნნ... მა - დაფიქრდა ტულიო, - მაგ... ფან... მაგიდაზე იცეკვოს!

- შესანიშნავია, შესანიშნავი! ვისია?

ანტონიოსი აღმოჩნდა.

- მაგიდა მოასუფთავე, კონჩეტინა, - დაიძახა მამიდა არიადნამ და გაკვირვებულმა მოავლო თვალი ოთახს, - კონჩეტინა, კონჩეტინა! ნეტავ რა იქნა...

მწვანეტანსაცმლიანი დომენიკო, გაოცებული შესცქეროდა ყველას. თავი დაუმძიმდა. თვალებს ძალას თუ არ დაატანდა, ყოველივე ორდებოდა. დიდხანს იფხიზლა, მერე დაიღალა და ჩათვლიმა. მხიარულმა შეძახილებმა შეაკრთო, თავი ასწია, და ის თმაგაპრიალებული დაინახა - ვიღაცას ჰკოცნიდა, ჰო, ედმონდო ერქვა. თავაზიანმა ყმაწვილმა საყელოზე ღილი შეიხსნა და ერთიანად გამოიცვალა, მერე კონჩეტინა, კონჩეტინაას ძახილი ატყდა და საიდანღაც ნაზი, გამხდარი ქალიშვილი გამოიყვანეს, ნამტირალევი სახე ჰქონდა და ყველა მიესია, ის კი იძახდა - „არა, არა, არაფერია...“ მერე სუფრაზე შეხტა ვიღაც დიდთავა, მრგვალთვალება, ჰო, ანტონიო და იმ თავისი მოუქნელი, უშნო ხტუნვით იატაკზე ჩამოდებული ჭურჭელი ააცახცახა, ვინსენტემ ღილი შეიბნია და მკაცრად შესთავაზა მაგიდიდან ჩამოსვლა, ანტონიო ერთხანს უაზროდ მიაჩერდა - თვალები უელამდებოდა. მერე იცნო და ჩამოხტა, დომენიკოს გვერდით დაჯდა და ერთმანეთს გაკვირვებულებმა შეხედეს; ანტონიომ უყურა, უყურა, რაღაც წაილუღლუღა, ნიკაპი მკერდზე ჩამოუვარდა და დაიძინა. აი, ის, ვის ქუდშიაც ფანტები ეყარა, უთუოდ ღირსშესანიშნავ ამბავს ჰყვებოდა, რადგან დარბაისელი სენიორ ჯულიო დიდის გულისყურით უსმენდა, მერე ყველამ ტაში დაუკრა, მამიდა არიადნა კი ამაყად იღიმებოდა, თავს უკან სწევდა და დაჭიმულ ყელს მარაოთი ინიავებდა.

მერე იყო და, საოცრება მოხდა, - აი, იმ უკბილო კაცმა, დახშულად რომ იღიმებოღა, რაღაც მრგვალი და გრძელყელიანი საკრავი გულზე მიიდო, თავი უკან გადააგდო, თვალები დახუჭა და სიმებს ფრთხილად ჩამოაყოლა თითი. ჰაერი ათრთოლდა, ყოველივეს ნაზად მიეხალა რაღაც უხილავი, გაბრუებული დომენიკო ვეღარაფერს გრძნობდა, გარდა აუარება უცნაური ხმისა, და როცა კაცებმა წელზე ხელი მოხვიეს გრძელკაბიან ქალებს და ოთახში დაბზრიალდნენ, გაოგნებული შესცქეროდა ყველას და უკვირდა, როგორ შეიძლებოდა ასე სახალხოდ, ასე საქვეყნოდ ქალისთვის წელზე ხელის მოხვევა და ის კაცი კი, საკრავმიხუტებული, ვერც ვერაფერს ხედავდა ალბათ, რადგან თავი ისე უკან ჰქონდა გადაგდებული და თვალებიც ისე მაგრად, ისე ღონივრად დაეხუჭა და მერე კი, ეშხში უფრო რომ შევიდა, ყოველივე გადაავიწყდა, ტკივილამდე მიღწეულმა ნეტარებამ მთელი სახე დაუმანჭა, ტუჩებიც გაეწელა და წითელი ღრძილებიც კი გამოუჩნდა, მაგრამ მაინც არ იყო მისი დანახვა უსიამო, ის კი არადა, სასიამოვნოც გახლდათ - რაღაცნაირად, მართალი იყო.

იმ საკრავს სულად ფრინველი ჰყავდა - ხან დიდ ფრთებს გაიქნევდა ოთახში, ჰაერში გოროზად ტივტივებდა და მაღლიდან ამაყად ასცქეროდა ყველას, მერე პატარა, შემცივნებულ ბეღურასავით მოიბუზებოდა და მოწყენილი, კუთხეში საბრალობლად მიიყუჟებოდა, უცებ იმ ფრინველად გადაიქცეოდა, ყველაზე უცნაური ფრენა რომ იცის - ყორნად, და ზანტი ფრენისას თავხედურად დასცქეროდა ყველას, მერე ოთხკედელშუა გამომწყვდეულ, დაფეთებული მერცხალივით თავით ეხლებოდა ფანჯარას, მაგრამ ვერას ხდებოდა, სანამ ყველაზე ნამდვილ ფრინველად - წეროდ არ გადაიქცეოდა და ისარივით გაჭიმული, ზუზუნით არ გააპობდა ჰაერს. ჰეე, უცნაური ფრთოსანი იყო - ხან მძიმედ დაბაჯბაჯებდა, ლურჯ-მწვანედ აბზინებული, დიდებულად გაშლილი კუდით, ხან თეთრ, გრძელყელა გედივით მსუბუქად იჯდა წყალზე, ხან გამალებული იკენკებოდა და შიშით აცეცებდა თვალებს, მერე ყველას ფერხთით მლიქვნელად დაბზრიალდებოდა და თითქოს მორჩილი, გაუბედავი, წამსვე შხუილით აიჭრებოდა მაღლა - თვალთმაქცი, თვალთმაქცი! დაფეთებული აწყდებოდა დახშულ ფანჯარას, იქვე კი, გვერდით, ღია სარკმელს ვერ ამჩნევდა და გამწარებული დაბორიალებდა ოთახში - სულელი, სულელი! და როცა ძალგამოცლილი ხმები ბრმასავით აფათურებდნენ საგნებს, და წამიერი სიჩუმის დროსაც კი, სადღაც შორს, ძალიან მაღლა, სანამ ფრთებს ისევ დაიქნევდა, უხმო ირაოს ავლებდა ტორტმანა ჰაერში და უცებ ზედ სახეში მიაფრინდებოდა ყველას - თავხედი, თავხედი, და იმ თვალებდახუჭულ, თავგადაგდებულ, ტკივილნარევი ნეტარებისაგან სახედაღმეჭილ კაცს დიდი, მოკაუჭებული ნისკარტით ღონივრად კორტნიდა - ველური, ველური!

დომენიკო ქუჩაში მიდიოდა, აქა-იქ სუსტად ბჟუტავდნენ ფარნები. არტუროს სახლი სადღაც იქით იყო, სახე უხურდა. მაგრამ გაუბედავად მიაბიჯებდა და შესცივდა, გააჟრჟოლა, განათებული სახლი დაინახა შორს, ოო, ჰო არტუროსას ჰგავდა... იქითკენ წავიდა. გზად სხვა სახლი გადაეღობა, ფრთხილად აუარა და ისევ დაინახა სინათლე. ახლა უკვე ახლოს იყო, დამშვიდდა და ჭიშკარს რომ მიადგა, ვიღაცა ადგილს მოსწყდა და სიბნელეს შეერია. უკან დაიხია, კედელს მიეყრდნო, გული შიგ ყელში უბაგუნებდა. ჭიშკარს შეაცქერდა, სად წასულიყო... ეგებ სხვაც იყო ეზოში, ბუჩქებს ამოფარებული, გატრუნული, მომლოდინე, საით წასულიყო... ზურგს უკან ლამაზ-ქალაქი იყო, ჩაბნელებული, ავად მთვლემარე... იქაც, ჭალაშიაც საშიში იყო ასვლა, არა, არა, ჭალა ყველაფერზე მეტად იყო საშიში... აქ, ამ ეზოშიაც ვეღარ შებედავდა, ვინ იყო, ვინ იყო... ოდნავ გადაიხარა, თვალებგაფართოებული მიაჩერდა ეზოში ჩამოწოლილ სიბნელეს და ისევ მოესმა ნაბიჯების ხმა. კედელს აეკრო, ვიღაცა კაცი მოდიოდა. ზედ იმ ჭიშკარს მიადგა და ფრთხილად კი არა, ხმაურით შეაღო კარი - ეგება არტურო იყო! კი, კი, ნაღდად იმას ჰგავდა... კედელს ბეჭებით უბიძგა და შუა ქუჩაში გამოვიდა. კაცმა მოიხედა, მერე ნიავზე დარწეული ფარნის შუქმაც გადაუარა ორივეს და მაშინვე იცნო:

- შენა ხარ, დომენიკო?

- კი.

- შენს საძებნელად წამოვედი, - და გაიღიმა, - აქამდე სად იყავი?

- ტულიომ წამიყვანა, კონჩეტინაობა იყო.

- კონჩეტინაობა... როგორ, კარრასკოებთან იყავ?

- კი. აქ ვიღაცა იყო... ბნელში გაიქცა.

- გაიქცა? - გაუკვირდა არტუროს, - როგორ თუ გაიქცა...

- რა ვიცი... უცებ გაიქცა.

- და სულ არაფერი უთქვამს?

- არა.

- უცნაურია, - შეფიქრიანდა არტურო, - არ შეიძლება, რამე რო არ ეთქვა.

- რატომ... ვინ იყო!

- ჩვენი უგო, საწყალი... რომელიმე სახლს ამოიჩემებს და შორიდან გვემუქრება.

- კი მაგრამ...

- დიდი ამბავი - შეჩვეულები ვართ, მაგრამ შენ რატომ არ გითხრა არაფერი...

- რა უნდა ეთქვა.

- რა ვიცი, ათასი სისულელე - დანის წვერზე აგაგებო და ამისთანები...

- რატომ უნდა ეთქვა?

- მე საიდან უნდა ვიცოდე, - მხრები აიჩეჩა არტურომ, - იმას მოჰკითხე... რა ვიცი, გიჟია. არა, მართლა თვითონ გაიქცა, თუ... ხომ არ გალახე?

- არა, არა, რას ამბობთ.

- უცნაურია, უცნაური, - გულით გაიკვირვა არტურომ, - ეგ არავის გაურბის ხოლმე, პირიქით, ყოველთვის სხვებთან შეხვედრას ცდილობს.

- ეგებ სხვა იყო.

- ვინ იქნებოდა.

- რა ვიცი, ვინმე...

- არა, არა, შენს მოსაძებნად რომ გამოვედი, ერთი-ორჯერ მომაძახა, შენი დღეც დადგა, არტურო, შენი დღეც დადგაო... ეგება შენდაუნებურად შეაშინე, თუმცა, მაგას არაფრის და არვისა ეშინია - და, ისევ გაუკვირდა, - მართლა გაიქცა?

- კი, კი, აბა რა...

- უცნაურია, უცნაური, - თავი გვერდზე გადახარა არტურომ და, რომ გამოერკვა, თქვა: - შინ შევიდეთ, აქ როდემდე უნდა ვილაპარაკოთ... - ცოტათი უხეშად მოუვიდა და მაშინვე დააყოლა, - სენიორ.

მესამე დღე, გასეირნება

ძალიან სტკიოდა თავი. ყელი გამშრალი ჰქონდა, თითქოს გვალვისგან დახლეჩილი. კიდევ კარგი, მაგიდაზე სავსე დოქი იდგა. წამოდგა და პირზე მიიყუდა, მაგრამ ჭერიდან კუშტად დააცქერდა ნაცნობი ლაქა. წყალი გადასცდა, ხველა აუტყდა და მაშინვე არტურომაც თავი შემოყო - გაიღვიძე, სენიორ?

- კი. ახლავე ჩამოვალ.

- გიცდით, გი-იცდით, - ალერსიანად გაჭიმა არტურომ.

რაღაც ესიზმრა, ეეღარ იხსენებდა, კანაფის თავი რომ მოეძებნა და თითები ჩაევლო, მაშინვე გახსნიდა იმ აწეწილ გორგალს, მაგრამ ვერაფერს ჩასჭიდა ხელი. ის ბიჭი გაახსენდა, ბნელს შერეული, არა, არა, ის სიზმრად არ იყო... დაფიქრებული იცვამდა, კოხტა, ახალი ტანსაცმელი სიამოვნებდა, ეგ კი იყო, წვალებით იკრავდა ღილებს. მწვანე ტანსაცმელი, მწვანე... „ამას ლურჯი უფრო მოუხდებოდა“, - ასე თქვა დოინჯშემოყრილმა ქალმა, ტერეზა ერქვა... როგორ დადიოდა!

„გინდა, გაკოცო? ოღონდ ლოყაზე...“

კი, ასე ჰკითხა... რად არ მიუშვირა ლოყა! არა, არა სირცხვილი იყო - თუმცა, თვითონ რა - იმ ქალს უნდა შერცხვენოდა. არა, არა, მაინც სირცხვილი იყო...

აილეწა, დოქი ისევ მიიყუდა პირზე. თვალები დახუჭა, ის გამაღიზიანებელი ლაქა რომ არ დაენახა, დოქიდან წყალი გადმოიღვარა, საკინძეში ჩაუვიდა, მუცლამდე ჩაუღოღდა სიცივე. გააჟრჟოლა, ხელისგული აისვა გარედან, ტანსაცმელზე. გათბა, დაწყნარდა, რაღაც სიამოვნებდა, ჰო - „გინდა, გაკოცო? ოღონდ ლოყაზე...“

ლამაზად სიარულს ცდილობდა, კიბე ჩაიარა, ოთახში შევიდა.

- გამარჯობათ, - უთხრა არტუროს ცოლმა, ეულალიამ, გრძელ კაბაზე ხელები წაივლო, ოდნავ გაშალა და მსუბუქად ჩაიმუხლა.

მაშინვე გაახსენდა და ქუსლზე მაგრად მიირტყა ქუსლი, - გამარჯობათ, ქალბატონო...

მსუქანი ქალი იყო, არტუროსავით წითელლოყება. შვილიც ფრიად ჯანმრთელად გამოიყურებოდა - ნორჩი ჯანჯაკომო.

- როგორ გეძინათ, მშვენივრად გამოიყურებით...

- ეე... - დაიბნა დომენიკო, - აა...

- „გმადლობთ, კარგად“ უნდა თქვა, - შეაშველა არტურომ.

- გმადლობთ, კარგად.

- ხომ არა გწყინს, აქაურ წესებს რომ გასწავლი?

- არა, რას ბრძანებთ... მე რომ ხანდახან რამე გკითხოთ, თუ შეიძლება?

- როგორ არა, როგორ არა, ჩემო... მართლა, სახელი არც ვიცი შენი...

- დომენიკო... - და გაეხარდა: „გინდა, გაკოცო? ოღონდ ლოყაზე“.

- მშვენიერი სახელია, მშვენიერი, კარგი...

რა ქალი იყო.

ჩაფიქრებული იღეჭებოდა.

ნასაუზმევი, ქუჩაში გავიდა, ისე აღარ სტკიოდა თავი, ჯიბეში რვა დრაჰკანი ედო, კარგა ხანს ეყოფოდა. „ექვსი ათასი, ექვსი...“ - სიამოვნებით გაიფიქრა და მაშინვე ჭალისაკენ მიმავალ ბილიკს დაადგა. მთვრალის ნაკვალევივით ბილიკი იყო, მიხვეული, მოხვეული. გადაჭრილი ხე შორიდანვე შენიშნა, თვალი აარიდა - „არავინ მიხვდეს.“ ირგვლივ თუმცა ადამიანის ჭაჭანება არ იყო, მაინც... ფრთხილად ჩაუარა, კარგა ხანს იარა, მერე შემობრუნდა, შორიდან უცქირა, დატკბა. მწვანე ხალათზე დაიხედა, გაიფიქრა - „ჰა?“ - და უცებ გაწითლდა - „არა, არა, მაშინვე მიხვდება...“ მაინც წასძლია სულმა, არტუროს სახლისაკენ გაემართა, ჭიშკართან იწრიალა, „მიხვდება, დამცინებს...“ და მაინც ჭიშკარს უცებ ფეხი ჰკრა, კარიც ხმაურით შეაღო, ყურადღებადქცეულ არტუროს ორი დრაჰკანი გაუწოდა და ასე უთხრა:

- თუ შეიძლება, ლურჯი ტანსაცმელი მომიტანეთ.

- ასეთი თუ... ყველაზე კარგი?

- არა, ასეთი.

- ასეთი რაღად გინდა. შეგვეღება და ის იქნებოდა...

- არა, ახლა მინდა... ახლავე.

- შეგვეღება, რა იქნებოდა. ისე კი, როგორ გითხრათ, - ოდნავ აირია არტურო, - ჩემს ცოლს თავის ტკივილები... დიახ, ტკივილები აწუხებს და, თუ შეიძლება, ჩვენში წინასწარობა რა სათქმელია, მაგრამ ერთ დრაჰკანს თუ მომცემთ, შეგიღებავთ კიდეც და თქვენც ფულს გამოზოგავთ და ის იქნებოდა...

- არა, არა - უთხრა დომენიკომ, ფული პეშვში ჩაუდო, მერე ვიწრო ჯიბეში წვალებით ჩაიყო ხელი და უთხრა: - ჰა შენც, დრაჰკანი...

ტულიოს გვერდით მიაბიჯებდა, ისევ მწვანე ტანსაცმელში გამოწყობილი. ლურჯი სამოსი თავის ოთახში მოირგო და უცნაურად გაიარ-გამოიარა, მაგრამ მერე მაინც გადაიფიქრა და ისევ მწვანე ტანსაცმელში ამოყო თავი. ლამაზ სახლებს შორის მიმავალი, ძალიან ღელავდა, ტულიო კი გუშინდელი მაგიდებისკენ არხეინად მიაბიჯებდა და გამვლელ-გამომვლელს ღიმილით უწევდა ხელს.

ქალს განზე გაედგა ფეხები, ღონივრად იდგა და ცისფერ სუფრას თავს ზემოთ იფრიალებდა.

- გაგიჟდი, ტერეზა? - გაუკვირდა ტულიოს, - რა დღეში ხარ...

- ჩქარა მინდა გაშრეს... ოჰ, მოიყვანე?

- კი. ისევ მოგწონს?

- არა, ცოტათი გადამიარა.

- მატყუებ, არა?

- გატყუებ, ჰო. ახლა რომ დავინახე, ისევ მომეწონა. როგორა ხარ, დომენიკო...

- მე, კარგად... გმადლობთ, კარგად.

ქალმა გაიცინა - მოიხარა, ხელი მუხლს ზემოთ დაირტყა და წამში გაიმართა. ისე ლამაზად გამოუვიდა...

- დღეს გასწავლეს, არა?

- რა...

- ეგ პასუხი.

- დიახ.

- ჰეე, შტერო, - მიეალერსა, - სულელი...

გენაცვალეებს სჯობდა. მაინც ვინ იყო - ყველაფერი უხდებოდა. მერე ისიც სკამის კიდეზე ჩამოჯდა, დომენიკოს უყურა, ღიმილით შეუთვალიერა შუბლი, თხელი ცხვირი, ტუჩებიც მზერით შემოუხაზა, მერე თვალებში რაღაც სიცელქემ გაუელვა და ალეწილი დომენიკო მაშინვე მიხვდა, რაღაც საშინელს რომ ჰკითხავდა...

- შენ თუ მოგწონვარ?

- მე?

- შენა, ჰო...

- რა ვიცი... არ ვიცი, - და თვალი აარიდა.

- მოგწონვარ! - გაუხარდა ქალს და ცისფერი სუფრა თავსაფარივით შემოიხვია. ყელთან კოხტად ამოიკეცა, წარბზე გაისვა ხელი, თავი ამაყად შემართა და გაღიმებულმა, ფართო, ლამაზი კბილებით დაიტყვევა უდარდელი, ხმამაღალი სიცილი, - ასე უფრო არ მოგწონვარ?

- დიახ... - თავი დაიქნია დომენიკომ.

- და... - ფეხზე წამოდგა ქალი, ხელები განზე გაშალა, - ასე?

სუფრა წელზე მიიდო, ხელის ერთი მცირე, მკვეთრი მოძრაობით ვარცხნილობა ჩამოიშალა და მხარზე მოიგდო სქელი, მძიმე თმა, უფრო გაიმართა და თვალებივით მიაბჯინა ორი წვეტიანი, საოცნებო ბორცვი, - და ასე?

ძლივასღა იჯდა. ერთხანს კინაღამ წამოხტა და გაიქცა, მაგრამ ამისი თავიც აღარა ჰქონდა. მერე ტერეზას ვედრებით ახედა და ქალი შეცბა:

- კარგი, კარგი, აღარაფერს გეტყვი... მაპატიე.

ერთხანს ტულიოს უყურა და ირიბად ახლეჩილ, მწვანე თვალებში შუქი ჩაუქრა, მერე კი ოდნავ აუბჟუტდა - მალვით გახედა დომენიკოს.

- რა მოგართვათ, ტულიო...

- ორი შუშხუნა, იფ...

- ორიო, შენ ამბობ? - იკითხა და ისევ აუკიაფდა მზერა. იმან კი, თავჩაქინდრულმა, თქვა:

- მე დღეს ვერ დავლევ.

- რატომ? - გაუკვირდა ტულიოს.

- თავი მტკივა და...

- თავი გტკივა? - შეწუხდა ქალი, - ძალიან გტკივა?

- არა, ისე...

- წამალი გინდა?

- არა.

- გძულვარ, დომენიკო?

- არა, რას ამბობთ...

- კარგი, ჰო, კარგი ნუ გააგიჟე...

- მართლა მეყოფა, - თქვა ტერეზამ, - თორემ გლახა ქალი ვეგონები. ერთი შუშხუნა... სხვა?

- სხვა არაფერი... ამას ერთი ქაფქაფა მოუტანე, მოარჩენს, მადლია... ისე, ტერეზა, არ იფიქრო, შური მალაპარაკებდეს - რატომ მოგეწონა?

- რად მომეწონა? - დაფიქრდა ქალი, თან დომენიკოს სწრაფად დახედა, - რატომ და... რატომ და... ახლავე მოვალ.

ისე უცებ გაგულგრილდა, დომენიკოს გული ჩაწყდა. ქალი შებრუნდა, გამართულმა, ამაყად დარწეულმა გადადგა ორიოდ ნაბიჯი და უცებ სიარულზევე შეეტყო, სახე რომ შეეცვალა, მერე მხარუკუღმა სწრაფად გამოიხედა და დომენიკოს ორივე თვალი ერთდროულად, ალერსით დაუხუჭა. იმან კი მაშინვე აარიდა მზერა და ტულიოს უთხრა:

- ახლავე მოვალ.

საით წასულიყო, არც იცოდა. არადა, აღარ შეეძლო იმ ქალთან ყოფნა, სადღაც წყალი ხმაურობდა, იქითკენ წალასლასდა. აუზთან შეჩერდა, ის ბიჭიღა აკლდა - ახალგაზრდა გიჟი, უგო. ბიჭი ვიღაცას ემუქრებოდა, მაგრამ უცებ შეკრთა და დომენიკოს შეხედა. მაშინვე აიძურწა და მოკლე ჯოხიც კი, დანასავით რომ ეჭირა, იქვე დააგდო და მხრებაწურული გაეცალა იქაურობას. მოსახვევთან შეჩერდა, ერთხელ კი გამოხედა და მაშინვე გაუჩინარდა.

გუნება წაუხდა. ბიჭის თვალებში ისე უსიამოდ გაიკლაკნა დონდლო, ნაცრისფერი თევზი... დაფიქრებული შებრუნდა და მოსახვევთან ტულიოს წააწყდა.

- წამო, წამო, - ქალაქგარეთ მივდივართ... - და ამაყად გაიმართა, - დანახარჯი მე გადავიხადე.

- სად?

- ქალაქგარეთ, სასეირნოდ... ტერეზას მამა ცუდად შეიქნა, ალაგებულია ყველაფერი.

- ბევრნი მიდიან?

- ისე, რა... ზოგიერთს იცნობ - კონჩეტინასთან იყვნენ.

- მეც... წამოვიდე?

- აბა რა, - გაიკვირვა ტულიომ, - შენ ამ ქალაქში უცხოდა ხარ და... როგორ იტყვიან? ჰო, ინტერესს წარმოადგენ.

- მართლა? - შეაცქერდა დომენიკო - მართლა წამოვიდე?

- ჰე! - ხელი აიქნია ტულიომ, - როგორ თუ მართლა... თვით დუილიოც კი მოდის, ახალგაზრდების ხათრით.

და, შეფიქრიანებულმა, დაამატა:

- ტერეზა მართლა გლახა ქალი არ გეგონოს, ყველანი ვუტრიალებდით, არაფერი გამოგვივიდა.

დომენიკო გაიტრუნა.

- ცილიოს წარბთან რომ ნაჭდევი აქვს, შეგიმჩნევია?

- არა.

- მაგან ჩაარტყა.

- ეგრე მაგრა?

- ჭიქა ჩაარტყა. თუ იცი, რატომ...

- არა.

- თვალი ჩაუკრა მხოლოდ.

- მხოლოდ - მაგიტომ? - ეგ... ეგეთია?

- აუჰ! - ხელი აიქნია ტულიომ, - უბედურის ერთია, უბედურის...

- აქვე, ახლოს უნდა იყოს წყარო, ბატონებო, - თქვა ვინსენტემ, საყელო შებნეული ჰქონდა, - დიაღაც რომ გემრიელი და სასიამოვნო წყალი გელით.

- მშვენიერია, მშვენიერი, - გადაიკისკისა სილვიამ, - წყალს არაფერი სჯობს.

- თუკი გვწყურია, - დააზუსტა დუილიომ, როგორიც იყო. ფოთოლცვენა დაწყებულიყო. მზიანი დღე იდგა, მშრალი ფოთლები ჰაერში ყოვნდებოდნენ, სვენებ-სვენებით მოფარფატებდნენ დაბლა, უზარმაზარი, ყვითელი ფიფქებით თოვდა ტყეში. კენწეროებზე ჩიტები ხმიანობდნენ, წმინდა ჰაერში ზვირთებად იმსხვრეოდა ჟღურტული, მაგრამ ერთი უხილავი ჩიტი ნაღვლიანად უხმობდა სხვას, ავად დადუმებულიყო ჩაშავებული ფუღურო, ხავსშემორკალული.

- აიი, წყაროც, - შედგა ვინსენტე, - ვიღაც მადლიანს ჭიქა დაუტოვებია.

- შესანიშნავია, შესანიშნავი - წამოიძახა რომელიღაც ცელქმა ქალიშვილმა, - ისე მწყუროდააა...

- ჯერ თქვენ შესვით, ბოლოს დავლევ მე, - თქვა ედმონდომ.

- აი, ნამდვილი ამხანაგი, - გამოაცხადა ტულიომ, - წარმოდგენა არა მაქვს, ცილიოსთან რა გამონახე საერთო...

ედმონდომ ამაყად ჩაქინდრა თავი. მერე ფოთოლს ძლივს ააგლიჯა მზერა და ტულიოს მიმართა:

- თუ გინდა, ვიამხანაგოთ შენ და მე.

- არა, არა, რა შენი ღირსი ვარ, - თავი მოიკატუნა ტულიომ, - შენ ცილიოსათვის ხარ შექმნილი.

- შენ უფრო მომწონხარ.

- რა მოსაწონი მე ვარ, დღედაღამ შუშხუნას სუნი ამომდის.

- გამოგასწორებ.

- თავი დამანებე, ვიღაცა ხარ, - მობეზრდა ტულიოს და ჩაეცინა, - მომწონხარო... არ დამიწყო არშიყი? ტყეში...

პირი რომ გაისველეს, მხიარული ქალიშვილები ერთბაშად გამკაცრდნენ და საქმიანად ამოალაგეს ჭრელი, ლამაზი ჩანთებიდან საუზმე. მოლზე ფერადი სუფრა გაფინეს, ზედ დაალაგეს ცივად მოხარშული ხორცი, ყველი, მწვანილი, ათასნაირი ნამცხვარი, შემწვარი ქათმები, „იფ, იფ, - იძახდა ტულიო, - ყველაფერსა სჯობს...“ ვაჟები და დუილიო გემრიელად იღეჭებოდნენ, მხიარული ქალიშვილები კი ნაზად, ნეკა თითებაბზეკილნი იციცქნებოდნენ ნება-ნება. ერთმა უცნობმა ჯეელმა კი, რომელიც ძალით მიეტმასნა საზოგადოებას, და რომელსაც კუმეოს ეძახდნენ, სულ მოასუფთავა ყველაფერი, სადამდეც ხელი მიუწვდა. ხარბად, თქლაფათქლუფით საუზმობდა და ტულიო სხვაგან გადაჯდა, ყველა ინტერესით შეაცქერდა, იცოდნენ, აუცილებლად რომ იხუმრებდა და ტულიომაც თქვა: „მაგის გვერდით ჯდომა საშიშია, შეიძლება უცაბედად მკლავი მომაჭამოს.“ ყველამ გაიცინა, კუმეომაც ძალუმად გადაიხარხარა, მერე მუხლებზე დადგა, გადაიწია, გადაიზნიქა და შემწვარი ქათამი ორი თითით დაითრია. დუილიოს მომცრო ჭიქა პიტნის ნაყენით შეუვსეს და იმანაც საზეიმო ხმით შესვა შორეული მარშალ ბეტანკურის სადღეგრძელო, ადამიანისა, „ვისი ფიქრი და ოცნება მუდამ თავს ევლება ჩვენი მიტოვებული ქალაქის ხალხს“, ხოლო გამძღარმა კუმეომ უცებ ერთ ჩაფიქრებულ ქალიშვილს წვივზე სტაცა თითები და ძაღლივით, საზარლად შეჰყეფა. გულგახეთქილ ქალიშვილს წყაროს წყალი აპკურეს და ძლივს მოიყვანეს გონს, დუილიოს კი სახე გაუნათდა და, ეტყობა, სულ სხვას ფიქრობდა, რადგან თქვა „წყაროდან ჭიქას ნუ წამოიღებ!“

- შესანიშნავია, შესანიშნავი, - შესძახა სილვიამ, - ეს ხომ ნამდვილად ერთსტრიქონიანი ლექსია.

- თანაც კეთილშობილური მიზნით, - დააზუსტა კონჩეტინამ.

- გმადლობთ, კონჩეტინა, ჩემო პატარავ, - თქვა დუილიომ, - შენ კარგად ჩასწვდი ამ ლექსის არსს: კეთილმა ადამიანმა სხვების საკეთილდღეოდ წყაროსთან ჭიქა დატოვა, სხვათა საამებლად, ჩვენ კი, ჩვენც კეთილები, ჭიქას კი არ გავტეხთ, არ დავამსხვრევთ, და მითუმეტეს, კი არ მივისაკუთრებთ, არამედ ვიტყვით: „წყაროდან ჭიქას... ნუ წამოიღებ!“

- აჰ, კარგია.

- კარგია, კარგი.

- მართლა კარგია.

- როგორ თუ „მართლა?“ - ეწყინა სილვიას.

- მართლა, აბა ტყუილა? - გასერიოზულდა კუმეო.

მერე შეისვა მარადუბერებელი მამიდა არიადნას სადღეგრძელო, ვინც ასაკისა გამო ტყეში სასეირნოდ წამოსვლა ვერ შეძლო, მაგრამ კონჩეტინას მშვენიერი ნაყენები გამოატანა. შეისვა სხვა სადღეგრძელოებიც, ყველა არხეინად სვამდა, მამაკაცთაგან მხოლოდ დუილიო იკავებდა თავს. ოდნავ შეხურდნენ და კონჩეტინა უცებ ატირდა. „რა იყო, რა იყო, ჩემო კარგო“. - უთხრა სილვიამ და ვარდისფერი ცხვირსახოცით შეუმშრალა ღაწვი, ანტონიომ იმ არწამოსაღები ჭიქით მიურბენინა წყალი, ყველა შეშფოთდა, „რა იყო, რა მოხდა,“ კონჩეტინა კი, თვალებზე ცხვირსახოცაფარებული, ნაზად იძახდა: „არა, არა, არაფერია...“ მერე ტულიომ ხელი ფაქიზად ჩამოაშვებინა სახიდან და ისე სასაცილოდ დაეჭყანა, კონჩეტინამ გაიღიმა და გახარებულმა ტულიომ თქვა: „თან ტირი და თან იცინი... მზე პირს იბანს.“ „აჰ, პოეტური იყო, - აღნიშნა დუილიომ, - ყოჩაღ, მე მუდამ მჯერა ახალგაზრდობის.“ ყველა კარგ გუნება-განწყობაზე დადგა, კუმეომ ნამცხვრის დიდი ნაჭერი გაიქანა პირში, და მზერაამღვრეული ანტონიოც საცეკვაოდ განემზადა, მაგრამ კონჩეტინამ მოითხოვა:

„დუილიო ბიძია, გვიამბეთ რა, რამე...“ ხოლო დუილიომ, როგორიც იყო, თქვა: „არა სჯობია, შეკითხვები დავსვა?“ და ყველამ უპასუხა: „დიახ.“

დუილიო, ჩაფიქრებული, ერთი ხიდან მეორემდე ბოლთასა სცემდა და დამჭკნარ ფოთლებს აშარიშურებდა, სხვები მოუთმენლად ელოდნენ შეკითხვებს, კუმეოს გარდა, რომელიც ისევ იღეჭებოდა; დუილიო კი მხარ-თეძოზე წამოწოლილ ახალგაზრდებს მიუახლოვდა და იკითხა:

- აი, თქვენ, თქვენ, ანტონიო - გიყვართ თუ არა თქვენი საქმე? გგვრით თუ არა იგი სიამოვნებას? და თუ არა - რატომ?

- მე ძალიან მიყვარს ჩემი საქმე, - თქვა ანტონიომ, - ჩავაგდებ თეთრ პერანგს ქვაბში, ვადუღებ, ვადუღებ - წითელი ამოდის. მერე ჩავაგდებ ყვითელ ხალათს სხვა ქვაბში, დუღდება, ვადუღებ, ამოვიღებ - ცისფერი ამოდის. ჩავაგდებ...

- რატომ ტიროდი? - ხმადაბლა დაეკითხა სილვია კონჩეტინას.

- არავის ეტყვი?

- არა.

- მე მგონი, ვინსენტეს ვუყვარვარ, ის კი ცოლიანია და მისი ცოლი მეცოდება.

- რა იცი...

- რა, რა ვიცი...

- რომ უყვარხარ.

- ნამცხვარი შემომთავაზა.

- და გუშინ რატომღა ტიროდი?

- ანტონიოსაც ვუყვარვარ.

- რა იცი?

- რა, რა ვიცი?

- რომ უყვარხარ...

- ცეკვა არ იცის და ჩემი ხათრით მაინც იცეკვა.

- შესანიშნავია, შესანიშნავი, ყოველი საქმე მშვენიერია, - თქვა დუილიომ, როგორიც იყო, - და სიამოვნებას რატომღა გგვრით?

- პურს მაგითა ვჭამ. თანაც, ბევრი მუშაობა კი არ უნდა, - გამხიარულდა ანტონიო, - ჩააგდებ, ამოიღებ, მზად არი, ჩააგდებ, ამოიღებ, მორჩა - თავისით იღებება.

- ჰოო, - დაფიქრდა დუილიო, - ვისაც თავისი საქმე უყვარს, იგი შესანიშნავ წარმატებებს მიაღწევს, ხოლო ეს - კარგია. აბა, ახლა - შენ, ვინსენტე - რა ოცნება, მიზნები და მისწრაფებანი გაქვს მომავლისათვის?

- მე მინდა, - ამაყად შემართა თავი ვინსენტემ, - ყოველთვის გახლდეთ თან მდიდარი და თანაც კულტურული ინტელიგენციის წარმომადგენელი.

- ხომ ვთქვი, ვუყვარვარ-მეთქი, - წასჩურჩულა კონჩეტინამ მეგობარს.

- მშვენიერია, მშვენიერი, - აღნიშნა დუილიომ, - ოღონდ ფულს ხომ კეთილშობილურ მიზანთა მისაღწევად გამოიყენებ?

- დიახ, დიახ, უცილობლად, - თქვა ვინსენტემ, ღილი შეიხსნა და დაამატა, - კარგია, მა რა...

- კარგი, - ჩაფიქრდა დუილიო, - აბა, ახლა შენ, ჩემო პატარა კონჩეტინა, - ვინ მიგაჩნიათ თქვენი იდეალების გმირად და რატომ?

- ჩემი იდეალების გმირად, - თქვა კონჩეტინამ, - მე მიმაჩნია მამიდა არიადნას მეორე ქმარი - ბიძია ვასკო. შეიძლება ავხსნა - რატომ?

- რა თქმა უნდა, რა თქმა უნდა, კონჩეტინა, - მიუგო დუილიომ. ცო-ოტათი ნაწყენი ჩანდა.

- მე თუმცა არასოდეს მინახავს იგი, რადგან მაშინ არც ვიყავი ამქვეყნად მოვლენილი, მაგრამ ბევრი მსმენია მასზე. თურმე, როცა ყველა ამბობდა: „კი“, ბიძია ვასკო იტყოდა: „არა“, ხოლო, როცა ყველა აღნიშნავდა: „არა“, ბიძია ვასკო მიუგებდა: „კი“, და, საერთოდაც, თურმე იგი ნამდვილი მამაკაცი იყო.

- ჰოოო, - გააგრძელა დუილიომ, - თუმცა მეც არ ვიცნობდი სენიორ ვასკოს, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ იგი ნამდვილად თავისებური ადამიანი იყო, ხოლო ეს კარგია. ჰოო... აი, თქვენ, თქვენ, ედმონდო, რომელი საკაცობრიო იდეალები გხიბლავთ ყველაზე მეტად?

- ყველაზე მეტად ამხანაგობა მხიბლავს მე, - თქვა ედმონდომ.

- შესანიშნავია, შესანიშნავი, - ენერგიულად დაეთანხმა დუილიო, აღფრთოვანდა, - ამხანაგობას ხშირ შემთხვევაში მოჰყვება ურთიერთსიყვარულის ატმოსფერო და სერიოზული ვალდებულებანი. მე მყავდა ერთი ამხანაგი, რომელიც ამასთანავე ხელოვანი იყო, და ეს თანამეგობრობა ახალი შემოქმედებითი გამოცდილებით გამდიდრდა. ჩვენი ამხანაგობა მძლავრი ნაბიჯებით მიდიოდა თვალსაჩინო მიღწევებისაკენ. ჭეშმარიტი ამხანაგობა შორს გაიგდებს სახელს და მეგობრობის შუქით გაცისკროვნდება. და, საერთოდაც, ადამიანთა მეგობრობას მოჰყვება დადებითი შედეგები.

- ხოლო მე არ მიყვარს იგი, - ისევ წასჩურჩულა სილვიას კონჩეტინამ.

- ახლა კი, თქვენ, არა, თქვენ კი არა, არა, თქვენ, არამედ თქვენ, - თითი მიაბჯინა დუილიომ კუმეოს, რომელიც ემალებოდა, - რას უფრო აფასებთ თქვენი თანატოლების ბუნებაში: ფიზიკურ ძალას, გონებრივ მონაცემებს, რაც საწინდარია ღირსშესანიშნავი გამარჯვებებისა, უჰ, დაცხა, ხო იცი, თუ ნამდვილ ადამიანობას, ანუ პირდაპირობას, რომელიც ჩვეული ოსტატობით ძერწავს სათქმელს?

- მე, არა? - თითი მიიდო გულზე კუმეომ. უცებ შეიცვალა, გაამაყდა, - მე მგონია, რომ ადამიანი უნდა იყოს ჭკვიანი, გონიერი, პირში მთქმელი, და თუ ღონიერიც იქნება და ფულიც ექნება ჯიბეში, ამით არაფერი დაშავდება.

- ააჰა, - კიდევ უფრო გაიმართა დუილიო, - ესე იგი, თქვენ ამბობთ, რომ ადამიანი უნდა იყოს ბევრი დადებითი თვისებებით შემკული?

- დიახ, შემკული.

- თქვენ გინდათ თქვათ, რომ შემკულ-აღჭურვილი, არა?

- დიახ, დიახ.

- შესანიშნავია. კარგი ადამიანი მუდამ გვხიბლავდა და მომავალშიც გაგვახარებს.

- ისე კი, მე არ შემხვედრია ნამდვილად კარგი ადამიანი... - ისევ წასჩურჩულა სილვიას კონჩეტინამ.

- არა? და დუილიო ვიღაა მაშინ...

- ეგ კი, ეგ კი... მაგრამ ხნიერია. მე ახალგაზრდებზე ვამბობ.

- აჰ, ეგრე ამბობ? ჰო... ისე კი, ახალგაზრდები ასაკში რომ შევლენ, შეიძლება მერე ისინიც კარგები გახდნენ...

- ეს კი, ეს კი...

ისხდნენ, საუბრობდნენ.

არადა, შემოდგომა იდგა, ტყიური, გაჩახჩახებული.

ღამის დარაჯი, მატყუარა ლეპოლდინო, ქუჩაში ფეხაკრეფით მიიპარებოდა. დაჟანგული ფარნით ხელში, მოუსვენრად აცეცებდა თვალებს, ყურდაცქვეტილი, ყოველ ჩქამზე გაიტრუნებოდა და ფარანს დაფლეთილი მოსასხამის ქვეშ მალავდა. ჯერ ლამაზ-ქალაქის შადრევანთან უნდა მისულიყო და პირველად იქიდან დაეყვირა: „ღამის სამი საათია და ყველაფერი რიგზეა-ა...“ ეჰ, ყველაფერი რიგზე რომ არ იყო, კარგად იცოდა, მაგრამ რა ექნა - სწორედ ამაში უხდიდნენ ყოველ შემოდგომაზე ერთ დრაჰკანს - ოქროს მრგვალ, მომცრო ფულს, რომელიც მთელი წელიწადის სიგრძეზე პურად და ხახვად უნდა გაწელილიყო. ყველას წინაშე დამნაშავედ გრძნობდა თავს - ლამაზ-ქალაქელები ღარიბად არ ცხოვრობდნენ, მაგრამ სად არ ავადმყოფობენ და ხანდახან, რომელიმე აივნიდან მძიმე, სამგლოვიარო ფარდას რომ გადმოჰფენდნენ, სირცხვილისაგან აწითლებული, მობუზული ლეპოლდინო მორიდებულად შესძახებდა: „ღა-ამის პირველი საათია და ყველაფერი რიგზეა-ა...“ და მხრებაწურული, მოკლე ნაბიჯით მიეშურებოდა თავისი ფიცრულისაკენ, მაგრამ ერთ სახლთან ყოფნა ყველაფერს ერჩია. ახლაც შეჩერდა, ფარანი დამალა და გახევდა - წინა კბილები რომ აკლდა და მუდამ დახშულად იღიმებოდა, იმ კაცს არ ეძინა - მკრთალი სინათლე ლიცლიცებდა ოთახში. ღამის სიჩუმეში სუსტი შრიალი მოესმა, თითქოს ვიღაცა მასავით ფეხაკრეფით დადიოდა, ქვიშაზე - კაცი თავის საკრავს, რომელსაც სულად ფრინველი ჰყავდა, ხავერდის ნაჭრით ფაქიზად წმენდდა. მერე იწყებდა დაკვრას, ძალიან ჩუმად, ფრთხილად, მძინარე მეზობლები რომ არ შეეწუხებინა, სადღა იყვნენ ის გოროზი და ლაღი ფრინველები - ღამღამობით იმ კაცს ერთადერთი პატარა ჩიტი რჩებოდა, და რაგინდ პაწია ყოფილიყო და წყნარი, ლეპოლდინო მაინც მოჯადოებული უგდებდა ყურს ხელისგულში გამომწყვდეული ბეღურას ჩუმად აღელვებულ გულისძგერას, რამდენი რამ იყო - შეკეცილი ფრთების აფრთხიალების შიში, ტოტიდან ტოტზე გადასკუპების ნატვრა, ფრენა, რაც მთავარია, ფრენა... ყოველნაირ ფრთოსანს მონატრებული კაცი ძლივს იკავებდა თავს, თვალდახუჭული უკრავდა და ხმებიც უსინათლოს თითებივით დაფათურობდნენ საგნიდან საგანზე, ოდნავ არხევდნენ ჰაერს, თვალდახუჭულ კაცს კი სურვილისაგან ეღრიცებოდა სახე, აჟრჟოლებდა და, გათენებამდე, ერთი სული ჰქონდა, როდის გადააქცევდა იმ ციცქნა ბეღურას ღრუბლებში ისრად გაჭრილ, კისერწაწვდილ წეროდ; მაგრამ ახლა ღამე იყო და ბნელოდა, და მისი სახლის კედელს მიხუტებული ლეპოლდინოც გრძნობდა, კაცს რომ ერიდებოდა ხმამაღლა, თავისუფლად დაკვრა, ღამღამობით მისთვისაც კი, გასაოცარი დამკვრელისათვის, არ შეიძლებოდა ეს. თვითონ კი, თავად ლეპოლდინოს, თავისი ჟანგიანი ხმით აუცილებლად უნდა შემოეძახა მთელი ქალაქის გასაგონად: „...და ყველაფერი რიგზეა-ა...“ იმ მოგუდული დაკვრის გაგონება უფრო მტკივნეული იყო ლეპოლდინოსთვის, ვიდრე აივნიდან გადმოფენილი შავი ფარდის დანახვა, მაგრამ მაინც ქურდულად მიეშურებოდა მოედნისაკენ, ღრმად შეისუნთქავდა, თვალებს დახუჭავდა და, ალმოდებულ ბრმასავით ეხლებოდა ლამაზ-ქალაქის კედლებს: „ღა-ამ-ის ოთხი საათია და...“

...და ალექსანდრო

- ეს, ყველაფერი კარგი, - თქვა მაღალმა, - მაგრამ საღამომდე რა ვქნათ? დათრობა არ იქნება.

- რატომ?

- რატომ და, ისეთი სანახაობა გველის.

- მერე, პატარა რომ დავურტყათ, რა იქნება?

- არ შეიძლება, - თითი აიშვირა მაღალმა, - არაფერი არ უნდა გამოგვეპაროს.

- ბოდიში, რა სანახაობაა? - იკითხა დომენიკომ.

შადრევანთან იდგა და ტულიოს უცდიდა.

- არ იცი? მთელი ქალაქი ემზადება - ალექსანდრო გამოდის საჯაროდ.

- რატომ გამოდის...

- სათაური აქვს...

- რა სათაურია...

- „ადამიანთა შორის უკეთესი ურთიერთობისათვის!“

- აუფ! - სახე გაუბრწყინდა დაბალს, - მართლა არ შეიძლება დათრობა.

- აბა რა... მაგრამ მანამდე რა ვქნათ?

- კაცო, - არ იშლიდა დაბალი, - პატარა დაგვერტყა, თითო შუშა, რა იქნებოდა?

საუბრის დაწყებას ხუთიოდე წუთი აკლდა. ნორჩ ჯანჯაკამოს უფრო დაბრაწოდა ლოყები, რადგან, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, გაჰყვიროდა: - მხოლოდ ორი გროშიი!

საუბარს ამაღელვებელ თემაზე - „ადამიანთა შორის უკეთესი ურთიერთობისათვის“ - წაიკითხავს სენიორ ალექსანდრო. შეკითხვის დასმა შეუძლია ყველას, პასუხობს - მხოლოდ ალექსანდრო! - ვიწრო, მაღალ შესასვლელში არტურო იდგა და საუბარზე დასწრების მსურველთ ორ-ორ გროშს ართმევდა. დომენიკოს გაუღიმა და უთხრა: „მოდი, მოდი, შენ უფასოდ...“ მაგრამ დომენიკოს ტულიოსთვის ხურდა არა ჰქონდა, ტულიოს კი არტურომ უეცრად გაუხეშებული სახით გამოართვა ორი გროში.

გრძელი, დიდი ოთახი თითქმის სავსე იყო, არტურო დროდადრო დაფარული კმაყოფილებით თვალს შეავლებდა დარბაზს.

- გასასვლელთან დავსხდეთ, - უთხრა ტულიომ, - რახან არ დაიშალე, იმიტომ შემოგყევი, თორემ...

- რატომ?

- რა ვიცი... მაგის საუბრებს ხანდახან ჩხუბი მოჰყვება, იცოდე, ჩხუბი თუ ატყდა, მაშინვე გავიდეთ, კარგი?

- კარგი.

მთელი დარბაზი შეივსო, ზოგიერთები ფეხზე იდგნენ. ახლა უკვე თითო გროშად უშვებდა ხალხს არტურო. აქა-იქ ქალებიც ჩანდნენ და ბიჭბუჭობასთან ერთად რამდენიმე დარბაისელი მოქალაქე მოსულიყო.

ვიღაც ყმაწვილი წამოხტა, ხელი ხელს შემოჰკრა და ყურადღება რომ მიაქციეს, თქვა:

- მოდით, ნუ გავაწყვეტინებთ ხოლმე... თავისით გაგიჟდება.

- სწორია, სწორი... - მოეწონა ხალხს.

ვიღაც მთვრალი წამდაუწუმ იძახდა:

- სად არის, სადა, აღარ იწყებს? მაგის...

- ძალიან სულელური შეკითხვები არ მისცეთ, თორემ მიხვდება... აი, ისეთი რამეები ჰკითხეთ, რომ დაიბნეს...

- მაგას რა დააბნევს...

- დარდი ნუ გაქვს, დაიბნევა...

- მაინც რა უნდა ჰკითხო ეგეთი...

- ეგ მე ვიცი. კაცო, სუზანას ფეხი მოუტეხია.

- მართლა?

- კი. აბა ალექსანდროს კი არ დაემართება რამე...

- ეჰ, - ჩაიცინა მაღალმა, - ამაზე მეტი რა უნდა დაემართოს...

- ეგ კი, ეგ კი...

წინა რიგში ვიღაცამ შუბლზე იტკიცა ხელი: - აუჰ! დღეს ხუთშაბათია, არა?

- ხუთშაბათია.

- უჰ!

- რა იყო?

- არა, არაფერი...

და უცებ ფარდა გაიხსნა და სცენაზე გაბედული, თამამი ნაბიჯით შემოვიდა თვით ალექსანდრო.

ატყდა ტაში, შეძახილები, აქა-იქ ღონივრად დაუსტვინეს, ალექსანდრო ავანსცენაზე დადგა, ხალხს ხელისგული აჩვენა და ყველა ეშმაკურად გაინაბა. ალექსანდროს ეტყობოდა, ლაპარაკის დაწყება რომ უჭირდა, მაგრამ ხალხს რომ მოავლო თვალი, ყველა იცნო და რიხიანად თქვა:

- გამარჯობათ, ადამიანებო.

- ოო, ალექსანდროს გაუმარჯოს, - ატყდა მხიარული შეძახილები, - როგორა ხარ. ხომ კარგად, როგორ ბრძანდებით, ალექსანდრო ბიძია... ახალს რას გვეტყვი!

- ადამიანთა შორის უკეთესი ურთიერთობისათვის!

- მიდი, მიდი! დასცხე შენებურად!

- სიჩუმეს ვითხოვ და ყურადღებას, - ისევ ხელისგული აჩვენა ხალხს ალექსანდრომ, პირველ რიგში ვიღაცამ ვერ მოითმინა, წამოდგა, ალექსანდროს ხელისგულზე დააკვირდა და უმკითხავა:

- ამ ერთ თვეში დაბრმავდები.

- აბა, რა მომივა თქვენს შემხედვარეს? - ხელები გაშალა ალექსანდრომ და ჩაიცინა, - კმარა, დავიწყოთ, თქვენ ბოროტად იხუმრეთ, მე - კეთილად, ახლა კი გვეყოფა, ვიწყებთ!

ჩაფიქრებულმა გაიარ-გამოიარა.

- სიმართლე რომ გითხრათ, - ასე დაიწყო ალექსანდრომ, - ძალიან ბევრი ვიფიქრე, როგორ მელაპარაკა თქვენთან - ზოგადად, დაწვრილებით, უბრალოდ, მაღალფარდოვნად თუ როგორ... და მაინც მგონია, რომ შინაურული საუბარი აჯობებს - რაც არ უნდა იყოს, ერთმანეთს მშვენივრად ვიცნობთ!

- მიდი, მიდი! - შეუძახა მთვრალმა.

- ჩვენ, ადამიანები, - დაიწყო ალექსანდრომ, - თუმცა კი ვითომ კარგადა ვართ ერთმანეთთან, მაგრამ სრუუულიად ადვილი შესაძლებელია, უფრო უკეთესად ვიყოთ.

- სწორია! - დაიღრიალა მთვრალმა და მისკენ უნებურად შეტრიალებულ, შემკრთალ ქალს თვალი ჩაუკრა.

- ადამიანთა ურთიერთობა უკეთესობისაკენ მიდის, - დამაჯერებლად განაგრძო ალექსანდრომ, - ჩვენი უძველესი წინაპრები თურმე ერთმანეთს ჭამდნენ, ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით, ახლა კი, ამდაგვარი შემთხვევები აღმოიფხვრა. ხოლო ეს, - კარგია.

- ვაშაა!! - დასჭექა კუმეომ.

- ადამიანის გზა, - ჩუმად თქვა ალექსანდრომ, - ეს უნდა იყოს გზა უკეთესობისაკენ. ხოლო მე გეკითხებით, - ხალხისკენ გაიშვირა ხელები, - რა მიგვიყვანს უკეთესობისკენ:

- ჭეშმარიტება! - წამოიძახა ვიღაცამ და სიცილით კინაღამ გაიგუდა.

- უფრო ზუსტად! - მოითხოვა ალექსანდრომ.

- საპონი! - იოხუნჯა ვიღაცამ.

- პირველი ასო სწორია! - გაეხარდა ალექსანდროს.

- ს?.. სკამი!

- არა! - თქვა ეშხში შესულმა ალექსანდრომ და უცებ ძალიან გაუკვირდა, - რა შუაშია სკამი?

- სათნოება?

- უფრო ზუსტად! - იმედი მიეცა ალექსანდროს.

- რაინდული კეთილშობილება!!!

- სად არის მანდ ს?

- აბა რა, რა, ალექსანდრო?

- რა და... - ალექსანდროს რაღაც რბილმა და ნაზმა დაუარა სხეულში, ისე უცნაურად მოეშვა, ისე ჩამოყარა მხრები; თვალები კი ზემოთ, დარბაზის ჭერისაკენ აღაპყრო, ცალი ხელი ნელა, ნელა ასწია მაღლა და თქვა: - სიყვარული...

დიდი მხიარულება ატყდა: - ოო, ო, შეყვარებული ყოფილა!

მთვრალი წამოხტა, შუბლზე მიიდო თითი და ატინგიცდა: - სიყვარული რას არ შვრება, რას არ შვრება, რას არ შვრება!..

- არა, ყმაწვილო, ეს მხოლოდ ის სიყვარული არაა, შენ რომ გულისხმობ, - ნაღვლიანად შეაცქერდა ალექსანდრო, - მე უფრო დიდ, უფრო კარგ სიყვარულზე მოგახსენებთ.

- რა იცი შენ სიყვარული რაა! - გაბრაზდა უცებ ვიღაც დარბაისელი კაცი, - ცოლი შენ არ გყავს და შვილი!

- შენ თუ ცოლი გყავს, და ნამდვილი სიყვარულიც იცი, იმიტომაც არ დაძვრები როზალიასთან! - არანაკლებ გაბრაზდა ალექსანდრო.

კაცი გაშრა. ყველამ მისკენ მიიხედა, აჭარხლებული კაცი ერთხანს თითქოს სკამში ჩაიმალა, მაგრამ მერე წამოხტა და ალექსანდროს ფერდაკარგულმა დაუღრიალა: - შტერი ხარ, შტერი, ყეყეჩი... რა უნდა გელაპარაკო!!!

- აი, სიძულვილი, - უთხრა ხალხს ალექსანდრომ, - განა ეს კარგია?

- მოვკლავ, მაგ... მაგ... - სიტყვა გაუწყდა კაცს, - მაგ ღორს, მაგ ვირზე უარესს, მაგას!

- იცი, ჯულიო, ახლა რას გეტყვი? - ღიმილით ჰკითხა ალექსანდრომ. სწორედ ის ჯულიო იყო, დარბაისელი, მამიდა არიადნას სიყრმის მეგობარი.

- რას მეტყვი! მითხარი, აბა, აბა, გაბედე რამე, მითხარი, აბა!

- მე შენ მიყვარხარ, ჯულიო...

- გადი აქედან, შენ და შენი სიყვარული, შე ძროხა, შე... - შეათვალიერა ჯულიომ, - შე მჭლე ძროხა, შენ!

- როგორ მიყვარხარ, რომ იცოდე!

გაცოფებულმა ჯულიომ სხვა რომ ვერაფერი მოიხელთა, ფეხსაცმელი გაიძრო და ესროლა, მაგრამ ააცდინა. ალექსანდრო დაიხარა, თავისი ცხვირსახოცით გაწმინდა ფეხსაცმელი და პირველ რიგში მჯდარ ახალგაზრდას გაუწოდა: - აი, ესაა ნამდვილი სიყვარული, მიუტანე, გეთაყვა...

- მაგას როგორ ჩავიცვამ, მაგის ხელში გამოვლილს, მაგ მუდრეგის ხელში, მაგ...

- აი, ეგაა სიძულვილი, - ჯულიოსაკენ გაიშვირა ხელი ალექსანდრომ, მერე კი მკერდზე ჩამოისვა, - ხოლო ეს - სიყვარულია, ა, რომელი სჯობს? მაინც მიყვარხარ, ჯულიო...

- ამდენი ხალხი იმიტომ მოვედით, თქვენს არშიყობას რომ ვუყუროთ? - წამოიძახა ვიღაცამ და მთელი დარბაზი ახორხოცდა. ჯულიოსაც ჩაეცინა. ხელი ჩაიქნია, თქვა: „ეჰ, რა ველაპარაკო, შტერია...“ და დაჯდა.

- რაც გინდა ვიყო, - დანაღვლიანდა ალექსანდრო, - გინდა შტერი, გინდა პირიქით, მე თქვენ მიყვარხართ...

მე გული მტკივა, თქვენ რომ შეგცქერით, ოო, ისე მწყინს თქვენი ყოველი უმსგავსობა. მაგრამ მაინც მიყვარხართ, ეჰ, რა კააარგი, რა შესანიშნავი გრძნობაა, რომ იცოდეთ... მეც თქვენსავით ვიყავი ერთხანს, მხოლოდ ჩემიანები მიყვარდა, და მერე, ჩემთვის მოულოდნელად, სულში გამეფურჩქნა უცნაური, სიყვარულის მცენარე - აბა, თუ მიხვდებით, რომელი?

- ყაყაჩო!

- არა, - ჩქარა ჭკნება...

- ენძელა!

- ნაზია ძალზე...

- გეორგინი!

- გაფოფრილია...

- ვარდი!!

- შაბლონურია...

- აბა რა?!

- და უცებ სულში გამეფურჩქნა უცნაური მცენარე, - განაგრძო ალექსანდრომ, - სიყვარულის კაქტუსი - ეკლიანი და ეკლებიანი, ოღონდ საოცრად ტკბილი იყო მისი ყოველი ჩხვლეტა, და აი, ახლაც, თქვენ რომ გიყურებთ, ახლაც, მჩხვლეტს...

- ყურადღებას ნუ მიაქცევ, ალექსანდრო!

- როგორ არ მივაქციო. - გაიკვირვა ალექსანდრომ, - მჩხვლეტს...

- არ დაიჯერო ეგ.

- და რომ იცოდეთ, როგორ მიყვარხართ, როოოგორ - ვერ წარმოიდგენთ... - და უცებ შეიცვალა, - ამეებს რომ ვიძახი, არ გეგონოთ, თითქოს მომწონდეთ, აჰ, არა, არა, მშვენივრად ვიცი, რაცა ხართ, რასაც წარმოადგენთ, მაგრამ მაინც... აი, აქ, ამ დარბაზში, მეხუთე რიგის, - და გადათვალა - ორი, ოთხი, ექვსი - მეცხრე სკამზე რომ ზის, ყველამ მშვენივრად ვიცით, რა კაციცაა, მაგრამ მე მაინც მიყვარს იგი...

ის კაცი გაიტრუნა და არ იცოდა, რაიმე ეთქვა, თუ გაჩუმება სჯობდა. უკანა რიგებიდან წამოდგნენ, იმ რიგსა და სკამს ეძებდნენ, მაგრამ ალექსანდრომ ახლა სხვაგან გადაუტანა ყველას მზერა:

- აიი, ხალხო, შეხედეთ, შეხეთ, აქ ერთად მოვიდა ორი კაცი. ორი ჭაბუკი - ვინსენტე და ანტონიო. დასამალავი არაფერია - ამ ორ ადამიანს ადრე ერთმანეთი ძალიან სძულდა. ვინსენტე დარწმუნებული იყო, რომ გაცილებით მაღლა იდგა ანტონიოზე, ანტონიო კი ვინსენტეს ქედმაღლობის გამო ვერ იტანდა. მოკლედ, ისე იყვნენ ერთმანეთთან, როგორც ცუდი ძაღლი და ცუდი კატა, მაგრამ ცხოვრებაში, - უცებ გაუხარდა ალექსანდროს, - რა არ ხდება და ახლა, ხომ ხედავთ, განუყრელნი შეიქმნენ - ვინსენტეს ანტონიოს და - მშვენიერი ჯულია შეუყვარდა და ცოლადაც შეირთო. ამრიგად, ისინი დანათესავდნენ, ვინსენტე შეიცვალა ანტონიოს მიმართ, უუუფრო თავაზიანი და მეგობრული გახდა, ბუნებით მოყვარული ანტონიო კი სულ დადნა მის ასეთ საქციელზე და ყველანი მოწმეები ვართ, რა მშვენივრად არიან ახლა ისინი, როგორ დაახლოვდნენ, ერთად სვამენ, ქეიფობენ, ქაღალდს მხოლოდ გასართობად თამაშობენ, გროშებზე კი არა... აი, რა შეუძლია უნებურ, მისჯილ ახლობლობასა და სიყვარულს, თუმცა ეს უნებური სიყვარული ვერ მივა, ვერა, საყოველთაო, გაბატონებულ სიყვარულთან, ვერ მივა, ჩემო ძვიიირფასო ადამიანებო, და მათ ერთმანეთს გაუღვივეს ყოველივე კარგი თვისება, სულ დათმობაზე მიდიან... - და ალექსანდრო ისევ შეიცვალა - ეს ყველაფერი, დავუშვათ, ძლიერ კარგია, მაგრამ ახლა მე გეკითხებით - ამ ჩვენს ვინსენტეს თავისი ცხოვრების მუდმივ თანამგზავრად რომ არ ამოერჩია მშვენიერი ჯულია, ახლაც ხომ ისევ ძაღლი-კატასავით იქნებოდნენ? ხომ ვარ სწორი, ვინსენტე?

- კბილებს ამოგამტვრევ...

- დაწყნარდი, ვინსენტე, დაწყნარდი, ხომ იცი, - გიჟია, - დაამშვიდა ანტონიომ.

- კბილებზე გამახსენდა, - გაახსენდა ალექსანდროს, - ნუ სჭამთ ერთმანეთს, ნუ, იყავით ისე, როგორც ახლა ეს ორი კაცია ერთმანეთის მიმართ. გუგულებივით... ხომ ხედავთ, როგორი სიყვარულით შეჰყურებს სათნო ანტონიო გულფიცხ ვინსენტეს? აი, მშვენიერი სანახაობა იქნებოდა, ვინსენტეც რომ ალერსით შესცქეროდეს კეთილ ანტონიოს, იგი კი ამის ნაცვლად მე მიბღვერს, მე კი - იგი მიყვარს, ისევე, როგორც ყოველი თქვენგანი. ნუ იჩხუბებთ, ნუ, ერთმა ბრძენმა თქვა, როცა ორი კაცი ჩხუბობს, ორივე დამნაშავეაო. ეს ჭეშმარიტებაა, ძვირფასებო, და ხანდახან უნდა აპატიოთ ხოლმე ერთმანეთს დანაშაული. თქვენ კი მაშინვე მუშტიკრივზე გადადიხართ, განა ეს კარგია? მოდით, დამპირდით, რომ აპატიებთ ერთმანეთს, ხომ აღმითქვამთ, ადამიანებო?

- აღგითქვამთ, აღგითქვამთ, - იცინოდა ხალხი.

- აჰაა, იცინით? - დაფიქრდა ალექსანდრო, და უცებ ვიღაცას მიაბჯინა თითი:

- აი, შენ, მიქელე, შენც ხომ აღმითქვამ?

- აბა, რა, - გაიკრიჭა ახოვანი ჯეელი.

- შემომფიცე.

- სულითა და გულით გეფიცები.

- მე მჯერა შენი და ახლა ერთ პატარა საიდუმლოებას გაგიმჟღავნებ. ხომ აპატიებ დამნაშავეს?

- კი, კი, - დაინტერესდა მიქელე, - ხომ შემოგფიცე.

- კარგი, მიდი მაშინ ახლა კუმეოსთან და ხელი ჩამოართვი.

- რატომ?

- ჯერ ჩამოართვი ხელი და მერე გეტყვი.

კუმეოს ფერმა გადაჰკრა და შეშინებული უყურებდა ახოვან მიქელეს, რომელმაც ხელი ჩამოართვა და ადგილზე დაბრუნდა, - აჰა, მითხარი.

- რადგან შენ დიდსულოვნება გამოიჩინე, გეტყვი, - საზეიმოდ გამოაცხადა ალექსანდრომ, - ამ ორი დღის წინათ ქუჩაში მთვრალს რომ გეძინა, შენი ოქროს ძეწკვი სწორედ მაგ კოხტა კუმეომ ამოგაცალა.

- რას მეუბნები, - უცნაურად გაიღიმა მიქელემ და კუმეოს გახედა, - ახლა, ხომ ვიქნები ჩემი ფიცის ერთგული, რომ მივიდე და ვაკოცო?

- შენ ამით ამაღლდები, ძვირფასო ადამიანო, მიდი, მიდი, აკოცე...

- არ მინდა, არა ნუ მაკოცებს! - შეშფოთდა კუმეო.

- უნდა გემთხვიო, საყვარელო... ხომაა კოცნის ღირსი? - ხალხს მიუბრუნდა მიქელე.

- რა თქმა უნდა, რა თქმა უნდა, აუცილებლად! - დაიძახა რამდენიმე ცნობისმოყვარემ.

- არა, არა! - იყვირა ვინსენტემ (კუმეოს ბიძაშვილი იყო).

- არა, არა და არა! - მიემხრო ანტონიო.

- აკოცოს, აკოცოს! - ყვიროდა უმრავლესობა და მიქელე კუმეოსთან მივიდა, ყურებზე ხელისგულები ჯერ ისე ნაზად მიადო, ყველა განცვიფრდა - ეგონათ, მართლა აკოცებდა, და რომ გაიკვირვეს, სწორედ მაშინ მიქელემ კუმეოს შიგ ცხვირ-პირში თავი სდრუზა. კუმეო რიგებს შუა ჩავარდა და მიქელემ ორი წიხლის მიყოლებაც მოასწრო, მესამეზეც არ იტყოდა უარს, მაგრამ ფიცხმა ვინსენტემ ვიღაც-ვიღაცეების თავ-მხარზე გადაირბინა და ზემოდან დაახტა. ორივენი კუმეოს დაეცნენ, იმ სივიწროვეში ხელს ვეღარ გაარტყამდნენ ერთმანეთს, ამიტომ ვინსენტემ ლოყა ჩამოაფხაჭნა.

- ფიცი, ფიცი, - იძახდა ალექსანდრო, - მიქელე, სადაა შენი ფიცი, მიქელე!

ჯუზეპესაც სხვა რა უნდოდა - მოჩხუბრებთან მიიჭრა, პირველივეს დასწვდა, ასწია და ოთხი რიგის მიღმა ისროლა, ეს ვინსენტე იყო - ვიღაც ქალს შეენარცხა და სკამიანად ააყირავა, იმ ქალის გამწარებულმა ქმარმა კი ფართო ქამარი შეიხსნა და ვინსენტეს სახეზე გადაუჭირა. გაცოფებულმა ვინსენტემ სულ სხვა ადამიანს წიხლი

ამოარტყა და იმ ადამიანს ანტონიოც ერთგულად მივარდა. ამ დროს ვიღაც ტანმომცრო ბიჭმა გზა გაიკვლია ჯუზეპესაკენ და ყბაში ისე კოხტად ამოჰკრა, გონდაკარგული ჯუზეპე იქვე ჩაიკეცა. ეს სასწაულს უდრიდა, მაგრამ ვის ეცალა გასაკვირვად - არეულობით მშვენივრად ისარგებლა როზალიას ქმრის ძმამ - დარბაისელ სენიორ ჯულიოს მიეპარა და უკანიდან მუშტი ხეთქა, მთვრალი ადამიანიც წამოდგა, მიმოიხედა, იქვე მდგარი კაცის ქუდი არ მოეწონა და თავში ჩააფარა. იმ კაცმა მეზობელს ყავარჯენი გამოსტაცა და მთვრალს მოუქნია, მაგრამ უცაბედად სხვას მოახვედრა, რომელმაც ჯერ გამწარებულმა დაიღრიალა, მერე კი ყბაში სილა სტკიცა. ქალები აკივლდნენ, შედარებით გონიერებმა გასასვლელს მიაშურეს, მთვრალმა ახლა სხვას ჩააფარა თავში. „რატომ არ დავლიეთ დილით, რატომ არ დავურტყით პატარა“ - იყვირა უცებ დაბალმა და მაღალს მუცელში ატაკა თავი. მაღალმა ცალი ხელი ქეჩოში ჩასჭიდა, მეორე ხელი კი მოუქნია და ლოყაში ხეთქა. მერე ისევ დაარტყა და ამ დროს ვიღაც გამწარებული დაეძგერა - ეს უკვე არტურო იყო, - „ვის ურტყამ, ვის ურტყამ, შე...“ ჩხუბის ეშხში შესულმა მაღალმა არტუროსაც გაულაწუნა და მაშინვე საშინელი ყვირილით - „მამი, მარჩენალო, მაამი!“ - ნორჩი ჯანჯაკომო გამოქანდა. არეულობით ყველამ ისარგებლა და, ვისაც ვისი ჯავრი ჰქონდა, ერთმანეთს დაერივნენ და დიდი, მასობრივი, გრანდიოზული ჩხუბი გაიმართა.

- ადამიანებო! - სცენიდან ყვიროდა ალექსანდრო, - ნუთუ ასე იმოქმედა თქვენზე ჩემმა დამაყვავებელმა საუბარმა, ადამიანებო!

მერე ყველაფერი აირია, დიდი უცნაური ამბავი მოხდა - თითოეული მათგანი ყველა დანარჩენის წინააღმდეგ ჩხუბობდა. ვისზეც ხელი მიუწვდებოდათ, განურჩევლად ყველას სცემდნენ, ასე განსაჯეთ, დასისხლიანებულ ვინსენტეს თვით ანტონიო მოეგდო ფეხქვეშ და გამოზოგილი სიამოვნებით და გემოვნებით ურტყამდა.

- რამ გაგაგიჟათ, ადამიანებო, - ისევ ყვიროდა ალექსანდრო, - ბოლოსდაბოლოს, თქვენ ხომ გასართობად მოხვედით აქ, ადამიანებო!

- აქ, ამ ქალაქში... - დაიწყო დომენიკომ და აირია, - ბოდიში, სხვანაირად არ მიიღოთ, მაგრამ... ისე, მაინტერესებდა, ქურდობა თუა?

- სად, აქ? არა, რას ამბობ, - გაიკვირვა ტულიომ, - ათასში ერთხელ...

- და იმ კაცმა რომ თქვა, კუმეომ მოიპარა ოქროს ძეწკვიო?

- კუმეოსთანა რას არ იკადრებს, - აღშფოთდა ტულიო და იქვე დაწყნარდა, - მაგრამ ეგ გამონაკლისია. აბა, სად გაგიგონია, რომელიმე ქალაქს თითო-ოროლა ეგეთი რეგვენი რომ არ არცხვენდეს?.. - და შეფიქრიანდა, - შენ რა, ფული გაქვს?

- არა, არც ისე...

- რამდენი გაქვს მაინც?

- სამოცი... დრაჰკანი.

- სამოცი? - გაუკვირდა ტულიოს, სად იშოვე...

- ეგ რა... ბევრია?

- ჰე! - ხელი აიქნია ტულიომ, - ბევრიაო? ბევრიცაა და ცოტათი უფრო მეტიც... თავიდან რამდენი გქონდა?

- თავიდან... ეე, სამოცდაათი.

- და ათი დრაჰკანი უკვე დახარჯე? რაში, დომენიკო...

- ორი ხელი ტანსაცმელი ვიყიდე...

- ეგ ერთი დრაჰკანი... კიდევ?

- ერთი რატომ...

- აბა?

- ოთხი...

- რვა ხელი იყიდე?

- არა, ორი.

- მერე, ეგ ერთი დრაჰკანი ღირს.

- მართლა? - გაოცდა დომენიკო, - მართლა?

- აბა რა... შენ რა, რამდენი გადაიხადე.

- მე? მე ოთხი...

- ვინ გადაგახდევინა, არტურომ?

- ჰო.

- უ, მაგის... უხ, მაგისი, - და უცებ გაახსენდა, - დომენიკო, ტერეზამ თუ იცის, მაგდენი ფული რომ გაქვს...

- არა, არ იცის, საიდან უნდა იცოდეს?

- მართლა არ იცის? - დაფიქრდა ტულიო, - უცნაურია, რად მოეწონე... ისე, ტერეზა არაა მაინცდამაინც ფულის გიჟი, მაგრამ მაინც... არა, სხვანაირად კი არ გამიგო, გარეგნობით არა გიშავს რა, მაგრამ ისე უცებ მოეწონე, ისე უეცრად...

- აქ, ამ ქალაქში, - თქვა დომენიკომ, თვალებში უყურებდა - ქურდობა, ესე იგი, არაა, არა?

- არა, რას ამბობ... ვინმე თუ მოგატყუებს, არტუროსავით, თორემ ჯიბიდან არავინ ამოგაცლის და ძალითაც არავინ წაგართმევს. და შენი ბედი, კამორაში რომ არ მოხვდი - იქ უკვე ყელგამოჭრილი ეგდებოდი სადმე.

- სად, კამორაში? რა ქალაქია...

- ჰეე, ასე უცებ როგორ აგიხსნა... ისე კი, ნამდვილად გამოგჭრიდნენ ყელს.

- რატომ... რისთვის... არაფერი დამიშავებია და...

- ჰეე, - პირი დააღო ტულიომ, - კამორელებისთვის რა მნიშვნელობა აქვს, დაუშავებ რამეს, თუ არა...

- ნამდვილად გასაძევებელია ეგ წყეული ალექსანდრო, - თქვა მამიდა არიადნამ, თევზებს აქვარიუმში საჭმელს უყრიდა, - ჯერ ეგ ერთი, ბატონ ჯულიოს როგორ დასწამა როზალიასთან იმნაირი ურთიერთობა, მე ხომ კარგად ვიცი, რომ ჯულიოს არავითარი იმნაირი დამოკიდებულება არა აქვს როზალიასთან - ჯერ ეს ერთი, მეზობლები არიან და როგორ შეიძლება სენიორ ჯულიო იყოს ისეთი ვერაგი, რომ მეზობელთან იმნაირი დამოკიდებულება და ურთიერთობა გააჩაღოს? მეორეც, მე ხშირად მინახავს ისინი ერთად, საზოგადოებაში, და მსგავსი არაფერი შემიმჩნევია, ხოლო რაიმე იმნაირი რომ მომხდარიყო მათ შორის, აუცილებლად შევამჩნევდი, რადგან ქალსა და კაცს, რომელთაც ერთმანეთში იმნაირი ურთიერთობა ჰქონიათ, ყოველთვის, პატარა, რაღაც, სადღაც, ყოველთვის ეტყობათ. ხომ არ მოგბეზრდათ ჩემი ლაპარაკი?

- არა, არა, რას ბრძანებთ, მე ძალზე მიყვარს ლაპარაკი, - მიუგო დუილიომ, - ოქროს იღებენ მიწის წიაღიდან, ხოლო ცოდნას - ლაპარაკიდან.

- რა შესანიშნავად თქვით, რა შესანიშნავად, - შესძახა მამიდა არიადნამ, ხელისგული მოისუფთავა და აქვარიუმს მოსცილდა, - ხომ მართალი ვარ, ბატონ ჯულიოს ინტერესებს რომ ვიცავ?

- რა თქმა უნდა, ოღონდაც, ოღონდაც, - თქვა დუილიომ, როგორიც იყო, - სენიორ ჯულიოს საჭიროების შემთხვევაში მრავალი დადებითი ღირსება ახასიათებს.

- ნამდვილად ღირსეული ადამიანია, უიშვიათესი.

- დიახ, დიახ, - ცოტათი ეწყინა დუილიოს, მაგრამ არ შეიმჩნია, - კარგი ადამიანია... მაგრამ მე თუ მკითხავთ, ბუნებაში იშვიათად მოიძებნება უნაკლო ადამიანი, ძალზე იშვიათად.

- რა თქმა უნდა, - საჩქაროდ დაეთანხმა მამიდა არიადნა და იქვე შენიშნა, - ისე კი, ბატონო დუილიო, სენიორ ჯულიოს ცოტათი ამღვრეული გამოხედვა აქვს.

- ეგ კი, ეგ კი...

- ხანდახან ისე ამხედ-ჩამხედავს ხოლმე... ჩემისთანა ხნოვან ქალს, წარმოგიდგენიათ?

- რას ბრძანებთ, რას ბრძანებთ, თქვენ მარადიული ახალგაზრდობის ნიშნით ბრძანდებით გაჩენილი, ეგ აღარ ბრძანოთ, აღარა თქვათ, აჰ, აღარ გამაგონოთ, კარგი?

- კარგი, - აღფრთოვანდა მამიდა არიადნა და საკოცნელად უბოძა ხელი, - კონჩეტინა! სურნელოვანი წყალი მოგვიტანე. აი, ის, ყვითელი... ბატონო დუილიო, ძალიან გთხოვთ აღწეროთ ნამდვილად კარგი ადამიანი.

- ახლა? აქავე?

- დიახ, დიახ, ძალიან გთხოვთ...

- ეს ძნელი თემაა, - წამოდგა დუილიო, - მაგრამ მე მაინც შევეცდები... გმადლობთ, კონჩეტინა... მშვენიერი წყალია, აჰაა... ესე იგი, ნამდვილად კარგი?

- დიახ, დიახ, უმორჩილესად გთხოვთ.

- მე ვიცნობდი ერთ ნამდვილად კარგ ადამიანს, - დაიწყო დუილიომ, როგორც იყო, - ჩვენ ერთმანეთს გულთბილად და გულისხმიერად ვექცეოდით, ადამიანური თვალსაზრისით, რა თქმა უნდა. ჩვენ ჩვენი ადამიანობით ჩამოვიცილეთ ძირითადი მეტოქეები, რამაც საზოგადოებაში ფართო გამოხმაურება ჰპოვა. ჩვენ მუდამ ვიცავდით წინაპართა საუცხოო ტრადიციებს და დიდი ყურადდება დავუთმეთ აგრეთვე მრავალ დადებით ადამიანურ ღირსებას, რაც საწინდარი გახდა ჩვენი უზადო გამარჯვებებისა. მე მაშინ, - თვალები ჭერისაკენ აღაპყრო დუილიომ, - სიხარულითა და ბედნიერებით აღსავსე ჭაბუკი ვიყავი, ჩემი სულიერი ტკივილებითა და აგრეთვე ორივეს გვქონდა, ბოდიშს ვიხდი გამოთქმისათვის, კეთილშობილური ბუნება, აგრეთვე ჩვეული ოსტატობით შეგვეძლო გამოგვეძერწა ჩვენი სათქმელი, ხოლო ეს - კარგია. და თუ ადამიანში უცილობლად კარგ, სასარგებლო თვისებებს შევამჩნევდით, ჩვენ მხურვალედ მივესალმებოდით ამ წამოწყებას.

- აჰ, თქვენ ისეთი დადებითი ხართ, ისეთი დადებითი, - თვალზე ცრემლი მოადგა მამიდა არიადნას, - ხოლო ეგ, ხოლო ეგ - ისე კარგიაა...

- ოო, - ფიქრებში ჩაეფლო დუილიო, - დადებითი ადამიანის განსახიერება დიდ ოსტატობასა და ღრმა ფსიქოლოგიურ აზროვნებას მოითხოვს.

აქ კი როზინას, აი, სწორედ იმას, ჭალაში რომ იყო, თმაგაპრიალებული ცილიო გაახსენდა და აფორიაქდა.

- ხშირად შემოიარეთ ხოლმე ჩვენთან, ხშირად, სენიორ დუილიო, - გადაჯვარედინებული ხელები მკერდზე მიიხუტა მამიდა არიადნამ, - თქვენი საუბარი მუდამ საუცხოო მოგონებებს აღმიძრავს.

- და თუ თქვენი გული მზადაა მშვენიერებისადმი შესახვედრად, - გაიბადრა დუილიო, - მაშინ მოდით და ვიმღეროთ კარგი და ლამაზი სიმღერები.

- ოღონდაც, ოღონდაც, ვიმღეროთ, აკი ვამბობდი, - შესძახა მამიდა არიადნამ და უცებ გაშრა, - რა იყო, რა დაგემართა, კონჩეტინა?

კონჩეტინა კი ცხარედ ტიროდა. „რა იყო, პატარავ“, - იკითხა დუილიომ და მხარზე დაადო ხელი, „ნეტავ, რომელმა ცუდმა ადამიანმა აწყენინა“, - გაუკვირდა სილვიასაც და ნაზად აკოცა ლოყაზე. „ მითხარი, მითხარ, - აღშფოთდა მამიდა არიადნა, - ვინ ამიტირა სახელგანთქმულ კარრასკოთა შთამომავალი, მიპასუხე, მითხარი“. კონჩეტინა კი სუსტად ამბობდა: „აჰ, არა, არა, არაფერია...“

და რომ დამშვიდდა, მამიდა არიადნამ თვალები მოჭუტა და იკითხა: „რაღაცა კარგი უნდა გვექნა, რამ დამავიწყა, რაღაც მიხაროდა და...“ „უნდა გვემღერა, ჩვენო კარგო, - მიუგო დუილიომ, - უნდა გვემღერა კარგი და ლამაზი სიმღერები, რომლებიც...“ „სწორია, სწორი, უნდა გვემღერა, აკი ვამბობდი, - ტაში შემოჰკრა მამიდა არიადნამ, - მე ისე მიყვარდა ერთი უწყინარი სიმღერა...“ „ეგ რომელი - „გული თვალია ჩვენი?“ „აჰ, არა, არა, სიმღერა ბენზე...“ „გთხოვთ, გთხოვთ, ყველანი გთხოვთ...“ - მხურვალედ სთხოვეს დანარჩენებმა, ხოლო მამიდა არიადნამ თმა ფაქიზად შეისწორა, მალულად გახედა შორეულ სარკეს, და ათრთოლებული ხმით ასე დაამღერა:

ნეტავ რა უნდა ბენს?

რა ადარდიანებს ბენს?

რა?

რაა?

რა და ლამაზი ენატრება ბენს,

კოშკში რომ ცხოვრ-ოოოობს...

***

შორიდან კუნძი მიწაზე გატრუნულ, ნახტომისათვის გამზადებულ კაცს ჰგავდა. მშვენივრად იცოდა, კუნძი რომ ეგდო, მაინც იქითკენ წავიდა და, ყოველი შემთხვევისათვის, შესამოწმებლად ფეხი წაჰკრა, მერე ზედ შედგა. რაღაცნაირად უხერხულად ჩამოხტა და ფეხი გადაუბრუნდა. წამით თითქოს დანა დაუსვეს წვივზე, გამწარებულმა ნიკაპი მაღლა ასწია და მაშინვე გადაუარა. ღრუბელს ახედა, იმ ლაქას ჰგავდა. ფრთხილად გაემართა გადაჭრილი ხისკენ, მიმოიხედა. არავინ ჩანდა, ძეხორციელი, მაინც უნდო იყო ღამე... ცალ მუხლზე დაიჩოქა, მიწა რბილი იყო, ნაწვიმარი, მოკლე ჯოხით ადვილად იჩიჩქნებოდა. პირველმა დრაჰკანმა რომ გაიბზინა, მეორე მუხლზეც დაიჩოქა და, გადახრილი, იმ ციცქნა ორმოს მთელი ტანით გადაეფარა. ზურგმორკალული, ათივე თითს ოქროს ფულში თვალდახუჭული ურევდა, მერე ორ-ორად ამოიღო, ბეჯითად ითვლიდა: „ორი, ოთხი, ექვსი...“ ოცი დრაჰკანი რომ შეაქუჩა, ისევ მიწა დააყარა დანარჩენს და ხელისგულებით სახელდახელოდ დატკეპნა, მაინც ოდნავ შემაღლებული ჩანდა ამოვსებული ორმო. ცალი პეშვი მიწით აივსო, მეორეში დრაჰკანები ეკავა. ძლივს ეტეოდა ხელისგულზე, მუცელზე მიეხუტებინა. ის ზედმეტი მიწა ახლოს არ დაყარა - ყოველი შემთხვევისათვის, ვინმე რაიმეს არ მიმხვდარიყო... ათიოდ ნაბიჯი გადადგა და მერეღა მოიქნია ხელი. დრაჰკანები კი ფრთხილად ჩაიდო ჯიბეში და, რომ არ აეჟღარუნებინა, ხელისგული მიიკრა ბარძაყზე, ჩაბნელებულ ხის სახლს ჩაუარა, მოქეიფენი აღარ ჩანდნენ, გვიანი იყო.

ქალაქში რომ შევიდა, ქვაფენილიდან ყრუდ არეკლილი საკუთარი ფეხის ხმა არ ესიამოვნა; მიმოიხედა. ვიღაც პატარა, მოკუნტული, კედელს აჰკროდა და ისე შესცქეროდა. დაგლეჯილი ხალათიდან სინათლე ბჟუტავდა. ვინ იყო, რა იყო, ვერაფერს მიხვდა... მხოლოდ ის იგრძნო, გაქცევა რომ არ შეიძლებოდა და, უეცრად შიშით გათამამებული, პირდაპირ იმ კაცისაკენ გაემართა. კაცი ერთხანს უფრო მოიკუნტა, მაგრამ მერე ადგილს მოსწყდა და, ცალ ხელში ანთებული ფარნით, სადღაც გაიქცა, ფარნის წყალობით კედელზე აფართხალებულ უზარმაზარ ჩრდილებს გაურბოდა თითქოს, დომენიკოც გაიქცა, ოღონდ არტუროს სახლისაკენ, ჯიბეზე ხელმიკრული, ქოშინით მიადგა ჭიშკარს, ცალი ხელი ჩასჭიდა, დაეყრდნო და, სანამ სულს მოითქვამდა, მძინარე ქალაქს შეშფოთებულმა დაუგდო ყური, და საბოლოოდ დამშვიდდა, როცა შორიდან მოესმა შეშინებული ძახილი: „ღა-ამის ორი სა-ათია და ყველაფერი რიგზეაააა...

სეირნობის საათი

მთავარ მოედანზე, აუზის ირგვლივ, ლამაზ-ქალაქელები ისხდნენ და ძალიან ხმამაღლა ლაპარაკობდნენ - შადრევნებიდან ღონივრად ჩქეფდა წყალი. გვიანი შემოდგომა იდგა, დროებითი მადლი მომატებოდა მზეს. თხელი, მოხდენილი კონჩენტინა ახალთახალ, წითელ ტანსაცმელში გამოპრანჭულ ტულიოს ესაუბრებოდა და გვიან შეამჩნია დომენიკო, რომელიც იქვე იცდიდა და მისალმების ნიშნად მსუბუქად ჩაიმუხლა, დომენიკომ კი, თუმცა ნატკენი ფეხი აწუხებდა, ქუსლი მიირტყა ქუსლზე და თავი დახარა - ამჯერად მშვენივრად აღასრულა ლამაზ-ქალაქელთა წესი, არავის გაღიმებია. საყელოშებნეულ ვინსენტეს დინჯად, ამაყად მოჰყავდა ხელმკლავით ახალშერთული ცოლი, მოხდენილი ღიმილით ესალმებოდა ნაცნობებს. სეირნობის საათი იყო, და მარტოხელა ედმონდოს ვერაფრით გადაეწყვიტა, ვის ასდევნებოდა - ხან რომელს მიაბჯენდა წებოვან მზერას და ხან რომელს, მაგრამ ყველანი თვალს არიდებდნენ. კოხტად, მოკლე ნაბიჯით მოსეირნე დუილიოს კი ყველა ალერსიან ღიმილს უძღვნიდა. დუილიომ კი, როგორიც იყო, თქვა: „წყაროდან ჭიქას... ნუ წამოიღებ!“ „აჰ, არა, არა, არ წამოვიღებთ,“ - ყველას სახელით მიუგო ვინსენტემ და დარბაისელ სენიორ ჯულიოს პატივისცემით დაუკრა თავი. აჰ, რა დღე იყო, და კიდევ უფრო უკეთესი იქნებოდა, რამდენიმე ლამაზ-ქალაქელს ჩალურჯებული რომ არ ჰქონოდა სახე. „უჰ, ეგ წყეული ალექსანდრო, - თქვა მამიდა არიადნამ და გაიკვირვა, - აგერ არ მოდის?“

მთელი ქალაქი დასეირნობდა, ქოლგიანი, მარაოებიანი ქალები და დარბაისელი მამაკაცები ღირსეულად ესალმებოდნენ ერთმანეთს, გალიებში ჩიტები სტვენდნენ, ნიავს მოჰქონდა იმ საკრავის ხმა, სულად ფრინველი რომ ჰყავდა და უპატრონო, დაჩაჩანაკებული მოხუცის დანახვაზე კუმეოს თვალები ავად გაუბრწყინდა, მერე მიეპარა, ქუდი მოხადა და აუზში ჩაუგდო. მოხუცი გამწარდა, უღონოდ მოუქნია აცახცახებული ხელი, მაგრამ კუმეო ღრეჭა-ღრეჭით გახტა განზე და შეჰყვირა: „აბა, აბა, ტაშ-მაიმუნ, ტაშ-მაიმუნ...“ აქ კი ვინსენტემაც ვეღარ მოითმინა, საყელო გაიღეღა და შესძახა: „ტაშ, ტუშ, მაიმუნ, ტაშ, ტუშ, მაიმუნ...“ მაგრამ მეუღლის საყვედურით აღსავსე მზერა იგრძნო, ისევ შეიბნია საკინძე და უნაკლოდ დაუკრა თავი რომელიღაც ღირსეულ მოქალაქეს. ალექსანდრომ კი მხრები აიჩეჩა და გაკვირვებულმა ჩაილაპარაკა: „უცნაურია, უცნაური, მე - გიჟი და ესენი - ჭკვიანი?!“ მზიანი დღე იდგა და სეირნობდნენ ლამაზ-ქალაქელები, თმაგაპრიალებული ცილიო, დიდი წითელი მიხაკით ხელში, ჭალელ როზინას ესაუბრებოდა და ზურგით იდგა სილვიასთან, რომელიც დობილს უცდიდა. როზინა თავდახრილი იდგა და ხანდახან უარის ნიშნად ოდნავ გაიქნევდა თავს, და როცა ცილიომ მკლავზე წაავლო ხელი და ყურში მწველი სიტყვები ჩასჩურჩულა, როზინამ საკმაოდ უხეშად გამოსტაცა მკლავი. ცილიო ერთხანს დაიბნა, მაგრამ სწრაფად მოიკრიბა გამბედაობა და უცებ სილვიას მიუბრუნდა, რომლის წინაშეც აქამდე ზურგით იდგა და უთხრა: „ამასთან ლაპარაკში თქვენ შემიყვარდით. გნებავთ, გავისეირნოთ სადმე?“ „რა თქვით, ცილიო?“ - ვითომც ვერ გაიგო სილვიამ და თან ეტყობოდა, რაღაცას გამალებული რომ ფიქრობდა. სადღაც შორიახლოს, გამხმარ ფოთლებს წვავდნენ, კვამლის ტკბილ-მომწარო სუნი მოჰქონდა ნიავს, ფიქრებში ჩაფლულ ალექსანდროს მზისთვის მიეშვირა ლოყა და მთვლემარე მზერა გააყოლა ხელიხელგაყრილ, ჭალისაკენ მიმავალ ცილიოსა და სილვიას, მერე დაინტერესებულმა შეხედა ბრაზისაგან სახედაღმეჭილ როზინას და მაშინვე მიხვდა, სამუდამოდ რომ ჩაიშალა ყოველნაირი სასიკეთო ურთიერთობა იმ ორი ახალგაზრდა ქალიშვილისა, რომელთა მეგობრობაც სამაგალითოდ ითვლებოდა ლამაზ-ქალაქში, ხოლო როცა გამოჩნდა უგო, ახალგაზრდა გიჟი, და როცა იმან ვიღაცას მუქარით აღსავსე სიტყვები უთხრა, აქ კი ალექსანდრო გამოცოცხლდა, მხნე, ჯანღონით აღსავსე კაცად წარდგა უგოს წინაშე:

- აბა, დაფიქრდი, აბაა, ჩემო კარგო, ჩემო ბიჭუნავ, კარგად დაფიქრდი, რას ამბობ, - დაუყვავა ალექსანდრომ, იცი თუ არა შენ, რომ ეს - ცუდია?

- დავკლავ, დავკლავ, კამორული დანით...

- ასე არ შეიძლება, უგო, როგორ შეიძლება ასე? - უსაყვედურა ალექსანდრომ, - აბა, დაფიქრდი, რაებს იძახი?

- წვრილი, წვრილი დანით, - თქვა უგომ და ხალხს მოავლო ამღვრეული მზერა, - წვრილი დანა უფრო ღრმად ჩადის...

- გამოფხიზლდი, გამოფხიზლდი, უგო, - შეკრთა ალექსანდრო, - შენ ისეთივე კარგი ხარ, როგორც ყველა, მაგრამ ისევე დაბინდული გაქვს გონება, როგორც ყველას, ოღონდ სუუულ ცოტათი უფრო. მთავარია, რომ შეიგნო შენი შეცდომა და ყველაფერი რიგზე იქნება, დარწმუნებული ვარ. ცოტათი ჯიუტი კი ბრძანდები, მაგრამ არა უშავს, გიშველი - შენთან დაძაბული მეცადინეობა აუცილებლად გამოიღებს სასურველ ნაყოფს. ფუჰ, რა სულელური გამოთქმაა, მაგრამ ახლა ამის დრო არაა, აბაა, თანმიმდევრულად დავიწყოთ, ხომ გაგიგია, თანმიმდევრობა წარმატების საწინდარიაო. აღარ მახსოვს, მე ვთქვი პირველად ეს, თუ ვინმე სხვამ, ისე კი, ორივე შემთხვევაში, საკმაოდ ბრიყვული გამოთქმაა, მაგრამ ეს ჩვენ ხელს არ შეგვიშლის, აბა, ჯერ იქიდან დავიწყოთ, რომ შენ ასე უნდა თქვა: „მოგატ-ყუეთ, მოგატ-ყუეეთ, - გაჭიმა სიტყვები ალექსანდრომ და უცებ სხაპასხუპით დაუმატა: - არავისაც არ გამოვჭრი ყელს!

- ისეც ალესილს, ისედაც მბზინავს, უფრო ავლესავ...

- შეიძლება თამამად ითქვას, რომ შენ აშკარად ვერ გამიგე, უგო; აბა, კარგად დამიგდე ყური, აი, ასე უნდა თქვა: - და ოდნავ წაუმღერა: - არ გამოვჭრიი ყელს.

- ღამით, გზააბნეული, მოსახვევში გადამაწყდება...

- უგო, უგო, ეგრე კი არა, არამედ, აი ასე: აბა, მოდი, ერთად დავფიქრდეთ, ვიკითხოთ, - და ხმა დაიწვრილა, - ვის რა დაუშავებია ჩემთვის? - და ბოხი ხმით უპასუხა თავისივე შეკითხვას: - არავის, - მერე კვლავ წვრილი ხმით იკითხა: - ჰოდა, რატომ უნდა მოვკლა ვინმე? - არ უნდა მოვკლა, - ისევ დაიბოხა ხმა და მერე ჩვეულებრივად ალაპარაკდა: - ახლა ხომ გასაგებია, ჩემო ბიჭუნავ, ხომაა გასაგები? დაა, აბაა, გასაგები თუაა, გაიმეორე: არავისაც არ გამოვჭრი ყელს.

- შიგ ბეჭებში, შიგ ბეჭებში... - მუქარით თქვა უგომ და მწვანე თვალებში ნაცრისფერი თევზი გაეკლაკნა, - მერე კი გულში, შიგ გულში, გულში...

- შიგ გულში, არა? - იწყინა ალექსანდრომ, - აბა, რას ამბობ? რეებს იძახი? ეგ ხომ აშკარად ეწინააღმდეგება იმას, რაც მე დაგარიგე... - და მაინც თავი გაიმხნევა, - არა უშავს რა, ბოლოს მაინც გამოგასწორებ...

- თქვენისთანა ადამიანები ვერავის გამოასწორებენ, - ვეღარ მოითმინა დუილიომ, რომელიც იმათ საუბარს სხვებთან ერთად თავშესაქცევად უგდებდა ყურს, - თქვენისთანა ადამიანებმა შეიძლება მხოლოდ დააბნიონ და გზა აურიონ სხვა ადამიანებს, ეს ცხადია.

- ოჰ, შენც აქა ხარ? - აგდებულად შეათვალიერა ალექსანდრომ და გვერდზე გადახარა თავი, - როგორ ბრძანდებით, დუილიო, პატარავ, ხომ კარგად გეძინათ წუხელ?

- არა შენი საქმე! - გაცხარდა დუილიო, - თუ შეიძლებოდეს, ზრდილობიანად ილაპარაკეთ.

- არაფერი მიკადრებია, ბატონო, ცუდი, - ვითომ შეეშინდა ალექსანდროს, - თუმცა, მართალი ბრძანდებით, მისალმება დამავიწყდა, მაგრამ, არა უშავს რა, ახლავე გამოვასწორებ, - და მდაბლად დაუკრა თავი, - გამარჯობათ, პატივსაცემო დუილიო... ხომ კარგად გეძინათ წუხელ, თუ... - და ვითომ შეშფოთდა, - თუ... გაწუხებდათ შავბნელი სიზმრები?

- არაა შენი საქმე... გამარჯობა, - მაინც დაიცვა წესი დუილიომ, - სისულელეებს ჩმახავ და კიდევ უფრო უმღვრევ გონებას საბრალო ჭაბუკს...

- ეგებ მირჩიოთ, როგორ მოვიქცე? თქვენთვის ხომ რჩევა არაფერია...

- როგორ და... როგორ და... - ფიქრებში ჩაეფლო დუილიო, - ჯერ ეგ ერთი, უპირველეს და უწინარეს ყოვლისა, მაგისთვის მთავარია დიეტა და რეჟიმი.

- ხომ ვერ დააზუსტებთ?

- სიამოვნებით, - ეშხში შევიდა დუილიო, - ჩვენ ყველამ ვიცით, რაოდენ სასარგებლოა კომბოსტო. უგოს ულუფაში კომბოსტოს თვალსაჩინო ადგილი უნდა ეკავოს.

- გიყვარს კომბოსტო, ჩემო კურდღელო? - ნაზი ღიმილით შეაცქერდა დუილიოს ალექსანდრო, - მაშ, კომბოსტო, კომბოსტო, კომბო-სტო, არა?

- კურდღლები და ოფოფები მაგ შენ თავქარიან თავში მოიკითხე! - გაბრაზდა დუილიო, - როგორ მიბედავ!!

- კარგი, კარგი, ნუ ხართ ასეთი ფიცხი, დუილიო, და ნუ მაშინებ, ძალიან მეშინია, - თავი მოისაწყლა ალექსანდრომ, - რაღაცაო, რეჟიმიო, რაღაცას კიდევ ამბობდი.

- დიახ, რეჟიმი! - ამაყად განაცხადა დუილიომ და ხალხს მოავლო მზერა, - წესიერმა ადამიანმა უნდა დაიძინოს გარკვეულ დროს, გაიღვიძოს აგრეთვე გარკვეულ დროს და...

- და თუ უწესრიგო ადამიანი თავის დროზე ადრე გაიღვიძებს, თავი უნდა მოიმძინაროს? - დაინტერესდა ალექსანდრო.

- არაა შენი საქმე! და არ უნდა ილაპარაკოს შენსავით სულელურად - მისი სიტყვა უბრალო და ცხადი უნდა იყოს, როგორც ნაკადულის ფსკერზე დაგდებული კენჭი.

- როგორ?

- როგორ და, ჩემი სიტყვები საჭიროების შემთხვევაში კიდევ უფრო შთამბეჭდავსა და მისაწვდომს ხდიან რთულ ფსიქოლოგიურ ამბავს.

- იფ, იფ, რა მარტივად თქვა?! - გაიოცა ალექსანდრომ.

ხალხი წრედ შეიკრა, წრის შუაგულში დუილიო, ალექსანდრო და უგო იდგნენ. ბიჭს არ ესმოდა, რას ლაპარაკობდნენ და, თავის ამღვრეულ ფიქრებში ჩაფლული, მოკლე ჯოხს თითებს უჭერდა და ჩურჩულებდა: „გულში, შიგ გულში, მუცელში, ყელში“...

- ეგებ ლაპარაკიც დამიწუნო, - აგდებულად შეათვალიერა დუილიომ, - ეგებ ამბის მოყოლაშიც გამეჯიბრო, თავხედო...

- რატომაც არა, - არ დაიხია ალექსანდრომ, - კი ბატონო, გავეჯიბროთ... არსებობს ერთი, არც თუ ისე სულელური, გამოთქმა - „ცდა ბედის მონახევრეაო“ - შევეცდები მეც...

- აი, თავხედი! - ხალხს მიუბრუნდა დუილიო, - ნუთუ ვერ ხვდება, რომ ყოველთვის დავამარცხებ, ყველგან, ყოველნაირ ამინდში...

- და... - ცას ახედა ალექსანდრომ, და თითით უხილავი თაღი გადაივლო თავზე, - და ზუსტად ასეთნაირ ამინდშიც?

- დიახ, დიახ. კი!

წრის შუაგულში ორნიღა იდგნენ - უგო ჯერ შეკრთა, მერე თავი ასწია და დომენიკოს შეხედა; უეცრად შეშინებულმა, დაბნეულმა, თავი ჩაქინდრა და, მხრებაწურული, ფეხის წვერებზე ფრთხილად მიმავალი, შეუმჩნევლად გავიდა წრიდან.

- აჰ, ის გვიამბეთ, ის ამბავი, კეთილშობილ ქალზე, - შესძახა მამიდა არიადნამ, - მე ისე მიყვაარს...

- ეგ რომელი, წყალში რომ ჩავარდა?

- არა, არა, - მარაოიანი ხელი გაასავსავა მამიდა არიადნამ - აი, ის, ქმარს რომ სხვა შეუყვარდება და...

- ჰო... ჰო, აი, თუნდაც ეგ ისტორია... როგორი ამბავია?

- იგი სწორედ ისე მოიქცა, რომ საყვარელი ქმარი იმ ვერაგ ქალთან დატოვა და თანაც სწორედ ისე მოიქცა, რომ ქმარი დაუდგრომელ სინდისსაც არ დაექენჯნა - სხვა მიყვარსო. ასე თქვა მან.

- აგაშენა ღმერთმა, - შეაქო ალექსანდრომ, გამარჯვებული ღიმილით სახეგაბადრულ დუილიოს მხარზედაც მოუტყაპუნა ხელი და უცებ დაამატა: - მაგრამ ტყუილია...

- ჰა... - დაიბნა დუილიო, - როგორ თუ ტყუილი...

- როგორ და, ჩვეულებრივად - ტყუილია, ტყუილიი...

- ვის უბედავ! - გაბრაზდა დუილიო, - მე ხომ ისტორიის დასაწყისშივე აღვნიშნე, ნამდვილი ამბავია-მეთქი...

- ტყუილი კია და...

- როგორ, როგორ თუ... ხედავთ, რას ლაპარაკობს? არა, რას ლაპარაკობს, ხედავთ?

- და გინდაც ნამდვილი ამბავი იყოს, ვთქვათ, დავუშვათ, არა? - მაინც ტყუილია, - თქვა ალექსანდრომ, - ტყუილია და რა ვქნა, დუილიო, პატარავ... ხდება ხანდახან ისეთი ნამდვილი ამბებიც, რომლებიც ტყუილია...

- ხედავთ, ხედავთ, რაებს იძახის, - აღშფოთდა დუილიო, - როგორ შეიძლება, ნამდვილი ამბავი იყოს ტყუილი?

- მშვენივრად შეიძლება, მშვენივრად, პატარავ... და, შენ წარმოიდგინე, ისიც შეიძლება, ტყუილი რომ მართალი იყო, ხომ არ დაგაბნიე, თუ იქნებ გამიგე, დუილიო, ხომ გამიგე, ტკბილო? - და თავზე გადაუსვა ხელი.

- ხელი აიღე! - გაწიწმატდა დუილიო, - ვის უბედავ, თუ იცი! არა, შენ თუ იცი, ვის უბედავ!

- შენ გიბედავ, შენ, დუილიო, პატარავ, ტკბილო... - ალერსიანად შეაცქერდა ალექსანდრო, - და თუ გაინტერესებს, გინდა, ისეთ ტყუილს გიამბობ, მართალი რომ იყოს, გინდა, დუილიო?

- როგორ არა, როგორ არა, დავიჯერე, კი... - დაემანჭა დუილიო.

- თუ არ გინდა, ნუ გინდა, - ზურგი შეაქცია ალექსანდრომ, - აბა, წავედი.

- დაიცა, დაიცა, - შეშფოთდა დუილიო, - გვიამბე, კარგი, შენი ტყუილი, დიახ...

- ჰოო, როგორ არა - დიახ, - გამოაჯავრა ალექსანდრომ, - მართლა გიჟი კი არა ვარ, ისეთი კარგი ზღაპარი ყველას ერთად რომ გიამბოთ - აგერ, კუმეოს შეხედე, ერთი სული აქვს, რაიმე უხამსობა დაიძახოს. ეს ჩვენი ვინსენტეც ჩემი ზღაპრის დაწყებისთანვე საყელოს გაიღეღს და ისეთს იტყვის, ისეთს რომ - მტრისას, და ანტონიოც მაშინვე აჰყვება და ჩვენი მხიარული ტულიოც გადაბჟირდება სიცილით... ადამიანებო! ყველას გიამბობთ იმ ზღაპარს, „ზღაპარს ბალახისფერ კაცზე“... მაგრამ, ნურას უკაცრავად, ბოოოდიში, ეს ის საუბარი კი არაა - „ადამიანთა შორის უკეთესი ურთიერთობისათვის..... - იოტისოდენადაც არ მინდა, ამ ზღაპრის გამო ერთმანეთს რომ დასცხოთ და ამიტომ ცალ-ცალკე, სათითაოდ ყველას გიამბობთ, სუუულ ყველას, ახლა კი, ახლა კი, დუილიო, შინ უნდა წაბრძანდეთ, ხომ ხედავთ, როგორ მოიღრუბლა, მგონი, კიდეც წვიმს, ჰოო, წვიმს, წვიმს, - და ხელისგული ცას შეუშვირა, - აჰაათ, წვიმს, ხო-ხო, როგორ დაუშვა?

აღარავინ უსმენდა, შინისკენ გარბოდნენ.

ბურუსი

სანამ ბურუსი ჩამოწვებოდა, ლამაზ-ქალაქში ნისლიანი დღეები იდგა. წვრილად, უგერგილოდ ცრიდა, მუქი ღრუბლები იწელებოდნენ ცაზე, გზები ატალახდა, ღრმა კვალს ტოვებდა მიწაში ლანდო. ქვაფენილები ერთხანს ბზინავდა, მაგრამ იქაც შეაღწია მოსიარულეთა ფეხზე აკრულმა ტალახმა, ყოველივე დანესტიანდა, შეფუთვნილი მამიდა არიადნა შინიდან აღარ გამოდიოდა, უმძრახად დაიარებოდა ქუჩებში ხალხი, აჟრიალებდათ, წებოვან მიწას ძლივს აცილებდნენ ფეხს. ქალაქი ჩაკვდა, გაიჟღინთა, აღარ ისმოდა შეძახილები, მეეტლეებიც კი არ უწყრებოდნენ ცხენს, ტოტები დაუმძიმდათ გალუმპულ ხეებს, ყივილს უმატეს მოწყენილმა მამლებმა. „ხოხოხო, ბიჭო, რა საქეიფო ამინდია?“ - აღფრთოვანდა ტულიო და ქალაქგარეთ, არტუროს შენობისაკენ გასწიეს. დომენიკოს მაღალი ჩექმები ეცვა. მუხლს ზემოთ მთელი მტკაველით ადიოდა მაღლა, წვრილ წელზე მჭიდროდ შემოეჭირა ფართო, ვერცხლისბალთიანი ქამარი, განიერფარფლებიანი ქუდი წარბებამდე ჩამოეფხატა და ლურჯი ხავერდის მძიმე, ლამაზი მოსასხამი მოეგდო ბეჭებზე, ჯიბეში ოცდახუთი დრაჰკანი ედო. - „წამოდით, წამოდით, ნუ გეშინიათ, - იღიმებოდა ტულიო, - დომენიკო გვპატიჟებს...“ კიბეზე ფეხები ააბაკუნეს, საფეხურებს შეახოცეს ტალახი. სახეგაბადრული არტუროს დანახვაზე ტულიომ თავისი მწვანე მოსასხამი კოხტად მიაგდო შორს, ოთახის კუთხეში დადგმულ სკამზე და სანამ სახეს ცხვირსახოცით შეიმშრალებდა, თქვა: „აბა, ჩქარა, რაც კარგი გაქვს - საჩვენო...“ არტურომ კუთხეში მიძინებული ორი თანაშემწე სულ კინწისკვრით წამოაგდო, და დაფაცურდნენ... თავები დასჭრეს ქათმებს, ყელი გამოღადრეს აჭყვირებულ გოჭს, ერთიანად დამბალ ხეზე მოკლე თოკით მიბმულ ცხვარს გულში ატაკეს დანა, ეზოში სისხლი დააჩნდა ატალახებულ მიწას და ნაფეხურებში წითლად ამღვრეული წყალი ჩადგა. ფაციფუცობდა სახელოებდაკაპიწებული, იდაყვამდე სისხლში მოთხვრილი თანაშემწე, მეორე - ცეცხლთან ჯახირობდა, აივანზე გადმომდგარი არტურო კი, ქოლგით ხელში ბრძანებას ბრძანებაზე იძლეოდა და დროდადრო ალერსიანად შეეხმიანებოდა სტუმრებს, რომლებსაც ნახევარ წრედ შემოეწყოთ სკამები და აგიზგიზებულ ბუხართან თბებოდნენ.

ოთახის შუაგულში კი სუფრა იშლებოდა - ჯერ თეფშები მოარბენინეს, მერე პური, მწვანილი; ყველიც მოიტანეს, ჭაშნიკად ორი ხელადა მიართვა არტურომ, ტულიომ ორივედან მოსვა რიგრიგობით, მოწრუპავდა და თავაწეული, თვალმოჭუტული, სასმელის გემოზე გულდასმით ფიქრობდა, მერე ერთერთი აირჩია და მაშინვე მაგიდას შემოუსხდნენ. „ოჰოჰო, ჰოჰო, ნაღდია, ნაღდი“, - ხელისგულები სწრაფად გაუხახუნა ერთმანეთს ტულიომ და სქლად დახვეული მწვანილი მარილში ჩააწო; ანტონიომ შუაზე გადატეხა ახალგამომცხვარი პური და აორთქლებული ნაჭერი თავის სიძეს, ვინსენტეს გაუწოდა. ცილიომ საათი იკითხა, მერე მწვანე წიწაკა მოითხოვა და აცრემლებულმა მიატანა პური; ჯამები შეავსეს, „ჯერ ამით დავურტყათ ერთი-ორი, - გაეხარდა ტულიოს, - მერე კი ჭიქებით, პატარა ჭიქებით შევუყვეთ, დიდხანს ვსვათ, დიდხანს...“ პირველი, ნახევრად შემწვარი ქათამი რომ მოიტანეს, მართლაც მომცრო ჭიქებზე გადავიდნენ, მერე უმი ხორცი ეუგემურათ და კვამლისაგან აცრემლებულ თანაშემწეს უკანვე გაატანეს. პატარა ხანს უმძრახად ისხდნენ, ზიზღი აღბეჭდოდათ სახეზე, მაგრამ იქვე გამხიარულდნენ, კოხტად დაბრაწული ვარიკას დანახვაზე, რომელსაც ანტონიომ მაშინვე ბარკალი აახლიჩა და მზრუნველად გაუწოდა ვინსენტეს, „მჟავე მოიტანე, არტურო, მჟავე“, - გასძახა ტულიომ და მაშინვე ედმონდომაც შემოაბიჯა. „გილოცავ, გილოცავ, მრავალს დაესწარი, - გადაიხარხარა ტულიომ და ცილიოს მუხლზე დაჰკრა ხელი, - ამხანაგი მოგივიდა, ხედავთ?“ ქეიფის გუნებაზე იყვნენ, ხუმრობას ცდილობდნენ; თუ მაინცდამაინც ვერაფერიშვილი ოხუნჯობა გამოუვიდოდათ, ნაძალადევად იცინოდნენ და გულიანი ხარხარი ატყდა, ცილიომ საათს რომ ახედა და წასვლა მოისურვა, ტულიომ კი ედმონდოს უთხრა: „აბა, შენ იცი, გადაიფარე ზეწარი და მისდიე კუდში...“ ცილიოსაც კი გაეღიმა, ხოლო დამორცხვებულმა ედმონდომ თეფშს დააბჯინა ისეთი მძიმე მზერა, არავის გაუკვირდებოდა, თეფში რომ გაბზარულიყო. ცილიო არაფრისდიდებით არ გაუშვეს. „რა გინდა, ბიჭო, ახლა ქალებში. ბრრ, ისე ცივა...“ „სიცივეშია კარგი...“ - შეფიქრიანდა ცილიო, მაგრამ ტულიომ ქვა ააგდო და თავი შეუშვირა: „იცოდე, ახლა თუ წახვალ, სამუდამოდ დამკარგავ, იცოდე... - და მაშინვე ეშმაკურად დაამატა - შე კაი კაცო, ამხანაგს გვიტოვებ?“ ცილიოს გაეღიმა, ხელი ჩაიქნია, თქვა: „ეჰ...“ - და დარჩა. კმაყოფილმა ტულიომ ორი ჯამით შესვა წვიმის - საქეიფო ამინდის სადღეგრძელო, და ახლად შემოტანილი ღორის მწვადი დააყოლა; ალბათ, ძალიან, ძალიან ესიამოვნა, რადგან თვალმილულულმა თქვა: „აჰ, დნება, დნება...“ და ყველანი მადიანად მიაძღნენ ხორცს.

მერე შემოემატათ დინო, სწორედ ის, ჯუზეპეს რომ გაარტყა და სკამებშუა მიაწვინა, და თვითონ დინოსაგან დიდი კმაყოფილებითა და გაკვირვებით შეიტყვეს ჯუზეპეს მეორედ გალახვის ამბავი, „კი მაგრამ, როგორ მოერიე?“ - აღფრთოვანებული დაეკითხა ტულიო. დინომ მხრები აიჩეჩა, პატარა ყმაწვილი იყო, მაგრამ საოცრად ყოჩაღი, მკვირცხლი. „მაგრად დათეთქვე?“ - ჰკითხა ვინსენტემ და შეშინებულმა ყბაზე მოისვა ხელი, „ოო, იცოცხლე...“ - ჩაიცინა დინომ. ვაჟკაცობისა შესვეს, ანტონიოს დიდი, მრგვალი თვალები გაუელამდა, ტუჩები მაგრად მომუწა და ღონივრად ქშინავდა, სხვები კი უფრო გამხიარულდნენ. მერე კი, პატარა ხნით სიჩუმე რომ ჩამოვარდა, ედმონდოსაც მოუნდა თავის გამოჩენა და თქვა:

- კამორაში... თურმე... ერთხელ ერთმა კაცმა ცოლი მოიყვანა და იგი კი ქალიშვილი არ აღმოჩნდა.

- მერე? - გამომწვევად იკითხა ტულიომ და ბოლოკი ჩაკბიჩა.

- მერე - არაფერი... ქალიშვილი არ აღმოჩნდა.

ოო, დიდი სიცილ-კისკისი ატყდა: „მერე რა, შე ბლუ, დიდი ამბავი,“ „მოჰყვა რა, ესეც, ამბავს...“ „ხოხო, რა გვიამბო, ბიჭო?“ ყველა ხორხოცებდა, ხმაურზე თავწამოყოფილი ანტონიოც გაელმებული თვალებით იღიმებოდა, და, ხარხარი რომ მიწყდა, ისევ ჩამოდო მაგიდაზე თავი. ტულიომ მჭექარე ხმით შესვა ვაჟკაცობის სადღეგრძელო, სუყველამ შესვა, მძინარე ანტონიოსა და დომენიკოს გარდა, და დინო, თუმცა შეიჭმუხნა - თითქოს არ სიამოვნებდა ქება - მაინც, სადღაც, ეტყობოდა, რომ გულის კუნჭულში უნებურად სიამოვნებდა ყოველივე ეს. დიდი ლხინი და ცეკვა-თამაში გაჩაღდა - ვინსენტემ სკამზე ააბაგუნა ხელისგულები, ტულიო კი მაგიდაზე შეხტა და კოხტად იცეკვა, მაგრამ ბოლოს მაინც ვერ შეიკავა თავი და ზედ ანტონიოზე დაეცა, რომელმაც გაიღვიძა და, როგორც ჩანს, კარგად გამოიძინა, რადგან არ იყო მაინცდამაინც მთვრალი, კუთხეში მიდგმული დოქით წყალი შეისხა, მერე ერთი ჯამი გამოცალა, გამხიარულდა და თქვა: „თქვენი ჭირიმე, თქვენი, ჭირიმეთ, ეს რა კარგი ბიჭები შევიკრიბენით, თქვენი კი ჭირიმე, კიდევ კარგი, არც ერთი ხეპრე და უზრდელი რომ არ შემოგვერია, თორემ კუმეოს, ანდა ჯუზეპეს აიტანდა კაცი?“ ამაზეც ერთობ დიდი სიცილი ატყდა, „სულ, სულ ეძინა? ამდენი ხანი?“ - გადაფიჩინდა ტულიო. ვინსენტემაც ხარხარით აღნიშნა: „არა, ძმაო, ეს მართლა ბრიყვია...“ ხოლო კმაყოფილმა ცილიომ, რომელიც სიფხიზლეში მუდამ მალავდა სატრფოს ვინაობას, წამოაყრანტალა: „მართლა, რა კარგი ვქენი, სილვიასთან რომ არ წავედი...“ და ტულიოსაც სხვა რა უნდოდა, მომეტებულად ახარხარდა: „გაიგეთ, გაიგეთ? არ გაყიდა თხასავით?“ გაკვირვებული ანტონიო კი ისე საბრალობლად ახამხამებდა თვალებს, და ისე საწყლად გამოიყურებოდა, რომ ედმონდომ მდგომარეობით ისარგებლა, ის თავისი მძიმე მზერა ზედ გადაბმულ წარბებშუა მიაწება ანტონიოს და შესთავაზა: „გინდა ვიამხანაგოთ?“ ამაზე ხომ სულ გადაირივნენ, „ვაიმე, ვაიმე, აღარ შემიძლია მეტი, - იძახდა დაოსებული ტულიო, - რაღაც ცუდი თქვით, თორემ დავიხრჩვი, დავიხრჩვი, აღარ შემიძლია მეტი...“

და დომენიკომ პირველად გაიღიმა.

ლურჯი ხალათი ეცვა, ლურჯივე შარვალი, მაღალყელიან ჩექმებში ჩატანებული, ჯიბეს დრაჰკანები უმძიმებდა, ფართო ქამარი შემოერტყა წელზე, სიამოვნებდა, დაგემოვნებით გამოცალა ჯამი, ესიამოვნა ღვინო, გაიმართა... მერე წამოდგა, ოთახში ამაყად გაიარ-გამოიარა, მუხლი გაშალა. ეს მხიარული, უდარდელი ჭაბუკი, გაცინებისას ლამაზ კბილებს რომ აჩენდა, მისი ამხანაგი იყო. „დილამდე ვსვათ, დილამდე. - გაიძახოდა ტულიო, - ახლა კი ვიმღეროთ, ერთიც, აჰა, ჰა, ჰათ... კარგია!“ ოო, მაგრად დათვრნენ - ცილიოს შუბლზე ჩამოეშალა კოხტად დავარცხნილი ქოჩორი, ჭიპამდე საყელოჩაღეღილი ვინსენტე კი ისეთ სიტყვებს იძახდა, აუუჰ - მტრისას, ანტონიომ კიდევ სამი პირი გამოიძინა, და დომენიკოსაც, აბარბაცებულს, თავდამძიმებულს, კისერი მოსწყდა... მერე, დილა იყო... ხახაგამშრალმა ძლივს გაახილა თვალები, და გაოცების თავი რომ ჰქონოდა, გაოცდებოდა - ყველაფერი ზმუოდა ირგვლივ: დოქები, ჭიქები, აყირავებული სკამი... ბუხართან ტულიო იდგა, ჭიქით ხელში, სვამდა... ანტონიო საკმაოდ ყოჩაღად გამოიყურებოდა, ცილიოს რაღაც ლაქა გულდასმით ამოჰყავდა ხალათიდან. ვინსენტეს იატაკზე ანტონიოს მოსასხამი გაეფინა, ზემოდან - თავისი გადაეხურა და ეძინა, ფშვინავდა. საყელო გაღეღილი ჰქონდა და სიზმარშიაც ალბათ უწმაწურად იქცეოდა - გამომეტყველება ჰქონდა რაღაცნაირი, ისეთი... ედმონდო ჯიქურ მისჩერებოდა ცილიოს, კუმეო კი ვინ იცის, საიდან შემოტორღიალებულიყო და ახლა, კუთხეში მიმჯდარი, ქათმის ძვლებს ღრღნიდა - ყველა, ყველაფერი ზმუოდა თითქოს!

დარეტიანებულმა დომენიკომ ძლივს აითრია წელი, და მაშინვე მხიარული შეძახილებით მიეგებნენ - ოო, ოოო... და ყველამ ხელი ჩამოართვა. „აბა, შეუვსეთ, - თქვა ტულიომ. დომენიკოს კი ერთი სული ჰქონდა, ხელები მაგრად დაებანა - კუმეოს თითებიდან აყოლილი ქონი რომ მოეცილებინა. ამასობაში დიდი, აორთქლებული ქვაბით შემოვიდა არტურო და, სახედაბუჟებულმა, ღამენათევმა, ჩაჟამებულმა, მხიარულად თქვა: „აბაათ, ბიჭებო, დილის წვნიანი...“ მადისამშლელი კერძი იყო, ორთქლში მძიმედ გაჟღენთილიყო ნივრის სუნი, „ოჰოჰო, ჰოჰო - ნეტარებისაგან თვალები დახუჭა ტულიომ, - სულ მზრინავს, მზრინავს...“ დომენიკომაც, ორიოდ კოვზით რომ დაითუთქა პირი, ერთბაშად საოცარი შიმშილი იგრძნო და მადიანად მიაძღა იმ დილის წვნიანს. ერთადერთი, ვინც თავს იკავებდა, ცილიო იყო, და ტულიო მეორე მათლაფას რომ შეუდგა, მერეღა გაახსენდა და ჰკითხა: „ალბათ, სილვიას სულაც არ უყვარს ნივრის სუნი, არა?“ ყველამ ეშმაკურად გაიღიმა, ცილიომ ერთხანს აღშფოთება დააპირა, მაგრამ გაახსენდა, თვითონვე რომ წამოროშა ეს საიდუმლო და მორცხვად ჩაქინდრა თავი. ვინსენტე კი წამოდგა და თქვა: „უნდა წავიდე, ცოლი მიცდის...“ „ცოლს ნუ გაითამამებ, - ხუმრობით უთხრა ტულიომ, - თუმცა, ახალი ცოლია, კარგი, წადი, მაგრამ ჯერ ორიოდ ჭიქა შესვი...“ „მხოლოდ ორი, - თქვა ვინსენტემ, საყელო შებნეული ჰქონდა, - შენც წამომყვები ანტონიო?“ „მაშ როგორ...“ თქვა ანტონიომ და მხარზე გადახვია ხელი, ვინსენტე კი წამოდგა, გაიარ-გამოიარა და დაჯდა. ორი ჭიქა რომ შესვეს, არტურომ წუხანდელი ღორის მწვადები შემოიტანა, აშიშხინებული, „ოჰ, ოჰ, დნებოდა, დნებოდა“, - თქვა ტულიომ და ხორცის ნაჭრებს ამოსარჩევად დააშტერდა. სვამდნენ, მღეროდნენ, ვინსენტემ ისევ მოინდომა ცოლთან წასვლა, მაგრამ ერთის დალევაც სთხოვეს. იმანაც დალია და, შეეტყო, სმის იშტაზე რომ დადგა, რადგან გამოსათხოვებლად კიდევ ერთი ჭიქა ისურვა, მერე - კიდევ ერთი, და უცებ საყელო შეიხსნა და თქვა: „ცოლი არა, მოლი - ვრჩები“. დიდი მხიარულება ატყდა, გულიანად იცინოდნენ, ანტონიოს გარდა (ანტონიო ხომ ცოლისძმა იყო მისი), და ვინსენტემ წყენა რომ შეამჩნია, ხუმრობით შუბლზე წკიპურტი დაჰკრა და ანტონიოც ისეთ მშვენიერ გუნება-განწყობილებაზე დადგა, რომ კიდევ ორი ჭიქის შემდეგ დაბარბაცდა და შიგ მუხლებში ჩაუვარდა ედმონდოს, რომელმაც მყისვე დაბალის ხმით ამხანაგობა სთხოვა.

მერე იყო და, გაკვირვებულნი შეაცქერდნენ ფანჯრებს - ბურუსი იდგა. ასეთი რამ ჯერ არ ენახათ, ცივად აორთქლებულ რძეში ჩაძირულიყო ლამაზ-ქალაქი, აღარაფერი ჩანდა. აივანზე მორიდებულად, ფეხაკრეფით გავიდნენ, ვეღარ ხედავდნენ ერთმანეთს, ერთმანეთს კი არა, საკუთარ სხეულსაც ვეღარ არჩევდნენ იმ უცნაურ სინათლეში. გაოცებულნი აკვირდებოდნენ ერთურთს, მკრთალ და ბუნდოვან ჩრდილებად ქცეულთ, და, შემცბარებმა, მხარსა და შუბლზე მოისვეს ხელი, და ასე იდგნენ, სანამ ტულიომ ნაძალადევად მხიარული ხმით ისევ ოთახში დაბრუნება არ მოისურვა, დომენიკომ კი, გაბრუებულმა, მძიმედ ჩაიარა უხილავი კიბე. ეზოში შედგა, ძლივს გაიხსენა, საით უნდა ყოფილიყო ჭიშკარი, და, ხელგაშვერილმა, იქით გასწია. ლამაზ-ქალაქში, უცხო ქალაქში მიაბიჯებდა, იმ სქელ ბურუსში ხელგაშვერილი და ხანდახან ვისიმე ხელგამოწვდილი აჩრდილიც მძიმედ ჩაცურდებოდა გვერდზე, ახლა სუყველას ერიდებოდა ერთმანეთისა და ისე უცნაურად, ისე საეჭვოდ გაისმა უცებ ღამის დარაჯის შეძახილი: „დიილის რვა საათზე მეტია და ყველაფერი რიგზეაა...“ „მძიმე მოსასხამში გახვეული, თხელ, მაღალ, ჩამოსხმულ ფეხებს ისეთი რიდით დგამდა, თითქოს თეთრი ტბის ფსკერზე დაიარებოდა. გვერდით ისევ მძიმედ მიცურავდნენ ხელგაშვერილი, ცალფარფლიანი ადამიანები, და კიდევ კარგი, რომელიღაც ჩაძირული გემიდან იმ საკრავის ფრთხიალი აღწევდა, სულად ფრინველი რომ ჰყავდა და მიდიოდა, მიდიოდა, სად - არც იცოდა და ვიღაცის ლამაზ, მოხდენილ აჩრდილს თვალი რომ მოჰკრა, შედგა, გაირინდა. ის უცნაურად - თან მძიმედ და თან საოცარი სიმსუბუქითაც მიუახლოვდა, მის წინ შეჩერდა, ხელგაშვერილი. ასე იდგნენ და თითქოს მოჩანდა მწვანე, დიდრონი, წარბის ნაზი დაბოლოებისკენ ახლეჩილი ირიბი თვალები. იმან კი ერთადერთი ნაბიჯიც მსუბუქად გადმოდგა, მძიმე ბურუსი მოხდენილად გაარღვია, მხარზე ხელი დაადო და ჰკითხა:

- დომენიკო, შენ?

ტერეზა იყო.

- მე... - თქვა დომენიკომ, - მე, და...

- საით ყოფილხარ...

ცივი ბურუსი მაშინვე გაიჟღინთა მისი დაბალი, სასიამოვნო ხმით და ისე ახლოს მიუტანა სახე, დომენიკომ მართლაც გაარჩია მისი თვალები, მწვანე შუქით აბზინებული და, ძალიან რომ დააკვირდა, შეცბა - დანაღვლიანებული იყო ქალი.

- მე არტუროსთან... მე არტუროსთან ვიყავი.

- მე კი, აი, წამალი მიმაქვს, - ხმადაბლა თქვა ტერეზამ, - მამა მყავს ავად.

ვერ უპასუხა, ანდა, რა ეთქვა... ლურჯები ეცვა, მაგრამ არ ჩანდა, ეჰ, ნისლი, ნისლი... და უცებ გაახსენდა, დილის წვნიანი რომ ჰქონდა მირთმეული და ნივრის სუნისა ძალიან შერცხვა, პირი აარიდა.

- შინ ვბრუნდები და... ვერ გამაცილებ? - ჰკითხა ტერეზამ, - წინ გამიძეხი.

- გზა რომ არ ვიცი...

- მე გიკარნახებ. აბა, შებრუნდი, - და, შებრუნებულს, უეცრად მხარზე დაადო ხელი, მსუბუქ კლანჭებში მოექცა თითქოს, და იმ ნატიფი თითების სიგრძეს აალებული მხრით კარგად გრძნობდა... - პირდაპირ წადი...

ხელგაშვერილი, მძიმედ მიარღვევდა ბურუსს, მხარზე ტვირთი ედო, ოო, ისეთი, ო, იმისთანა... საჭედ კი დაბალი, რბილი ხმა ჰქონდა: „ახლა, აქ - მარჯვნივ, ცოტაც, ცოტათი...“ დიდხანს იარეს. და ისედაც რბილი, ბურუსით გაჟღენთილი გრძელი მოსასხამი უცნაური, ჯერ არნახული სიამითაც გაეჟღინთა. ერთხელ კი, როცა წაიბორძიკა, მართლა კლანჭების სუსხი იგრძნო მხარზე და კოხტა, მსუბუქი ჩაცინება...

- აი, მოვედით, - ხმადაბლა თქვა ქალმა, - ახლა სად წახვალ... შემოდი, გინდა?

- იქ მიცდიან და...

- გზას ვერ გაიგნებ. მიგიყვან, გინდა?

- არა, რას ბრძანებთ.

ისევ გაახსენდა დილის წვნიანი და განზე რომ გაიხედა, ქალმა მაშინვე ჩურჩულით ჰკითხა:

- გინდა, გაკოცო? ოღონდ ლოყაზე...

- კი.

და, თვალდახუჭულს, ტერეზა დინჯად მიუახლოვდა. ცალ ლოყაზე მშრალი, თბილი ხელისგული იგრძნო, წაწვეტებული თითები კი საფეთქლამდე აუყვა, თმაში... მეორე ლოყაზე კი უცნაური შანთი დაადეს - რბილი და ნაზი. თხელკანიანი, ცხელი... და უნებურად სულ მიავიწყდა ნიორის სუნი, თავი შეაბრუნა და ხელისგულზე მაგრად, ისევ თვალდახუჭულმა აკოცა; იმან კი, ქალმა, ორჯერ მსუბუქად მოუთათუნა ხელი ლოყაზე - ორი უნაზესი სილა - და უთხრა:

- კარგი ბიჭი ხარ. ახლა კი წადი.

რაც იმათ შესვეს... აღელვებული, აღფრთოვანებული დომენიკო ჭიქას ჭიქაზე იყუდებდა, ტულიოს მხიარულებასაც აღარ ჰქონდა საზღვარი, ცილიო, ვინსენტე, კუმეო, დინო, ყველანი სვამდნენ, სვამდა ედმონდოც, ამხანაგობაზე ხელჩაქნეული და ის ვიღაც კაციც, ერთი დრაჰკანის საფასურად დომენიკო არტუროს შენობაში გახარებულმა რომ მიიყვანა... სვამდნენ თასებით, გლუვი ჯამებით, დოქს იყუდებდნენ პირზე და ღვინით საკინძედასველებულნი, ახორხოცებულნი, დარწეულნი, ბოლოს ფეხზე იდგნენ და სვამდნენ და სვამდნენ... და როცა ფეხაკრეფით შემოსულმა არტურომ კისერი ბეჭებში ჩაიძვრინა და საწყლად, ცბიერად მოითხოვა ექვსი დრაჰკანი, დომენიკომ მაშინვე ჯიბეზე გაიკრა ხელი და, რაც კი ამოჰყვა, ამაყად მისცა... და აბარბაცებული ანტონიოს დოქს საჩქაროდ შეუშვირა ფართო, ლამაზი, კრიალა თასი...

თავი მეორე

პოეზიის საღამო და ზღაპარი ბალახისფერ კაცზე

- მე მაინც მგონია, - განაგრძო დარბაისელმა სენიორ ჯულიომ, - რომ ქმარი უფროსი უნდა იყოს ცოლზე.

- არა, რატომ... - თქვა მამიდა არიადნამ.

- იმიტომ, რომ ქალი უფრო ადრე ბერდება... აჰ, არა, არა, თქვენ ეს არ გეხებათ, - თქვენ მარადიული ახალგაზრდობის ნიშნითა ხართ გაჩენილი.

- ჯულიო, შე ცელქო... ისე კი, სადაც ნამდვილი და ამაღელვებელი სიყვარულია, ასაკი რა მოსახსენებელია.

- მე, მაგალითად, - თქვა დუილიომ, - ვიცნობდი ერთ შესანიშნავ წყვილს, სადაც ქალი თორმეტი წლით უფროსი იყო მამაკაცზე. მამაკაცზე კი არა, ბიჭზე.

- და ხომ კარგად იყვნენ?

- მშვენივრად, - აღნიშნა დუილიომ, - ცოლი ყოველ დილით ადრიანად წამოდგებოდა, წინსაფარს უკეთებდა და ვერცხლის კოვზით აჭმევდა საუზმეს. დიდ ლანდოში როცა ჩასხდებოდნენ, ბიჭი ფანჯარასთან ჯდებოდა, რადგან ახალგაზრდა იყო და უხაროდა თვალწარმტაცი გარემოს თვალიერება.

- და განა შედარებით უფროსებს არ უხარიათ თვალწარმტაცი სანახების თვალიერება? - გაიბუტა მამიდა არიადნა.

- როგორ არა, როგორ არა, თქვენ მარადიული...

- მე კონჩენტინასაც ლანდოს ფანჯარასთან ვსვამ, და განა ეს იმას ნიშნავს, რომ იგი ქმარია ჩემი? აჰ, რა სისულელე გამოდის...

- რა თქმა უნდა, რა თქმა უნდა...

- ეს - ერთი. და, მეორეც, ვასკო რამდენადმე ახალგაზრდა იყო ჩემზე, და ეს სრულიადაც არ გამორიცხავს იმ გარემოებას, რომ იგი ჭეშმარიტი მამაკაცი იყო.

- მშვენიერებაა, მშვენიერება.

- და თუ თქვენი გული მზადაა მშვენიერებისადმი შესახვედრად, - აღფრთოვანდა მამიდა არიადნა, - მაშინ მოდით და ვიმღეროთ კარგი და ლამაზი სიმღერები.

- ნამდვილად, ნამდვილად, უდავოდ, - თქვა ვინსენტემ და საყელო შეიხსნა, - კარგი ხარ, არიადნა!

მამიდა არიადნა კი შეიჭმუხნა და თქვა:

- თუმცა, ჯერ პიტნის ნაყენი დავლიოთ. მიირთვი, ტულიო, და შენს მეგობარსაც შესთავაზე... მშვენიერი ჭაბუკი ჩანს, მორცხვი, რა ჰქვია? დამავიწყდა...

- დომენიკო.

- გთხოვთ, გთხოვთ, ყმაწვილო!

- მიდი, დაურტყი, - ჩუმად უთხრა ტულიომ, - ნამთვრალევზე კარგია... სამიოდ ჭიქა.

- აგერ, ზამთარიც მოვიდა, წელიწადის ყველაზე ცივი დრო, - აღნიშნა ფანჯარასთან მდგარმა ცილიომ და როზინას, აი, სწორედ იმას, ჭალაში რომ იყო, გადახედა, - თოვს.

ლამაზ-ქალაქში წვრილად, უსუსურად თოვდა.

- ბიძია დუილიო, - ძალიან სერიოზულად მიმართა ანტონიომ, - აი, ახლა თოვს და ვერ დებს, და რომელი უფრო სწორი გამოთქმა იქნება - თოვლი დადო თუ თოვლმა დასდო?

- ეე... თოვლი მოვიდა, - თქვა დუილიომ, როგორიც იყო.

- აა... - თქვა ანტონიომ.

- ჩვენთან კი თბილა, მაინც თბილა ზამთრობით, - ფიქრებში წავიდა დუილიო, - ჩვენი ქალაქი მე ისე მიყვარს...

- მე მგონი, იმ მდიდარ სულელსაც... ჰო, დომენიკოს... მგონი იმასაც ვუყვარვარ, სილვია, - წასჩურჩულა კონჩეტინამ მეგობარს, - და იცი, როგორ შევატყე?

- არა?

- დაბნეულია ხოლმე ჩვენს სახლში.

- დუილიო, დუილიო, - შესძახა უცებ მამიდა არიადნამ, - იცით, რა აზრი მომივიდა?

- რა...

- მოდით, ამ კარგ საღამოს პოეზიის ენით ვილაპარაკოთ.

- აჰ, - რა კარგია, - ტაში შემოჰკრა კონჩეტინამ, - მე ისე მიყვარს პოეტურობა...

- მამიდაშენის ძმისშვილი ხარ და იმიტომ - მოეფერა სენიორ ჯულიო.

- რა თემაზე? - განემზადა დუილიო, - თემებს შერჩევა უნდა.

- მოდით, თოვლზე ილაპარაკეთ.

- თოვლზე? და ჯერ ხომ ვერ დადო...

- ციდან ხომ მოდის... ესეც კარგია!

- ჩვენი ქალაქი... - გამოაცხადა დუილიომ.

- თოვლზე რომ გვეთქვა...

- ორივე შედის.

- მაშ ჯერ პირი გაისველეთ, აგერ, დუილიო, აგერ, ვარდისფერი წყალი იგემეთ... ააბა, გისმენთ!

და, მოისმინეს:

ჩვენთან, ლამაზ-ქალაქში, თოვლის ბაბუა

ქურქის გარეშე შემოდის,

მთებში კი შეუძლებელია უქურქოდ,

მაგრამ ყველგან ერთნაირად კარგია,

როგორც ჩვენს ლამაზ-ქალაქში, ასევე სხვაგანაც,

შენ კი, ჩემო დედა, დედი,

ჩემზე ნუ დაიდარდებ,

ზოგიერთი ადამიანი კარგია.

- არ გაგიარა თავის ტკივილმა? - წასჩურჩულა ტულიომ, - ერთიც დალიე, დომენიკო...

- ცოტა მიშველა...

- მშვენიერი ლექსია, ურითმო, - აღნიშნა მამიდა არიადნამ, - განაგრძეთ, განაგრძეთ...

- აჰ, რა კარგი ფიფქები დატრიალებენ, ჰაერში,

და განა ცოდვა არ არის,

სილამაზის მუზეუმში რომ არ არიან ისინი?

- მართლაც, საცოდაობა... - თქვა კონჩეტინამ და მხარზე დაიდო ლოყა.

- შესანიშნავია, შესანიშნავი...

- ხომ გაგიარა?

- კი.

მაგრამ გათენებისას ისევ სტკიოდა. ჰაერი არ ჰყოფნიდა, ყელზე მოისვა ხელი. საწოლთან მდგარი დოქი ხელის ფათურით მოძებნა. პირზე მიიყუდა, ისევ ის ლაქა! წამოდგა, ლურჯ ხალათში თავი ამოყო, ჭერიდან კუშტად დასცქეროდა ვიღაც. საფეხურები ფრთხილად ჩაიარა, არტურომ მაინც გამოყო თავი, - მოდით, მობრძანდით, დომენიკო...

- არაფერი არ მინდა.

- გაწყენინეთ რამე? - შეიცხადა არტურომ.

- არა, საქმე მაქვს...

აღარა თოვდა. მიწა სველი იყო, ჯიუტად ჟინჟღლავდა. გადაჭრილ ხესთან მიმოიხედა, ჩაცუცქდა, ადვილად ითხრებოდა დამბალი მიწა, ხელებზე სციოდა მხოლოდ. ჯიბეები ამოივსო; ისევ დაფარა ტომარა მიწით, თითებზე შერჩენილი ტალახი მოზილა, ააგორგოლავა, მოიცილა. მშრალი თითები ჯიბეში ვეღარ ჩაიყო - სავსე ჰქონდა. მაგრად შეიფუთნა მოსასხამში, ჭალას გაუყვა - აღარავისი დანახვა სურდა. დიდხანს იარა, მოსასხამი დაუმძიმდა, სახეც დაუსველდა...

დიდი, უზარმაზარი ტბა მოჩანდა და დაბალ, ნაცრისფერ ღრუბლებში იკარგებოდა. ნაპირთან იდგა, მოსასხამში გახვეული, თვალებზე ქუდჩამოფხატული, მხრებაწურული. წვიმდა. ტერეზა გაახსენდა, თამამი ქალი. ლოყაზე მოისვა ხელი. და უცებ მოესმა:

- ეჰ, ეეს კი დაუნგრევიათ, მაგრამ არა უშავს.

ალექსანდრო იყო. ფიცარზე იჯდა, წყალს გასცქეროდა. დომენიკო შეკრთა - დანისლულ ტბასთან, მარტოდმარტოს, გიჟიღა აკლდა.

- მართლა გიჟი კი არა ვარ, - თქვა ალექსანდრომ, წყალს გაჰყურებდა. - დომენიკო გქვია?

- ჰო.

- კარგი სახელია.

უნებურად ჯიბეზე მოისვა ხელი და გამხნევდა - ოქროებით პირთამდე იყო სავსე.

- ამ ფიცრებს ხედავ? - თქვა ალექსანდრომ და დომენიკომ ბევრგან დაკერებული მოსასხამი რომ შეუთვალიერა, უფრო გამხნევდა.

- ვხედავ, აბა რა.

- დაუნგრევიათ, მაგრამ არა უშავს, ალბათ, ვინმე მთვრალი თუ იზამდა; აბა ფხიზელი კაცი რატომ გააფუჭებდა იმას, რაც შეიძლება დასჭირდეს - ხომალდს რომ უცდიან, წვიმაში ამ ფიცრულს აფარებენ თავს. ახლა კი, ხედავ, დაუნგრევიათ.

და შეფიქრიანებული დომენიკო რომ აათვალიერა, საჩქაროდ დაამატა, - დარდი ნუ გექნება, ახალს ავაშენებ. ისე, როგორ მოგწონს ჩვენი ქალაქი?

- რა ვიცი, კარგია. - უგულოდ უთხრა დომენიკომ. - აწვიმდა.

- აჰა, გამომართვი, - ქოლგა გაუწოდა ალექსანდრომ, - აქამდე როგორ ვერ მოვიფიქრე. მართლა, მეც გავშლი... დაჯექი... დაჯექი, კაცო.

სავსე ჯიბეები უშლიდა, ძლივს დაჯდა ფიცარზე და ფეხები გაშალა. კმაყოფილმა, ამაყად დაიჭირა ქოლგა, კარგა ხანს ჩუმად იყვნენ, მერე ალექსანდრომ ჰკითხა:

- ხომ არ მოგბეზრდა ჩემი ლაპარაკი?

- არა, რატომ.

- მე ძალიან მიყვარს ზღაპრები, - გამოაცხადა ალექსანდრომ, ქოლგა ზედ თავზე დაიდო და ხელები გაინთავისუფლა, - თუ გინდა, ერთ ზღაპარს გიამბობ.

- მიდი, - და თანხმობის მიზეზიც აუხსნა, - სხვა საქმე მაინც არაფერი გვაქვს და...

გვერდიგვერდ ისხდნენ, ნისლში არეულ ტბას გასცქეროდნენ.

- იცი რა, - თვალები მოჭუტა ალექსანდრომ, - ზღაპარში რაც ითქმევა, ყველაფერი ზუსტად ისე კი არ უნდა მიიღო, ყველაფერში რაღაც სხვა, უფრო დიდი რამ იგულისხმება, ზღაპრის ყველაფერი აი, როგორ ამბობენ... - ჰო - გადატანითი მნიშვნელობისაა!.. მაგრამ ეს სულ, სუულ სხვაა, აქ ყველაფერი პირდაპირაა ნათქვამი, და, სხვათა შორის, უბრალოდ. მაშ ასე, ვიწყებ... სათაურია „ზღაპარი ბალახისფერ კაცზე“... მოგწონს სათაური?

- კი.

- ჰოდა, სანამ ბალახისფერი კაცი კარაველებთან მივიდოდა, ორი დღით ადრე ყველაზე კარგი მოქალაქე გააძევეს. ყველაზე პატიოსანი კაცი იყო და გაძევება მიუსაჯეს, წარმოგიდგენია? ასეთი რამეებიც ხდება... აღარ იკითხავ, რატომ აითვალწუნეს? კარაველებმა ერთხელ დიდ თავშეყრაზე - ნადირობის დასაწყისში აღნიშნეს, რომ იმათი ქალაქი ყველასა სჯობს... იმ კაცმა კი თქვა, რომ ალუბლის ქალაქი უფრო კარგია. ჩვენ შორის დარჩეს, დომენიკო, და ეს მართლაც ასე იყო და მით უფრო აეწვათ კუჭი, მის საწინააღმდეგოდ ამხედრდნენ, ცილი დასწამეს, რომ მას არ უყვარდა თავისი ქალაქი და ამიტომაც არ იყო მათთან ყოფნის ღირსი, და გაძევება მიუსაჯეს. დიდმა კარაველმა... კამორელში არ შეგეშალოს, დიდმა კარაველმა თოფი შეათამაშა და თქვა: „თუ შენ ახლავე არ დატოვებ ჩვენს საყვარელ ქალაქს, მაშინ მე გესვრი...“ კაცი შეაცქერდა, რამდენჯერმე ნელა, საყვედურით დაიქნია თავი და წავიდა. ეს, რა თქმა უნდა, საბაბი იყო, მიზეზი კი სუუულ სხვა რამ გახლდათ: კარაველებს არ მოსწონდათ პატიოსანი კაცი. ბევრს კი არაფერს აშავებდა - ვინმე რამე ცუდ საქმეს რომ ჩაიდენდა, პააატარა, მცირე საყვედურით შეაცქერდებოდა ხოლმე. ეს იყო და ეს, იმ დღეს კი, ალბათ, ვეღარ მოითმინა და იმიტომაც თქვა, აბა, ყურადღებით თუ მისმენდი, რომელი ქალაქი სჯობსო?

- ალუბლის ქალაქი.

- ოო, სწორედ ეგრე თქვა, ყოჩაღ.

...რაღა დარჩენოდა, - აიღო და წავიდა. მესამე დღეს კი, ზუსტად თერთმეტის ნახევარზე, ქალაქს მეორე მხრიდან სწორედ ის ჩვენი ზღაპრის გმირი - ბალახისფერი კაცი მიადგა. ქალაქში როგორ შემოვიდა, არავის დაუნახავს, რადგან კაცები სანადიროდ იყვნენ წასულნი, ქალები კი მორევთან შეკრებილიყვნენ და კამათობდნენ, დიდი კარაველის ცოლს მაღლა აწეული ვარცხნილობა უფრო უხდებოდა თუ მხრებზე დაყრილი თმა. ბალახისფერი კაცი კი აუზთან მივიდა და რამდენიმე პეშვი წყალი დალია. ეტყობოდა, რომ არ სწყუროდა, მაგრამ მაინც სიამოვნებდა ის წყალი. მერე ქალების ხმა მოესმა და იმათკენ გასწია. ფრთხილად მიაბიჯებდა, რომ არ შეენიშნათ, მაგრამ ნაცრისფერი კედლების ფონზე აშკარად გამოირჩეოდა, თავით-ფეხამდე ბალახისფერი იყო, მწვანე შარვლის გარდა, არაფერი

ეცვა და, ფეხშიშველი, ფრთხილად მიაბიჯებდა. მორევს რომ მიუახლოვდა, შვებით ამოისუნთქა და ბალახზე გაწვა - ასე ვერავინ შეამჩნევდა. მხოლოდ თვალის გუგები უელავდა. ქალების საუბარს ნაღვლიანად უსმენდა და თან სუულ ცოტათი იღიმებოდა, თეთრი კბილები რომ არ გამოსჩენოდა. და უცებ ისეთი რამ მოხდა, ყველა ქალმა გაკვირვებით მიმოიხედა - რაღაცნაირად ისე დაემთხვა, რომ ორიოდ წუთით სროლის ხმა შეწყდა. კარაველების ქალაქში ეს დიიიიდი უცნაური შემთხვევა იყო - იქ ყოველთვის გაისმოდა სროლა - თუ არ ნადირობდნენ, ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ სროლაში, ანდა ისე, უმიზეზოდ ისროდნენ. ღამითაც არ ჰკარგავდნენ დროს - რომელიმე კარაველი შუაღამისას თუ გაიღვიძებდა, იქვე, თავთით მიყუდებულ თოფს ასწევდა და ღია ფანჯარაში გაისროდა - ისე, ტყუილუბრალოდ, მეზობლების გასაგონად. სანამ სხვები გამოეპასუხებოდნენ, ოთხივე ლულას დატენიდა, თავს ბალიშზე დადებდა და მაშინვე იძინებდა და აი სრულიად შემთხვევით, უცებ კარგა ხანს მიყუჩდა სროლის ხმა, გაკვირვებულმა ქალებმა თავი ასწიეს და შველებივით ყნოსავდნენ ჰაერს, „რატომ არ ისვრიან? - იკითხა დიდი კარაველის ცოლმა, - ნეტავი რაიმე უბედურება ხომ არ მოხდა. ჰა...“ და რამდენიმე ნაბიჯი დაუფიქრებლად გადადგა. შეშფოთებული იყურებოდა ირგვლივ და უცებ, ზეედ ცხვირწინ, ბალახისფერი კაცი არ წამოხტა?.. ქალმა იგი ჯერ მწოლიარე დაინახა, თვალებში შეაცქერდა და მერე, ბუნდოვნად რომ გაარჩია ცხვირი, შუბლი, შიშისაგან უცებ თვალთ დაუბნელდა და ზუსტად ისევე სწრაფად ჩაიკეცა, როგორც ის კაცი წამოხტა. ამასაც კარგა მაგრა შეეშინდა - კლაკნილად გარბოდა, რადგან ქალებსაც დაჰქონდათ მსუბუქი იარაღი, მაგრამ არავის აზრადაც არ მოსვლია სროლა, ისეთი გაკვირვებულები იყვნენ - იმგვარი ცხოველი არსად ენახათ. ამასობაში სროლაც განახლდა, დიდი კარაველის ცოლმა თავი წამოსწია, მიმოიხედა და გაიღიმა, - „გესმით, ისვრიან, - და უცებ გაახსენდა, - ვაი! ის რა იყო, რა?“

ნადირობიდან რომ დაბრუნდნენ და ახალი ამბავი შეიტყვეს, კაცებმა აგდებული ღიმილით შეათვალიერეს აფორიაქებული ცოლები, ცალი ყურით მოუსმინეს და მერე ალმაცერად გახედეს ერთმანეთს, რაც ნიშნავდა: „ყოველი ქალი სულელია.“ მაგრამ მეორე დღეს, ნადირობისას, როცა ბუჩქებში გატრუნული კურდღელი შენიშნა ერთმა კარაველმა, მეორეს იდაყვი გაჰკრა და ჩუმად უთხრა - აი, აქ არის... ჩქარა გატენე... - განზე კი იყურებოდა, მაგრამ უცებ, იქვე, მწვანე კაცი წამოხტა და გაიქცა. მონადირეებმა თოფის გატენაც ვერ მოასწრეს, რაც, უსათუოდ, დიდ გაკვირვებასთან იყო დაკავშირებული. ხომ არა გცივა?

- არა.

- სხვებმა რომ გაიგეს ეს ამბავი, ამაყად გადახედეს ერთმანეთს: „ზოგი მამაკაციც სულელია...“ იმ ორს სახელი გაუტყდა, რადგან მთელი ერთი კვირა არავის უნახავს ბალახისფერი კაცი... ერთ მშვენიერ დღეს კი, დიდ დღესასწაულზე, როცა კარაველებმა ნაირფრად შეიღებეს სხეული და, შუაღამისას კოცონის პირას ცეკვა და ყვირილი ატეხეს, მათი ყურადღება მიიქცია ერთმა მწვანედ შეღებილმა კაცმა, რომელიც უცნაური აღგზნებით ცეკვავდა და თავდაუზოგავად იგრიხებოდა. ყველა შეჩერდა და გაკვირვებულნი შესცქეროდნენ - არც ერთს არ ეცნაურა. ყველა გახევდა, მხოლოდ ის კაცი ცეკვავდა თვალდახუჭული და, უზომოდ გატაცებულმა მედოლემაც რაღაც იგრძნო იმის დანახვაზე და დაკვრა შეწყვიტა. დოლი მიჩუმდა თუ არა, იმ კაცმა ერთი კი მოავლო ყველას თვალი და უცებ გაიქცა. ყველა მამაკაცი იქ იყო, კოცონთან, ასე რომ, ვერავინ გაბედავდა იმის თქმას, რომ „ყველა კარაველი სულელია...“ ბრაზისაგან ვერაფერი ამოღერღეს, დიდმა კარაველმა კი სიმწრით მხარზე იკბინა. იმ ღამით სროლა არ შეწყვეტილა, ისე იყვნენ განრისხებულნი, რომ ერთმა ჭაში ჩაცალა შვიდი ტყვია და, აცახცახებული, ყოველ გასროლაზე იძახდა - „ორშაბათი, სამშაბათი, ოთხშაბათი...“ მეორეს რაღაც ფაჩუნი მოესმა, იქითკენ გახოხდა ცალხელაწეული - თოფი მიჰქონდა - და, კიდევ კარგი, რომ არ ისროლა - ძმა მიხოხავდა მისკენ. ხომ არ გადაიღო? - ხელისგული შეუშვირა წვიმას ალექსანდრომ.

- არა.

- მეორე დღეს კი დიდი კრება მოიწვიეს. რაც კი დოლი იყო, ყველა ერთად აგუგუნდა, ხალხი მაშინვე შეიკრიბა, დოლები მაინც კარგა ხანს გუგუნებდნენ, დიდი კარაველი ხალხის წინ, კასრზე იდგა, განრისხებულს, ჩანაცრისფერებული ძარღვი მოუჩანდა ყელსა და შუბლზე და მძიმედ სუნთქავდა. ყველანი გაცოფებულნი იყვნენ, თოფს მაგრად უჭერდნენ თითებს, მეორე ხელს კი მკერდზე იბაგუნებდნენ. მერე ორმა შიკრიკმა მოიყვანა ბრძენი კარაველი, რომელიც ჭკუითა და საზრიანობით იყო განთქმული და ხალხის წინ დააყენა.

ბრძენი კარაველი ხალხის წინაშე წარდგა და ისეთი რამ სიტყვა თქვა, თითქოს ყოველი მათგანისათვის სილა გაეწნას:

- ერთმა ბალახისფერმა კაცმა ასეთ დღეში ჩაგაგდოთ, ნეტავ, რა გეშველებოდათ, რომ მოსულიყო ორი ბალახისფერი კაცი?

დიდმა კარაველმა კბილები გაახრჭიალა და თქვა:

- სანამ არ მოვკლავ, ცოლს არ გავეკარები.

სუუულყველამ დაიჯერა მისი აღთქმა, მაგრამ დიდმა კარაველმა მაინცა ბრძანა კოშკის აგება; შიგ დაამწყვდიეს ქალი. ის ბალახისფერი კაცი კი ამ დროს ნაყოფს აგროვებდა ტყეში. კაკალი დაბერტყა და საიმედო ადგილას გადამალა. კარგად იცოდა, რაც მოელოდა, თუკი შენიშნავდნენ. ისიც იცოდა, ადრე თუ გვიან ნაღდად რომ მოკლავდნენ და მაინც არ მიდიოდა. ყველაფერზე მეტად წვიმისა ეშინოდა - დიდ ფუღუროში შეძვრებოდა ხოლმე და გახევდებოდა, წყვილად უელავდა თვალი. დარი თუ იყო, მთაზე ადიოდა და იქიდან დასცქეროდა ქალაქს. იგი უყურებდა კარაველთა ფუსფუსს დღესასწაულების დროს, აინტერესებდა, პირველი ვინ გამოვიდოდა სახლიდან გამთენიისას, საღამოობით ფანჯრებში მკრთალად მოციაგე სინათლეებს შესცქეროდა და ასე იწვა, გახევებული. მერე მთაზედაც ვეღარ ადიოდა: ერთმა მონადირემ შენიშნა და მყისვე დიდ კარაველთან გაიქცა - იმას ძალიან ეწყინებოდა, სხვას რომ მოეკლა ბალახისფერი კაცი. დიდი კარაველი შინ არ დახვდა, ამ დროს იგი ერთ ლამაზ ქვრივთან იჯდა და ბეწვის ქუდი თვალებზე ჰქონდა ჩამოფხატული, რომ არ ეცნოთ. ნელა წრუპავდა ფიალიდან ბადაგს, ქალი კი დაბალის ხმით უმღეროდა საყვარელ სიმღერას... მეორე დღეს კი, ნაშუადღევს, დიდი კარაველის მეთაურობით ყველა მონადირე ავიდა მთაზე და იმ ადგილს, სადაც წინადღით ბალახისფერი კაცი იწვა, ბრაზიანად დაახალეს უამრავი ტყვია. ის უცნაური კაცი კი იქვე, მაღალი ხის ტოტზე იდგა, მწვანე ფოთლებში შეყუჟული. კარაველებს იმედი მოეცათ, რომ შენიშნავდნენ მას, დღედაღამ ტყეში დადიოდნენ და ეძებდნენ. დიდ კარაველს ბრძენი დაჰყვებოდა და განზრახ იძახდა: აი, ხედავ, სადა ყოფილა?

- სად! - თოფიანი ხელი მაღლა აუხტებოდა ხოლმე დიდ კარაველს.

- არა, ისე ვიძახი... თუ ახლომახლოს იმალება, მაშინვე წამოხტება.

- აა.

და რამდენიმე დღის შემდეგ, როცა მოწყენილმა ბრძენმა გულგრილად თქვა: „აჰაა, ხედავ, სადა ყოფილა?“ - უცებ ხიდან ბალახისფერი კაცი ჩამოხტა. მუხლამდე დაფენილ ყვითელ ფოთლებში გარბოდა და მიზანში მშვენიერი ამოსაღები იყო. როგორ გგონია, დომენიკო, მოარტყამდნენ?

- რა ვიცი... მოარტყეს?

- კი, დიდმა კარაველმა კარგად იცოდა თავისი საქმე.

მერე ალექსანდრო დაფიქრდა, გაყუჩდა, მოიწყინა და უცებ ჰკითხა:

- აბა, თუ მიხვდები - ვინ იყო ის ბალახისფერი კაცი?

- რა ვიცი, - გაიკვირვა დომენიკომ, - საიდან უნდა ვიცოდე...

- როგორ თუ საიდან... - იწყინა ალექსანდრომ, - მაგას ვერ უნდა მიხვდე?

- არა, მაინც როგორ უნდა მივხვდე! - იწყინა დომენიკომაც და შეაცქერდა. ალექსანდრო ბრაზნარევი მუდარით უყურებდა, დომენიკოს კი ახლაღა მოესმა, როგორ ხმაურობდა ქოლგებზე წვიმა. მერე ალექსანდრომ გადაწყვიტა, აეხსნა:

- რაც გიამბე, მართალია, ზღაპარია, მაგრამ კარგად დაფიქრდი, განა შეიძლება არსებობდეს ნამდვილად ბალახისფერი კაცი... ა? ა?... სხეული უნდა შეე... შეეღე... შეეღება, არა? აბა, ახლა კარგად დაუკვირდი, ვის დასჭირდებოდა ქალაქში ასე მალულად შემოსვლა... ა? ჰა? - ერთხანს შეიცადა, - აბა, პირველ ასოს გეტყვი და მაშინაც თუ ვერ მიხვდები, სუულ დამეკარგება შენზე წარმოდგენა, - და საზეიმოდ გამოაცხადა - „პ!“

- პ? - დაფიქრდა დომენიკო, - პ...

- ჰო, - შეაცქერდა დაინტერესებული ალექსანდრო, - ეჰ, რაც არის, არის - „პა?“

- პა?.. პატარა?

- ფიი, შენ რა გითხარი... პატიოსანი კაცი იყო, ყმაწვილო, პატიოსანი, აიი, რომ გააგდეს, ის... ალუბლის ქალაქს ისევ თავისი ოხერი ქალაქი ერჩია...

- მართლა? მერე, როგორ უნდა მივმხვდარიყავი? - მხრები აიჩეჩა დომენიკომ და უცებ გაახსენდა, - თქვენ არა თქვით, ქალაქს სუუულ სხვა მხრიდან მიადგაო?

- ეს იმიტომ ვთქვი, ცოტათი რომ გაგძნელებოდა გამოცნობა, მაგრამ საერთოდ თუ ვერ გამოიცნობდი, არ მეგონა. ჰეე, რა კაი ბიჭი ხარ, - გამხიარულდა ალექსანდრო, - აბა, რომ მეთქვა, ის კაცი საიდანაც გავიდა, იქიდან შემოვიდა-მეთქი, ხო მაშინვე მიხვდებოდი?

- მერე რა...

- რა და, ზღაპარს ინტერესი დაეკარგებოდა.

- ეე, - ხელი აიქნია დომენიკომ, - ვითომ ეგეთი კარგი ზღაპარია?

- ეჰჰ, - ეწყინა ალექსანდროს, - რას იზამ... მე მაინც დარწმუნებული ვარ, რომ პატარა, სუულ პატარა სარგებლობა მაინც მოგიტანა ამ ზღაპარმა. გაიხსენებ როდესმე. ისე კი, სხვა ჩემს ადგილას გაბრაზდებოდა და თავს გაგანებებდა, მაგრამ მე მაინც მოკლედ დავამთავრებ - წვიმამ რომ წამოუშინა, იმ კაცს სულ ჩამოეცალა მწვანე საღებავი და ყველამ იცნო, საღამოს კი, დოლების გუგუნში, დიდ კარაველს თავისი ცოლი მიჰგვარეს - კოშკიდან გამოიყვანეს, ტახტრევანზე დასვეს და ციმციმ მოჰყავდათ. ყველას საზეიმო იერი დაჰკრავდა, ქმარს მონატრებული, თმაჩამოშლილი ქალი კი ლამაზად იჯდა ტახტრევანზე, ფეხებმოკეცილი, ხელები ქმრისაკენ გაეშვირა, დიდი კარაველი კი ამაყად ათვალიერებდა ყოველივეს და სიამოვნებისაგან ყვრიმალებს ათამაშებდა.

- გათავდა? - უგულოდ იკითხა დომენიკომ.

- ეეჰ, მართლა არა ხარ ღირსი, მაგრამ მაინც დავაბოლოვებ - იმ ადგილას, სადაც მწვანე კაცი მოკვდა, ფიჭვი ამოვიდა.

ალექსანდრო წამოდგა, შარვლის ტოტებიდან წყალი ჩამოიფერთხა და წასვლისას უთხრა:

- შენ ალბათ ისიც არ გაგახსენდა, ფიჭვი რომ მარადმწვანეა.

ზამთრის თამაშები

ლამაზ-ქალაქში დაკეტილი ფანჯრებიდანაც ხშირად მოისმოდა სიცილი, მაგრამ სწორედ იმ ღრუბლებჩამოწოლილ საღამოს რატომღაც ყველა გაღიზიანდა. თავ-თავიანთ სახლებში ისხდნენ, არავინ წასულა სტუმრად. ვახშამსაც აღარ ჰქონდა გემო, წრიალებდნენ. იმ საღამოთი ვინსენტე პირველად შეუწყრა ცოლს, და ანტონიოს ცრემლნარევი მზერა რომ იგრძნო, მაგიდაზე ცერით უხილავი ჭიანჭველა მიასრისა თითქოს. მეზობელ სახლში კი დიდი ხნის ცოლ-ქმარი უფრო თამამად ჯაჯღანებდა - კაცმა განჯინა გამოაღო და რაღაც რომ გადმოვარდა, მაშინვე ცოლს დაეტაკა: „რაა, ქალო, ამ ოხერ სახლში ყველაფერი უნდა ცვიოდეს?..“ „საჭიროა ალბათ...“ - განრისხებული ზელდა ცომს ქალი. „რაა საჭირო...“ „რაც მანდ აწყვია. მშვენივრად ხედავ...“ „რომ არ ეტევა! ათასი ნაგავი...“ „მეორე იყიდე, არავინ გიშლის...“ „რითი ვიყიდო!! რითი ვიყიდო, მე თქვენი...“. ტულიოსაც კი აღარ უნდოდა სმა, იქით არტურო უბღვერდა ცოლ-შვილს: „ჰმ, ერთი გროშიც არ გიშოვნიათ... რა გენაღვლებათ რა - დაგიღიათ პირი...“ კონჩეტინამ ფიალა მიიტანა პირთან და მამიდა არიადნამ მაშინვე დააყვედრა: „არ გამიგია ასე მოწყურება...“. სხვაგან კი კაცი ასე ცხარობდა: „რამდენს ტირის ეს ბავშვი, რა ხდება ბოლოს და ბოლოს!“ „ყველა ასეა...“ „სულ ასე ღნავილი მაინც არ გამიგია...“ „ყველა ასეა. შენც ასე იყავი...“ „რა იცი შენ! რა იცი-მეთქი, მიცნობდი თუ რა! მაშინ მიცნობდი? - და დააყოლა, - შენი გაცნობის დღე და საათი...“. დარბაისელი მარტოხელა სენიორ ჯულიო თითებს ნერვიულად იკაკუნებდა მკერდზე და დუილიოს, როგორიც იყო, ერთხელაც არ გახსენებია თავისი საყვარელი „წყაროდან ჭიქას ნუ წამოიღებ...“ და, გინდაც გახსენებოდა, მერე, პირიქით, ასე გაიფიქრებდა: „მივამტვრევ, დავფშვნი...“. ცილიო როზინას (აი, სწორედ იმას, ჭალაში რომ იყო) გინდაც შეხვედროდა, ალბათ, თვალს აარიდებდა და ედმონდოსაც კი შედარებით სწრაფად გადაჰქონდა მზერა კედლიდან კედელზე. ფარნების სუსტი შუქიც აღიზიანებდათ, იმ საღამოთი ყველანი ადრე დაწვნენ, პატარა ხანს ვერ დაიძინეს, მხარი იცვალეს, წრიალებდნენ, და მერე, რომ გაყუჩდნენ, ვინმეს რომ შეეჭყიტა ლამაზ-ქალაქის გახევებულ სახლებში, განცვიფრდებოდა - ყოველ მოსახლეს პირქვე ეძინა!

ღამის დარაჯი კი, ლეპოლდინო, პირველ თოვლზე მიაბიჯებდა. და როგორც იქნა, ნაშუაღამევს, ნამდვილი თოვლიც მოვიდა, ქვაფენილთა სითბოს მომრევი, რბილად ბრჭყვიალებდა ფარნის შუქზე. ჯანსაღი ჰაერით სუნთქავდა მხრებაწურული, მოკუნტული ღამის დარაჯი. თოვლი, ისეთი თეთრი, აბზინებული იქვე, მის ფერხთით. თოვლი, სიბნელეში ლურჯი, ლურჯი და იქაც, ძალიან შორს, თითქოს მუქი და სპეტაკნარევი, მაინც სპეტაკი, და ირგვლივ - ბარდნა... აჰ, როგორ თოვდა ლამაზ-ქალაქში, მსუბუქად იდო სახურავებზე, თეთრად აჩენდა აქა-იქ ხეებს, პეშვზე ლოყა ედოთ ლამაზ-ქალაქელებს, ეძინათ. ერთადერთი ლეპოლდინო დაიძურწებოდა მიმოხვეულ ქუჩებში, ჰაერი იყო ისეთი ლაღი, ისეთი კრიალა, ვეღარ იძახდა იმ თავის სიტყვებს: „ღა-ამის...“. იმ კაცის სახლიდანაც კი არ ისმოდა საკრავის ხმა, სულად ფრინველი რომ ჰყავდა, სადღაც შეძურწულიყვნენ თოვაში ჩიტები, მძიმედ, მსუბუქად, უხვად ბარდნიდა. სიჩუმე იდგა პირველი თოვლის და მხოლოდ ერთგან, მკრთალად განათებული ფანჯრიდან გამოსულ შუქზე თითქოს ოდნავ შრიალებდნენ ნათელი, გადიდებული ფიფქები... თოვდა! თოვდა, პირმოკუმული დაიარებოდა ლეპოლდინო, უცხო სიმართლე ფარფატებდა ირგვლივ, პირველი თოვლის თეთრი სიმართლე და ლეპოლდინომ, ღამის მატყუარამ, საათს დროულად დახედა და მაინც კრინტი არ დასცდენია. ეჰ, კარგი იყო, და მაინც ჰქონდა თოვლს მისი სევდა, ფიფქებით შეკოწიწებული, თეთრი, უთქმელი... მარტოკა იყო ლეპოლდინო მორთულ ქალაქში და ფარანი დაუშვა. თავის ნაფეხურს, იმ ფაფუკ თოვლში ღონივრად ჩაჭედილს, ოდნავ ნაცრისფერს, დააცქერდა და, რომ გაიმართა, მხრებიც გაშალა. ეულად დააბიჯებდა სილამაზეში, და გაამაყდა. თავი გადასწია, სახეზე ათოვდა. მხნედ, თამამად დაიარებოდა გათენებამდე, ყოველივე თეთრად გამჟღავნდა, და თითქოს ალაგ-ალაგ დაბზარული ბინდის გასაფანტავად, ლეპოლდინომ ფარანი მოისროლა, ხელები გაშალა, ღრმად შეისუნთქა ლაღი ჰაერი და თვალდახუჭულმა, უცებ იყვირა: „ააგერ, გათენდა და... თოვლი მოვიდაა!“

უცნაურ შვებას გრძნობდნენ ბუნდოვანი, თეთრი სიზმრებიდან თავდაღწეული ლამაზ-ქალაქელები: თვალს ახელდნენ და მაშინვე ფანჯრისკენ გაურბოდათ მზერა - უცხო სინათლე იდგა ოთახში, ფეხშიშველნი მიდიოდნენ ფანჯარასთან პერანგისამარა ქალები და თოვლის დანახვაზე თითქოს უმკვრივდებოდათ გამჭირვალე პერანგებიდან გამომზირალი მადლიანი ნაკვთები - თოვლი მოსულა! უცებ, ერთბაშად იღვიძებდნენ და ლამაზ-ქალაქში ათასგან თეთრად ფეთქდებოდა გაოცებულ თვალებში თოვლი, მაგრად შეფუთვნილი, თოთო ბავშვებიც მიჰყავდათ დედებს ფანჯარასთან და ისინიც თვალდაჭყეტილნი შესცქეროდნენ უცნობ სითეთრეს და გაოცებისაგან პატარა თითებს აღარ ლოღნიდნენ - ზოგი ახლაღა ხედავდა პირველ თოვლს, ზოგიც, ვინ იცის, მერამდენედ და ყველას უხაროდა... აჩქარებულნი საუზმობდნენ და ქუჩაში გარბოდნენ, ბევრს ლუკმაც არ ჩასვლია პირში, ისე გამოვიდა ლამაზ-ქალაქში, ვიღაცას მოხვდა ვინსენტეს ხელით ნასროლი გუნდა, მამიდა არიადნამაც კი ვადაზე ადრე გაიღვიძა - გაკვირვებულმა, ვადაზე ადრე დააფახულა სქლად შეღებილი წამწამები და ნეტარებით თქვა: „აჰ, ბრრ...“ ისევ, კვლავ თოვდა! დღის სინათლეზე ხალისიანად ეშვებოდნენ დიდი, დაჩვრეტილი, მსუბუქი ფიფქები და ისეთი ლაღი, ისე თამამი გუნდაობა გაიმართა! დარბაისელ სენიორ ჯულიოსაც ზედ კინკრიხოში მოხვდა გუნდა და წოწოლა ქუდი გადაუვარდა. მაგრამ ჯულიოს არა სწყენია, ცილიო მოხდენილად სტყორცნიდა პაწია გუნდებს მხოლოდ ლამაზებს, ანტონიოსთვის ერთი იყო ყველა და ჯუზეპემაც, გახარებულმა, მთელი პეშვი თოვლი იტუცა პირში. ციგებით მოსრიალებდნენ ლოყებაწითლებული ბავშვები, და საეჭვო დაღმართთან მდგარმა მამიდა არიადნამ ნაზად ითხოვა: „გეთაყვათ, დუილიო, მომაშველეთ რაა, მკლავი...“ მაგრამ დუილიო თავად წაიქცა, თოვაში გაწკრიალდა კონჩეტინას ლაღი სიცილი, იღიმებოდა ედმონდოც, ერთთავად ჩაფიქრებული და შეწუხებული, „გამიკეთეთ, რა, გუნდა, ხელები გამეყინა,“ იხვეწებოდა ვიღაც ქალი და ალექსანდრო გახარებული შესცქეროდა ბედნიერ, სახეგაბრწყინებულ ლამაზ-ქალაქელებს, და მხოლოდ კუმეომ, ბრიყვმა, მოუშხამა გუნება - იმან ქვა ჩადო გუნდაში და მთელის ძალღონით ესროლა როზინას. და, კიდევ კარგი, ააცდინა და გაბრაზებულმა დინომაც მაშინვე ისე აუწია ყური, კუმეოს სახე მოეღრიცა და წვრილი ხმით პატიება ითხოვა.

გორაკებისკენ გაემართნენ, მაღალ ფიჭვებზე სქლად იდო თოვლი, დიდიან-პატარიანად, ციგებით ეშვებოდნენ, და ისე ბედნიერად, ისე ძალუმად გაისმოდა აყირავებულთა სიცილი... დინო მოქროდა თვალმოჭუტული, ერთიანად აწურული, ყველაფრისადმი მზადმყოფი, გზადაგზა მოხერხებულად იცდენდა გუნდებს, თოკგამობმული ციგებით დაასეირნებდნენ ჯერ ფეხაუდგმელ ბავშვებს, მომცრო ხეებს აჯანჯღარებდნენ და თოვლს აყრიდნენ ერთმანეთს თავზე, იმ თეთრი ბედნიერებით პირთამდე ბედნიერნი, და მხოლოდ სასეირნოდ გამოყვანილი უგო, თხუთმეტი წლის გიჟი, სიძულვილით შესცქეროდა ყველას და ხმადაბლა ბუტბუტებდა: „წითელი სისხლი... წითელი, თოვლზე...“ მაგრამ მისი ხმა არც გაუგიათ, ჟრიამულობდნენ... და დომენიკოს დანახვაზე უგო მაშინვე აიძურწა და ფეხაკრეფით გაიპარა შინ, დომენიკო კი მოდიოდა, გაბრუებული იმ წმინდა ჰაერით, მის სოფელში რომ იცოდა და, ლურჯ მოსასხამში გახვეული, თხელი, მაღალი, უცხო ქალაქში პირველ თოვლზე მიაბიჯებდა. „შეხეთ, შეხედეთ, რა ლამაზად ეშვებიან ფიფქები, - იძახდა დუილიო, - განა საცოდაობა არ არის, სილამაზის მუზეუმში რომ არ იმყოფებიან ისინი? - და დააყოლა, - წყაროდან ჭიქას ნუ წამოიღებ!“ „ამან რომ არ ჩაგვამწაროს...“ - აიმრიზა ალექსანდრო, ნორჩი ჯანჯაკომო კი, აწითლებული, სადღაც მღელვარედ იყურებოდა და იქითკენვე იყურებოდა ცილიო, მსუნაგი, აკრეფილი. ტერეზა მოდიოდა.

ის მოდიოდა ლაღი, თამამი, და რაღაც სიცელქე აშკარად ჩაეხვია გულში - მწვანე თვალები ისე უბზინავდა. დათოვლილ გორაკზე ადიოდა ტერეზა, ოდნავ წინგადახრილი, ცალი ხელით დოინჯი შემოეყარა, მეორეს კი ლამაზად არწევდა ყოველი მოხდენილი ნაბიჯისთანავე. გრძელი ქურქი ეცვა, დიდი, მამისეული ტლანქი ჩექმები და მაინც ისე მოხდენილად, ისეთი რწევით ამოდიოდა... სქელი თავსაფარი მაგრად გაენასკვა ყელზე, ტუჩებმოკუმული, ღიმილს ძლივსძლივობით იკავებდა და პაწია ფოსო ჯიუტად აჩნდა მხოლოდ ცალ, სუსხით ნაზად შეფერილ ლოყაზე, თხელი, ფაქიზი ნესტოები სიცივეში თითქოს უთრთოდა.

ტერეზა ამოდიოდა გორაკზე, ტერეზა, თავით-ფეხამდე ქალი, ლაღი, თავნება და ქალურობით მაინც ტანსაცმლიანად გაჟღენთილი, უცნაური, ახირებული მოძრაობები თითქოს აშიშვლებდნენ გაოგნებული მამაკაცების თვალში და უუ, როგორ სძულდათ სუყველაფერი, რაც კი ტერეზას იმ სუსხიან დილით ეცვა. ქალი ამოდიოდა თოვლში, ახალგაზრდა, ბედნიერი ქვრივი, და არაფრისა დარდი არა ჰქონდა, მოაბიჯებდა. ის გორაკი რომ ამოიარა, შედგა, უნებურად წრე შემოარტყეს, ტერეზამ კი თავსაფარი შეიხსნა, ქურქი მოიღეღა, ჩექმიანი ფეხი ღონივრად დაჰკრა თოვლზე და ხელი შემართა. გაოცებულნი უმზერდნენ, ტერეზამ კი ფეხები აათამაშა თოვლზე, შეჩერდა და... თეძოზე დაირტყა ხელი. მერე შებრუნდა, მხარი ლოყამდე აზიდა, ხელები განზე გაშალა, ფეხის წვერებზე აიწია და, უეცრად მკერდზე ხელებმიხუტებული, ადგილზე გაქვავდა. და სანამ გაოცებილი ლამაზ-ქალაქელები დაჭყეტილ თვალებს დაახამხამებდნენ, ტერეზა ოდნავ, მსუბუქად შეხტა და ყველანი ერთად მიხვდნენ - ცეკვავდა ქალი. ტერეზა ცეკვავდა პირველ თოვლზე, მხოლოდ მისთვის გასაგები ბედნიერებით ბედნიერი, ტერეზა ცეკვავდა რომელიღაც უცნობ, სახელდახელოდ გამოგონილ ცეკვას, გრძელი თმა უფრიალებდა, უცახცახებდა მხრები, ერთიანადაც ცახცახებდა და გამწარებული იღიმებოდა ცეკვისას თვალდახუჭული ქალი და ირგვლივ - თოვდა... დიდი ჩექმებით ტკეპნიდა თოვლს აცეკვებული ქალი - ტერეზა და ის არნახული ხელების ქნევა სხვას თუ სასაცილოს გახდიდა, ტერეზას უცნაური, ყოვლის მომრევი სისასტიკით ამშვენებდა, ქალი ცეკვავდა მათ თვალწინ, წრეში, გამაღიზიანებელი, ჩასაქოლი და მაინც თითს ვინ დააკარებდა - ყველას უყვარდა, და სძულდათ კიდეც - ცეკვისას ისე უცნაურად ამაღლებული და მიუწვდომელი, ის კი შეჩერდა, ოდნავ უკან გადაიხარა, მოქანცულმა, მარცხენა ხელი თითქოს ძლივს ასწია, გრძელი, მოქნილი, წვეტიანი თითები დომენიკოსკენ გაიშვირა და იმისთვის ზედაც არ შეუხედავს, სიჩუმეში ხალხს იმ თავისი ლამაზი, დაბალი ხმით ასე უთხრა:

ეს ბიჭი მომწონს...

ნაშუადღევს კი, ქალაქის განაპირას, დიდი შეჯიბრი გაიმართა.

ჯერ იყო და, თოკის გადაზიდვა მოაგონდათ, მშვენიერიაო, შესძახეს, მაგრამ თოკი ჯიბეზე არავის ჰქონდა. ხათრიანმა ანტონიომ მაშინვე ითავა თოკის მოტანა, სიძის გამამხნევებელი ღიმილიც გულს მოეფინა და თავქუდმოგლეჯილი დაეშვა სახლისაკენ. ისე იყო მონდომებული, დაღმართში ორჯერ ჩაკოტრიალდა, ვინსენტეს ხათრით შეუმჩნევლად, საყელოში ჩაიცინეს. სანამ მობრუნდებოდა, განაწილდნენ - ყოველ გუნდში სამ-სამი კაცი შედიოდა. იყო ერთკაციანი გუნდიც - ეს ჯუზეპე გახლდათ, ვეება, ღონიერი. სანამ თოკს მოიტანდნენ, ერთი სული ჰქონდათ, აღარ იცოდნენ, რითი გაერთოთ თავი, ცილიო ფრთხილად მისრიალებდა ციგით და ქალიშვილების დასანახად აქაოდა ქარი მაწუხებსო, ეშხიან თვალებს აჟუჟუნებდა. კუმეომ თავის საყვარელ გასართობს მიმართა - ვიღაცას წვივზე ხელი სტაცა და ძაღლივით შეჰყეფა, შემხტარი ქალის დანახვაზე ძალიან გამოუკეთდა გუნება, მაგრამ, დინომ ამისათვის პანღური რომ ამოარტყა, დიდად არ ესიამოვნა - ადამიანი იყო ისიც. წამდაუწუმ იცინოდა ტულიო, თავს უკან გადაიგდებდა და გემრიელად ხარხარებდა, დაფიქრებული ედმონდო კი თოვლს ვეღარ აცილებდა თვალს, „იცი რა, სილვია?! - წასჩურჩულა კონჩეტინამ დობილს, - მე ერთი ბიჭი მიყვარს...“ „რას ამბობ, მართლა? - შეიცხადა სილვიამ და ერთმანეთს საჩქაროდ აკოცეს, ლაპარაკი მაშინვე რომ გაეგრძელებინათ, - ვინა, ტულიო? მხიარულია, ლაღი...“ „არა, არა, ტულიო, არა...“

ამასობაში მხიარული შეძახილები გაისმა, რადგან გორაკზე ქშენით ამომავალი, გახვითქული ანტონიო დაინახეს, მაგრამ იმან ჩაქუჩი და ლურსმნები მოიტანა, თოკის ნაცვლად - შეშლოდა ყმაწვილს. ფუუიო, თქვეს. გამწარებული ვინსენტე მზად იყო, შუაზე გაეგლიჯა ცოლისძმა, რომელიც იქვე, ორიოდ ნაბიჯზე, საცოდავად იდგა, ტულიომ კისკისი ატეხა, მტრისას - ერთიანად გადაფიჩინდა, ედმონდო კი თანაგრძნობით შეჰყურებდა გაწითლებულ, დარცხვენილ ანტონიოს, ვისთანაც მეგობრობა ახლაც კი, ახლაც, გულით უნდოდა. „ააა, მივხვდი, - თითი დაუქნია სილვიამ დობილს - სერვილიო, არა? საზრიანია, მოხერხებული...“, „აჰ, არა, არა, იმას რა შემაყვარებს, - ხელი გაასავსავა კონჩეტინამ, - იმას ხომ კამორელებთან აქვს საქმე...“, „ააბა... - დაფიქრდა სილვია და აფორიაქდა, - ცილიო ხომ არ?“, „აარა, არა... შენ შეგეცილები?“ და ერთმანეთს ისევ აკოცეს, ანტონიომ კი ისევ ჩაიარა აღმართი, თავჩაქინდრული მიაბიჯებდა და ახლა აღარავის ეპარებოდა ეჭვი, თოკს რომ მოიტანდა და, მართლაც, ანტონიომ ბოლოს და ბოლოს, შეასრულა დავალება, ოღონდ მეორე ცდაზე - თოკი მოიტანა და ერთ ბოლოს ტულიო, აღელვებული დომენიკო და ცილიო დაეჯაჯგურნენ, მეორეს კი - მხოლოდ ჯუზეპე და მაინც სამივე გადმოიზიდა. ტაში ატყდა, მტრედები აუშვეს თოვაში, „ეს ბიჭი ხომ არა, ჩამოსული, დომენიკო?“ „არა, ეგ არა, ცოტათი გლეხია.“ „ფერმკრთალი როა?“ „დიდი ამბავი...“ მერე ვინსენტემ აიღო თოკი, იმას წელზე მოეხვია მოყვარული ცოლისძმა - ანტონიო და ანტონიოს კი ამხანაგთმაძიებელი - ედმონდო მაგრად ჩაეხუტა, ხოლო ჯუზეპემ დაიქშინა, ერთი კი მოქაჩა და სამივენი მის ფეხებთან გაგორდნენ. ახლა შედარებით მცირე ტაში გაისმა, რადგან ჯუზეპეს ძალღონისა შეშურდათ, ხოლო როცა ჯუზეპემ ოთხი კაცი - მიქელე, დინო, დარბაისელი სენიორ ჯულიო და დუილიო, როგორიც იყო, - გადმოიზიდა, კრინტი არავის დასცდენია და ჯიბიდანაც არ ამოუღიათ ხელები. ახლად წაქცეულები სწრაფად წამოდგნენ, თოვლზე კი დარჩნენ მანამდე წაქცეული ანტონიო და იმას ჩახუტებული ედმონდო, მაგრად მიჰკვროდა უწყინარ მღებავს ამხანაგთმაძიებელი, წამოდგომას არ ანებებდა და ხან ერთ, ხან მეორე ყურში, მწველად ჩასჩურჩულებდა: „ვიამხანაგოთ, რა, ვიამხანაგოთ, რაა...“ ყველას დაეკარგა თოკის გადაზიდვის ხალისი, ჯუზეპე კი, დიდთავა, მკერდგანიერი, მხარბეჭიანი, ძალუმად ისუნთქავდა ჰაერს. „ჯუზეპე ხომ არა? მძლავრია, წარმოსადეგი...“ „გაგიჟდი, სილვია? - შეიცხადა კონჩეტინამ, - მაგ კამეჩს რა შემაყვარებდა... მართლა მკითხე, თუ?“ „არა, რას ამბობ... და დინო ხომ არა? მოხერხებულია, ცქვიტი...“ „აბა, რას ამბობ, სილვია, - უსაყვედურა კონჩეტინამ, - ჩემზე დაბალი მამაკაცი როგორ შემიყვარდებოდა?“

მერე იყო და, დიდი ციგაობა გამართეს. შარვლიანი ქალიშვილებიც უშიშრად მისრიალებდნენ ქვევით, მაგრამ წონა არა ყოფნიდათ და მათი ციგა ნელინელ ეშვებოდა დაღმართში, იქაც ჯუზეპემ აჯობა ყველას - მძიმე იყო და თორმეტ დათვლაში ჩასრიალდა, სხვები კი თხუთმეტ, ოც დათვლასაც კი უნდებოდნენ. დამთვლელს კი, აბა, ვინ არ დაუჯერებდა - დუილიო გახლდათ. ვინსენტემ და ედმონდოსაგან თავდაღწეულმა ანტონიომ საერთოდ ვერ ჩააღწიეს დაბლა, რადგან იმ გრძელ ციგას დაეჯახნენ, სამი მხიარული ქალიშვილი რომ იჯდა - იმათ ციგის მართვა არ იცოდნენ და ვერ ჩამოეცალნენ, ციგები აყირავდა. ერთმანეთში გადაიხლართნენ გოგო-ბიჭები, კისერზე, თავდაყირა მდგარ ვინსენტეს ღილი ააწყდა, თბილი ყელსაბურიც მოეღეღა და ამ არეულობაში ვინსენტემ ისარგებლა და ვისაც მისწვდა, გარკვეულ აღგილას ძალიან უბწკინა, მაგრამ, ბედი არ გინდა? - ყველანი რომ წამოდგნენ, მხიარული ქალიშვილები არხეინად იბერტყავდნენ თოვლს, და მაინცდამაინც ანტონიო გამწარებული ისვამდა ხელისგულს ერთ ადგილას, - და მხიარულ ქალიშვილებს ეჭვით შესცქეროდა.

„არ გამაგიჟო, კონჩეტინა, - შიშით შეაცქერდა სილვია, - ვინსენტე? ის ხომ ცოლშვილიანია...“ „აჰ, არა, არა, რას ამბობ, ცოლშვილიანია...“ „ჰო, მეც არ გამიკვირდა?! - გაუკვირდა სილვიას, - ის ხომ ცოლშვილიანია... და ანტონიო?“ „გაგიჟდი, სილვია? ეს როგორ იფიქრე, მე და... ის ბოთე? ასე მიყურებ?...“ „არა, არა, რას ამბობ, არა...“ - წამოიძახა სილვიამ და ერთმანეთს აკოცეს.

მერე იყო და, ლამაზ-ქალაქელი ჭაბუკები სირბილში გაეჯიბრნენ ერთმანეთს, პირველობა აქაც ჯუზეპეს დარჩა - უზარმაზარი, მძლავრი ნახტომებით მიიჭრა დათქმულ ხესთან, სამგზის გამარჯვებული, გაამაყებული, ზემოდან დასცქეროდა ყველას და, დინო რომ მოხვდა თვალში, გახსენებამ ყბა აუხურა - როგორ გაუბედა! მთვრალი იყო მაშინ, თორემ, ეს ცეროდენა... დაფეხვილი!.. განრისხებული, სულ თვალებითა ჭამდა, აუარა, ჩაუარა. გაცეცხლებულმა, ის თავისი რკინის იდაყვიც გაჰკრა, დააზანზარა, ჯერ მედიდურად შეაცქერდა, მერე - დაცინვით, ზიზღით, დინომ კი არხეინად უთხრა:

- რა იყო, ძიაჯან, რას იბღვირები...

- არაა შენი საქმე, შენს თავს მიხედე შე... - მიუგო ჯუზეპემ და დააყოლა, - ლაწირაკი.

- ბოდიში მოიხადეთ, სენიორ, - თავაზიანად ურჩია დინომ, - დრო კიდევა გაქვთ.

- რაო? ბოდიშს მოგცემ მე შენ...

და მოუქნია, მაგრამ დინომ აიცდინა და...

ჯერ შუბლზე დაადეს თოვლი, მერე კი, გაშხლართულს, მრავლად დააყარეს თავსა და ყელზე. ძლივს წამოსვეს და, უგონოს, თავჩაქინდრულს, კისერშიაც კი ჩაუგდეს ორიოდე მოზრდილი გუნდა, მაგრამ აჰ, არა, არა, აპაპაპაპა - ჯუზეპეს სიცოცხლის ნასახიც არ ეტყობოდა. შუბლი რომ გაუგრილეს, მერე მაგრად დაუზილეს საფეთქლები... ვერაფერმა უშველა და ბოლოს არტურო მოვიდა, შეშინებულმა წრე გაარღვია, თქვა: „ეს გამოაფხიზლებს“, და სილა რომ გაულაწუნა, ჯუზეპემ მართლაც გაახილა თვალი და არტუროს საპასუხო სილა მკვირცხლად ხეთქა, რის შემდგომადაც მომსულიერებლები არტუროზე გადავიდნენ, ხოლო შორიდან ნორჩი ჯანჯაკომო შეძახილით „მამილო, მარჩენალო, მაამი“, გამოქანდა და ხალხის გარღვევას ლამობდა. მამიდა არიადნა კი ოდნავადაც არ შეწუხებულა არტუროს ბედით, და თუ სასურველი ლამაზ-ქალაქელის მზერას დაიჭერდა, ანიშნებდა - შენ - თითს მიაშვერდა, ჩემთან - იგივე თითს მკერდზე მსუბუქად იკაკუნებდა, ორ საათზე მოდი - ორ თითს აჩვენებდა, მიუხედავად იმისა, უკვე სამი საათი რომ იყო. მამიდა არიადნამ მშვენივრად იცოდა დრო და ისიც, რაღა თქმა უნდა, იცოდა, ლამაზ-ქალაქში უზრდელობად რომ ითვლებოდა მასპინძლის ოჯახში დაუგვიანებლად მისვლა. ასე, ოთხიდან ხუთამდე მოვიდოდნენ, ალბათ, სტუმრები და მამიდა არიადნაც მანამდე მშვიდად, არხეინად გაშლიდა სუფრას, ხოლო არტუროს ისევ საკუთარმა მეუღლემ უშველა, ეულალიამ - არავითარი თოვლი და დაზელა, - არტუროს ჯიბეში ქურდივით ჩაუცურა თითები, იმანაც წამსვე თვალები დააჭყიტა და ჯიბეზე იტაცა ხელი, - გადარჩა კაცი.

***

ქალი, ტერეზა... საწოლზე პირქვე იწვა დომენიკო. საბანი მაგრად ჩაებღუჯა, ბალიშს ჩაჰკვროდა, ქალი, ტერეზა - როგორი რხევით დადიოდა, როგორ დაჰქონდა მაღალი მკერდი... ოდნავ გვერდზე გადახრილი თავი, მაღალი ქალის რაღაცნაირად საოცრად მშრალი, ძალიან მშრალი თმა, ქარში რომ ფრიალებდა... ყელი, მაღალი, ყელი, ქათქათა, ყელი - დაჭიმული და გამოძერწილი ყვრიმალის ძვალი, ისეთი ნაზი, ისე მკაფიო... და, ეშმაკურად დოინჯშემოყრილს, გაღიმებისას - პაწია ფოსო, მხოლოდ ცალ ლოყაზე... დიდი, ლამაზი, ფართო კბილები, გაღიმებისას - ჭიშკარი თეთრი... მისი ტუჩები, დასკდომამდე სავსე, დაბერილი, მისი ტუჩები - მზაკვარი და მომლოდინე, მისი ქვედა ტუჩი, გამობურცული და თამამი, გამომწვევი, წებოწასმული თითქოს - ტერეზას ბაგე... და ნაზი, ნაზი ლავიწის ძვალი, ოდნავ, სულ ოდნავ გამოხაზული და ზევით, იქვე, განივი ორმო - წყარო დასაწაფებელი, ტერეზა, ქალი... და ხელი, ხელი, მოქნილი ხელი, გველივით მკლავი, და გრძელი, წვრილი, მუქარითა და სინაზით სავსე მისი თითები - ხუთი განსხვავებულად მოშიებული, ლამაზი მახრჩობელა, და თხელი ქალის მუქარით დატენილი მკერდი - მისკენ უნდობლად დამიზნებული... ქალის ხმა - ნაზი, დაბალი, ლბილი, ალუბლის გემო, თაფლის სურნელი ტერეზას ხმაში, ეჰ, ფიჭა, ფიჭა... მისი თვალები, ხან მოალერსე, თბილი და ამო, ხანაც - უნდობლად აკვესებული, ქალი, ტერეზა...

მისი სახლისკენ მიდიოდა დომენიკო.

- ზუსტად, დროულად ნათქვამი ჭკვიანი სიტყვა შემდგომი ამაღლების საფუძველია, - განაგრძო დუილიომ, - ჩემი უბრალო-ქმედით სიტყვები და აგრეთვე... დიდი მადლობა, ქალბატონო არიადნა, სიამოვნებით გიახლებით, რადგან კომბოსტო მრავალი წლით შეგვინარჩუნებს გონებრივ სიმხნევესა და ფიზიკურ სრულყოფილებას. იმას ვამბობდი, - უბრალო - ქმედით სიტყვებს ძალუძთ დადებითი როლი გაითამაშონ ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

- ვასკოსაც ძლიერ მოსწონდა კომბოსტო, - მოიწყინა მამიდა არიადნამ, - თქვენც გადაიღეთ, სენიორ ჯულიო.

- კარგია, კარგი.

„წიწაკა არ სჯობს?“ გაიფიქრა ცილიომ და ფანჯარასთან მდგარ როზინას (აი, იმას, ჭალაში რომ იყო), მრავალმნიშვნელოვნად გადახედა.

- მართლა კარგი კი მართლა ისაა, რომ ადგილი აქვს მაღალი დისციპლინისა და ურთიერთმომთხოვნელობის წრფელ ატმოსფეროს, - განაგრძო იმან, - აი, მაგალითად, დღეს ჩვენს წრეშია ალექსანდრო, კაცი, რომელიც თავშეუკავებლობითა და დაუფიქრებლობითაა სახელგავარდნილი, მაგრამ რომელსაც მაინც ფაქიზი გული ჰქონია ხანდახან - სწორედ ამას და სხვას რას უნდა ნიშნავდეს ის მშვენიერი სათამაშო-საჩუქარი, რომელიც მან დღეს ჩვენს მარადუბერებელ ქალბატონ არიადნას მოუტანა საკუთარი ხელით და ხელიდან ხელში გადასცა? რა მშვენივრად რეკს...

- თუ რეკავს? - იკითხა ალექსანდრომ.

- მაგას არა აქვს მნიშვნელობა, ისედაც ხომ მიხვდით. რა საჭიროა ზედმეტი ხმოვანი, თუკი ისედაც მივხვდებით, არა? ჰა, ალექსანდრო?

- სწრიხრ, - დაეთანხმა ის.

- რაო...

- სწორი ხართ-მეთქი.

- ო, რა თქმა უნდა... ყოველთვის შეიძლება სიმართლის მყარად დადგენა, სიმართლე - საზღვარივითაა.

- ყოველთვის? მუდამ?

- რაღა თქმა უნდა.

- რაღაც რომ გითხრათ, უკან არ დაიხევთ?

- არასგზით, არა.

- აი, ვთქვათ... როდესაც ორი ადამიანი ჩხუბობს, ერთი ქერა, მეორე კი შავგვრემანი, რომელია დამნაშავე? - და უცებ ალექსანდრომ ისე დაიყვირა: „ჰოპ!!!“ - შემკრთალ სენიორ ჯულიოს სასმისიც კი გაუვარდა ხელიდან, გალიაში შეიფრთხიალა მამიდა არიადნას ხუთივე იადონმა, და ალექსანდრომ თავაზიანად დააყოლა, - ბოდიში, მაგრამ, იაფფასიანი ეფექტი ყურადღების დედაა. მაშ, რომელია დამნაშავე?

- ორივე კაცია? მამაკაცი... მოჩხუბარი? - თქვა დუილიომ, ძლიერ შეშინებული იყო.

- დია-ახ!

- ის შავგვრემანი... ძალიან შავია?

- შავტუხა, კუპრი...

- მაშ, შავგვრემანი, რაღა თქმა უნდა.

- რატომ?

ტერეზას სახლთან არავინ იყო. მაღალ აივანს, დახშულ ფანჯარას, მწვანე ფარდას აჰყურებდა დომენიკო. სახლს ფეხაკრეფით შემოუარა - მარტივი ქურდი...

- იმიტომ.

- იმიტომ - რატომ? რატომ იმიტომ?

- იმიტომ, რომ შავი - შავია, ქერა კი - თეთრი.

- აჰ, რა კარგად თქვით, - ტაში შემოჰკრა კონჩეტინამ და სილვიას გადაულაპარაკა, - ის, მე ვინც მომწონს, ქერაა; თეთრი...

- ქერაა, ქერა?

- მთლად კი არა, მაგრამ მოყავისფრო თმა აქვს, ისეთი კარგი, ისე ჯაგარა...

- ქერა რა - აუცილებლად კარგია? - გაოცდა ალექსანდრო...

- შავთან - რა თქმა უნდა... და თანაც, ყველაფერსა და ყოველივეში არის რამ კარგი, თუკი გულისყურით ფხიზლად იქნება და ჩემი უბრალო სიტყვები კიდევ უფრო შთამბეჭდავსა და ადვილმისაწვდომს ხდიან რთულ ფსიქოლოგიურ ამბავს.

- იფ, იფ, რა მარტივად თქვა? - თავი გაიქნია ალექსანდრომ. - ისე კი, რომ იცოდე, ორივე დამნაშავეა, ოჰ, შე პატარა, აჰ, შე პატარა, ჩემო ყურცქვიტა...

ქალი არ ჩანდა. ნამდვილი ქალი... გრძელ, ვიწრო სარკმელს მისჩერებოდა დომენიკო, ურჩად, ჯიუტი ჩურჩულით იხვეწებოდა: „გააღე, მოდი...“ ხანდახან ისეც ეჩვენებოდა, თითქოს განზე იწეოდა მძიმე მწვანე ფარდა, მაგრამ არა, არა, ეჩვენებოდა... კვლავ ჩურჩულებდა, „გააღე, მოდი...“ გამწარებულმა ძირს დაიხედა - თოვლზე იდგა... პირველ თოვლზე იდგა და დაიხარა, გაოფლილი თითებით დასწვდა, ესიამოვნა, შუბლზე მიიდო... ისევ აიღო პეშვით თოვლი, დააგუნდავა... თოვლს დააცქერდა, გუნდის წაგრძელება სცადა, ჩაეფშვნა ხელში... მერე შეასწორ-შემოასწორა, ცერით ავლებდა კვალს და პაწია გუნდა დაადო, გვერდებზედაც შეასწორა რაღაც - აჰ, არა, არა, არად ვარგოდა ეს თოვლის ოღროჩოღრო ქალი... ცივი იყო და ერთნაირად თეთრი, უშუქო, სითბო არ ჰქონდა... რაღაც გაახსენდა, დაიხარა ისევ...

- მე ყურცქვიტა არა ვარ, თუ შეიძლებოდეს! - განრისხდა დუილიო, - განა მარტო საქციელს, არამედ სიტყვებსაც შერჩევა უნდა!

- კარგით, კა-არგით, დუილიო, მოფერებით გითხარ, კარგი, კარგი, ტკბილო, საყვარელო, მშობლიურო, კეთილო, ყურუმსაღო, გონიერო, მოყვარულ-დადებითო...

- ვინაა შენი ყურუმსაღი! ამას ვერ ხედავთ. - წამოხტა დუილიო, - მე!.. მე... წყაროდან ჭიქას ნუ წამოიღებთ, სადაა ჩემი მოსასხამი!

- კარგი რა, დუილიო, ცხრა სიტყვაში რვა მოსაფერებელი გითხარი და ერთი ყურუმსაღი უცაბედად გამომერია, რაღა იმ სიტყვას ჩააცივდი...

- დამშვიდდით, დუილიო, ყურადღებას ნუ მიაქცევთ... ხომ იცით, და...

- ვინაა მაგის ყურუმსაღი!

- კარგით რა, დუილიო, დამშვიდდით, დამშვიდდით, ძალიან გთხოვთ, - სთხოვა ალექსანდრომ, - რვა ქერა სიტყვაში ერთი შავგვრემანი უცაბედად გამომერია, შევცდი, რა მოხდა...

- შეცდა, რა იყო, აპატიეთ, სენიორ დუილიო, მაგან ისეთი კარგი საჩუქარი მომიტანა, აპატიეთ, აპატიეთ, კეთილო. - დაუყვავა მამიდა არიადნამ და ფიქრებში წავიდა, - ეჰ, ეგ კი არა, ვასკოც ცდებოდა ხანდახან... საღამოობით...

- ჩემი ოცნების ჭაბუკი კი არასდროს არ ცდება, - წასჩურჩულა კონჩეტინამ სილვიას, დობილს, - რადგან ის - უშუალოა.

თოვლი გაქექა დომენიკომ, ჩაცუცქული, შემცივნებული თითებით რაღაცას ეძებდა... მაჯამდე ჩაყო თოვლში ხელი, მაინც ვერ ჩასწვდა, სახელო დაიკაპიწა და მერე, როგორც იქნა, რაღაც ცივსა და მაგარს მიაგნო - ღრმად იყო თოვლში... თითებით მოფხოჭნა, თითები იტკინა... ქამარი შეიხსნა და ვერცხლის დიდი ბალთით ამოჭრა ცოტაოდენი მიწა, ისევ მოჩიჩქნა, კიდევ და კიდევ... ნელა წამოდგა, გაიმართა, მიწა ჰქონდა ხელთ... მაგრამ მაგარი იყო და ის თოვლის უსწორმასწორო პატარა ქალი ხელისგულში მიწასთან ერთად მოიმწყვდია, დაადნო, იმით დაასველა მიწა... რუხი წვეთები დაეცა თოვლზე, მიწა კი დალბა, ატალახდა, და მის პეშვებში გამომწყვდეული, თითქოს შეთბა კიდეც...

- მაპატიეთ, სენიორ დუილიო, მაგრამ ის უნდა მეთქვა, რომ... აიი, სწორედ ის, რომ... დიახ, აი, თქვენ, მაგალითად, ყოველთვის იმას ამბობთ, თუ როგორი უნდა იყოს კარგი მამაკაცი, ხოლო, რაც შეეხება კარგ ქალს, ქალი როგორი უნდა იყოს, ამას არ ამბობთ...

- ხედავთ, ეს რა თქვა? - თქვა დუილიომ და მიმოიხედა, - არა, თქვენ ხედავთ, ეს რა თქვა? და განა მე არ გიამბეთ იმ შესანიშნავად უმწიკვლო ქალის ნაღვლიანი ისტორია, რომელიც ქმრის კეთილდღეობისა გამო იგივე ქმარს დიდსულოვნად გაეყარა?

- აჰ, მახსოვს, მახსოვს, როგორ არ მახსოვს, - ხელები მკერდზე მიიკრა მამიდა არიადნამ, - მხოლოდ ქალს შეუძლია გაიღოს ამდაგვარი რამ მსხვერპლი...

- ის ხომ ტყუილი იყო, ნუ გეწყინებათ, მაგრამ, სენიორ დუილიო...

- როგორ თუ ტყუილი. - განრისხდა დუილიო, - ვინაა შენი მატყუარა! სადაა ჩემი...

- კარგი, კარგი, დამშვიდდი, - სთხოვა ალექსანდრომ, - დამშვიდდი და გვიამბე, რა უნდა ჰქონდეს ქალს კარგი.

- ქალს? - ოდნავ ჩაფიქრდა დუილიო და მაშინვე წარმოთქვა: - ქალს სამი რამ უნდა ჰქონდეს კარგი - ხასიათი, ტან-ფეხი და სახე.

- რაღა ახლა მოგინდა სიმარტივე, - ეწყინა ალექსანდროს, - თუმცაღა, სწორი კია...

ერთი პეშვი ტალახი ეპყრა ხელთ, თოვლით გაჟღენთილი, დარბილებული, თბილი... ხელში მოსრისა, ტალახიანი თითებით დააგუნდავა, ჯერ სხეული გამოძერწა, სასაცილო და ამაზრზენი, სქელი ფეხები გამოუკვეთა, მხრები გადაუგლისა, ორი პაწია ბორცვი ამოუზნიქა, მიწის ქალს ძერწავდა დომენიკო... სავსე თეძოები დაუმრგვალა, ფრთხილად მიაბა ორი მახინჯი ხელი, პაწია თავი დაადო, შეასწორა, როგორც შეეძლო, შეალამაზა და სამი თითით - ცერით, საჩვენებლითა და შუათითით, ფრთხილად აიყვანა პეშვიდან, ფრთხილად ასწია, შეაცქერდა... ეს მცირე მიწის უსწორ-მასწორო ქალიც კი რაღაც სანუკვარი იყო და, ქალი ნამდვილი, ქალი, ტერეზა...

- ეგრე თუა, უფრო მარტივად უნდა გეთქვათ.

- როგორ მაინც?

- როგორ და: ხასიათი და გარეგნობა. თუმცა „ტან-ფეხი“ გარეგნობაზე მოკლე სიტყვაა... ასოების მხრივ... - აღიარა ალექსანდრომ, - მაინც არ ვარგა... უი, ჰო, სახე რომ დამავიწყდა?

- მაშინ, თქვენ სცადეთ... აი, ხედავთ, თქვენობით რომ ველაპარაკები?

- მე ვცადო? - გაეხარდა ალექსანდროს, - ვცადო, როგორი უნდა იყოს ქალი?

- სცადეთ, ჩვენ გისმენთ...

- ნამდვილ ქალს... - დაფიქრებული იღიმებოდა ალექსანდრო, - ნამდვილ ქალს... მისი გამოჩენიდან დავიწყებ, კარგი... ნამდვილი ქალი ფეხაკრეფით უნდა დაიარებოდეს... ოღონდ უნებურად.

- ფეხაკრეფით?

- კი. როგორც დევნილი... ან, მდევარი.

მიწის ქალით ხელში, ისევ იმ სარკმელს აჰყურებდა და იხვეწებოდა, „გააღე, მოდი...“ თვალს არ აცილებდა მწვანე ფარდას, ისევ ჩურჩულით იხვეწებოდა, მაგრამ აქ მხარზე მსუბუქად დაუკაკუნეს. შეტრიალდა და, ელდანაცემმა, მუჭში დამალა ის მიწის ქალი, ისე ღონივრად ჩაბღუჯა, ტალახმა თითებშუა იპოვნა გზა და წვრილად გამოიბურცა - ტერეზა იდგა მის წინ, ტერეზა, ქალი. ოღონდ ამჯერად არ იღიმებოდა, თავი ოდნავ გადაეხარა, და დაკვირვებით, თვალმოჭუტული შესცქეროდა.

საღამოვდებოდა.

- და როცა მოვა, - ძაან ხმადაბლა თქვა ალექსანდრომ, - როდესაც მოვა, და შემოგხედავს, რაღაცას მაშინვე უნდა მიგახვედროს - დუმილის დროსაც, მუდამ რაღაცას უნდა ამბობდეს ნამდვილი ქალი.

- ეს როგორ... - გაუკვირდა დუილიოს.

- ზურგიდანაც რომ აათვალიერო, მაინც უნდა მიხვდე - მხარი, კისერი, ნამდვილი ქალის წელი, ხელები, მუდამ ამბობენ...

- რას ამბობენ...

- არ იცი ის შენ... და თუ პირისპირ დგას და გიყურებს, მაშინ... ო, მაშინ...

საღამოვდებოდა და მუქი მწვანე თვალებით მშვიდად შეჰყურებდა. წამალი ეკავა ხელთ - ისიც მუქი მწვანე, თვალებისფერი... და უცებ აუჩქარებლად, მსუბუქად და ფეხაკრეფით, გაქვავებულ დომენიკოს ირგვლივ შემოუარა, თვალს არ აცილებდა. ისევ პირისპირ დაუდგა, ჩაფიქრებული და გამართული, მერე კი ღრმად, ძალიან ღრმად ჩახედა თვალებში და, ოდნავ შემკრთალი, სახლისკენ გაემართა. სამი პატარა საფეხური აიარა, სახელურს ჩასჭიდა ხელი და, სანამ კარს შეაღებდა, ერთიც მოხედა... მაგრამ სხვაგვარად, სულ სხვანაირად. შეშინებული, მაინც შეყოლას სთხოვდა... შეშინებული - ეს წუთიც დადგა.

- თვალებით ყველაფრის თქმა უნდა შეეძლოს, დუილიო, კეთილმოუბარო სენიორ... ყველაფერს მიგანიშნებს, და, რაც მთავარია, უნდიხარ შენ, თუ არა...

და სულ, სულმთლად ღია დატოვა კარი. იქითაც კიბე იყო, ოღონდ მაღალი, ვიწრო, ბნელოდა... ხელი აიშვირა, ანთებული ფარანი ჩამოიღო, მაღლა ასწია, მეორე ხელით კი, წამლიანი ხელის ნეკით, გრძელი კაბა მუხლთან ჩაბღუჯა და ცოტათი ასწია - მაღალ საფეხურებზე ოდნავ გვერდულად, დაძაბული ადიოდა ქალი, ტერეზა, მაღლა ადიოდა ხელფარნიანი ქალი და შავ, მუქ ტალღად მისდევდა ყოველ საფეხურზე რბილად დატეხილი გრძელი მოსასხამი, მკრთალ სინათლეზე, კედელზედაც ყველაფერი იდუმალებით მეორდებოდა, და მისი ჩრდილიც მოხდენილი იყო, დარწეული და აცახცახებული. ქალის შეშინებული ღიმილი გაახსენდა უცებ დომენიკოს და სამ საფეხურზე ერთბაშად ახტა. კიბეს ახედა - მობრუნებული ქალი, ტერეზა, უყურებდა კი, მაგრამ სახე არ უჩანდა. გაოგნებული შედგა დომენიკო, აღარ იცოდა, აეარა ეს მძიმე, ძნელი საფეხურები, თუ გაბრუნებულიყო, და მაღლა მდგარი ქალიც წამსვე მიუხვდა, ფარანი სახესთან მიიტანა, გაინათა და დომენიკომ მაშინვე დაინახა მისი ღიმილი, სულ გამოცვლილი, ახლებური, ავაზაკური... ტერეზამ სწრაფად აიარა დარჩენილი ორი საფეხური და ფარანი კიბის თავში დადგა. რბილ საფეხურებს აუყვა, დომენიკო, იმ სიბნელეში ჩაყურყუმალავებული, განათებული, ზედაპირისკენ ამოტივტივდა. ცალი ხელი დაავლო ფარანს, მეორეში კი ისევ ის გასრესილი მიწის ქალი ეჭირა, და ოთახი მოათვალიერა, ნესტოებდაბერილი ყნოსავდა ჰაერს. გრილი, დაბალი ოთახის შორეულ კუთხეში შავად მოჩანდა ქალი, ტერეზა...

- სახის ჩრდილები, - თქვა ალექსანდრომ, - ყველაფერსა აქვს თავისი ჩრდილი, - შუბლს, თმას, ცხვირს, ტუჩებს...

და თუმცა გამართული იდგა, თვალები ძირს დაეხარა, წამწამთა ჩრდილი გადაჰკვროდა მწვანე თვალებზე, ფარანი ქალის სახესთან მიეტანა დომენიკოს, და, მზერადახრილს, გაფაციცებული შესცქეროდა... მაგრამ ტერეზამ თვალებში შეხედა და მერე მის მიღმა გადაიტანა თამამი მზერა... დომენიკომაც მიიხედა და უცნობი ნივთები დაინახა - სკამი, მაგიდა, სკივრი, საწოლი... რაღაც თოჯინა, მაღალ თაროზე... ჭიქა და თუნგი, ტაფა, კოკურა... ნაცნობი ნივთები დაინახა და გათამამდა უცებ ტერეზა, დომენიკო კი, უცხო, სტუმარი, დაბნეული იდგა... მაგრამ ხელთ მიწის ქალი ეპყრა, უკვე გამთბარი, გაოფლილ თითებში ისევ ტალახად აზელილი და რომ მოიცილა, იატაკზე ყრუდ რომ დააგდო, მაშინვე თამამად მიუბრუნდა ქალს, თითქოს რაღაც კუთვნილ სანაცვლოს მოითხოვდა მიწის ქალის ნაცვლად და ეს ნამდვილი ქალიც მაშინვე თვალნათლივ გატყდა - მოიბუზა და თვალები დახუჭა, და მერე მაინც გაიმართა, თვალდახუჭული. გამართული იდგა და ელოდა... დომენიკომაც საჩვენებელი თითი და ცერი მწარედ გაუხახუნა ერთმანეთს, ამ ორად-ორი თითის წვერიდან ტალახი საჩქაროდ მოიცილა და თავიდან გადახადა შავი თავსაბური... მერე მოსასხამს დასწვდა იმ ორი თითით და სკივრზე მიაგდო... კაბაში იდგა ქალი, ტერეზა... ახლა რაღა ექნა, აღარ იცოდა, თვალდახუჭული უცდიდა ქალი... და მერე თავი მკვეთრად შეარხია და მაღლა აწოწილი ვარცხნილობა რაღაცნაირად ნელა, ძალიან მძიმედ ჩამოეშალა - კუპრი დაცურდა თითქოს თეთრ ყელზე, და თითქოს შვიდივე ნაზ სიმს დინჯად ჩამოაყოლეს ცერი - ისე თანდათან ჩამოიშალა... კაბაში იდგა. რა, რაღა ექნა, აღარ იცოდა, ფარანი ისევ მაღლა ასწია, და გაპობილი ოდნავ ტუჩები კი, მომლოდინე რომ დაინახა, ყველაფერს მიხვდა... ქალმაც ოდნავ გადახარა თავი, თვალდახუჭული, იდგა, იცდიდა და წყალს დაეწაფა ყმაწვილი მგზავრი, უცხო, დომენიკო... ხელფარნიანი, სვამდა და სვამდა. და სიბრძნეს ჰგავდა ქალის ტუჩები, რაც უფრო სვამდა, უფრო იცოდა, უფრო ხვდებოდა, წამით მოსცილდა და იქვე, ლურსმანზე ჩამოჰკიდა აკვიატებული ფარანი, მერე ხელების მოხვევა მოუნდა, მაგრამ გაახსენდა, ტალახი რომ ეცხო და გაზნექილი მაჯები მიადო მხრებზე, მიიზიდა და სვამდა, კვლავ სვამდა... უძრავად იდგა თვალდახუჭული ქალი, ოღონდ თავი გადაეგდო უკან და დომენიკომ ის წყაროც დაინახა, ლავიწის ზემოთ, ოდნავ ჩაღრმავებული, ამოუშრობი, დასაწაფებელი... იმასაც სვამდა და ტალახიანი თითებით ტერეზას ზურგზე ფრთხილად ეძებდა ღილებს, საკინძეს, ისევ თვალდახუჭულმა ქალმა კი მწარე სიამით გაიღიმა, ნაზად, მსუბუქად მოიცილა, ზურგს უკან - ლამაზად ისე! - წაიღო ხელები, რაღაცას მისწვდა, რაღაცა გახსნა, მერე მკლავები სახელოებიდან სხეულისკენ ჩაიძვრინა, მოღელილ საყელოში გაჭირვებით ამოყო, მაღლა ასწია თეთრი, შიშველი ხელები, სახე აღარ უჩანდა, კაბა ჰქონდა თავზე ხელებაწეული, ცოტა ხანს ასე იდგა, იდგა, ფიქრობდა და, საბოლოოდ რომ გადაწყვიტა, ერთი კი ლაღად, ჯიუტად შეიფრთხიალა და იქვე, მის ფერხთით მკრთალ წრედ დაეცა ლამაზი კაბა. ახლაღა გაახილა თვალები და სწორი, მაღალი, ქათქათა ფეხი წრიდან გადმოდგა, თავი უკან გადააგდო და, ხელებგაშლილი, დომენიკოსკენ წამოვიდა...

- ქალი საჭიროების შემთხვევაში უნდა იყოს თავაზიანად მოსაუბრე და საინტერესო მსმენელი, - აღნიშნა დუილიომ, - და, რა თქმა უნდა, სასარგებლო კერძებსაც ამაღლებული შექების ღირსად უნდა ამზადებდეს.

- არა, ეს მაინც რა უბედური გამოთქმა იყო, - თქვა ალექსანდრომ, - ტან-ფეხი...

საწოლზე იჯდა ტერეზა, ქალი, წელამდე ზეწარაფარებული. წელსქვემოთ კი მოქნილი თითებით ჯერ თეძოებიდან მოიცილა რაღაც თხელი ზღუდე, ზურგმორკალულმა, სიავემდე ნაზი ხახუნით მკვრივ გზას გააყოლა თლილ ტერფებამდე, ორიოდ ტალღა დაეტყო ზეწარს, მერე გაიმართა, ხელები ზურგს უკან წაიღო, ფარნის სუსტ შუქზე გლუვად უბზინავდა მხრები და მკერდიდანაც უცებ შემოიხსნა ერთმანეთს მოკლედ გადაბმული ორი თბილი ბუდე...

- თქვენ ბრძანეთ უკეთ, თუ შეგიძლიათ... ჩვენ მოსმენაც კი შეგვიძლია მოთმენით, დიახ, უკიდურესი აუცილებლობის გამონაკლის შემთხვევებში.

- ეს ერთადერთია, როცა ვიბნევი, - თქვა ალექსანდრომ, - არ შემიძლია...

- რატომ? - დაინტერესდა მამიდა არიადნა.

- რატომ და, - ალექსანდროს ნაცვლად უპასუხა დუილიომ, - მას არ ძალუძს სიტყვით მოიაროს ქალის კარგი სხეულის ღირსშესანიშნავი ადგილები.

- არა, არა, მაგიტომ არა...

- აბა, რატომ?

- რატომ და ვიბნევი, - თავიდან რომელს მივადგე, რომელი ერთი...

და მართლაც, მართლაც, რომელი ერთი... ვიღას ახსოვდა ტალახიანი თითები - იმათი იყო მხრები, ხელები, წელი და ზურგი, და მკერდი, მკერდი... მაგრამ ორად-ორი ხელი ჰქონდა, მხოლოდ ორი და აღარ იცოდა, რას მოჰფერებოდა - რომელი ერთი... და, კიდევ კარგი, ტუჩებიც ჰქონდა, და მკერდზე კოცნამ ის საიდუმლოც მყისვე ასწავლა - ყველაზე დიდი, ყველაზე მარტივი და მთელმა სხეულმა ბედნიერ თითებს აყოლა ისურვა - შორს მოისროლა თავისი დიდბალთიანი, ფართო ქამარი, ლურჯი მოსასხამი... ახლა ყოველივე ერთმანეთს გრძნობდა, და მაინც, მაინც, რომელი ერთი... რბილი მუცელი და დაჭიმული ყელი, ტუჩები - მუდამ მომლოდინე, წელზე მორკალული ტალახიანი ხელი და ამოზნექილი ქალი, ტერეზა, ნამდვილი ქალი, და მისი ოდნავ შორეული ნეკნების თითებში ყოფნა, ყმაწვილი მგზავრის, დომენიკოს შიშველი სხეულის ყველაზე ბედნიერი ნაწილი - თითები და მერე უცებ მთელი სხეული, ყოველი ნამცეცი, თითებზე საზარლად უფრო ბედნიერი გახდა - მიწა კი არა, თავად სხეული, სხეული იძრა და თანაც სადღაც დაკარგვას ჰგავდა... რომ მიიკარგა, ერთი მსუბუქად ამოიოხრა, შვების ოხვრასა ჰგავდა და მომჩვარულმა, უცხო ღრუბელში პირქვე გაწოლილმა, სახე მოუთვალიერა და, ბედნიერმა, მადლობის ნიშნად ლოყაზე აკოცა, რა უცნაურად უმზერდა ქალი. ისევ უყვარდა! ისევ და ისევ სვამდა და სვამდა, რა გამოლევდა ამ ქალის წყაროთ - რომელი ერთი...

- აი, ვთქვათ, - თქვა ალექსანდრომ, - თუნდაც... აი, ვთქვათ...

დაწაფებული, მკერდზე ჰკოცნიდა. და რაღაც გემო, ისე ნაცნობი... თავი აიღო, დააცქერდა - ეს მიწა იყო, ქალის სხეულზე ტალახად მიკრული, და მიწის გემომ ერთხანს რომ შეაკრთო, მერე, რაღაც უცნაურს ბუნდოვნად მიმხვდარი, ქალის სხეულზე მიწას ლოკავდა და თვალდახუჭული ტერეზაც თითქოს მიუხვდა, რომ ეს ყველაფერი, სუყველაფერი - „რომელი ერთი“ - სულ მიწა იყო, მიწა და მიწა, დროებით მკერდად, თეძოდ ქცეული - რომელი ერთი... დროებით სხეულს, მაგრამ რა სხეულს - ამჟამად ლამაზს, ახლა - გაფურჩქვნილს, მიწიანი გემოთი ტუჩზე, დახარბებული ჰკოცნიდა მგზავრი...

- აი, თუნდაც ხელისგული, - თქვა ალექსანდრომ.

- რაო? - გაიკვირვა მამიდა არიადნამ და მალულად დაიხედა.

- თქვით, ჩვენ მოგისმენთ, - თქვა დუილიომ, - ოღონდ არა თქვათ მტკნარი სიცრუე.

- ჰო, ხელისგული, - დაფიქრებულმა გაიმეორა ალექსანდრომ, - ნამდვილი ქალის ხელი აიღეთ, ვიწრო ხელისგულს დახედეთ და ნაზ, მშრალ ხაზებს დიდხნას უცქირეთ... მერე ფრთხილად ჩამოაყოლეთ სამი თითი და თვალებში შეხედეთ - მაშინვე მიხვდებით, ნამდვილი ქალი თუა... ანდა, საკუთარი ხელისგული დაადეთ და მაშინვე რაღაცას იგრძნობთ - რაღაც შორეულს, რაღაც ბუნდოვანს, ყოველთვის გეტყვით ქალის ხელისგული... და თუ უყვარხართ, თუ უყვარხართ, მაშინ მხარზედაც, ჩაცმულსაც კი რომ დაგადოს ის ნაზი ხელი...

- დიდი ამბავი... - თქვა დუილიომ.

გულაღმა იწვა დაპურებული, დაღლილი მგზავრი. და ბედნიერი ისევ სხეულის მთელ სიგრძეზე გრძნობდა მხართეძოზე გაწოლილ, მჭიდროდ მიტმასნილ ნამდვილ ქალს, ხელისგულით რომ ეფერებოდა შუბლზე, თვალებზე და ყურში გაფაციცებული ეჩურჩულებოდა: „არ დაიძინო, ჯერ არ დაიძინო, მოგწონვარ, არა? არ დაიძინო, კარგი ვყოფილვარ? მარტო აღარ ხარ ლამაზ-ქალაქში... საბრალო ბიჭი, სულ მარტო იყო, ხომ, ხომ მოგწონვარ...“

- ხელისგული, ხელისგული, - გაბრაზდა დუილიო, - დიდი ამბავი...

- ეჰ... - ხელი ჩაიქნია ალექსანდრომ.

- ვასკომ სრულებითაც არ იცოდა ხელისგული-ბრელისგული, მაგრამ ჭეშმარიტი მამაკაცი იყო, - განაცხადა მამიდა არიადნამ. აქ კი ალექსანდრომ ვეღარ მოითმინა და თქვა:

- მაინც რა იყო ეს ვასკო, თქვენისთანა მრავლისმნახველი დედაკაცი რომ გადარია.

ხოლო აქ მამიდა არიადნამ თქვა:

- წყალი.

მგზავრს, დომენიკოს, მკლავზე ეძინა. რა მკლავზე მერე...

ასე დაიწყო ლამაზ-ქალაქში ზამთრის თამაშები. რაღა თქმა უნდა, მხოლოდ გაზაფხულამდე გაგრძელდებოდა ეს, რადგან გაზაფხულს თავისი თამაშები ჰქონდა, ჟრიალით სავსე. შუადღისას თუ გამოჩნდებოდნენ გაყინულ აუზთან ქალაქელები, თავაზიანად მოიკითხავდნენ ერთურთს, ყლაპავდნენ ჰაერს, ზამთრისას, ჯანმრთელს, დასეირნობდნენ; ანტონიოს სახელოსნოში კი მრავალგან გიზგიზებდა ცეცხლი, - დიდ ქვაბებში ტანსაცმელს ღებავდა უწყინარი ოსტატი, ვინსენტეს ცოლისძმა. თავად ვინსენტე კი ხან ალერსით ეპყრობოდა მშვენიერ ჯულიას, ხანაც კი ძლიერ უწმაწურად - ყოველივე იმაზე იყო დამოკიდებული, საყელო შებნეული ჰქონდა თუ არა; ხშირად კი არტუროს დუქანში, ძმაბიჭებთან ქეიფობდა და იმათთან ერთად რამდენჯერმე იყო თვით სერვილიოც, დუილიოს ერთადერთი ვაჟი, ვისაც კამორელებთან რაღაც საქმე ჰქონდა და მხოლოდ ზამთრობით ბრუნდებოდა ლამაზ-ქალაქში. სუფრასთან ხშირად იჯდა სულ გამოცვლილი ფერმკრთალი უცხო, დომენიკო, ფულიანი და ახლა გაცილებით ხშირად იღიმებოდა, მხიარულობდა კიდეც, მაგრამ შემთვრალებს ქალაქის განაპირას, გლახა ქალებთან არ მიჰყვებოდა - სოფლური რიდი... დარბაისლურად, როგორც შეჰფეროდათ, დასეირნობდნენ თეთრ, მიმოხვეულ ქუჩებში ორი ღრმად პატივცემული მოქალაქე - ჯულიო და დუილიო, ყველას თავაზიანად უკრავდნენ თავს, ლამაზ-ქალაქში გიჟად წოდებული ალექსანდროს გარდა, რომელიც დუილიოს დანახვისთანავე აუცილებლად შესძახებდა: „ოო, დუილიოს სალამი, ხელში - კალამი: ძვირფასი აზრები შთამომავლობას რომ არ დაეკარგოს“. და შემცბარ დუილიოს დინჯად ამშვიდებდა დარბაისელი სენიორ ჯულიო - „ხომ იცით, არანორმალურია...“ კოხტა, ცქრიალა კონჩეტინა კი, შეყვარებული, დადარდიანებული იჯდა ფანჯარასთან, ხანდახან ვითომ გაიცინებდა, გაცილებით ხშირად კი უადგილოდ ტიროდა - როგორ არ მიუდგნენ, მაგრამ ვერაფრით გაიგეს, თუ ვინ იყო სახელგანთქმული კარრასკოების ერთადერთი გასათხოვარი ნაზი ასულის ეგრეთწოდებული გულის ჭაბუკი. ყველას თავისი საქმე ჰქონდა, სპილენძის თასებს უკაკუნებდა მიქელე, ლაპარაკისას თბილ წინდებს ქსოვდნენ ერთიმეორესთან სტუმრად მისული ქალები; ამზადებდნენ ბრჭყვიალა ფოლაქებს, ბალთებს, ტყავის ფეხსაცმელს ჰკერავდნენ და მაგიდებს, სკამებს, სკივრებს ყურადღებით აჭედებდნენ ლურსმანს, თავისთვის მუშაობდნენ ლამაზ-ქალაქელი თერძები, დურგლები და მეწაღეები; ფართო, უზარმაზარ ქუდებზე აბრეშუმისა და ატლასის ფერად ყვავილებს ამაგრებდნენ ხელმარჯვე ქალები. ღიმილით ამზადებდა თავის კოპწია სათამაშოებს გიჟად წოდებული ოსტატიც - ალექსანდრო, ხალიჩებს ქსოვდნენ, მინის ჭურჭელს ბერავდნენ, თიხის ფერადი დოქები ამოჰყავდათ... და ყველაფერი მიჰქონდათ ახლო სოფლებიდან კვირაობით ჩამოსულ გლეხებს, ლამაზ-ქალაქში კოპწია ნივთების სანაცვლოდ საჭმელ-სასმელი რომ ჩამოჰქონდათ.

არ მუშაობდნენ მხოლოდ შეძლებული ოჯახის შვილები, ასეთები კი ბევრნი არ იყვნენ - ცილიო, ედმონდო, ტულიო, ვინსენტე, სამიოდ სხვა კიდევ... რიგიან გასამრჯელოს იღებდა ჯუზეპეც, რომელსაც ახირებული დიასახლისების თხოვნით მძიმე ავეჯი წამდაუწუმ ერთი ოთახიდან მეორეში გაჰქონდა. იყო ღატაკი უსაქმურიც - კუმეო, მაგალითად, რომელიც წვეულებებზე დაუპატიჟებელი სტუმრობით ირჩენდა თავს, იმ ნეტარ დღეს ხომ ერთი კვირის საჭმელ-სანოვაგით ამოიყორავდა მუცელს, მეორე დღეს კი სუფრიდან შეუმჩნევლად წამოღებული ქათმის ბარკალი, ანუ როგორც თვითონ მოფერებით ეძახდა - „ქათმის წიხლი“, ანდა ხბოს ცივი ხორცი დაანაყრებდა. უსუფთაოსა და უზრდელს, მთელი ქალაქი ერიდებოდა, ხანდახან პანღურს თუ ამოარტყამდნენ მისი ბრიყვული ხუმრობით გულმოსული ამპარტავანი ბიჭები. მაგრამ კუმეოს ცოტაოდენი ფული ყოველთვის ეგულებოდა ჯიბეში - ლამაზ-ქალაქელთა მრჩეველი, დუილიო ტკბილი საუბრით ხშირად შეარიგებდა ხოლმე წაჩხუბებულ ცოლ-ქმარს, ან და-ძმას, დედა-შვილს და, რადგან ქედმაღალი დუილიო ხელიდან ხელში გასამრჯელოს არაფრის დიდებით არ აიღებდა, კუმეოს გაატანდნენ ხოლმე ჰონორარს მადლიერი ლამაზ-ქალაქელები და აშმორებულ მოციქულს სულგრძელი დუილიო რამდენიმე გროშს ამაყად მიუთვლიდა ხოლმე. საღამოობით უფრო მკაფიოდ მოისმოდა იმ უკბილო კაცის დახშული ფანჯრიდან საუცხოო დაკვრა, ყოველთვის იდგა მის ფანჯარასთან რამდენიმე გრძნობებაშლილი ლამაზ-ქალაქელი, ოღონდ ვერ არჩევდნენ, რომელი უკრავდა, მამა თუ შვილი. იმ უკბილო კაცს თურმე ქალიშვილიც ჰყავდა, სახელად ანა-მარია, და ისიც მამაზე არანაკლებ უკრავდა თურმე. და თუ ცისფერი ფანჯარა დუმდა, ყველამ იცოდა, რომ სამსიმიან, მარტივ საკრავს სოფლელებისათვის მისაყიდად ამზადებდა უკბილო კაცი - იმასაც სჭირდებოდა საარსებო ფული - ლამაზ-ქალაქში ვის ეყოფოდა მხოლოდ მუსიკა... იმ რამდენიმე ყმაწვილის გარდა , მაგრამ ისინი სულ ვერ უკრავდნენ.

საღამოობით ტერეზას სარკმელს ასცქეროდა დომენიკო, მაგრამ დათქმული ფარანი ჯერ არ ბჟუტავდა და უქმად დაყიალობდა ლამაზ-ქალაქში, მიმოდიოდნენ გვიანი მგზავრები, ბინდდებოდა და აგერ, შემცივნებული ლეპოლდინოც მორიდებით დაიყვირებდა - „სა-აღ-ამოს რვა საათია და ყველაფერი რიგზეაა...“ ქალის სახლთან დაწრიალებდა დომენიკო... და ის ფარანი, დათქმული შუქი... მაღალი კიბე და მაშინვე ზამთრის გრძელი, ვრცელი ღამის თამაშები... საღამოობით დიდ, თბილი წყლით სავსე კასრში იჯდა ხოლმე ქალი, ტერეზა. დასაპნული მხრები უბზინავდა, ახალდაბანილი, ჯერ კიდევ სველი თმა მაღლა ჰქონდა ხან ნაცრისფერი, ხან ვარდისფერი და ხანაც - ლურჯი თავსაფრით აკრული, მკლავებს იბანდა, ეშმაკური ღიმილით შესცქეროდა სიცივიდან შემოსულ, შიშველი ქალის დანახვაზე დაბნეულ ყმაწვილს და რომ გაიღიმებდა, ცალ ლოყაზე უჩნდებოდა პაწია ფოსო - „ჰა, როგორა ხარ, როგორ, დომენიკო?“ „კარგად“. „ჰეე, - იცინოდა ქალი და იმ თავის ყელზე თითებს ისვამდა, - მაშ, კარგად, არა?“ „კარგად, - ამბობდა დომენიკო და უილაჯოდ იღიმებოდა, - გაჩერდი, თორემ...“, „გაწყენინეთ რამე, დომენიკო?“ შეიცხადებდა ტერეზა, თვალთმაქცი. „არა“. „მართლა გიყვარვარ?“ მაშინვე თავს მორჩილაღ დაიქნევდა დომენიკო - მართლა უყვარდა. „საბრალო ბიჭი - თითქოს გული აუჩუყდებოდა ტერეზას, ვინ გაუგებდა, ხუმრობდა თუ არა, მით უმეტეს ახლა, კასრში შიშვლად მჯდარს, სახეგასაპნულს, ცალთვალმოჭუტული რომ შესცქეროდა - რას გაუგებდა, - საბრალო ბიჭი, არავინ ჰყავდა... დღეს ისადილეთ? მიირთვით რამე?...“ „კი“, „რა, დოუმენიკოუ?“ - უცნაურად წარმოთქვამდა სახელს. „სულერთი არაა...“ „არა მპასუხობ?“ - გამკაცრდებოდა ქალი. „წვნიანი და ტოლმა.“ „ოო, ეგ კარგია, კარგია, ყოჩაღ, - არა, ნამდვილად ემასხარავებოდა, - მარილის მოყრა ხომ არ დაგავიწყდა?“, „არა“. „და იმისი კიდევ... ეე... - მაღლა იყურებოდა, ჩაფიქრებული ისვამდა ხელისგულს მხარზე, - და ეე... მწვანილი ხომ მიატანე, მწვანილი, სასარგებლოა ისიც.“ „კარგი რა, მოდი...“ „რა დროს მოსვლაა, პირველში ვზივარ...“ სამი დიდი კასრი გვერდიგვერდ იდგა, მეორე კასრში საპონი უნდა მოეცილებინა, მესამეს - გასახვანჩალებელს ეძახდა: „ეგება მოსასხამი სკამზე გადაგეფინა, ა, ოღონდ ფრთხილად, ოოო, ასე, აჰ, რა ქამარი გაქვს, ნამდვილი გმირი ხარ... - და დროს არ ჰკარგავდა, გამალებული იზელდა გვერდებს, მაგრამ საპნიან წყალში არაფერი ჩანდა, - არ შემომხედო!.. იცი, რა გითხრა?“, „რა...“, „რა და... ეეე... რა და...“ „რა...“ - სული ელეოდა დომენიკოს; „რა და მიტრიალდი, მეორე კასრში უნდა გადავიდე.“ „გადადი, მერე რა...“ „არ მინდა, რომ შემხედო...“ „ა, რატომ?“ „იმიტომ. შენ ახლა კიდევ მეტყვი - რატომ, მე ისევ გეტყვი - იმიტომ, მერე შენ მეტყვი - რატომ იმიტომ, და ბოლოს მე მაინც გეტყვი იმიტომ და რატომ, მიტრიალდი რაა, დომენიკო...“ „არა“, „კარგი რა, შენ ხომ დამჯერი ბიჭი ხარ, მე რომ გთხოვ... - იატაკზე მოავლებდა თვალს და უცებ ისე შეშინებული შეჰკივლებდა, - ვაიმე, თაგვი!“ „სადაა“, - შეკრთებოდა დომენიკოც. „აიი, კუთხეში... აიი, იქ, შენც ხომ არ გეშინია, კაცებს თაგვისა არ ეშინიათ, აი, ეს დაარტყი, აიი, ტაფა“. და ტაფით ხელში დომენიკო ბნელი კუთხისკენ დაძაბული გასწევდა, მაგრამ შუა გზაზე ქალის კისკისი ესმოდა, მოიხედავდა - მეორე კასრში იჯდა ტერეზა, - „ჰეე, სულელი... ხომ მოგატყუე?“ „კაარგი, კარგი, - ბრაზდებოდა დომენიკო, - ახლა მოვალ და...“ „არ მომეკარო, - შეშფოთდებოდა ტერეზა, - არ მომეკარო, თორემ ვიკივლებ! - მაშინვე ღრმად შეისუნთქავდა ჰაერს, თვალებს გამწარებული დახუჭავდა და პირს ისე დააღებდა, შეშინებული დომენიკო უკან იხევდა, - კარგი, ჰო, კარგი...“ „აიი, ასე... - გამარჯვებული ღიმილით ათვალიერებდა ქალი. - კარგი ბიჭი ხარ, - თვალთმაქცი იყო, - ძალიან კარგი, - და მოიწყენდა, - მაგრამ თუ იცი, დღეს რა საწყენი რაღაც შემემთხვა?“ „რა...“ „რა და, დღეს ვიღაც კაცი ამეკიდა, შინ მოვდიოდი...“ „მერე, რა გითხრა...“ „პირდაპირ თმაში ჩამავლო ხელი“. „რა... თმაში?“ „ჰო, და მთელი დღე ჩემს სახლთან იდგა... მერე ამომძახა, ვივახშმებ და ისევ მოვალო, გარეწარი! - ძალიან არ მენაღვლება იმის ვახშამი? ისევ მოვალო... ის წავიდა და შენც ამოხვედი. ვაითუ, ეგებ... კამორელია, აჰ კიდევ კარგი, ერთმანეთს რომ არ შეხვდით, - შეშინებული ამბობდა ქალი, - ალბათ ისევ დგას, არ გაიხედო...“ „როგორ თუ არ...“ „არა რა, კარგი, ქვა რომ გვესროლოს?“ გაბრაზებული დომენიკო (ლამაზ-ქალაქში უკვე რჩეული ძმა-ბიჭები ჰყავდა) ფანჯარასთან მიდიოდა და განრისხებული იყურებოდა სიბნელეში, ქალი კი ეძახდა „დოუმენიკოუუ! ნახე, სადა ვარ?“ ჭყუმპალაობდა, მესამე კასრში არხეინად იჯდა. „მომატყუე, არა?“ - უხაროდა დომენიკოს. „დიდი ძნელი მოსატყუებელიც შენა მყავხარ...“ ზეიმობდა ქალი. და მერე უცებ ისეთი წრფელი ალერსით, ისეთი სიყვარულით მიაჩერდებოდა - „მაგიტომ მიყვარხარ“. ვინ იცის, რა დაეჯერებოდა... „და მხოლოდ... მაგიტომ, არა?“ „არა, არა, კარგი ბიჭიც ხარ... მაღალი, თხელი... რაღაც ნაღველით შებოჭილი... დაბნეულიც ხარ... ბოთე კი არა, ისე, უბრალოდ, ცოტათი დაბნეული... გაკვირვებულიც... და მოწყენილი.... რაღაცა გელის... კარგი ბიჭი ხარ...“ - გულით ამბობდა, ისეთი სევდით შესცქეროდა, ისე დარდიანად ლაპარაკობდა, და მყისვე შეიცვლებოდა, გაღიმებული, თვალმოჭუტული უმზერდა, - „ახლა კი, რადგან მეოთხე კასრი საუბედუროდ აღარ გვაქვს, მოიხურე ეგ შენი სულელური მოსასხამი და წადი.“ „რატომ...“ - გული ეკუმშებოდა დომენიკოს, ყველაფერი იყო ამ ქალისაგან მოსალოდნელი. „რა, წასვლა არ გინდა?“ „არა... არა, რად მინდა!“ „მაშინ, მაშინ... - და შეუწყრებოდა, - გაიხადე ეგ შენი მართლა სულელური ლურჯი სამოსი და ლოგინი გამითბე“. „შენც ნუ შემომხედავ, - ეუბნებოდა გახარებული დომენიკო და აღარ იცოდა, სად დაედო ფართო ქამარი. „ეგ ჩემი საქმეა, რას ატრიალებ...“ დომენიკო კი ბეჭებზე საბანს მოიხურავდა, ისე იხდიდა, „გამჭვირვალეა“, - იცინოდა ტერეზა. დომენიკო კი ცივ ლოგინში ძაგძაგებდა. მერე თბებოდა და ლოგინსაც ათბობდა - შორით მოსული, გამოუცდელი მგზავრი. ტერეზა კი წელამდე ამოიმართებოდა კასრიდან, დიდი პირსახოცით საჩქაროდ იმშრალებდა ზედატანს და, მსუბუქი ბაგაბუგით გამორბოდა საწოლისკენ. სველი ფეხებიდან წვეთები სცვიოდა, წვიმასავით გამორბოდა ქალი, ტერეზა და ნახევრად სველი, აკანკალებული, გამთბარ ლოგინში შემოუხტებოდა, ჩახუტებულნი, გასუსულნი იწვნენ და დომენიკო გრძნობდა, როგორ თბებოდა სხვისი სხეული, დიდი იისფერი საბანი გადაეხურათ თავზე და ერთმანეთის სუნთქვა ათბობდათ, და იმ ნელინელ მოძალებულ სითბოში იფურჩქნებოდა თითქოს ტერეზა...

ზამთრის თამაშები...

თმაზე უსვამდა ნაზ, მოქნილ თითებს, ეფერებოდა... „დედა არა გყავს? საბრალო ბიჭი... სამი წლის იყავ?... და სულ არ გახსოვს?“ - ნაუცბათევად, წარბზე ჰკოცნიდა. და დომენიკოც, პირთამდე მადლიერი, ჯერ კიდევ გრილ თმაში ჩარგავდა სახეს და რა უცნაური იყო ამ შუა ზამთარში მოთიბული ბალახის შორეული სუნი... როგორ უყვარდა!

და სიბრძნის წყარო, ლავიწის ზევით...

ამ დროს კი მამიდა არიადნა ბებრულ მუხლებზე თავდადებულ ტულიოს ძალიან ცელქად ეკითხებოდა: - დაა, ააამ ფაანტის პააატრონმა... რა ქნას?

ზამთრის თამაშები...

მაგრამ ვერაფრით დაადგინეს, თუ ვინ იყო კონჩეტინას „გულის ჭაბუკი.“ ვინ არ ახსენეს, რომელი ლამაზ-ქალაქელი გინდა, არ ჩამოეთვალათ, სენიორ ჯულიოსაც კი მიადგნენ, დუილიოსაც, იმისი ვაჟიც - სერვილიო შიშით მოიხსენიეს - იმას ხომ კამორელებთან ჰქონდა საქმე - მაგრამ არა, არა, ვერავითარი შედეგი... „ნუთუ ლამაზ-ქალაქელია?“ - გაკვირვებულნი ეკითხებოდნენ. „კი, კი,“ - ტიროდა კონჩეტინა. „მერედა, გვითხარი, გვითხარი, შვილო...“ „და უარი რომ მითხრას, ხომ გავგიჟდები... თავს არ ვიცოცხლებ!“ „წყალი მოიტანეთ... არიქათ, წყალი...“ საქმე იქამდეც კი მივიდა, ღამის დარაჯი, ლეპოლდინო ახსენეს, მაგრამ არა, გაგიჟდით, არა, ედმონდო? არა, ლენჩია, ლენჩი, ჯუზეპე? არა, კამეჩი, დინო? აჰ, დაბალია, ტულიო? არა, ის არა, ცილიო? რას ამბობთ, სილვიასია, ანტონიო? არა, ბოთეა, ვინსენტე? რას ამბობთ, ცოლ-შვილიანია, არ გამაგიჟო? მაშ, ალექსანდრო? არა, გიჟია, და ანტონიო? არა, ეგ ხომ თქვით... ანტონიო კი არა, მთელი ქალაქის მამაკაცები ჩვიდმეტ-ჩვიდმეტჯერ ახსენეს, და ბოლოს თავში შემოირტყეს ხელი - ნუთუ უგო, ახალგაზრდა გიჟი? აჰ, არა, არა, - და, როგორც იქნა, გამოაცხადა: „მე მიყვარს კუმეო, რადგან იგი უშუალოა.“

აქ კი მამიდა არიადნამ ვეღარც თქვა: „წყალი“ - გულაღმა გადავარდა და თავის სიცოცხლეში დღისით პირველად შეუწუხდა გული.

დუილიომ კი გადაწყვიტა, კარგი ქალის მისეული პორტრეტი შეექმნა, ზოგი რამ თავად მოიგონა, ზოგიც - სხვისგან გაიგო და დაიმახსოვრა, „კარგი ქალი? - ამბობდა დუილიო, - სადაფივით უნდა იყოს: მთვარეზე - ბზინავდეს, მზეზე - ბრწყინავდეს...“ „სადაფივით კი არა, სარდაფივით, - უსწორებდა ალექსანდრო, - ზამთარში - თბილი, ზაფხულში გრილი...“ „შესანიშნავი დიასახლისი იყო, - ექსპრომტად ამბობდა დუილიო, - ფქვილიდან, ნახერხიდან და ცოტაოდენი ნიგვზიდან შეეძლო დაემზადებინა... ეე... ერბო-კვერცხი“. „ოჰ, უნდა დაგსვას კაცმა და გაგაძღოს მაგით. - ბრაზდებოდა ალექსანდრო, - იქნებ ეგ კერძიც, შენი თავიან-ფეხებიანა ნათელი პიროვნებისა არ იყოს, ადამიანთა შემდგომი დონის შეუნელებელი ზრდის ამაღლებაა?“ „მე არაფერს გეტყვი, მაგრამ იცოდე, კუმეოს ფეხი ამ საუკეთესო შარავანდედით მოსილ ოჯახში და ჩემი სიკვდილი ერთი იქნება. კიდევ კარგი, რომ ჯერ არ გადაშენებულა ამ ქვეყნად ბასრი სამართებელი... არაფერს ვამბობ, მაგრამ, იცოდე, ასე იქნება“. „მამიდავ, მამიდავ - და მე რომ მიყვარს იგი?“ „რატომ, რისთვის... ნამდვილად გავგიჟდები, რატომ!“ „მე მიყვარს იგი, რადგან იგი - უშუალოა“.

„ფიზიკურ ნაკლზე მიუთითეთ, - არიგებდა დუილიო დამარტოხელებულ მამიდა არიადნას. - კონჩეტინას ბედის უზრუნველი ყოფა მოითხოვს ჩვენს ერთობლივ მეცადინეობას, და აი, გირჩევთ - მიუთითეთ გამოუცდელ ქალიშვილს მისი გულის ჭაბუკის ფიზიკურ ნაკლზე, რაც ზემოდდასახელებულ ჭაბუკს მრავლად გააჩნია“ - „ღა-ამის პირველი საათია და...“ - ყვიროდა ლეპოლდინო. ხველა ახრჩობდა შორეულ ოთახში ტერეზას მამას, გატრუნული უგდებდა ყურს ქალი... მგზავრს, დომენიკოს, პირქვე ეძინა, ქალი კი კაბაში იჯდა და ავადმყოფი მამის ოთახში შესვლამდე მოსასხამსაც კი მოიგდებდა მხრებზე, ისე შედიოდა - „ხომ არაფერი...“ „არ მინდა, შვილო...“ „სულ უმიზეზოდ, სულ უმიზეზოდ რომ იკრიჭება, იმას მაინც ვერ ატყობ? რამ დაგაბრმავა, ჰა, კონჩეტინა...“ „რა კბილები აქვს - რკინასაც გაკვნეტს...“ „და მერე, მერე, არ გეშინია?“ „რკინა კი არ ვარ, მამიდა არიადნა, - ნაზდებოდა კონჩეტინა, - ქალი ვარ, ქალი...“ „არიქათ, წყალი“, - ყვიროდა დუილიო. „წადი შვილო, ამხანაგებთან, შინ რად ზიხარ, - ეუბნებოდა ჩაფიქრებულ ედმონდოს დედა, - წადი, ამხანაგებში გაიარ-გამოიარე...“ „სადაა თორემ კი...“ უფრო დარდიანდებოდა ვაჟი. „კონჩეტინა, ერთი წუთით მოიხედე, კონჩეტინა, ბოდიშს ვიხდი თქვენთან, სენიორ ჯულიო, გამოთქმისათვის, მაგრამ როგორ ჭამს იგი, კონჩეტინა - სწორედ, სწორედ ეს შავგვრემანი სიტყვაა მისთვის შესაბამისი და არა სიტყვა „მიირთმევს“ - როგორ ჭამს, რა უსაზიზღრესი ხმაურით, რა ხარბად... ნუთუ ესეც კი არ შეგიმჩნევია, კონჩეტინა?“ „შია და რა ქნას... - ცხარობდა ქალიშვილი, - შია და თქვენსავით კი არაა, მოჩვენებითი თავშეკავებით წაიციცქნოს, რადგან იგი - უშუალოა.“ მაგრად საყელოშებნეული ვინსენტე კი, ოჯახის მამა, რბილ სავარძელში ბუხრის წინ იჯდა და ცეცხლს ამპარტავნად შესცქეროდა, ტკბებოდა ცეცხლით, მაგრამ მოყვარული ანტონიო გვერდით რომ მიუჯდა, ვინსენტემ ერთხანს ითმინა, ითმინა, მერე კი, გაბრაზებულმა, საყელო მოიღეღა და ცეცხლში მრისხანედ რომ ჩააფურთხა, წამოდგა და შემკრთალ ანტონიოს ვითომცდა უცაბედად ღონივრად გაჰკრა ფეხი. „მერე და, ადამიანის გაჯავრებაც კარგია განა? - განაგრძო მამიდა არიადნამ, როცა მოასულიერეს, - აი, როზინას უკანიდან ფეხში რომ სტაცა ხელი და ძაღლივით შეჰყეფა, კინაღამ გული გაუხეთქა.“ „რა კარგად აჯავრებს...“ - თქვა აღფრთოვანებულმა კონჩენტინამ, ტაშიც შემოჰკრა ნაზი ხელებით. „რა? - გადაირია მამიდა არიადნა, - ადამიანის გაჯავრებაც მოგწონს? სისხლისმსმელი გახდი? როგორ თუ კარგად აჯავრებს...“, „არა, ძაღლს რა კარგად აჯავრებს-მეთქი. - აუხსნა კონჩენტინამ და თვითონაც სცადა. - ჰავ, ჰავ...“, „დავიღუპე ქალი...“, „უშველეთ, წყალი! - წამოვარდა დუილიო, - წყალი საჭიროების შემთხვევაში ძალიან...“ ახალგაზრდა გიჟი კი, უგო, მიფარებულში იდგა და ჩურჩულებდა: „თოვლიან ღამით... შიგ გულში დანა...“, „სა-აღამოს შვიდი საათია და...“, „წამოდი, შვილო...“ დაკვრა ისმოდა იმ ფანჯრებიდან, წყნარი, მოგუდული... „მამილო უნდა გიყვარდეთ, შვილო, - არიგებდა საღამოობით არტუროს ცოლი, ეულალია, ჯანჯაკომოსა და პატარა გოგოს - მამა გაცმევთ, გაჭმევთ, შრომობს მამა... აი, შენ, შენა, მაგალითად, - ეუბნებოდა ჯანჯაკომოს, - აი, ეგეთი წითელი ლოყები რომ გააქ, ვისი ამბავია თუ იცი ეგა შენა...“ „რა ვიცი აბა, დედი...“ - მორცხვად ამბობდა ჯანჯაკომო. „ვისი და, შვილოო - მამიშენისა. ის გაჭმევს, გაცმევს, ჩაცმა-დახურვაო, მე შენსავით ქალაქში კი არ ვცხოვრობდი, შვილო, სოფელში დავიბადე და შენაა... არ იცი, რამდენი მუშაობა უნდა“ „ვისა, მამილოსა?“, „დიახა“. „ბევრი უნდა, დედი?“, „დიაღ, - ახლა უკვე ქალაქურად უქცევდა დიასახლისი, - შრომობს, იტანჯება, თქვენ რომ კარგი ადამიანები დადგეთ, დიაღ, - და უცებ შეშინებული ემუდარებოდა, - ერთს გთხოვ, ჯანჯაკომო, ვინმე კამორელმა შემთხვევით ჩვენს ქალაქში რომ გამოიაროს, არ უპასუხო, არ შეხედო, პირდაპირ შინ გამოიქეცი...“ „ვე, - უკვირდა ჯანჯაკომოს, - თუ არ შევხედავ, როგორ მივხვდები, კამორელია თუ არა.“ „მიხვდები, ჯანჯაკომო, როგორ ვერ მიხვდები - ყოველ კამორელს რაღაც სუსხი დასდევს“. „აიი, ჯანდაბას იმათი თავი და ტანი, - დასძენდა კუთხეში მიმჯდარი არტუროს დედა, ყოჩაღი მოხუცი სივილლა, - კიდევ კარგი, მთელ ზამთარს არ გამოჩენილან.“ „რად გამოჩნდებოდნენ, - თავს იმშვიდებდა ეულალია, - გადასახადს ყველანი დროზე ვუგზავნით და...“, „ის ბიჭი ნეტავ სად დაიკარგა ამდენ ხანს, ა...“ - ამბობდა მოხუცი. „ვინ ბიჭი...“ „არტურო, ვინა...“, „ჰოო, - ეღიმებოდა ეულალიას, - მეც არ გამიკვირდა?... თქვენთვის ბიჭია, აბა რა... დუქანში იქნება“. „ამდენ ხანს, ქალო?“, „ახლა ზამთარია, დედა*, ადრე ღამდება, თორემ გვიანი კი არ არის...“

სამ გრძელ დღეს უნდა მოეთმინა უტერეზობა. ახალ წელიწადს კი ერთად უნდა შეხვედროდნენ და არტუროს საჩუქრად ულამაზესი კაბა აშოვნინა, თორმეტდრაჰკანიანი, ოქრომკედით ამოქარგული, აბრჭყვიალებული... ბალიშის ქვეშ ინახავდა, წამდაუწუმ გაშლიდა და დახედავდა ხოლმე კაბას, რომელიც ნამდვილ ქალს, ტერეზას უნდა შეევსო, ისე საამოდ უნდა გამოებურცა... ორი დღის შემდეგ ნამცხვრების სუნი დატრიალდა ლამაზ-ქალაქში, დიდი ფაციფუცი იყო, ვაშლის ნამცხვარი, ნუშის ნამცხვარი, ღვინო და ქადა, ათასი რაღაც... დიდის ამბით ემზადებოდნენ მეკვლეები, სასურველ ოჯახში ნიღაბაფარებულნი უნდა მისულიყვნენ, მისალოცი, საზეიმო სიტყვა უნდა წარმოეთქვათ, მერე მასპინძლებს უნდა გამოეცნოთ, ვინ იყო მეკვლე... წესი იყო ასეთი, თორემ, რაღა თქმა უნდა, ყველაფერი წინასწარ იცოდნენ... ერთ-ერთ მეკვლესთან დაკავშირებით მეორე დილით, დიდი მხიარულების ჟამს, დუილიოს მხოლოდშობილი ვაჟი - სერვილიო მოსაკლავად დაეძებდა ერთ ლამაზ-ქალაქელს, თუმცა, იმას აზრადაც არ მოსვლია დამალვა... მაგრამ სერვილიოს გაგულისება მეორე დილით მოხდა, ახლა კი, საღამოხანს საოცარი ფასი დაედო ლეპოლდინოს ძახილს: „სა-აღამოს რვა საათია და...“ საათი კი ყველას ჰქონდა, მაგრამ ეს შეძახილი ლამაზ-ქალაქელთათვის, რაღაც უფრო ზუსტი, საერთო დრო იყო, ახლა, ამ საღამოს, განსაკუთრებით ჟღერდა... და გაამაყებული ლეპოლდინოც სხვა ხმით იძახდა: „სა-აღამოს ცხრა...“ და თერთმეტი საათი რომ გახდა, დომენიკო საუკეთესო ორადგილიანი ლანდოთი გაეშურა ტერეზას სახლისკენ. იქვე, ორიოდ ნაბიჯზე იყო მისასვლელი, მაგრამ ლანდოთი რამდენიმე ბოთლი შუშხუნა, ტკბილეული და თავად არტუროს ხელით შემწვარ-მოხარშული ხორაგი მიჰქონდა, იღლიაში ამოედო ფრთხილად დაკეცილი, ლამაზ ქაღალდში გახვეული კაბა და სიხარულისაგან გაოგნებულ მელანდოეს მუჭში ჩაუდო მთელი დრაჰკანი. ვიწრო სარკმელს კი ერთბაშად სამი ფარანი ანათებდა, ცასწეულ მელანდოეს თვითონ უნდოდა საჩუქრების ატანა, მაგრამ დომენიკომ არ დაანება და მაღალ კიბეზე ოთხი გზა გააკეთა, და რომ მიუბრუნდა, განრისხებული უმზერდა ქალი - „რაა, ეს რაა“. დაბალ, პატარა მაგიდაზე მცირე ტკბილეული ელაგა, მოხარშული ქათამი, ყველი, მწვანილი, ორი ბოთლიც - შუშხუნა... „მეორედ არ გაბედო, - უთხრა ტერეზამ, - შენცა და შენი საჩუქრები...“ რა განრისხება სცოდნია მაინც, მაგრამ საჩუქრებისკენ თითი რომ გაიშვირა, ისე ლამაზად, ისე მშვენივრად გამოუვიდა - განრისხებული იდგა, თავშემართული, ოდნავ უკან გადახრილი, მშვენიერი თვალები უელავდა და გრძელი, მოქნილი, წვეტიანი თითი საჩუქრებისკენ გაეშვირა - ყველაზე ლამაზი მრისხანება იყო, ჯერ არნანახი... „რატომ, ტერეზა...“, „იმიტომ, რომ საჩუქარი ყველაფერს აფუჭებს, - განრისხებული მიმოდიოდა ოთახში ქალი, სწრაფად, ამაყად ტრიალდებოდა კედელთან და აფრიალებული კაბის კალთები წვივებზე მსუბუქად ეხვეოდა, გაბრაზებული, ცალ მკლავს მოხდენილად იქნევდა, ყელზე მიედო მეორე ხელი, - შენი არაფერი მინდა...“, „რატომ, ტერეზა...“, „ისე ვარ შენი, - შედგა ტერეზა, - ისე, უსაჩუქროდ...“ ვერაფერს მიხვდა დომენიკო, მაგრამ იღლიაში ამოდებულ კაბას, რაღა თქმა უნდა, მაინც ვერ აჩენდა - ეს პურმარილი ორიოდე დრაჰკანის თუ იქნებოდა, ლამაზი კაბა - თორმეტი ღირდა. დოინჯშემოყრილი ტერეზა კი მრისხანედ განაგრძობდა: „ეგ ყველაფერი, გესმის, სულელო, რაგინდ ტკბილი და კარგად შემწვარი იყოს, მაინც ფულია, შენი ფული კი რა ჯანდაბად მინდა, გლახა ქალი ვარ?“ განრისხებული, შემართული, შუა ოთახში იდგა, ფარანს დასწვდა და სახესთან მიიტანა, თავი გაინათა და ისევ დაეკითხა: „გლახა ქალი ვარ?“, „კარგი ქალი ხარ...“ - თქვა დომენიკომ და აქ ტერეზას უნებურად გაეცინა, ისე გულით თქვა ეს დომენიკომ, ისე ხმადაბლა და თავდახრილმა. - „ჰო, კარგი, კარგი, ამოალაგე, სხვა დროს კი...“ სარკის წინ დიდის ამბით ემზადებოდა დუილიო, მთელი ქალაქის საოცნებო მეკვლე, და ლომის ნიღაბი წამდაუწუმ სახესთან მიჰქონდა. მამიდა არიადნასთან კი საჩქაროდ შეირბინა ედმონდოს დედამ და ძალიან სთხოვა, იხვეწებოდა: „თქვენი ჭირიმეთ, თქვენთან შეხვდება ახალ წელს ჩემი ვაჟი, ამხანაგი არ ჰყავს და...“, „რა სათქმელია, ჩემო კარგო, აბა. რა სათქმელი ეგ არის, იმიტომ არ შეგატყობინეთ, რომ მისი სტუმრობა თავისთავად იგულისხმებოდა - მოვიდეს, ველით...“ ვინსენტემ კი საყელო შეიხსნა და ბავშვთან მარტოკა დატოვა თვალცრემლიანი მეუღლე - ჯულია, ხოლო ქუჩაში გამოვიდა თუ არა, ყელი შეიფუთნა და დარბაისლურად გაუყვა გზას მამიდა არიადნას გაჩახჩახებული სახლისაკენ, იმას კი, რაღა თქმა უნდა, მოყვარული ანტონიოც კვალდაკვალ აედევნა, გზადაგზა იკრავდა შარვალზე ღილებს და, კიდევ კარგი, ჯულიასთან მშობლები მივიდნენ სტუმრად - გათხოვილ ქალიშვილს მონატრებული სითბო ისე ლამაზად, ისე ბუნებრივად და უთქმელად შეაწიეს... ღამის თორმეტი საათი ახლოვდებოდა. „მამასთან შევალ, და იქ შევხვდები, - უთხრა ტერეზამ, მხარზე დაადო ხელი, - ხომ არ გეწყინება...“ „არა“, „ჩქარა გამოვალ...“, „ჩქარა გამოდი...“ მამიდა არიადნასთან თორმეტის ნახევრისათვის ყველა სტუმარი შეიკრიბა - შვიდზე იყვნენ დაბარებულნი. შუშხუნა-ბოთლები და შუშხუნა-ცეცხლი მოამზადეს, მაშხალები მოიმარჯვეს ხელში... თორმეტი გახდა, ღამის დარაჯი კი ჯერ არ ყვიროდა. მცირედ შეშფოთებულებმა, საათები შეამოწმეს, კი, კი, თორმეტი უკვე იყო, და სანატრელი დაძახილის მოლოდინში ფანჯრებს მიადგნენ, ღამის დარაჯი კი, ლეპოლდინო, ქალაქის მთავარ მოედანთან ავი ღიმილით სახეზე, იდგა, იდგა და დაძახებას განზრახ აგვიანებდა. ეს ერთადერთი წუთი იყო, როცა ლეპოლდინო თავს კაცად გრძნობდა - ყველას ახსოვდა, ყველა უცდიდა, და ჩამოძენძილი ღამის დარაჯი, წელიწადში ერთხელ მნიშვნელობამინიჭებული, ამაყად გაჯგიმული, ყვრიმალებდაბერილი, თავის შეძახილს აგვიანებდა და ღონივრად აუდ-ჩაუდიოდა მკერდი; აუზთან იდგა ლეპოლდინო, გატრუნული და მომლოდინე, ლამაზ-ქალაქის წუთიერი განმგებელი და, საკუთარი ღირსებით თრობა ორიოდ წუთით რომ იგემა, დიდის სიამოვნებით დაიძახა: „ღა-ამის ზუსტად თორმეტი საათია და ყველაფერი რიგზეა-ა,“ - შუშხუნა ცეცხლი აუშვეს ცაში, სატკაცუნებლებს ახმაურებდნენ, შუშხუნას ბოთლები ხათქახუთქით გახსნეს, „მრავალ ახალ წელს, ჩემო ჰორტენზია“, ტუჩებში კოცნიდნენ ლამაზ-ქალაქელები ერთმანეთს, მარტოკა იდგა მგზავრი, დომენიკო, და კონჩეტინამ სტუმრად მიწვეულ კუმეოს (მაინც თავისი გაიტანა და...) პირველად აკოცა. კუმეომაც დიდი წკლაპუნით ჩაპროშტნა, მამიდა არიადნამ კინაღამ არ თქვა: „წყალი“, მაგრამ ახალი წლის ხათრით გადაიფიქრა, ბედნიერი, სახეალეწილი კონჩეტინა კი შუშხუნით ხელში სტუმრებს დაფრთხიალებდა და მაღალ ჭიქებს ყველას უვსებდა. ახალი წელი დადგა, ფრთხილად ჰკოცნიდნენ მძინარე ბავშვებს, ბროლის ჭიქები წკარუნებდა. ჯერ კიდევ ისროდნენ დაგვიანებულ შუშხუნებს ცაში, „ასე ტკბილად, ტკბილად“, გაისმოდა ყველგან, „აჰ, ასე ტკბილად,“ - გატაცებით თქვა მამიდა არიადნამ და უეცრად, დაკრეჭილი კუმეო რომ დაინახა, გულს შემოეყარა, მაგრამ ამჯერადაც არა თქვა: „წყალი“ - მეკვლეს ელოდა, და მერე, როგორს...

ლამაზი ჭიქით ხელში, ისევ მარტოკა იდგა მგზავრი, დომენიკო... სოფელში ახლა სანთლებით ხელში, კარდაკარ დადიოდნენ! უხერხულად გაუღიმებდნენ ერთმანეთს და თიხის ჯამებით სვამდნენ ღვინოს... მამის ხელი გაახსენდა, მხარზე მძიმედ მოალერსე... ჭერს ახედა და... ვიღაც უყურებდა! მუდამ დასცქეროდა ვიღაც - ვისაც უყვარდა... ამ სიბნელეში მარტოკა მდგარი, ვიღაცას უყვარდა! მაგრამ ისეთი იდუმალი იყო ეს სიყვარული, რომ სიხარულზე მეტად შიში ახლდა, ეს მაინც შიში იყო - უცნაური და ახლობელი, მფარველისადმი შიში... მაგრამ ტერეზა რომ შემოვიდა, დიდი ლამაზი ფარანით ხელში, და მოხდენილად რომ დაიხარა და ფარანი იატაკზე დადო, და დომენიკოს მსუბუქი კოცნით რომ მიულოცა ახალი წელი, ყოველივე გადაავიწყდა და საჩქაროდ გახსნა ცივი შუშხუნა... მიაჭახუნეს, ბოლომდე გამოცალეს ჭიქა, დომენიკომ დაასწრო და თავგადაწეულ ქალს მერამდენედ შეუთვალიერა ქათქათა ყელი - რა კარგი იყო, როგორ უყვარდა!.. „მრავალ ახალ წელს, დომენიკო, - გაუღიმა ქალმა და დაბალ სკამზე ჩამოჯდა, მუხლებზე მშვიდად დაილაგა ხელები, თვალი მოჭუტა, - უბეში რა გაქვს...“ დინჯად უღიმოდა მამიდა არიადნას სენიორ ჯულიო, ხანდახან თუ ააცმაცუნებდა ტუჩებს, სავსე ჭიქით ხელში, ლაღად კისკისებდნენ მხიარული ქალიშვილები, მამას ეხვეოდა ნორჩი ჯანჯაკომო, ყველგან, ყველანი მხიარულობდნენ, დაღონებული, მხრებჩამოყრილი ღამის დარაჯი კი თავისი ფიცრულისაკენ მიიძურწებოდა - მომავალ ახალ წლამდე... და დიდად რომ შეაქეს უამხანაგებო ედმონდოს საახალწლო საჩუქარი - ფინჯანი და ლამბაქი, კუმეომ დრო იხელთა და ქათმის მეორე ბარკალიც უბეში გაიქანა, სწორედ ამ დროს კი მამიდა არიადნას სახლში მეკვლე შემოვიდა - ცოტათი ადრე მივიდა, ეტყობა, ვეღარ მოუთმინა გულმა - დიდის ჟივილ-ხივილით მიესალმნენ, მაგრამ მეკვლეს ნიღბის ნაცვლად თავზე უზარმაზარი ქათქათა ზეწარი გადაეფარა, თავით ფეხამდე დამალული იყო, მხოლოდ ორი პაწია ნასვრეტიდან ათვალიერებდა საზოგადოებას და, რა თქმა უნდა, ალაპარაკდა:

- ახალ წელს გილოცავთ, უძვირფასესო მეგობრებო, და მე იმიტომ არ მოველ თქვენთან ლომის ნიღბით, რადგან ცხოველმყოფელურ სიძლიერეს უკანასკნელ მომენტში ფაქიზი ზეწარი ვარჩიე, სისხლსავსე უმანკოებისა და დიდმნიშვნელოვანი სასიკეთო ძვრების ფერი...

- ბარაქალა, ბარაქალა, რა კარგად თქვი, დუი... - და მამიდა არიადნამ დროზე შეიკავა თავი - მეკვლეს სახელი არ უნდა გაემჟღავნებინათ, ვითომც არ იცოდნენ, ასეთი გახლდათ წესი.

- ამ კეთილ, მარადსასურველ დღეს ბევრი კეთილი და უნიჭიერესი სიტყვის თქმა შეიძლება, - განაგრძო მეკვლემ, - და ვილაპარაკოთ კარგად, კეთილად, რადგან სიბოროტე ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს. ახლა, როდესაც კარგი მეკვლეები ცხოვრების შუაგულში ტრიალებენ, ზოგიერთ უარყოფით ადამიანს არც კი სიამოვნებს ეს, ხოლო ეს - ეს ხომ მისი მხრიდან მორალური ძარცვა-გლეჯის ასპაარეზია, დაე, ახალ, მომავალ ნათელ წელს კი მოსახდენ დიდმნიშვნელოვან სასიკეთო ძვრებს გაუმარჯოს!

- გაუმარჯოს, - შესძახა მამიდა არიადნამ და სხვებიც აჰყვნენ.

- მაგრამ როგორ დავიცვათ ეს გზები, ეს უფაქიზესი ბილიკები, როგორ მივანიჭოთ მათ შეუქცევადი მტკიცე ხასიათი - როგორ? როოგორ?.. როგორ და ადამიანის შინაგანი ვითარების გაჯანსაღების გზაზე თანმიმდევრული წინსვლა უნდა აღვჭურვოთ მთავარი ყურადღებით, რაც ხანდახან არ ხორციელდებოდა გასული წინა წლის განსაკუთრებით მეორე ნახევარში, მაგრამ ახლა, მომავალ ახალ წელს კი, პირობას გაძლევთ, რომ თავდაუზოგველი განსაკუთრებული ადამიანების ზრუნვის მეშვეობით - გან-ხორ-ცი-ე-ლ-დ-ება!

- ვაშა, დუილიო! - შესძახა მამიდა არიადნამ, ვეღარ მოითმინა, - ისეთ მჭევრმეტყველ კაცსაც კი, როგორიც ეს თქვენა ხართ, ჯერ არ ულაპარაკნია ასე კარგად, ასე ბრწყინვალედ, ოჰ მეკვლევ, გმადლობთ...

- არ იფიქროთ, რომ ეს არაა ძნელი, ესაა შემხვედრი მიზნები ადამიანთა გაკეთილშობილების ვარდფენილ გზაზე, ხოლო რა არის აუცილებელი დადებითი თვისებებით ადამიანის აღჭურვისათვის? - საამო სიტყვა... და თუ არ თვით საამო სიტყვა, სხვა რა დააჩქარებს ადამიანის ერთპიროვნული სიკეთის ნაყოფიერების ზრდის ტემპებს; მე კი მოგიგებთ: - სხვა? - არაფერი...

- რა კარგი იყო, რა კარგი, - ამბობდა სახეგაბრწყინებული მამიდა არიადნა.

- რა მნიშვნელოვნად ჩაახვია თამამი აზრი...

- რაც შეეხება...

„უბეში რა გაქვს... რამდენჯერ გკითხო...“ „არა, არაფერი ისეთი... - აირია დომენიკო, - რაღაც მინდოდა მეჩუქებინა...“ „მართლა?.. თუმცა, კარგად იქცევი, რომ არ მაჩვენებ... აი, როდესმე, რომ მოგბეზრდები, - საოცრად გამართული იჯდა, - გლახა ქალებში წახვალ და იმათ აჩუქე. სიხარულისგან სულ აგლოკავენ...“, „არ წავალ, არა“, - თქვა დომენიკომ. „მართლა? - შეაცქერდა ქალი, - აბა, შემომხედე... მართლა არ წახვალ?“

- ხოლო რაც შეეხება საკითხს, თუ როგორ უნდა შესრულდეს ადამიანთა გულებში ჯანსაღი ატმოსფეროს მყარად დასადგურება, ჩვენ ამთავითვე უნდა დავსვათ საკითხი, რას უნდა მიექცეს მთავარი ყურადღება. მაღალმნიშვნელოვანი საქმე ისე უნდა წარვმართოთ, რომ განვიცადოთ ბედნიერებისაგან გამომავალი არსებითი ცვლილებები.

- რა მშვენივრად ლაპარაკობთ, აჰ, რა მშვენივრად... დღეს თქვენ თავის თავს გადააჭარბეთ, ძვირფასო მეკვლევ...

- ახლა კი, ახლა, როდესაც ჩემი დადებითი სიტყვების მეშვეობით დაჩქარებული ტემპით ვითარდება...

„ვის აშოვნინე...“, „არტუროს“. „საიდან მოგართვა...“ - დაგემოვნებით სვამდა შუშხუნას, ნელა წრუპავდა. „არ ვიცი“. „რა გამოგართვა...“ „თორმეტი დრაჰკანი.“ „რაო? - შეიცხადა ქალმა, - რამდენი... სამკაულია?“ „არა, არა, კაბაა რაღაც...“

- ...დაჩქარებული ტემპით ვითარდება და შემდგომი ამაღლების ზრუნვით არის განმსჭვალული ჩემი ამჟამად განვითარებული ენა და ამასთანავე ამ კეთილშობილურ მიზანში ჩაბმულია და ასევე შემდგომ ვითარდება ჩემი საქციელი - ეს თქვენთვის, თქვენთვის ვლაპარაკობ მე - მოამაგე, წყაროდან ჭიქას ნუ წამოიღებთ, წყარო - ჩვენია!

- ჩვენია, ჩვენი!!

- რა დიდებულად ლაპარაკობს, რა დიდებულად...

- კარგია, კარგი!!

- ძალიან კარგი!!

- თამამი აზრი რა მნიშვნელოვნად ჩაახუჭუჭა!..

- და არსებითი ცვლილებები რომ განვიცადოთ...

„როგორ მოუტყუებიხარ... - ნაღვლიანად შეაცქერდა ქალი. - ყველამ შენ უნდა მოგატყუოს...“ „რა იცი, ხომ არ გინახავს...“ „არ შეიძლება, კაბა თორმეტი დრაჰკანი ღირდეს...“ სამოსელი პირველი! - ექვსი ათასი დრაჰკანი ღირდა... სოფელში ახლა თიხის ჯამებით, თიხის დოქებით სვამდნენ კამკამა ღვინოს, და პირს დიდი მაჯებით იმშრალებდნენ. „რამ ჩაგაფიქრა... მაჩვენე აბა...“

- ...მაშინ ღრმად უნდა გვქონდეს შეგნებული ბევრი სასიხარულო სიახლე და თვალსაჩინო წარმატებებს რომ მივაღწიოთ, განსაკუთრებით დიდია ადამიანთა გონების გავარჯიშების როლი, და აბა, სანამ მე ვლაპარაკობ, ჩემო ანტონიო, აიღე ბატის ფრთა და ქაღალდი და დაიანგარიშე, რამდენი იქნება 511-ს რომ გამოვაკლოთ 42... ტვინი, გონება უნდა გავავარჯიშოთ... თორემ დავკარგავთ წყაროსთან ჭიქას!

- აჰ, რა კარგად თქვა...

რა კაბა იყო! ორივე ხელზე გადაეფინა, და ფარნის შუქზე აბრჭყვიალებულ კაბას ალაგ-ალაგ აფეთქებული ზოლი ჩამოსდევდა, მოულოდნელად აკიაფდებოდა რომელიმე ნამცეცი, ხელებზე ტალღები გადასდიოდა ტერეზას, ოქრომკედით მოქარგულ კაბას დასცქეროდა ქალი... მერე თქვა: „კარგი, ერთხელ ჩავიცვამ...“ და მეორე ოთახში გავიდა.

- და სანამ ჩვენი გულითადი, სიძის მოყვარული ანტონიო დაიანგარიშებს, კიდევ ერთ რამეს მიგანიშნებთ: ჯერ ასეთი სახის შეკითხვას დავსვამ - ვინაა ბედნიერი?.. ის, ვინც იცინის... რატომ იცინის? - ბედნიერია, და, მეგობრებო, ერთად რომ შევსვათ სიამის თასი, მოდით, ვიცინოთ... ერთი ორი და...

აჰ, იცინოდნენ... კისკისებდა კონჩეტინა, მართლაც ბედნიერი, ხითხითებდა ცილიო, ფანჯარასთან მდგარი, თავშეკავებული იღიმებოდა დარბაისელი სენიორ ჯულიო და ედმონდომაც დააშორიშორა მიწებებული ტუჩები; ხარხარებდა ტულიო, მუდამ უდარდელი და ჭიხვინებდა კუმეოც, გამძღარი და ორი დღით მაინც დანაყრებული, მხიარული ქალიშვილები ხომ სულ გადაფიჩინდნენ.

ტერეზა შემობრუნდა ოთახში, ნელა, ჭრიალით გაიღო კარი, თმაც სულ სხვაგვარად დაევარცხნა, ნელა გადმოდგა ნაბიჯი და მთელი ფეხის ჩაყოლებაზე აფეთქდა მბზინავი კაბა; მეორე ფეხი გადმოდგა მერე, და იმ ტალღამაც გადაინაცვლა... მკერდზე უწესრიგოდ ფეთქდებოდა სინათლეასხლეტილი ნამცეცები; და, ერთიანად ასაფეთქებლად გამზადებული, თავით ფეხამდე ბჟუტავდა ქალი... ისევე, როგორც ყოველ ნამდვილ ქალს, კარგად ახსოვდა, რა კაბა ეცვა... მუდამ ახსოვდა ყოველი კაბის ფერი, წინწკლები, და მისი ყოველი მოძრაობაც საოცრად ეხამებოდა იმ ფერს, იმ წინწკლებს. მწვანე, უბრალო კაბას თუ ჩაიცვამდა, სიმწვანის ნიშნის ქვეშ ხდებოდა ხელის აქნევა, ღიმილი, სიარული; თუ ლურჯი ეცვა, თავით ფეხამდე სილურჯისა იყო და ახლა, ამ დედოფლურ კაბაში, დომენიკოს უცებ ისე დიდებულად უცხო, ისე შორეული, მიუწვდომელი ეჩვენა ქალი; მაგრამ ის ქედმაღლურად მიუახლოვდა თუ არა, მუხლებზე დაუჯდა, კისერზე აუჩქარებლად შემოხვია ხელი, ლოყაზე აკოცა, უთხრა: „მართლა კარგია... მადლობთ, დომენიკო“.

- და ერთმანეთი უნდა გვიყვარდეს... უნდა გვიყვარდეს ის უგოც, გიჟი, და მეორე გიჟმა, უტიფარმა ალექსანდრომაც რა დააშავა - თავისი უბედურებაც ეყოფა, ხომ გიყვართ, ხომ გიყვართ-მეთქი ერთმანეთი!

- კი, გვიყვარს, გვიყვარს, ძალიან გვიყვარს, - შესძახა ცილიომ და როზინას გადახვია ხელი.

- ხელი აიღე! - შესძახა მეკვლემ, - ეგ სხვანაირი სიყვარულია, - ფაქიზ სიყვარულს ვგულისხმობ მხოლოდ, და რომ ამის ბრწყინვალე მაგალითიც მოგცეთ, აბა, კუმეო, სკამზე შედექი!

- ასე?

- ჰო, ასე, ახლა კი თქვენ, ჩვენო უსაყვარლესო, უფაქიზესო ქალბატონო არიადნავ, ჩვენო კეთილო, ხომ ვიცი, რომ გულის უკუნჭულეს სიღრმეებში არ გიყვართ კუმეო, მაგრამ სიყვარულის, ერთიანი სიყვარულის სახელით მუხლმოდრეკილი, გთხოვთ, თქვენც შედგეთ სკამზე... იქვე, მის გვერდით!

- თქვენ ისე მნიშვნელოვნად ლაპარაკობთ, დუილიო... ისე საამოდ. აი, შევდგები - გთხოვთ, მომეხმაროთ, სენიორ ჯულიო...

- ახლა კი, ერთიანი სიყვარულის სახელით, გთხოვთ ჩვენსკენ გადმოისროლოთ თავით-ფეხებამდე შეიარაღებული თქვენი ძალუმი სიყვარული და კუმეოს აკოცეთ! ჩქარა, ჩქარა, სანამ ანტონიო დაიანგარიშებს...

- აჰათ, მე ვკოცნი! - შესძახა მამიდა არიადნამ და გაკრეჭილ კუმეოს ლოყაზე ეამბორა.

- ეს ყველააფერი ამ ფერმა შექმნა, - განაგრძო მეკვლემ, - ვადაზე ადრე იმიტომ მოველ, რაც შეიძლება უფრო ადრე გამეღვიძებინა თქვენში სიყვარული, და რა კარგი ვქმენ, ლომის ნიღბის ნაცვლად ეს ზეწარი რომ გადავიფარე - სისხლსავსე უმანკოების ფერი...

- კი, კარგი ჰქენით, აჰ, და რა კარგი.

- ხოლო ეს ზეწარი უბრალო არ გეგონოთ, ადამიანებო, სასწაულმოქმედია, აბაა, ზეწარო, თეთრო, ქათქათავ, ბრშშ, შშ-შ!.. - ამამაღლე! ამამაღლე-მეთქი!!

და საოცრებავ, მეკვლე ამაღლდა.

- ხომ ვილაპარაკე დღეს ყველაზე კარგად! - იძახდა ამაღლებული მეკვლე, - ჩემს საკუთარ თავს დღეს ხომ თვითონვე გადავაჭარბე!

- კი, როგორ არა!.. - გადააჭარბეთ!.. დიახ, როგორ არა!.. - შესძახა გაოცებულმა საზოგადოებამ.

- ხოლო ბოლოს იმასაც დავსძენ, რომ ამ სასწაულმოქმედ ზეწარს ისიც კი შეუძლია, რომ მე, კეთილმოაზროვნე დუილიო, უბრალო გიჟად გადამაქციოს, აბა, გადამხადეთ! შენ გადამხადე, ბიჭო, კუმეო!

კუმეო სკამიდან ჩამოხტა, ზეწარი გადახადა და...

ალექსანდრო იგდა!

ყველანი გაშრნენ... მხოლოდ მამიდა არიადნამ, რომელიც ისევ სკამზე იდგა, არ გაიტეხა იხტიბარი:

- რანაირი ხართ, იცი, დუილიო? ისევ დაბრუნდით... თავს დაუბრუნდით...

- აღარ გამოდის, - თქვა ალექსანდრომ, - გადავიხადე.

- მაგ თეთრი ზეწრით თუ არ გამოდის... ანტონიო, შავად შეღებილი ზეწარი ხომ არ გაქვს? შენ გეუბნები, ანტონიო, რა მოგივიდა!

ანტონიო გამოერკვა და თქვა:

- სამას სამოცდა ცხრა.

- მაგდენი რად გვინდა, ერთიც გვეყოფა...

- არა, სამას სამოცდა ცხრა, 511-ს რომ გამოვაკლოთ 42.

- ვგიჟდები... მგონი...

ხოლო აქ კარი გაიღო და ვიღაც ლომისნიღბიანი შემოვიდა: - ახალ წელს გილოცავთ, უძვირფასესო მეგობრებო...

- ვაიმე, მგონი, მართლა ვგიჟდები, - თქვა მამიდა არიადნამ, - რომელი, რომელი ხართ...

- მე - მე ვარ, - დაამშვიდა ალექსანდრომ, - ეს კიდევ - ის... ვიხუმრე, რა მოხდა...

- პატარა რომ ჩანდა! - იყვირა ცილიომ.

- მოკუნტული ვიდექი.

- და ხმა... როგორ მიამგვანეთ ხმა, ლაპარაკი!

- აჰ, არტისტიზმი... - თქვა ალექსანდრომ, - ძლიერ კარგია. და რაც მთავარია, ხომ მშვენივრად ვილაპარაკე? - წყაროდან ჭიქას ნუ წამოიღებთ!

- ჯერ ეს ერთი, - თქვა ლომისნიღბიანმა, - ეგ ჩემი სიტყვებია...

და უცებ მამიდა არიადნამ შუბლზე იტკიცა ხელი:

- კუმეოსთვისაც რომ მაკოცნინა...

- დიდი ამბავი...

აქ კი მამიდა არიადნა სკამიდან ფრთხილად ჩამოვიდა, სავარძელში მიესვენა და მერეღა თქვა:

- ვარდისფერი წყალი...

***

ზამთარი იდგა ლამაზ-ქალაქში, დიდი იანვრის თვე. ნაცრისფერ ღრუბლებს მიღმა მიკარგულიყო მზე, თოვლი ანათებდა ქალაქს. საღამოობით ბუხართან ისხდნენ, ნიკაპთან საბანამოკეცილებს, რაღა თქმა უნდა, ეძინათ ღამით, შემცივნებულნი დგებოდნენ დილით, ხელებს იქნევდნენ, და ეკლიან წყალს ისხამდნენ პირზე. შუადღისას კი სუფთა, გემრიელი ჰაერი და ერთმანეთი ენატრებოდათ, შეფუთვნილნი გამოდიოდნენ გარეთ. თბილი მოსასხამის კალთები რბილად მისრიალებდა თოვლზე, ისევ ისმოდა ნაგვიანევი „მრავალ ახალ წელს, აჰ, მრავალ, მრავალ“, საღამო ხანს კი, იისფერ ბინდში, ისე ლამაზად თოვდა და თოვდა... დათვის დიდ ტყავზე, ბუხართან მხართეძოზე იწვა ქალი, ტერეზა, მკლავებქვეშ მუთაქაამოდებული, და მეორე ხელის ნაზი, წვეტიანი თითებით მის კალთაში თავმიდებულ მგზავრს, დომენიკოს, თმას უვარცხნიდა - „როგორ გაგაფუჭე...“. მამამისის ფულით მოზიდულ სურსათ-სანოვაგეს მამისადმი პატივისცემის ურღვევი გრძნობით შეექცეოდა ლოყებღაჟღაჟა ჯანჯაკომო, დინჯად მარცვლავდა კრიალოსანს დარბაისელი სენიორ ჯულიო, სიცივეში რაღაცნაირად მფრთხალად კისკისებდნენ მხიარული ქალიშვილები და უგო, ახალგაზრდა გიჟი, ნაცრისფერი დონდლო თევზებით თვალში, ჩურჩულებდა: „სუყველას სისხლი... ყველასი, თოვლზე...“ ლამაზ-ქალაქელთა ცნობილი მრჩეველი, დუილიო კი ისევ დაეძებდა მოხდენილ გამოთქმებს ძალიან კარგი ქალის თაობაზე და ერთხელ, აუზთან, ასე წარმოთქვა: „მე სულაც არ მჯერა ადამისა და ევას შეთითხნილი ამბავი, მაგრამ უმწიკვლო ქალმა, ყოველი შემთხვევისათვის, მაინც არ უნდა ჭამოს ვაშლი. რამდენი ხილია სხვა - ატამი, მსხალი, ქლიავი, მაგალითად, ალუჩა...“. კონჩეტინას ქორწილი ახლოვდებოდა... დიდად ღელავდნენ ლამაზ-ქალაქში - ვის დაპატიჟებდნენ და რომელს - არა, რამდენიმე ღირსეულსა და შეძლებულ მოქალაქეს კი თავი ქუდში ჰქონდა - იგივ დუილიოს, მაგალითად. ასევე ღრმად იყო დარწმუნებული, ოღონდ დაუპატიჟებლობაში, თვითმარქვია მეკვლე, ალექსანდრო, მაგრამ მაინცდამაინც არც ედარდებოდა - „მთვრალებს რა უნდა გავაგებინო...“. ქორწილის ზედ წინადღეს კი კონჩეტინამ აიხირა - „უუძვირფასესი შარვალ-ხალათი უნდა შევუკეროთ!“ „პირველსავე ღამით მაინც გაეყრები და რად გინდა, შვილო“, - არწმუნებდა თვალცრემლიანი მამიდა არიადნა, კონჩეტინამ კი: „გავეყრებიო? როგორ შეიძლება გაეყარო გულსა და სულს...“ „რა ნახე, შვილო, მაინც რა ნახე ასეთი...“ „უშუალოა იგი, - თქვა კონჩეტინამ, სარკეში დაძაბული იცქირებოდა, - ვაითუ, სხვა ქალი შეიყვაროს... ჩემზე ლამაზი!“ ოთხი ცნობილი მკერავი დაეხვია იმავ საღამოს ფართო საწოლზე გაშხლართულ კუმეოს, ტან-ფეხის ზომას უღებდნენ საკუჭნაოდან ათასნაირი შემწვარ-მოხრაკულის სუნით ნერწყვმომდგარი თერძები. მთელ ლამაზ-ქალაქს აინტერესებდა, თავს გაართმევდნენ თუ არა ასეთ ძნელ სამუშაოს - უძვირფასესი შარვალ-ხალათის ერთ ღამეში შეკერვას, ხოლო მეორე დღეს, დიდი ქორწილის დღეს ყვავილებით, ძვირფასი ფინჯან-ლამბაქებით, ვერცხლეულით, ქსოვილებითა და მზა-ტანსაცმლით მისულმა სტუმრებმა დაასკვნეს - ვერ მოუსწრიათ... მაგრამ ცდებოდნენ - პირიქით, თერძებმა გათენებისთვის მოასწრეს ახალი სამოსის შეკერვა, საუბედუროდ, ვადამდე ხუთიოდ საათით ადრეც, რადგან გამოწყობილი კუმეო ამ დროის განმავლობაში ჯერ იყო და, უცაბედად ვაშლის ნამცხვარზე დაჯდა, მერე მუხლებზე უნებურად დაიქცია ვარდისფერი წყალი, პატარა, ხანში ცხარე საწებელაამოვლებულ „ქათმის წიხლიც“ მკერდზე დაუვარდა, მერე კი ძვირფასი ხალათის კალთებზე შეიწმინდა ღორისქონიანი თითები, „უშუალოა - იძახდა გახარებული კონჩეტინა, - ტანსაცმელს არად აგდებს, სხვა კი, სხვა მაგის ადგილას, დაჰკანკალებოდა იქნება, ეგ კი - უშუალოა“. მაგრამ უძვირფასეს შარვალ-ხალათთან დაკავშირებული ფათერაკები ამით არ დამთავრებულა - იგივ ხუთ საათში მეორე საუზმისას კუმეო თაფლიან ლამბაქს დაეყრდნო იდაყვით, ხოლო ამ წებოვანი ლაქის მოცილება ფქვილიანი თითებით სცადა. შემდგომ ძველი ჩვეულების თანახმად გულის ჯიბეში იტუცა მჟავე კიტრი და პამიდორი, რომლებიდანაც სითხემ გარეთ, ზედ გულზე მიბნეულ მიხაკთან გამოჟონა. დროდადრო ყოველივე ეს განელებული იყო წვრილ-წვრილი ფათერაკებით, როგორიცაა ორიოდ წვეთი მომწვანო და მოყვითალო წყალი, კირიან კედელზე გახახუნება, ვარდისფერი წყლით გაჭყეპილს, შარვლის ღილების შეკვრის დავიწყება და ასე. ასე რომ, თუმცა საზეიმო სუფრასთან შეკრებილ ლამაზ-ქალაქელებს ეგონათ, რომ თერძებმა თავი ვერ გაართვეს, საქმეს, სინამდვილეში კუმეო ახალ, უძვირფასეს შარვალ-ხალათში გამოწყობილი იჯდა, ამბობდა: „მადლობა, მადლობა, დიდი მადლობა“, და საჩუქრებს დიდი ჭაღის ქვეშ, სინათლეზე ათვალიერებდა.

სუფრის ხელმძღვანელად შვილიანი ახალგაზრდა კაცის არჩევა სიმბოლურად განიზრახეს - ვინსენტესი, ხოლო საპატიო ხელმძღვანელად დარბაისელი სენიორ ჯულიო დაასახელეს, რომელსაც ვინსენტეს ნათქვამი სადღეგრძელო პირველს უნდა გაემეორებინა - ასეთი იყო წესი, სულ ბოლოს კი ჭიქა უნდა აეწია დუილიოს - დამაგვირგვინებელს, - ვერ დააგვირგვინებდა, თუ რა. აჰ, რა არ გახლდათ - კალაბრიული ხბო და გოჭები, ძროხა და ცხვარი, ათასნაირად დამზადებული, შემწვარ-მოშუშულ-მოხარშული, მრავალგვარი საწებლით, ღვინო და შუშხუნა, ნაირ-ნაირი ფერადი წყალი, და რა ნამცხვრები - ოთხი სახელოებდაკაპიწებული, ამ საქმეში სახელგანთქმული დედაკაცის ხელით მოზელილ-ათქვეფილი, შემკულ-შელამაზებული, ზედ კრემით გამოყვანილი კონჩენტინასა და მისი გულის ჭაბუკის პროფილით. „ბატონებო და ქალბატონებო, ეს გაუმარჯოს...“ - ამბობდა ვინსენტე. პირველი სადდეგრძელო - ახალგაბედნიერებულთა - საყელოშებნეულმა, სუფრის ხელმძღვანელმა თანაბარი რიხითა და მოწიწებით შესვა, და საპატიო ხელმძღვანელთან დიდ სასმისს ამ სიტყვებით გადავიდა: „უმორჩილესად გთხოვთ, მიირთვათ თქვენ, ჩვენო უპატივისმცემლესო, დარბაისელო სენიორ ჯულიო“. სულყველამ შესვა, რაღა თქმა უნდა, დუილიომაც, როგორიც იყო, დააგვირგვინა. მეორე სასმისით მარადუბერებელი ქალბატონის სადღეგრძელო ასწიეს, და თვალცრემლიანს, მაინც ძალიან ესიამოვნა იმდენი ქება, ხოლო ვინსენტემ ასე მიმართა საპატიო ხელმძღვანელს: „უმორჩილესად გთხოვთ, თქვენ, ჩვენი პატივცემულო სენიორ ჯულიო.“ სახეალეწილი კონჩეტინა ბედნიერად უღიმოდა ყველას, და შეყვარებულ მზერას დროდადრო გულის ჭაბუკისაკენ გააპარებდა ხოლმე, რომელიც თავის მხრივ ღიმილსა და თავის ქნევაში არ ჰკარგავდა დროს - ჭამდა. მხიარულობდა ტულიო, ოხუნჯობდა, მთელ სუფრას აცინებდა. დაღონებული იღეჭებოდა ედმონდო, ბოლოკზე მზერამიწებებული. ნაზად წიწკნიდნენ ვარიებს მხიარული ქალიშვილები, სილვიას გვერდით მოკალათებული ცილიო როზინასაკენ (აი, იმისკენ, ჭალაში რომ იყო) აპარებდა თვალს, სტუმრებს ათვალიერებდა მგზავრი, დომენიკო. დუილიო კი, ჰქუხდა... ახლადგაბედნიერებულთ დროდადრო ამ შუა იანვარში დანასისხლად ნაშოვნ ვარდებსა და მიხაკებს აყრიდნენ თავზე. მაგრამ კონჩეტინამ შეშინებულმა წამოიძახა: „ვარდები მხოლოდ მე დამაყარეთ, ამას - მიხაკები!“ „რატომ, კონჩეტინა...“ - შეკრთა მამიდა არიადნა. „იმიტომ, რომ ვარდი - ეკლიანია, და სახე რომ არ გაეკაწროს!“ კონჩეტინას არწმუნებდნენ, რომ არ შეიძლებოდა ეს, რომ ასეთი იყო წესი, რომ „შეუძლებელია“, რომ „კუს ჯავშანს რას დააკლებს პაწია ეკალი“, მაგრამ კონჩეტინამ მაინც თავისი გაიტანა, კუმეომ კი არეულობით ისარგებლა და ხბოს ხორცი გაიქანა უბეში. მესამე სადღეგრძელოს შემდეგ ვინსენტეს წინადადებაში სიტყვა „უმორჩილესად“ შეიცვალა სიტყვით „ძალიან“ - „ძალიან გთხოვთ, თქვენ, ჩვენო პატივცემულო სენიორ ჯულიო...“ მეოთხე მიმართვაში ამოვარდა სიტყვა „სენიორ“ - „გთხოვთ, თქვენ, ჩვენო პატივცემულო ჯულიო...“ მეხუთე სადღეგრძელო ტულიოს სიმღერამ „ნეტავი ჩიტად მაქცია“-მ დაამშვენა, მეშვიდე სადღეგრძელოს წარმოთქმისთანავე სკამზე იცეკვა თვალებამღვრეულმა ანტონიომ, კბილებში დანაგაჩრილმა, ვინსენტე კი მერვედ ასე გადავიდა სასმისს - „გთხოვთ, თქვენ, ჩემო ჯულიო...“ მეცხრე საღღეგრძელოში დიდის მოწიწებით მოიხსენიეს კარრასკოთა მთელს სახელგანთქმულ გვარში გარდაცვლილთა ხსოვნა, მაგრამ დააყოლეს შეუფერებელი სიმღერა: „გოგო მიდის მოხვეულში...“ საყელოგაღეღილმა ვინსენტემ მეათედ ასე იყვირა: „ააბა, ჯულიო, თქვენ ჩემო...“ მეთერთმეტე - „ჯულიო, შენ ჩემო...“ მეთორმეტეზედ კი პერანგი ჭიპამდე ჩაიხსნა და, სასმისი დიდის წვალებით რომ გამოცალა, საპატიო ხელმძღვანელისაკენ ისროლა, კინაღამ თავში მოახვედრა დიდი ფიალა და შეუძახა: - ვოეე, ჯულიო! შე ჩემა!! - მერე კი ვინმე გრაციაზა მატირელის ძალიან უბწკინა.

სუფრა აირია. იქვე, მაგიდაზე ეძინა კბილებში დანაგაჩრილ ანტონიოს, ედმონდო კი ყურში ჩასჩურჩულებდა - ვიამხანაგოთ, მოდი, ვიამხანაგოთ, რა... ერთმანეთს ჰკოცნიდნენ აბარბაცებული მამაკაცები, ყველა მღეროდა თითქმის, ვისაც როგორ შეეძლო და გალიის კედლებს აწყდებოდნენ მამიდა არიადნას დამფრთხალი იადონები. კუმეომ პატარძლის დიდი კალათა მოატანინა, ხარბად მოათვალიერა სუფრა... ცილიომ დრო იხელთა და როზინას [(აი, იმას, ჭალაში რომ იყო). არ გავუჭირეთ საქმე ამ ერთი ჭალაში ყოფნით?!] წასჩურჩულა - „რატომ აყოვნებ, აი, ხომ ხედავ, იანვარიც დადგა, ჟამთასვლის ყველაზე ცივი დრო...“ ვიღაცა ცუდად გახდა, სასწრაფოდ გაიყვანეს, უშუალო კუმეო კი ელვისებურად ალაგებდა საუკეთესო ნაჭრებს კალათში, ქალთაშუა დაბორიალებდა ვინსენტე, რომელიღაც ქედმაღალმა სილაც გაულაწუნა, მაგრამ ვინსენტე ვერაფერს მიხვდა, დაილოცა და საწებელა მიიყუდა პირზე, მერე ტუჩები ცოტათი შეეჭვებულმა მოიწმინდა და მძინარე ცოლისძმის - ანტონიოს თმაზე შეიხოცა თითები - აჰ, დიდებული ქორწილი იყო, და, მასპინძელთა სასახელოდ, სუყველა დათვრა! დუილიოც კი ვეღარ აბამდა ურთულეს წინადადებებს თავს, მხოლოდ იძახდა: „წყაროდან ჭიქას... ჭიქას... დაამტვრიეთ, მაგის ოხერი...“ ვიღაც სულწასული დაუპატიჟებლად შემოეხეტა და იკითხა: „ბოდიში, ხომ არ იცით რომელი საათია? უხ, ქორწილი ყოფილა? წავალ, წავალ...“ „აჰ, არა, არა, დაბრძანდით, დაბრძანდით, სად იყავით აქამდე...“ „ჯარიმა მაგას!“ - ქუხდა ვინსენტე.

„იცი, რა კარგი ამბავი მოგიყვე? თურმე ერთმა... - ეჩურჩულებოდა მძინარე ანტონიოს გამოცოცხლებული ედმონდო, - ხოლო იგი სულ გადაიკარგა გაიგე? ხედავ? წარმოგიდგენია?“ ვიღაცა მთვრალმა დომენიკოს ქონიანი ტუჩებით ყელზე აკოცა და მერე მდიდრულ, ძველებურ, უზარმაზარ კარადაში შევიდა - კარები აერია და, შარვლის ღილებზე ხელებწატანებული, დროით გამოათრიეს. ხოლო როცა რომელიღაც პატივცემულ ლამაზ-ქალაქელს მარადუბერებელმა ქალბატონმა ჰკითხა: „არაფერი გადაგიღიათ... მშიერი დარჩით არა?“ - იმან ზეზრდილობიანი აღშფოთებით პასუხის გაცემა სცადა, რაც სიტყვებით ასე გამოიხატა: „როგორ გეკადრებათ, ჰიკ!.. როგორ არ გადავიღე, რას მიჰქარავთ, ქალბატონო...“ ბევრმა თვალებგაელამებულმა ლამაზ-ქალაქელმა გაკვირვებით აღმოაჩინა, რომ კუმეოს ტყუპის ცალი ჰყოლია, და, ჰოი, სიმთვრალის დუნე საკვირველებავ - ყველას ჰყოლია თურმე ტყუპისცალი - მერე რა, დიდი ამბავი... და როცა ახალგაბედნიერებულთა განმარტოების ჟამმაც მოაღწია - „საღამოს თერთმეტი საათია და...“ - უბედნიერესი კონჩეტინა გულის ჭაბუკის მარცხენა მკლავს დაეყრდნო, მეორე ხელით კი ნეფეს საწოლ ოთახში ხორაგით სავსე კალათა მიჰქონდა. და როცა კარი მიიხურა, მამიდა არიადნამ თავში ფრთხილად შემოირტყა ხელი და წარმოთქვა: - ჰოიი, განგებავ! ეს უპირუტყვესთაგანი - თვით დიდი ბენჯამინო კარრასკოს სარეცელზე!!

ქორწილი დამთავრდა.

***

იმავე ღამით დომენიკო ტერეზას სახლთან მიბარბაცდა, დიდხანს აბრახუნა, მაგრამ ქალმა მაინც არ გაუღო კარი. მთვრალმა, არტუროს სახლისკენ ქანაობით გასწია, დღისით - ბევრი არაფერი ახსოვდა, მხოლოდ ცოტათი სტკიოდა მხარი. გაბრუებულმა, წყალი შეისხა პირზე, გააჟრჟოლა. „მამილომა, რამე თუ მოუნდეს, უკვე დუქანში ვაარო“, - გადასცა ჯანჯაკომომ. ჩამწვარ ყელს ისე მოუნდა შუშხუნა, სურვილისაგან დაბურძგლა კიდეც. მაშინვე მხრებზე მოიგდო ლურჯი მოსასხამი, ტულიოსკენ გაემართა, ის კი გზად შეხვდა, „კარგია, არა, ახლა შუშხუნა? - ჰკითხა ტულიომ, - ფული რომ არ მაქვს“. „მე მაქვს, წამოდი...“ „ოოო, ოო - ხელები მოიფშვნიტა ტულიომ, - წავიდეთ, ჩქარა...“ ამ ზამთრის დილით, დილაადრიან, სუსხიანი ქარი დაეხეტებოდა ლამაზ-ქალაქის დაკლაკნილ ქუჩებში; თვალმოჭუტულნი, გამალებით მიაბიჯებდნენ არტუროს დუქნისაკენ, მაგრამ უეცრად წინ ვიღაც გადაუხტათ:

- გამარჯობათ, ადამიანნო...

თავი ასწიეს - ალექსანდრო გახლდათ. „იჰ“, - ხელი ჩაიქნია ტულიომ და აუარა, მაგრამ ალექსანდრომ მაშინვე დაადევნა:

- ამ ქუჩის ბოლოს სამი კამორელი დგას.

- ვინ? - მყისვე შედგა ტულიო და დომენიკოსაც ხელი სტაცა.

- კამორელებია. ერთი - მასიმო, ორი კიდევ სხვა.

- ფუი, მაგათი... - ძალიან ხმადაბლა, ფრთხილად ჩაილაპარაკა ტულიომ, - სად მივეფაროთ.

- აგერ, აქ დავდგეთ, ადამიანებო, - ურჩია ალექსანდრომ - ათიოდ წუთში სერვილიო შეგროვილ ფულს მიურბენინებს და წავლენ.

- როგორ გავიგოთ... რა დროს ეგენი იყვნენ!

- რა იყო, გეჩქარებოდა სადმე?

- შუშხუნა უნდა დაგველია.

- ნუ გეშინია, მაგასაც მოესწრები. იმათ წასვლასაც მაშინვე გავიგებთ - ლანდოთი არიან.

- ჰო, მართლა, - გაუხარდა ტულიოს, - თუ აქვე დგანან, ლანდოს ხმას მაშინვე გავიგებთ.

- ჰოოდა, იდექი... იცი, ტულიო, რაა საჭირო? - პირდაპირ საქმეზე გადავიდა ალექსანდრო, - თუ გინდა, ვინმე ძნელ პიროვნებასთან რაიმეს მივაღწიოთ, მესამე კაცია საჭირო.

- ვინ მესამე...

- აამ შემთხვევაში - შენ.

ტულიომ ალმაცერად ახედა.

- ჰო, ჰო, რას მიყურებ, მესამე კაცია საჭირო. შენ და ეს ბიჭი, ასე თუ ისე, ძალიან საშიშარნი არ ხართ და მესამე კაცად კი იმიტომა ხარ საჭირო, ვინმე ბნელ პიროვნებას შენი მეშვეობით ის დიდი ამბავი რომ ვუამბო. თქვენ კი ყური უნდა დამიგდოთ, იმასთან ერთად - არც თქვენ არ გაწყენთ.

- მომეშვით ერთი, თუ კაცი ხარ... ფუჰ, როგორ ცივა.

- ყურს თუ არ დამიგდებ, ისეთ ყვირილს გავაბამ, ისეთს, სამივე აქ გაჩნდება, - დაემუქრა ალექსანდრო, - ახლა ხომ მაინც გამოგიჭირე. ჰოოდა, მაშინ, რომელიმე ძნელი პიროვნება დამისახელე.

- რინალდო გამოგადგება?

- დიახ.

- რინალდო!

- კი, ბატონო, რინალდო იყოს - მაგაზე კარგს, ესე იგი - ოხერს, სხვას ვის მეტყოდი, ნამდვილად დასალაპარაკებელია, გაფუჭებულ-გათახსირებული. ახლა, ალბათ, ისიც ჩვენსავითია გატრუნული სადმე, მაგრამ მერე, ლანდო რომ წავა, ოჰოჰო, როგორ გაიბღინძება?! ოხერი კია, დიდი ოხერი... ჰოდა, ვცხოვრობთ მე და რინალდო ერთდროულად, ამ მრავლისმომსწრე დედამიწის ზურგზე და, რამდენიც არ უნდა ვეჩიჩინო, ის მაინც ისეთი იქნება, როგორიც არის - ქაღალდის მოთამაშე, ქალების მუსუსი, ორპირა და გაიძვერა, თანაც გაბღენძილი. როგორც არ უნდა ვექაქანო, ჩემს დარიგებას ერთ ყურში შეუშვებს და მეორეში გამოუშვებს - წავა, ითამაშებს, ან მოიგებს, ან წააგებს, უფრო, რა თქმა უნდა, მოიგებს - გაქნილია, ოხერი და ჰერიი! გაისეირნ-გამოისერნებს გლახა ქალებში. ახლა, ვთქვათ შევხვდი მე რინალდოს და ვეუბნები, როგორც წესი და რიგია: გამარჯობა, რინალდო. იგი დამცინავად ამათვალიერებს და მეტყვის - ო, ბატონ ალექსანდრო ბიძიას სალამი და გამარჯვება, ქეიფში როგორ ბრძანდებით? მე ცოტათი ნაწყენ სახეს მივიღებ და ვეტყვი: გაჩერდი, რინალდო, ხომ იცი, რომ არა ვსვამ... ოჰ! - გაიცინებს იგი - პატარა დალიე, არაფერი გიჭირს, ქვეყანა სვამს და შენ რა დაგემართა, ცოტა სასმელი მარგებელია. წარმოგიდგენიათ, ტულიო და ეე... დომენიკო? აქეთ დამიწყებს ჭკუის დარიგებას. ნუ, მოვიყრუებ და ვეტყვი - მოოდი, რინალდო, ბაღში შევიდეთ, ვილაპარაკოთ, ვისაუბროთ, წავიბაასოთ, შენ ხარ ჩემი ბატონი, ვიჭუკჭუკოთ, წამოდი რაა?! - შევეხვეწები. იგი კი მეტყვის: - ოჰ, ალექსანდრო ბიძია, რომ არა მცალია? ქალს უნდა შევხვდე და ქალაქში გავასეირნო, რომ არ მივიდე, ქვეყანას დააქცევს ტირილით... წამოდი, წაამოდი, რინალდო, დავუჩემებ მე, შენ ისეთი ყაიდის ადამიანი ხარ, დღისით ქალს ქუჩაში არ გაასეირნებ, ღამე რომ იყოს და ბნელ ოთახში შეიყვანო, იცოცხლე, დაგიჯერებ, მაგრამ ახლა... წამოდი, რინალდო, წაამოდი... არ მოგბეზრდა ამდენი ფულზე თამაში? გაეთრიე აქედან შე ვირო ვირიშვილო, - მომიგებს ამაზე გაცხარებული იგი, - ჩქარა გამეცალე, მინამ ლამაზი ხარ... და თვითონვე წავა. მე კი ადგილზე მყარად დავრჩები და მივაძახებ - ნუ მიდიხარ, ნუ-უ, რინალდო, რად გინდა სხვისი ფული... რინალდო მომიყრუებს, ძალიან გაბრაზდება და მერე მაინც ღიმილით გაიფიქრებს - თქვა რა - ფული ყველა სხვისია... და თვალს მიეფარება. ისე კი, სიმართლე რომ ითქვას, ამ ბრუნდე და გამოუსწორებელ ქვეყანაზე ჯერ არ გამოუგონიათ ისეთი ფული, რომელიც ვინმესი იყოს. და, მითუმეტეს გათამაშებული: მოიგებ - სხვისია, წააგებ და - ხომ სხვისია და სხვისი. და, საერთოდაც, ქვეყნად არსებულ ხელშესახები ნივთებიდან ძალიან ცოტა, შეიძლება ითქვას სუულ არაფერია ისეთი რამ, ვინმესი იყოს... მაგრამ ძალიან ცოტამ ვიცით ეს. დიდი ბოდიში, რომ გადავუხვიე, ახლა კი, ტულიო ჩემო, ვთქვათ, სწორედ შენა ხარ ზემოაღნიშნული მესამე. დიდხანს ვიფიქრე და დავასკვენი, რომ მესამე კაცი აუცილებელია. შენ ახალგაზრდა ხარ, ლამაზი, მოქნილი, წარმოსადეგი, ადამიანმა რომ შეგხედოს, - გაუხარდება, სუფრაზე კოხტა სიმღერა იცი, სიტყვა გიჭრის, ფულიც გაქვს ჯერჯერობით და ყოველივე ამ სისულელეების გამო ლამაზ-ქალაქში დიდად გაფასებენ. შენ ახლოსა ხარ რინალდოსთან, ყური დამიგდე - მიხვალ იმასთან და ეტყვი: წამოდი, რინალდო, დიდ ბაღში შემწვარი წაბლი ვჭამოთ. სწორედ აგრე უთხარ, მარტივი დაკვირვების შედეგად მე შევამჩნიე, რომ რინალდოს უყვარს შემწვარი წაბლი. იგი წამოგყვება, ბაღში გრძელ მერხზე დასხდებით, მუხლს გაშლით, სუფთა ჰაერით ისუნთქებთ, შემწვარ წაბლს მიირთმევთ, შენ ხარ ჩემი ბატონი, კარგ ხასიათზე დადგებით, სწორედ ამ დროს გამოვჩნდები მე - ვიიითომ სულ სხვაგან მივდივარ, შენ კი, თითქოსდა უნებურად, თვალს მომკრავ და დამიძახებ, მე თქვენსკენ წამოვალ, რინალდო კი გეტყვის - გადააგდე აქედან, მაგისი ოხერი... შენ მსწრაფლ მიუგე - რა მოხდა, მოვიდეს, ნუ გაუწყრები, თავისი გაჭირვებაც ეყოფა... სხვათა შორის, ეგ გამოთქმა ძალიან ურბილებს ადამიანს გულს - „თავისი გაჭირვება ეყოფა...“ მე მოვალ, თავაზიანად მოგესალმებით, როგორც წესი და რიგია, მერე კი შენ მკითხე: რას გვეტყვი ახალს? მე იქვე მოგიგებ - ახალი არაფერი ვიცი, თუ გინდა, ძველს გეტყვი... მიდი აბა, გისმენთ, დასცხე, მითხარი შენ და მაშინვე დავიწყებ... თუ გინდა დროდადრო თვალიც ჩაუკარი, ასე ინტერესი უფრო გაუღვივდება. შევთანხმდით, ტულიო? ა, მესამე კაცო...

- თავი გამანებე ერთი...

- ჩვენში ესე? - გული დასწყდა ალექსანდროს.

- „ჩვენში“ რა - რომელი ძმაკაცები ვართ მე და შენ.

- ძმაკაცებზე მეტი არა ვართ? - ადამიანები ვართ... ეეჰ, ტულიო, ტულიო, - თავის კანტურს მოჰყვა ალექსანდრო, - ოღონდ ეს საქმე გამიკეთე და აი, ამას გაჩუქებ.

- ოოჰ, ვისია? - აღელდა ტულიო.

- ჩემია, ვისი იქნება.

საოცრად ლამაზი სათამაშო გახლდათ - მინის მომცრო ბურთში პაწია ირემი, შველი და სამი ნაძვი იდგა. ბურთს თუ შეარხევდი, ფსკერზე დალექილი თეთრი ნამცეცები ზემოთ აიჭრებოდნენ, მერე კი ძალიან ნელა ეშვებოდნენ დაბლა და ისეთი შთაბეჭდილება იყო, თითქოს ლამაზად თოვდა.

- ზაფხულში მეტი ფასი ექნება - შეაგულიანა ალექსანდრომ, - აჰა, აიღე, ვინმეს აჩუქებ. რინალდოსთან ხომ მალაპარაკებ...

- კი.

- ეჰ, - მოულოდნელად მოიწყინა ალექსანდრომ, - შენისთანა მესამე რა ვთქვი, მაგრამ რა გზა მაქვს... ისე კი, ნამდვილად არასწორი გამოთქმაა, რომ მითხარი ვინაა შენი ამხანაგიო და...

სანამ ტულიო ნათქვამს გაიაზრებდა, ალექსანდრომ თქვა:

- აიი, ის რომ აქ იყოს, ჩემი უფროსი ძმა, ო... იმისთანა მესამე საერთოდ არ დაბადებულა. მე რომ ასეთი დადებითი ვარ, მერე სად - თქვეეენში, სულ იმის დამსახურებაა. მე არაფერ შუაში ვარ. ისე კი, ერთი სული მაქვს, ახლავე გიამბოთ ის ამბავი, მაგრამ მერე ჯობს, რინალდოსთან ერთად რომ ვიქნები... უნდა მოვითმინო, რა ვქნა - მოთმინება წარმატების დედააო და... ეს თუმცა საკმაოდ ბრიყვული გამონათქვამია, მაგრამ მაინც ასეა... ხანდახან. ოჰ, დომენიკო, - და თეთრი ძაფი ააცალა მხრიდან, - ვიღაც თოვლისფერი გოგო დაგდევს, ფრთილად იყავი, ბი-ჭი-კო...

***

კალაბრიელ გლეხს დიდი ტომარა გაედო მხარზე და მძიმედ მიაბიჯებდა. ხუთიოდე წლის ბიჭი მისდევდა, შვილი თუ შვილიშვილი. თავისთვის მიდიოდნენ, მაგრამ ქუჩის თავში სამი კაცი ატუზულიყო. ცოტათი ნასვამები იყვნენ, ორ დაბალ კაცს უფრო დასტყობოდა სასმელი, მესამე კი, საოცრად ლამაზი, ახალგაზრდა კაცი, ფეხზე მყარად იდგა. კალაბრიელი გლეხი შეჩერდა, მაგრამ ისინი მაშინვე ფეხაკრეფით წამოვიდნენ მისკენ. სოფლელს რომ გაუსწორდნენ, ერთ-ერთი დაბალი ტომარას სწვდა და შეაჯანჯღარა. გაკვირვებული სოფლელი უცნობს შესცქეროდა. იმან კი აიღო და, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, გაარტყა. სოფლელი დაბარბაცდა, შემკრთალმა ბავშვს მოხვია ხელი, გაცლა დააპირა, მაგრამ მეორე დაბალმა სოფლელი გააჩერა და მრისხანედ შეაცქერდა პირველს:

- რა გინდოდა, რას ერჩოდი, მიდის კაცი თავისთვის, თავის გზაზე...

სოფლელი მადლიერი სახით შესცქეროდა.

- ასეთი მძიმე ტვირთი მიაქვს და... ტომარაში რა გაქვს? ბამბა? სხვა არაფერი?.. ჰოდა, რას ერჩოდი, მიდის კაცი თავის გზაზე და შენ რაღაც ორი ჭიქა დალიე და ვერ მოგინელებია. იცნობ, გიცნობს, თუ რა? მაინც რა დაგიშავა, ასე უმიზეზოდ, რომ... - და უცებ მოლაპარაკე მკვეთრად შეტრიალდა, ხელი ღონივრად გააქნია და სოფლელს გაარტყა. დარტყმა ძალიან მოულოდნელი და ძლიერი აღმოჩნდა. სოფლელმა თავი მიანარცხა კედელს და იქვე ჩაიკეცა. ბავშვი ღრიალით გადაემხო, საბრალობლად ტიროდა და დროდადრო ამოხედავდა სამთავეს. ლამაზი ახალგაზრდა კი გაფითრდა, ცხვირსახოცი წყალს შეუშვირა და სახე დაუზილა სოფლელს. თვალი გაახელინა თუ არა, ახალგაზრდა დამშვიდდა, სული მოითქვა, მერე მეორე დაბალ კაცთან მივიდა და საყელოში ისე მაგრად ჩასჭიდა თითები, ღილები დააწყვიტა.

- ნაგავო! - უთხრა ახალგაზრდამ და საოცრად მოუხდა, ძალიან რომ გაფითრდა, - ყველაფერის ნება გაქვს, იცოდე, ყველაფრის, მაგრამ ადამიანს რომ შვილი ახლავს, ისიც მცირეწლოვანი, მართლა მხეცი უნდა იყო, ასე მუხანათურად რომ გაარტყა. თანაც უმიზეზოდ...

სოფლელი კედელს მიჰყრდნობოდა და თვალებს თუმცა უაზროდ ახამხამებდა, მაინც შეეტყო, ახალგაზრდის ნათქვამი რომ ესიამოვნა.

- ის კაცი შევარცხვინე, ვინც თქვენთან ერთად კიდევ დალიოს, თქვე... - და, საჭირო სიტყვა რომ ვეღარ მოძებნა, დაიხარა, გაცრეცილი, ღარიბული ქუდი აიღო და თავზე დაადო სოფლელს.

- ეჰ, ბიძაჩემო, ეს თითისტოლა ბავშვი ამოდენა გზაზე რატომ წამოიყვანე...

- ცოლი ავად მყავს... ვერავის დავუტოვე... კვდება... - ძლივს თქვა სოფლელმა.

- რას ამბობ, კაცო... და ნუთუ ვერავის დაუტოვე? არავინა გყავს? და ამ ქალაქში რაღა გინდოდა, ხომ იცი, აქეთ რა ხალხია - ათასი ოხერი... ყველაფერს უნდა მოელოდე ადამიანი ქალაქელების ხელში...

და უცებ იმანაც გაარტყა.

სოფლელი გულაღმა გადავარდა, დაბლებმა ტაში შემოჰკრეს და წაქცეულს ინტერესით რომ დააჩერდნენ, ახალგაზრდა კაცმა ისარგებლა და თითებიდან

შეუმჩნევლად ჩაიძრო ნახვრეტებიანი რკინა. სოფლელს ლოყა გაპობილი ჰქონდა, სისხლი სდიოდა.

- მართლა რა მაგარი ხელი გქონია, ძმაო, - თქვა მეორე დაბალმა.

- რა, აქამდე არ იცოდი? - ხმამაღლა ჰკითხა პირველმა, - ჩემ მტერს მოხვდა ამისი ხელი.

ახალგაზრდა თავშეკავებულად იღიმებოდა. მერე სამივე წავიდა, ისევ ქუჩის თავში დადგნენ.

პატარა ბიჭმა ქუდი წყლით აავსო და მამას სახეზე დაასხა. სოფლელმა ძლივს გაახილა თვალი. გაჭირვებით წამოჯდა, ხელისგული მიიდო ლოყაზე და თვალდახუჭული აკვნესდა. პატარა ბიჭმა ისევ მიუტანა წყალი, ჩუმად ზლუქუნებდა და მხრები უძიგძიგებდა. სოფლელი კარგა ხნის შემდეგ რის ვაივაგლახით წამოდგა და გაბრუებულმა, დასისხლიანებულმა განაგრძო გზა, მხრებზე ისევ დიდი ტომარა ედო. პატარა ბიჭი ერთიანად კანკალებდა და დროდადრო შიშით იხედებოდა.

ლამაზ, მაღალ ახალგაზრდა კაცს მასიმო ერქვა.

კამორელები იყვნენ.

- ისე კი, ამ სათამაშოს მერე მიიღებ, - გადაიფიქრა ალექსანდრომ, - ჯერ რინალდოს დამალაპარაკე და...

- რა, არა გჯერა ჩემი?

- რა თქმა უნდა - არა. მერე კი აუცილებლად მიიღებ...

- კი მაგრამ, ამ შუა ზამთარში ბაღში რა დამსვამს...

- ახლა გაგახსენდა, არა, სათამაშო რომ გამოგართვი... თბილი დღე შევარჩიოთ, ახლავე დავთქვათ - პირველსავე თბილ დღეს, ზუსტად ორ საათზე, ბაღთან... მოვიდე?

- კარგი, - თქვა ტულიომ და ყურები დაცქვიტა. - აი, მიდიან!

სადღაც აგრუხუნდა ლანდო, მერე კი თანდათან მიწყდა.

- ძლივს არ წავიდნენ? აიი, ჯანდაბას მაგათი თავი და ტანი - სულ გადამეწვა ყელი. წამო, დომენიკო... ოჰ, სერვილიო, რა ქენი, გაისტუმრე?

- კი.

- ისევ ხომ არ მობრუნდებიან?..

- არა, ჯერ არა - გაზაფხულამდე.

- მართლა? თუმცა რაღა დარჩა... წამო, სერვილიო, შუშხუნაზე დაგვეწვიე.

- სიამოვნებით... თქვენი სამი დრაჰკანი არტურომ გადაიხადა.

- ჩემი? - გაოცდა დომენიკო.

- დიახ.

- ჩემი... - მე რატომ... რა შუაში ვარ... არა, ფული კი არ მენანება, მაგრამ... რაღაც შეცდომაა.

- აჰ, ჯერ არ იცის?

- არა, არ იცის, დუქანში ავუხსნათ... წავიდეთ, მოვკვდი... - თქვა ტულიომ და აფორიაქდა - რაღას ვუდგევართ, წავედით, რაღა...

ხანდახან თოვდა ლამაზ-ქალაქში, და ფარნის შუქზე აკვესებულ ფიფქებს დაუდევრად ათვალიერებდა დომენიკო. დაფიქრებული, ამ უცხო სახლში, უცხო ქალაქში ფანჯარასთან იდგა... მკრთალად ბჟუტავდა ვიწრო ფანჯრები, საკვამურიდან ცისკენ ხრჩოლავდა, საღამოობით მსუბუქდებოდა ცისფერი ბოლი... საღამოობით, დიდი ბუხრის წინ იჯდა, ცეცხლისკენ გადახრილი, და ცეცხლმოდებულ, სიმხურვალით გაჟრიალებულ ტოტს შესცქეროდა, და ნაკვერჩხლებიც დროდადრო იშმუშნებოდნენ ალში. ამ გრძელ, გაჭიმულ საღამოობით რაღაც უნდოდა, რაღაცა სურდა, იმ ტერეზაზე ვრცელი და მეტი... და არ იცოდა რა. ფარნის მკრთალ შუქზე იმ ბუნდოვანი სურვილის გამო ერთხელ დოქი გადააადგილა, თავდაყირა დადგა ჭიქა, წყალი დაღვარა თეთრ სუფრაზე, უღიმღამო ნაცრისფერი ლაქა, მაგრამ ისიც კი, ისიც, რაღაცას ჰგავდა... დილდილაობით ნათელი იდგა. ნორჩ ჯანჯაკომოს ამოჰქონდა შეშა, ხმელი ტოტებით ცეცხლს აჩაღებდა, სითბო დატრიალდებოდა ოთახში, ცეცხლზე ტანსაცმელს უთბობდა ჯანჯაკომო, ცოტათი რცხვენოდა, დომენიკოსაც რცხვენოდა ცოტა, მაგრამ ლოგინში ჩამთბარ ბეჭებზე იმ გაყინულ ხალათს რა ჩააცმევდა... ხანდახან ქალაქგარეთ, მდინარისპირა ჭალაში ქურდულად მიიპარებოდა, მომცრო ნიჩბით ხელში, და დრაჰკანებით ივსებდა ჯიბეს. ქორწილსა თუ დღეობაში ბუნდოვან სიამაყეს გრძნობდა - საჩუქრად მუდამ ჰქონდა დრაჰკანი. სასურველი სტუმარი იყო, ოჯახში შესულს, თავაზიანად უღიმოდნენ, ტულიო ყველგან დაატარებდა. მაგრამ რაღაცის მძაფრი სურვილი, დროდადრო ამაფორიაქებელი, დაობებული, ზედაპირის მოშორებას ცდილობდა და ზამთრის გრძელ, ბნელ საღამოობით უფრო აწვალებდა. რაღაცას ჰგავდა - თიხისგან ცხვრისა თუ ცხენის გამოძერწვას, რადაც უცხო ხმებს, თუ არ მსგავს სიტყვას, მღვრიე დინებას, რაღაცას ჰგავდა... და იმ მხიარულ ღვინის სმაშიაც მოწყენილი იჯდა, რაღაც უცხოდ გარიყული, გრილი სიმარტოვის დამღით, და კიდევ კარგი, ტერეზა ჰყავდა. ასე, სამიოდ დღეში ერთხელ, ისე ღონივრად, ისე ძლიერად ბრდღვიალებდა სუსტი ფარანი. იმ მაღალ კიბეს აივლიდა, „მოდი, ცილიო, მოდი, - ამბობდა ქალი. სარკის წინ ივარცხნიდა გრძელ, ჩანჩქერივით თმას, - ოღონდ ჯერ სარკმლის ფარანი ჩააქრე, ი ბიჭიც არ მოვიდეს, სოფლელი დომენიკო...“ ელდანაცემი, ღია კართან შეჩერდებოდა და გაოგნებული შესცქეროდა ზურგშექცეულ ქალს, „წუხელ ისევ სილვიასთან დაგინახე, რანაირი ხარ, ცილიო, იცი? აკი მხოლოდ შენო, რად არა მკოცნი..“ გაშტერებული დომენიკო ყურს არ უჯერებდა. „სილვიას თავს თუ არ დაანებებ, აღარ მოგიშვებ, იცოდე, მართლა; ჰო, მართლა, სადღაც კუთხეში შუშხუნები დგას, სოფლელმა მომართვა, გახსენი ერთი... - და არც გამოიხედავდა, ისე დააყოლებდა, - გახსენი, ჰო, ჰო, გახსენი, შენ გეუბნებიან, შტერო, დომენიკო...“ - და შემობრუნდებოდა, სკამზე ერთს კი შეიფრთხიალებდა, სწრაფი, მსუბუქი ნაბიჯით მიაფრინდებოდა, კისერზე ჩამოეკიდებოდა, აკოცებდა და თან კისკისებდა: „ხომ გაგაგიჟე, ბიჭო, დომენიკო...“ ჯერ კიდევ გაოგნებულს, თვალებში ჰკოცნიდა, ქუდს გადაუგდებდა თავიდან, რბილ თმას უწეწდა - „სულელი, შტერი...“ და საბოლოოდ მიმხვდარი დომენიკო გაღიმებულ ქალს, იმ საოცარი ღიმილისას, მხოლოდ ცალ ლოყაზე რომ უჩნდებოდა პაწია ფოსო, უბედნიერესი საყვედურით მიაჩერდებოდა, - ქალი, ტერეზა, თვალთმაქცი გახლდათ.

„ღა-მის ორი საათია და...“

ჩვილი ბავშვები ნაშუადღევს სასეირნოდ გამოჰყავდათ, სეირნობდა უგოც, ხის მოკლე დანით ხელში, ისევ მზერაამღვრეული, აბუტბუტებული, თბილ დღეს უცდიდა ტულიო და წამდაუწუმ ის მშვენიერი სათამაშო ახსენდებოდა, ხოლო კარრასკოების ოჯახში მისული სტუმრები კუმეოს რომ მოიკითხავდნენ, მამიდა არიადნა ამბობდა: „ისვენებს, ისვენებს, ახლავე გამოვა...“ ლოყებზე ხელისგულებმიხუტებული კონჩეტინა კი ყავისფერ ოცნებებში წასულ მხიარულ ქალიშვილებს ასე ეუბნებოდა: „აჰ, სიყვარული!.. ეს რა ყოფილა... გათხოვდით, გათხოვდით, გათხოვდით, ჩქარა!“ და მხიარული ქალიშვილებიც ისე ძალიან დაინტერესდნენ, რომ ანტონიოს მშობლებმა მდგომარეობით ისარგებლეს და თავიანთ ერთადერთ ვაჟიშვილს ორიოდ კვირაში შერთეს ერთ-ერთი მხიარული ქალიშვილი.

კალაბრიული გოჭი და ცხვარი, ხბო, თხა, წიწილა... და ნათესაური გრძნობით აღვსილმა ვინსენტემ საყელო კარგად შეიბნია, ზედ კარებთანვე ხვდებოდა სტუმრებს. თითო ფინჯანი, ჭიქა, ლამბაქი, ვერცხლის თასი და ქუდი - საჩუქრად. ხუთი დრაჰკანიც! მთელი ქონება - ტულიოსა და დომენიკოსგან.

მილოცვისას მამაკაცები უფრო პატარძლის კოცნას ლამობდნენ, მხოლოდ ედმონდო ემთხვია გრძელი, წებოვანი კოცნით ნეფეს. მეხუთე სასმისზე „ნეტავი ჩი-ტად მაქცია“ დასჭექეს და ძია დუილიოს გრძელი, ვრცელი, მრავალაზროვანი დალოცვა „ახლადშესაღები“ ცხოვრების კართან... იმდენ ხალხში მხოლოდ ნეფე, დუილიო და ვინსენტე არ სვამდნენ. ერთი პირობა ჯუზეპემ აურია ცოტა, მაგრამ დინომ შეხედა თვალში. სხვები კი დათვრნენ, ალიაქოთი, აურზაური შეიქნა, ედმონდოსაც კი ორჯერ აკოცეს, ძვლებს თვალდახუჭული ღრღნიდა კუმეო, გოჭის თავს კბილებით ჩაფრენილი, კონჩეტინა კი წამდაუწუმ უვსებდა ჭიქას ვარდისფერი წყლით, თეთრ ხორცს ციცქნიდა მამიდა არიადნა, უბერებელი, ხოლო როდესაც ვასკო გაახსენდა, ცხარე საწებელა გადაიღო თეფშზე, რაღაცას ჩალიჩობდნენ ერთმანეთს მიკრული სილვია და ცილიო, თავშეკავებულად იღიმებოდა გაღიზიანებული ვინსენტე, „რატომ არავინ არ გასინჯეთ ფხალი“, დაუსრულებლივ გაიძახოდა დიასახლისი - ანტონიოს დედა, შემთვრალ სტუმრებს კი შეუმჩნევლად გაეპარა დარბაისელი სენიორ ჯულიო, რომელიც დიდის მოწიწებით გააცილა ვინსენტემ, ოჯახის ახლო ნათესავმა, სიძემ. ყაყანი იდგა, ხოლო როცა ახალგაბედნიერებულნი საწოლი ოთახისაკენ გაეშურნენ, ქეიფის ბოლო მონაკვეთში ორიოდ ჭიქით ოდნავ, სულ ოდნავ შემთვრალმა დუილიომ, როგორიც იყო, ნეფეს მკლავში გამოსდო მკლავი, შეაჩერა, თავი დაახრევინა, ფეხისწვერებზე აიწია და რაღაცა უთხრა ყურში. თავდახრილი ანტონიო დიდის გულისყურით უსმენდა, მერე უცებ გაიმართა და აღუთქვა: „არა, არა, დუილიო ბიძია, მხეცი კი არ ვარ...“ „ჰოო, ეგ ერთი, და სავსებით მოულოდნელად თუ...“ განაგრძო მრჩეველმა, ანტონიომ ისევ დახარა თავი, დუილიო კი კვლავ ფეხისწვერებზე შედგა. რაღაცას ეჩურჩულებოდა ყურში: დაძაბული ანტონიო სრულებით ვერ აღიქვამდა სკამზე მიყუდებულ ვიღაცის ჭრელ ქოლგას, მოხრილი, თვალებგაფართოებული, უნებურად რომ მისჩერებოდა, თავითფეხამდე - ყურადღება იყო და უცებ მაღლა ასწიეს თავი, ერთმანეთს შეხედეს: „აჰ, არა, არა, პირუტყვი კი არა ვარ...“ „დაიცა, კიდევ...“ - განაგრძო წინასასარეცელო დარიგება სენიორ დუილიომ, ისევ დაახრევინა თავი. „აჰ, არა, რა თქმა უნდა, არა, - იძახდა ანტონიო, - მაგას როგორ ვიზამ, ნადირი კი არა ვარ...“ „ჰო, მართლა, და აი, კიდევ როცა... ვთქვათ, მოულოდნელად...“ და ისევ უნებურად შესცქეროდა ქოლგას ანტონიო, ისევ ფეხის წვერებზე შემდგარი ჩასჩურჩულებდა რომელიღაც საწინასარეცელო დარიგებას დუილიო, და უცებ რაღაც ისეთიც უთხრა, ანტონიო მშვილდივით გაიმართა და თითქოს ოდნავ შეხტა კიდეც, - „აჰ, არა, არა, როგორ გეკადრებათ, დუილიო ბიძია, ცხოველი კი არ ვარ...“ მაგრამ აქ პატარძალი მაინც შეშინდა, გაფითრებული იდგა ერთხანს, მერე კი ისკუპა და სულ სხვა კარისაკენ - ქუჩაში გასასვლელი კარისკენ თავგვირგვინმოგლეჯილი გაიქცა. მაგრამ ნათესავები დროულად გადაეღობნენ, იმ გაწამაწიაში ღილაწყვეტილმა ვინსენტემ თმაში სტაცა ხელი...

ზამთრის თამაშები... დიდი ზამთარი იწურებოდა.

და აფორიაქებულმა დომენიკომ, როგორც იყო და რომ მოახერხა, ტერეზას უთხრა: „ცოლად წამომყევი, კარგი?“ ის კი დომენიკოსაკენ შემობრუნდა, ცალი ხელით დოინჯი შემოიყარა, უკან გადაიხარა, მეორე ხელი კი განცვიფრებულმა მიაშვირა და შიშითაც კი წამოიძახა:

- გაგიჟდი? ძალიან გინდა, ერთმანეთი დავკარგოთ, ბიჭო?!


თავი მესამე

გაზაფხულის თამაშები

ამბავი თერთმეტი წლის მკვლელზე

- ხანდახან დიდი უცნაური ამბები ხდება, რინალდო-ჩემო, დიიდი უცნაური... - თქვა ალექსანდრომ. პირველი თბილი დღე იყო. ბაღში, გრძელ მერხზე ისხდნენ, ალექსანდრო კი იდგა, საუბრობდა და მთქნარებაატეხილი ტულიოს დასანახავად დროდადრო ჯიბეზე მიიტყაპუნებდა ხელს, რომელშიაც ის სათამაშო იდო.

დომენიკო პირველად ხედავდა ამ ყმაწვილს - რინალდოს. გარეგნობით თითქოს არა უშავდა რა: კოხტად გადავარცხნილი ქოჩორი, სწორი ნაკვთები, პირის კუთხეებთან ოდნავ ჩამოგრძელებული წვრილი ულვაში, საშუალოზე მაღალი ტანისა გახლდათ, გაქათქათებული სამოსი ეცვა, მზეზე კრიალი გაჰქონდა ჩექმებს, მაგრამ თვალები... რა გამოხედვა, როგორი დაუნდობელი გულგრილობა ჩამდგარიყო რინალდოს თვალებში, ასეთი თვალების პატრონს არავინ და არაფერი უყვარდა ალბათ, სხვისი ფულის გარდა. შეხედავდი და... შეგცივდებოდა. საკუთარი თავი კი მთელ იმ გულგრილობას უნაზღაურებდა - აჰ, საკუთარი თავი ძლიერ უყვარდა. პეწიან ტანსაცმელზეც ეტყობოდა ეს, ერთი ხელის თითებით მეორე ხელს ეფერებოდა, დროდადრო ხელისგულს ნაზად ჩამოისვამდა ლოყაზე - ამ სულელურ ლაპარაკში წვერი ხომ არ ამოუვიდა? მზრუნველად ისწორებდა ულვაშს, მერხზე დაფენილ ცხვირსახოცზე იჯდა.

- იმას ვამბობდი, - განაგრძო ალექსანდრომ, - ხანდახან დიდი უცნაური ამბები ხდება-მეთქი, რინალდო, საოცრად მოულოდნელი, დაუჯერებელი ამბები, რომელთაც კიდევ უფრო საკვირველი შედეგი მოსდევს ხოლმე. მაგრამ კაცმა არ იცის - ის, რაც მოხდა, კარგია თუ არა... სინამდვილეში, რაღა თქმა უნდა, ის ყოველივე, რაც კი მოხდება, ზოგიერთისთვის კარგია, ზოგიერთისთვის - ცუდი. მაგრამ უუფრო რომელია, ჰეე, ვინ იცის... ხანდახან, გგონია, რომ კარგი მოხდა, სავსებით შესაძლოა სინამდვილეში ცუდი აღმოჩნდეს, ხანდახან - პირიქით... - გაუგებრად ხომ არ ვლაპარაკობ?

- ძალიან, - შეიჭმუხნა რინალდო, - თუმცა, სულერთია...

- გიჟი თავისუფალია, არა? - საყვედურით დაეკითხა ალექსანდრო, - ეჰ, თქვენთან მაგალითის მოყვანის გარეშე, ესე იგი - უმაგალითოდ, შორს ვერ წავალ... აი, ვთქვათ, რინალდო, შენ მოიგე ოცი დრაჰკანი, განა ეს კარგია?

- ჰე! - ჩაიცინა რინალდომ, - აბა, ცუდია?

- არა, პასუხი გამეც - მე გეკითხები, კარგია?

- შენზე უარესი სულელი ვარ, ფუჰ!!. რას გელაპარაკები, ადე, წავიდეთ სადმე, ტულიო.

- არა, დაიცათ, დაიცათ, კარგი, მაგას თავი დავანებოთ, საერთო ჯამში ცუდია თუ არა ფულის მოგება. სხვას გეტყვი - აგერ ერთმა ჩემმა ნაცნობმა მართლა მოიგო ერთხელ ოცი დრაჰკანი, მოგებული ფულის ნაწილით დათვრა, მაგრად შეხურდა, გაგრილება მოუნდა და ტბაში გადაეშვა. ზამთარი იყო* და ცივ წყალში გული გაუსკდა, ახლა თქვენ გეკითხებით - განა არ ერჩია, სულაც რომ არ მოეგო ის ფული? არა? ეს ძალიან, ძაალიან სულელური მაგალითი იყო, მაგრამ თქვენისთანებზე ასეთები უფრო სჭრის ხოლმე, მაგრამ მე ერთი ამბავი ვიცი, ჰეე, ის კი მართლაც წარმოუდგენლად საინტერესოა - არა, არა, მაინც ვინ იფიქრებდა, ის ამბავი ასე თუ შეტრიალდებოდა, რა უცნაური დამთხვევაა, აჰ... ბევრი ღირსშესანიშნაობანი გამიგია, მაგრამ ეგეთი? აჰ, არა, არა...

- წამოდი, კაცო, წავიდეთ ერთი...

- დაიცა რა, რინალდო, - უთხრა ტულიომ, ალექსანდროს გამობერილ ჯიბეს უყურებდა, - ვინსენტემ უნდა გამოიაროს, გადაუდებელი საქმე მაქვს, მანამდე კი, რა გენაღვლება, მოჰყვეს იმ ამბავს, თავისი გაჭირვებაც ეყოფა.

- ჯანდაბას, მოჰყვეს.

- კი, ბატონო, სიამოვნებით, რახან ასე გსურთ... - და საზეიმოდ გამოაცხადა - ნამდვილი ამბავი.

მერე ძალიან მოიწყინა, დაფიქრებული მიმოდიოდა გრძელი მერხის წინ, ჩუმი ხმით მოჰყვა:

- ერთი საბრალო ქალი დაქვრივდა და ექვსი წლის ბიჭი დარჩა. ქალი შრომობდა, როგორც შეეძლო - მთელი დღე სხვის თეთრეულს რეცხავდა, ხელები ერთთავად საპნიან წყალში ჰქონდა და მხრით იწმენდდა ხოლმე თვალის უპეებში ჩამდგარ ოფლს... ძალიან იღლებოდა, მაგრამ მაინც ქალი იყო და ერთი კაცი, ეე, როგორ გამოვთქვა... დაიახლოვა. ის კაცი დიდი უხეში ვინმე ყოფილა, აყლაყუდა და ტლანქი, ხშირადაც სვამდა, ქალს ფულსა სთხოვდა, სად ექნებოდა იმ გაჭირვებულ დედას ფული, უყვიროდა, ემუქრებოდა და ქვრივის ბავშვს ძალიან სძულდა იგი. ბიჭი თერთმეტი წლის რომ გახდა, უკვე მშვენივრად აპობდა შეშას, დედას წყალს უზიდავდა, ყოველნაირად ეხმარებოდა დედას, მოწყენილი შესცქეროდა აქაფებულ წყალში ნაღვლიანად მაცქერალ ქალს და, რა თქმა უნდა, მშვენივრად ხვდებოდა, ლუკმა-პურისთვის როგორ შრომობდა და იტანჯებოდა დედა - ერთადერთი ადამიანი, ვინც ეფერებოდა ხოლმე. ერთ მშვენიერ დღეს კი, თუმცა რაღა მშვენიერს, შეშას რომ ჩეხავდა, შინიდან კივილი მოესმა და საჩქაროდ შევარდა ოთახში - იმ კაცს იატაკზე წაექცია დედამისი, ნარეცხი წყალი თავზე გადაექცია ქალისათვის და ახლა წიხლებით სცემდა. როგორც იმ ბავშვმა დიდი ხნის შემდეგ თქვა, თვითონ არაფერ შუაში იყო - არც არაფერი დაუპირებია, არც განუზრახავს, მაგრამ ჩაწიხლული დედის დანახვაზე თითებს მაგრად ჩაუბღუჯიათ ოთახში შეყოლილი მძიმე ნაჯახი და ხელებს ღონივრად მოუქნევიათ. ამას თურმე საშინელი ხმა მოჰყვა - ყრუ, დაგუდული, თანაც, თითქოს რაღაცამ გაიღრჭიალა და კეფაგადახსნილი კაცი იქვე ჩაიკეცა და ვერავინ მიხვდებოდა, მანამდე საპნიანი წყალი თუ იყო დაქცეული იატაკზე - სულ სხვაფრად შეღებილა თურმე იატაკი. შეძრწუნებული ქალი მალე გამოერკვა, რადგან მის შვილს ნაღდად არ შეარჩენდნენ მოკლულის ნათესავები, იმ ადგილებში, სადაც ეს ნამდვილი ამბავი მოხდა, სისხლის აღება, ეს უგუნური წესი, აუცილებლობად და ვაჟკაცობადაც კი ითვლებოდა - ბავშვს ხელი ჩასჭიდა და მაშინვე დატოვა სოფელი. წასვლისას კარი გამოიკეტა, ასე რომ, იმ კაცს ერთი კვირის შემდეგ თუ მოიკითხავდნენ, - ნასვამი, ხშირად იკარგებოდა ხუთიოდე დღით. დედა ერთხანს მარჯვედ მიდიოდა, მაგრამ უცებ დაიღალა - ფეხმძიმედ იყო. ალბათ, მიხვდით, იმ კაცისაგან. აღარ იცოდა, რა ექნა, თანაც ახალგაზრდა მკვლელი აღიზიანებდა, რადგან იგი გაუბედავი ღიმილით ერთთავად შესცქეროდა დედას - წარმოდგენა არა ჰქონდა, რა ჩაიდინა. შეძრწუნებული ქალი კი ვეღარ უბრუნებდა ღიმილს. ტყეში შემოაღამდათ, ქალმა ბილიკიდან გადაუხვია, მიწაზე დაჯდა და გრილ ხეს ზურგით მიეყრდნო. ბავშვი იქვე, მის ფერხთით წამოწვა და კალთაში ჩაუდო თავი, სუსტად გაიღიმა და მაშინვე ჩაიძინა. არასოდეს ისე არ დაბნეულა საბრალო ქალი, ადარ იცოდა, რა ექნა, როგორ მოქცეულიყო - ხან სიბრალულით დასცქეროდა დაღლილ, მოჩვარულ ბავშვს, რომელსაც ხუთიოდ დღეში მოსაკლავად დაუწყებდნენ ძებნას დიდი და ტლანქი, დაუნდობელი კაცები, ხან ზიზღით მიატრიალებდა სახეს გაპობილი თავის გახსენებაზე, მერე ისევ დედასავით დასცქეროდა, მერე კი სხეულს უწვავდა ახალგაზრდა მკვლელის კეფა და სწორედ ამ დროს, თქვენ შეიძლება არც დაიჯეროთ, სწორედ ამ დროს მეორე ბავშვმა, მუცელში პირველად გაიფაჩუნა. ის ნელა და რაღაცნაირად მხიარულად უკაკუნებდა დედას, შეშფოთებული ქალი დაწყნარდა, თან სასიამოვნოდ აფორიაქდა და, გაღიმებული უგდებდა ყურს... მეორე დილით ვიღაცის ეტლი წამოეწიათ. დედამ მეეტლეს მისცა მთელი თავისი მცირე ქონება, ბოღჩაში გამოკრული; ბეჭედიც წაიძრო და იმ შორ გზაზე დამდგარმა კაცმა ერთი კვირის შემდეგ მგზავრები ისეთ ქვეყანაში ჩაიყვანა, სადაც სუულ სხვა ენაზე ლაპარაკობდნენ. და კიდევ კარგი, სარეცხი ყველგან რომ ირეცხება, - ქალი ყოველდღე შოულობდა იმდენს, შიმშილით რომ არ დახოცილიყვნენ, მერე კი მეორე ვაჟი შეეძინა. დედა თითქმის მთელი დღე რეცხავდა, ბავშვს უფროსი ბიჭი კარგად უვლიდა, ეფერებოდა, უყვარდა როგორ, და თითქოს გადაავიწყდა, რაც ჩაიდინა, მაგრამ ძალიან დადარდიანდებოდა, როცა ერთადერთი მესაიდუმლის - დედის ცივ მზერას წააწყდებოდა ხოლმე. ყოველდღე, როცა დედის რომელიმე დავალებას პირნათლად შეასრულებდა, გახარებული ბრუნდებოდა შინ და, დაძაბული გასაღიმებლად მომზადებული შეაცქერდებოდა დედას, მაგრამ ბავშვის დაძაბულ, მომლოდინე და სევდიან ნაკვთებში დედას მკვლელი ახსენდებოდა და ცივად არიდებდა თვალს. არადა, როგორ გავბედო ამის თქმა, მაგრამ ბიჭი იმ დროს რომ არ შევარდნილიყო ოთახში, ნაჯახით ხელში, ის კაცი აუცილებლად მოჰკლავდა დედას, თანაც, დედა მაშინ ორი იყო.

- როგორ თუ ორი? - გაიკვირვა რინალდომ და იქვე მიხვდა, - აა...

- უფროსი ბიჭი თვრამეტისა რომ გახდა, ვეღარაფერზე ფიქრობდა, იმ საბედისწერო შემთხვევის გარდა, ვთქვათ, ვინმე ჩამოსულს რომ ეკითხა - „შადრევნებისკენ როგორ წავიდე?“ - გზას, რა თქმა უნდა, მიასწავლიდა და მერე, თვალს რომ გააყოლებდა, ასე ეგონა, ჩამოსულს მისი წარსული რომ სცოდნოდა, ალბათ არც ჰკითხავდა არაფერს. ამგვარ წუხილებს კიდევ არა უშავდა რა, მაგრამ ერთ ღამით უცებ ის კაცი დაესიზმრა - თვალებამღვრეული, წვერმოშვებული და სისხლში ამოთხვრილი. ლაპლაპა დანით ხელში, მისკენ მიიწევდა და კბილებს აღრჭიალებდა. ბიჭს გაქცევა მოუნდა, მაგრამ ადგილზევე უსხლტებოდა ფეხი, კაცი კი მოდიოდა, მოდიოდა, უახლოვდებოდა... შეძრწუნებულს გამოეღვიძა, საწოლზე წამოჯდა და გათენებამდე ვეღარ დაიძინა; იჯდა სიბნელეში და ეშინოდა... მერე, ნაცნობი ნივთები რომ განათდა, ცოტათი გული მოეცა და თითქოს ყველაფერი გადაავიწყდა, მაგრამ შებინდებისას ისევ მოიწყინა, დადარდიანდა, დედაც არიდებდა თვალს... ერთხანს მშვიდად ეძინა, მერე კი ისევ დაესიზმრა კაცი - ტლანქი და მოუქნელი, დანაჩაბღუჯული მოიწევდა მისკენ, მეორე ხელი კი, ნიჩაბივით ფართო ხელისგულით, ერთხანს ნება-ნება ქანაობდა, მერე კი თითქოს კბილთა ღრჭიალს აჰყვაო, ისე აქანავდა; ბიჭი გაქცევას ლამობდა ამ საზარელი, გადახსნილი, წითლად ამოფურჩქვნილი ჭრილობისა და დაუნდობელი მზერის დანახვაზე, მაგრამ სისხლში უსხლტებოდა ფეხი; კაცი კი უახლოვდებოდა, უახლოვდებოდა... უახლოვდებოდა! ოფლში გაწურულს გამოეღვიძა, იმ სიბნელეში გარეთ გავარდა, მომცრო ღელესთან ჩაირბინა და იქღა იტირა, ფუმფულა ხავსში ცხვირპირჩარგულმა... მერე კი, გული რომ იჯერა, წამოდგა და შინისაკენ გაემართა... უცნაური შესახედი იყო - თუმცა ტირილი ადამიანს ამშვიდებს ხოლმე, იმას - პირიქით, ქვა-ბოროტება შიგანში გაუჯდა და, ამ უცნაურ, პირქუში გრძნობით გატრუნულს, თვალები გაუყინა. სახეზედაც რაღაც უცხო კმაყოფილებამ გადაურბინა, მერე ყველაფერი გადაივიწყა თითქოს, სანამ უმცროსი ძმის მიამიტი სახე არ ეცა თვალში. ნაცნობი საძულველი ნაკვთები - დანაჩაბღუჯული კაცის ნაკვთები ამოიცნო მისივე შვილის სახეზე, დიდხანს უყურა, რაღაცეები აწონ-დაწონა გუნებაში და მერე ხელი ღონივრად შემართა და, გაარტყა. გაოცებულ ბავშვს ენა ჩაუვარდა, მაგრამ მეორედაც რომ გაარტყეს, აღრიალდა. იმან კი, უფროსმა ძმამ, ერთი წიხლიც მიაყოლა გვერდებში და ცუდად, ძალიან ცუდად ჩაიღიმა. შებინდებამდე კმაყოფილი და მოსვენებული იყო ამ უცნაური შურისძიებით, მერე კი, შებინდებისთანავე, შიშად გადაექცა ეს კმაყოფილება და ისევ მოვიდა სიზმრად ის კაცი, უწინდებურად გაცოფებული და დაუნდობელი, უფროც კი, უფრო... ის კი ყოველდღე ღამინდელ ჯავრს უმცროს ძმაზე იყრიდა, ვისი სახეც ასე აგონებდა იმ კაცის სისხლით გათხაპნილ სახეს... ყოველდღე მთელი ძალით ურტყამდა და ხელისგულები რომ ასტკივდა, მერე, წაქცეულს, წიხლებით სცემდა, მშვიდად, გულგრილად, ჯიბეებში ხელებჩაწყობილი... ჰო, იმ დროს დედა აღარ ჰყავდათ... უმცროსი ძმა ემალებოდა და მთელ ჭალაში დაეძებდა, რომ იპოვიდა, გატრუნულსა და ხეს ამოფარებულს, გულს იჯერებდა იმისი ცემით. მიბრუნდებოდა, მაგრამ ისევ ბოღმიანად ენატრებოდა ხოლმე ძმა და ჯიუტად დაეძებდა. კარგა ხანს გრძელდებოდა ასე და ყოველღამე ბოროტების წვეთი ემატებოდა სულში, და თვით უმცროსი ძმა, სულ რვა წლის ბავშვი, გაუთავებელი ცემის, შიშისა და შურისძიების წყურვილის გამო, არანაკლებ გაბოროტდა... ახლა აღარც ტიროდა, როცა ურტყამდნენ, თვალანთებული, ტუჩმოკუმული შესცქეროდა და შურისძიების ველურად გამყინავი, წივანა სიმღერა არ ასვენებდა. მხოლოდ ერთხელ მოიოხა გული, ისიც ცოტა ხნით - ძველი შენობის ნანგრევებში ღამურას წააწყდა და ფრთები აახლიჩა, აწრიპინებულს, ქვით გაუსრისა თავი. ამასობაში უფროსი ძმაც თავზე დაადგა და იმასაც მოუნდა ღამურას პოვნა, ეძება, ეძება, ტყუილუბრალოდ გაისარჯა და, გაბრაზებული, ძმას მიუბრუნდა და ხელი გაარტყა - სულ დაავიწყდა, ძალიან რომ სტკიოდა, გამწარებულმა, ფეხი ამოარტყა მუცელში და წაქცეულ ძმას წიხლებით შესდგა. და როდის როდის, ძლივს დაიღალა, შინისაკენ გაემართა ოფლში გაღვრილი - უკვე ბინდდებოდა. და სწორედ იმ დღეს, გამთენიისას, ისევ ესიზმრა ის ტლანქი კაცი, ოღონდ... მომღიმარე, სახეგანათებული, მშვიდი და უწყინარი, კეთილი ღიმილით ბაგეზე, თავშეხვეული, ალერსით უმზერდა და შერიგებას სთავაზობდა თითქოს - გაოცებული შესცქეროდა ამ უცნაურად გამოცვლილ სახეს და ერთხანს დაეჭვებული მისჩერებოდა. მერე კი, აშკარად გულწრფელი ღიმილი რომ შეიცნო, სიხარულისაგან გამოიღვიძა... აფორიაქებული გავიდა გარეთ, ეზოში, და თავის ცხოვრებაში პირველად შეიცნო გათენების ნელი, ჩუმად გაწელილი სილამაზე. მთელი დღე წრიალებდა, გაბრუებული მიმოდიოდა ჭალაში, ერთხელ ხეზეც კი აძვრა და მოუთმენლად უცდიდა დაღამებას, კიდევ რომ ენახა ის მომღიმარი, სათაყვანო, გაძვირფასებული სახე. და როგორც კი თავი დადო ბალიშზე, ჯერ - დამძიმდა და მერე ამსუბუქდა, ძილშიაც იმ კაცის მომღიმარი სახის დანახვის სურვილმა შეიპყრო და გათენებამდე ასე ეძინა, მოლოდინში. და როგორც კი ოდნავ გაბაცდა ღამე, ის კაცი დაესიზმრა, ისევ ალერსიანი, მომღიმარე... გახარებულმა ჩაიცვა და გარეთ გამოვიდა, მდინარესთან ჩავიდა, სილაზე პირქვე გაწვა და როცა მზე ამოვიდა და გაათბო, მადიანი ზმორება აუტყდა, სილაში სახეჩარგულს; მერე კი, ძალიან რომ დაცხა, მდინარეში თავით გადაეშვა და გაგრილდა. შინ რომ დაბრუნდა, სველი თმითა და მხიარული, ბედნიერი სახით, უმცროს ძმას კარებში შეეჩეხა და განცვიფრდა - იმან გარტყმის მოლოდინში ბოროტად შეანათა თვალები. მაგრამ უფროსმა ძმამ გაუღიმა და უმცროსს ერთხანს ეჭვი შეეპარა იმის ღიმილში, მერე კი, კარგად რომ დააკვირდა, თავადაც შეეცვალა სახე - წრფელი ღიმილი ყველაფერზე მეტად გადამდებია, მთქნარებაზეც კი... ერთხანს შორიშორ იდგნენ და ოდნავი შერხევისაც კი ეშინოდათ, რადგან აშკარად გრძნობდნენ, გატრუნულნი, როგორ ამოდიოდა მათ სხეულში უცნაური, მჩხვლეტავი მცენარე - სიყვარულის კაქტუსი.

- სულ ეგ იყო? - იკითხა რინალდომ მცირე დუმილის შემდეგ.

- არ მოგეწონა? ცოტათი დაკვირვებაც უნდა, ადამიანებო...

- არა უშავს რა, მაგრამ ტყუილია.

- ტყუილიაო... ვინ მოგახსენა.

- ეტყობა ამბავს.

- ერთ-ერთი ძმა რომ პირზე დაგაყენო, მაშინ რაღას იტყვი?

- ვერ დამაყენებ.

- რატომ.

- რატომ და ტყუილია.

- აქა ვარ! - წარდგა ალექსანდრო.

- დიდი ამბავი. მერე რა...

- როგორ თუ რა - ერთ-ერთი ძმათაგანი ვარ, - საზეიმოდ გამოაცხადა ალექსანდრომ.

- თქვენ? თქვენ რომელი ხართ... - გაოცდა დომენიკო.

- აბა, თუ მიხვდებით... - თქვა ალექსანდრომ და ტულიოს ის ლამაზი სათამაშო მისცა.

- ისაა... ე... უფროსი.

- აჰ, - იწყინა ალექსანდრომ, გულზე მიიდო ხელი და საყვედურით მიაჩერდა, - კაცისმკვლელს რა მიგავს, ა, დომენიკო?

შეყვარება

ჩვენ ყველასა გვაქვს ჩვენი ქალაქი, ოღონდ ხანდახან არც ვიცით ხოლმე... თვალებზე ქუდჩამოფხატულნი, მხრებაწურულნი მივიპარებით - ვინმემ არ გვიცნოს... ჩვენი ქალაქის, ლამაზ-ქალაქის მოცისფრო და ვარდისფერი სახლები, ჯერ კიდევ ნედლი, მზეზე ორთქლადენილი კრამიტის სახურავები - თოვლი რომ დნება... ნაუცბათევი გაზაფხულის ამღვრეული სითბო, და მსუბუქად თავბრუდახვეული ლამაზქალაქელები... უჩვეულოდ აფორიაქებული დარბაისელი სენიორ ჯულიოც კი, და უგო, ახალგაზრდა გიჟი, კედელს მიყრდნობილი, ლოყამიშვერილი გაზაფხულის მზეს... უმიზეზოდ აღრენილი ვინსენტე, გაოგნებული ახმახი - ჯუზეპე და იმას საყვედურით მიჩერებული ალექსანდრო - „ეჰ, ახლა ხუთოყიან თოხს უნდა იქნევდე სადმე, სოფელში, შენ კი სადა ხარ...“ იმ დღით მადადაკარგული კუმეო, „ავად ხომ არ გამიხდი... მეც მტკივა თავი“, - მზრუნველი მეუღლე კონჩეტინა... გატრუნული და მიყუჩებული ხეები მზეში... საოცრად აბზინებული, გამოცოცხლებული ქერქი... ჩრდილში, სახლს უკან ჩარჩენილი დაუმდნარი თოვლი, ჭუჭყიანი ნამცეცებით დაჭორფლილი... ჩვენი ქალაქი, პირველი თბილი დღით არეული, დარეტიანებული ქალაქელები - ლანდოს კოფოზე ჩაძინებული ულვაშა კაცი, „აი, გაზაფხულიც მოვიდა, წელიწადის მთავარი დრო, - ცილიო ფიქრობს, - რას მოვაყოლე...“ - აღარც კი ახსოვს, მთელი ქალაქი - არეულია, და ჩაცმულობას ხომ ნუღარ იკითხავთ, ზოგი - ისევ თბილი მოსასხამითაა გამოსული, ზოგი - ხალათით, და ორიოდ უზომოდ შეხურებული მოქალაქე - თეთრი პერანგისამარა!.. ქვაფენილზე კი ისე მძიმედ დაიარებიან, თითქოს გადახნულ მიწაზე მიაბიჯებდნენ, მიწის სუნი დგას, რა უცებ დათბა... ასეთ სითბოში სოფლად პირველი ბანაობდა ბიჭი, შემცივნებულს, ნაძალადევი ღიმილისას ღრძილები რომ მოუჩანდა, და ხეებს ლოკავდა დამჭლევებული საქონელი... ქალებს ტუჩები გამოებურცათ. სარკის წინ ისხდნენ, მაგრამ დაუდევრად იცქირებოდნენ იქით, სარკის მიღმა, ღია ფანჯარაში... „წყაროდან ჭიქას ნუ წამოვიღებთ... თუ წამოვიღოთ?! ა, წამოვიღებთ?!“ ის ედმონდო კი, საბრალო ჩვენი, მთლად გზააბნეული დააბოტებდა ლამაზ-ქალაქში, ჩექმა ჩააგდო შესაღებად ქვაბში ანტონიომ, ფეხზე კი ვიღაც ლამაზი მუშტრის კაბა შემოიხვია, - რა უცებ დათბა, ეს რა ხდებოდა - სულ მიებნიდა სახე როზინას, ნორჩი ჯანჯაკომო კი მთლად გაღაჟღაჟდა, სულშეხუთული, ტახტზე გორავდა. და ერთადერთი ქალი, ტერეზა, მსუბუქად იარებოდა ლამაზ-ქალაქში, რადგანაც თავად გაზაფხულს ჰგავდა. თვლემამორეულ რინალდოს ფულისადმიც კი გაუქრა ეშხი. ტულიო კი, თავისი უეცარი უმძრახობით შემკრთალი, ძალისძალით ისეთ, ისეთ სისულელეს მოჰყვა... მორცხვად მიიძურწებოდა სადღაც დაბალი მაწანწალა ძაღლი.. ეს უცნაური, ეს გიჟი მარტი - გაზაფხულის თამაშობანი იწყებოდა, მოსარიდებელი, უნდო...

იქვე მომცრო დუქნის წინ, ხეს ზურგით მიჰყრდნობოდა დომენიკო. გამვლელებს ათვალიერებდა, ბევრს უკვე იცნობდა და ესალმებოდა - კაცებს მეგობრულად უწევდა ხელს, ქალების დანახვაზე - თავს დახრიდა და ყოჩაღად მიიბაკუნებდა ქუსლზე ქუსლს. ჯუზეპემ ჩამოიარა - სახელოები ძალიან მაღლა, თითქმის მხრებამდე აეკაპიწებინა და კუნთებდაბერილი, სუნთქვაშეკრული მოდიოდა. ისეთი შთაბეჭდილება იყო, სადმე ნემსი რომ გეჩხვლიტათ, მაშინვე დაიჩუტებოდა და საწყალი კაცი შეგრჩებოდათ ხელში, მაგრამ ჩხვლეტას ვინ გაუბედავდა. დომენიკოს ისე მძიმედ აუწია ხელი, თითქოს ორფუთიანი სჭეროდეს. დომენიკო თავაზიანად მიესალმა და ძალაუნებურად სიყვარულითაც გაუღიმა - როგორი ხეპრეც არ უნდა ყოფილიყო, საშიში კაცი გახლდათ, ღონიერი, და იმასთან „სიყვარულობანა“ და „პატივცემულობანა“ უფრო გამოადგებოდა. დომენიკოს შიოდა, მაგრამ დუქანში ეულად შესვლისა ერიდებოდა - მარტოკა კაცის სადილობა უაღრეს სირცხვილად ითვლებოდა ლამაზ-ქალაქში.

- დომენიკო, - დაუძახა ვაღაცამ, - ტულიო ხომ არ გინახავს.

-არა.

- რომ ნახო, მოედანზე ჩამოდი-თქო, კარგი?

- კარგი.

თვალი გააყოლა და რატომღაც, უცებ, ძალიან აღელდა. თითები მომუშტა, ღრმად შეისუნთქა ჰაერი, მერე ისე ღონივრად ამოისუნთქა, თითქოს სანთლის ჩაქრობა სურდა. დიდმა საათმა ნაზად ჩამოჰკრა ექვსჯერ, რეკვა რომ შეწყდა, გაღიზიანდა და, დაძაბულმა, თვალი მოავლო იქაურობას. ტულიო გაღიმებული მიუახლოვდა, მაგრამ დომენიკოს იმისთვის ყურადღება არ მიუქცევია, ისევ ვიღაცას გააყოლა მზერა, და ისიც რომ თვალს მიეფარა, მერეღა შეკრთა - არავინ ჩანდა, მაინც შემკრთალი მისჩერებოდა ქუჩის იმ კუთხეს, გააჟრჟოლა - ისე იცდიდა, და ის გამოჩნდა - გრძელ, თეთრ კაბაში ჩაცმული ქალი. გამართული მოდიოდა და მაინც ფრთხილად, ოდნავ მომღიმარე, დაფიქრებული სახე ჰქონდა, თითქოს რაღაცისა ეშინოდა. ერთხანს გაოგნებული შესცქეროდა ამ უცნაური სიამაყით დამფრთხალ ქალს, რაღაცნაირად, უმწეო ჩანდა ეს ნაზი ქალი, და მაინც უცხო, შორეული, სიამაყით სავსე; რაღაც ეტკინა თითქოს დომენიკოს, შეძრწუნებული, გაოგნებული, კინაღამ არ აედევნა, მაგრამ გაახსენდა, პირველად რომ ხედავდა, თუმც არა, არა, სადღაც ენახა... თანაც, ტულიომ მკლავზე წაავლო ხელი, ის კი ისევ აფორიაქებული, ქალს შესცქეროდა, ვისი სითეთრეც ისე ნათლად გამოირჩეოდა ნაცრისფერ კედელზე. სული მოითქვა:

- ვინაა ეს ქალი...

- ესა? ერთია რა... აქაურია, ანტონიო ხომ არ გინახავს.

- კი, რა ჰქვია?

- ვისა...

- ამ ქალს - ვის...

- მაგას? ანა-მარია, სადა ნახე?

- აქ არ ჩამოიარა?

- არა, ანტონიო სადა ნახე...

- ვინა?

- ანტონიო.

- ჰო. მოედნისკენ მიდიოდა. რამდენი წლისაა, ხომ არ იცი...

- რა ვიცი, აბა, ხომ არაფერი უთქვამს.

- ვის, ანტონიოს?

- ჰო.

- ჩამოვიდესო.

- სადაო...

- მოედანზეო... ღმერთო, ვინ იყო.

- მარტო იყო?

- არა, ვიღაცა ახლდა... - სად ცხოვრობს, ხომ არ იცი?

- ვინ, ანტონიო?

- არა, ეს... - და პირველად თქვა: - ანა... მარია...

- აიი, იქით... იმ კაცის შვილია, კარგად რომ უკრავს... და მეორე ქერა კაცი ხომ არ იყო, დაბალ-დაბალი?

- არა.

- შავგვრემანი კაცი ხომ არ იყო, დაბალ-დაბალი?

- არა. გათხოვილია?

- მოგეწონა? - ახლაღა მიუბრუნდა ტულიო, აქამდე გან-გან იცქირებოდნენ, - მართლა მოგეწონა?

- მართლა.

- ძალიან?

- ძალიან.

- ძალიან-ძალიან?

- მეტი რომ არ იქნება, - თითქოს ხუმრობით იღიმებოდა დომენიკო, მაგრამ საოცრად სიამოვნებდა, ისე აშკარად რომ ამბობდა იმას, რაც წესით თითქოს უნდა დაემალა... მერე კი ეს თქვა:

- ხომ არ გაგიჟდი, ისე ვიკითხე.

- არა, გაუთხოვარია. ზოგი იძახის, მამამისზე უკეთ უკრავსო. ისე, ზოგს მოსწონს, მაგრამ მე არა...

- ეგ არაფერი... - თქვა დომენიკომ.

- ხომ არ უთქვამს რამე?

- რა უნდა ეთქვა...

- რა ვიცი, შემთხვევით...

- რატომ მეტყოდა, ჯერ ხომ არ ვიცნობ...

- ვის, ანტონიოს? არ გამაგიჟო, ანტონიოს არ იცნობ?

- აჰ, ანტონიოს? მოედანზე ჩამოვიდესო...

რის გაზაფხული, რა გაზაფხული, ისევ ზამთრის პირი იდგა. მაგრად შეიფუთნა მოსასხამში და ქალაქგარეთ წავიდა, რაღაც ტკბილმომწარო სუნი სცემდა - ხმელ ფოთლებს წვავდნენ, სადღაც სხეულში კი უცნაური, მჩხვლეტავი მცენარე იფურჩქნებოდა, ოჰო, - კაქტუსი! ბინდდებოდა და ფართო ქუდი წარბებამდე ჩამოიფხატა, ყველას, ყველაფერს ემალებოდა, რომ ვეღარ ეცნოთ - ტრიალ მინდორში! - ქარის შრიალზე მაგრად ბღუჯავდა დაშნას. უცხოდ სისინებდნენ ქარით შემკრთალი წოწოლა ძნები - შებინდების ჟამს, უცნაური ძილ-ღვიძილი იდგა და სულ უფრო მცირედ გამოირჩეოდა ლურჯი ჰორიზონტისაგან დომენიკოს მუქი სილუეტი. შეთქმულივით ფრთხილი, გარინდული; მაინც ცდილობდა ლამაზად გადაედგა ფეხი - ეამაყებოდა თავისი თხელი, მოქნილი ტანი და ჩუმად ხმიანობდა დაძაბულ სხეულში ეს სიხარული. ძნას მხარი გაჰკრა, შეშინებულმა ააყოლა თვალი, წინ გაიხედა, ნახევრადდანგრეულ, პირქუშ შენობას მოჰკრა თვალი; იმ მომცრო ქვის კიბეს სულ სამი საფეხური ჰქონდა, მაგრამ პირველ საფეხურზე გველი იწვა და ძალიან ღონივრად, მაგრამ რაღაცნაირად შებოჭილი იკლაკნებოდა - იზმორებოდა ალბათ. დომენიკომ გადააბიჯა, მძიმე კარს ფეხი ჰკრა და ბნელ შენობაში შევიდა. ხელგაშვერილი, ფრთხილად მიაბიჯებდა, მეორე ხელით დაშნა ამოაცურა ქარქაშიდან და დაძაბული მიიწევდა, ხელგაშვერილი, ყრუდ გაისმოდა ჩაბნელებულ შენობაში მისი ფეხის ხმა. და უცებ დაჭიმული თითებით რაღაც მკვრივს, გლუვსა და ცივს წაეპოტინა. წყვდიადში ერთხანს გაშეშებული იდგა და თითებით იწოვდა იმ გლუვ სიცივეს, მერე ლურჯ-წითელი მინით აჭრელებული სარკმელი ოდნავ, ბუნდოვნად განათდა - ყვითელი, გაცრეცილი დისკო გარედან მოადგა სარკმელს. ლურჯი, იდუმალი სინათლე კი, საოცრად მსუბუქი, ჰაერში მოტივტივე, შენობაში ფარფატით გაიჟღინთა და დომენიკომ გაარჩია, რომ თითებით მარმარილოს სვეტს ეხებოდა. უცხო მცენარე, უცხოდ მჩხვლეტავი - ოჰო, კაქტუსი გაეშალა და ამ დიდებულ განათებაში, ისედაც უჩვეულო სიხარულით აღვსილმა, მაგრად შემოხვია მარმარილოს სვეტს მარცხენა ხელი, მარჯვენაც, დაშნიანი ხელიც შემოაჭდო, მაგრად მიეხუტა, ლოყაც მიადო და, ათრთოლებულმა, გაიმეორა: ანა-მარია... ანა-მარია... ა...

- ა...

- დიდი ხანია?

- რა... რა - დიდი ხანია...

- რაც ჩაიარა.

- ვინ...

- ვინ - ანტონიომ!

- ჰო... იქნება ასე... არა, არ ვიცი.

- საათზე მეტი ხომ არ იქნება...

- არა, საათზე მეტი არა... - და გულში ისევ დინჯად, მძიმედ გაიმეორა. „ანა-მარია, ანა-მარია... ანა... მარია...“

ანა-მარია ქალი იყო, მაგრამ შველს ჰგავდა.

ახირებული გასეირნება

ჩემო მოცლილო, როგორც ერთმა თქვა, და მოწყენილო...!?!!! - ხომ არ შეგეშინდა... აი, ასეთი უნიჭო ხუმრობაც კი ვიცი. ძალიან მიმძიმს, ხელი რომ არ ჩაგჭიდო და კარგად არ გიგრძნო. შენ მუდამ მხედავ, მუდამ მიყურებ, მე კი არ ვიცი ვინ ხარ, სადა ხარ, ისე კი, ადვილად რომ დაგიყოლიო, ვის არ შეუსვამს ორიოდ ჭიქა და დავლიოთ ერთი ჩვენც! ჩვენ რა დავაშავეთ ვითომ... რა მოურიდებლად გელაპარაკები, არა? აღარ იქნება... მოდი, ჩემო კარგო, და, არა - მოდით, ჩემო ბატონო, და დავლიოთ ეს პირველი სიჩუმის დიდი ჭიქით, აგერ ა, მანდეთაა, გამორთე ეგ ოხერი, გამოთიშეთ, თუ შეიძლება... მიირთვი, ეს - ერთი ახლა, ჩემო კარგო მეგობაროო, ფუჰ, ისევ ვხუმრობ, მე არ მეცინებოდეს, მეტი არაა... ახლა კი, ბოდიში და მეორეც დავურტყათ, მარტოობის უზარმაზარი ჯამით, რაღაცა ახატია ფსკერზე - მარტოები ვართ ახლა შენ და მე... თქვენობით იმიტომ არ მოგმართავთ ახლა, მარტოკინა ხარ ჩემთვის და ისე, თუ გნებავს, ავურიოთ ეს შენ-თქვენობითი - შენ ბრძანეთ მაშინ, რაც გინდათ შენ - მაინცდა მაინც, თუ არ გნებავთ, გნებავთ კი არა, ასეა თითქოს მიღებული და ხანდახან მოვიშველიებ გამოთქმას „ჩვენ“ - მეცა ვარ შიგნით და თქვენ ხომ ორმაგად - შენც და თქვენც... ხომ სიჩუმეა... და მარტოობა... პატარა შევთვრეთ... შენი ჭირიმე, არ დაიყვირო, ჩვენ არ ვიყვირებთ, არსად, არასდროს, შევთანხმდით, არა? ყური მომეცით, რაღაცას გეტყვი... თითოც დავლიოთ. მგონი დაგვათრობს, მისაყოლებელი მაინც არ გვაქვს და... ეს წახემსება ხომ არ ითვლება. ახლა კვლავ ჯამით, მარტოკინობის... შენი არ ვიცი, მე კი ვბანცალებ... ჩემსავით სწრაფად არავინ თვრება... დიდი ამბავი, ენა და სახე თუ არ მერევა, და ნაფეხურზეც ვერავინ მატყობს... აქამდე მაინც... ყური დამიგდე, რაღაცას გეტყვი: ჩვენ ყველასა გვაქვს ჩვენი ქალაქი, ოღონდ ხანდახან არც ვიცით ხოლმე და, თუ არ გამთქვამთ, ბატონო ჩემო, შეღამების ჟამს ამ ჩვენს ქალაქში ერთი გავიარ-გამოვიაროთ... ოღონდ სუ, ჩუმად, და ფეხაკრეფით, აჰ, - ფრთხილად; ფრთხილად; ქუჩებში როგორ მივიძურწებით - ჩვენი ქალაქი არ იყოს თითქოს... ეგებ არ გნებავთ, ან არ გცალიათ, ვერ დაგიჩემებთ, სხუმის ვიაროთ, და თუ წამოხვალ, მოდიხაართ, არა, ტყუილუბრალოდ კი არ გაკადრეთ, მოცლილო-მეთქი, თუ წამოხვალ, ხომ - ძაალიან კარგი... ოღონდ ჩუუ, ფრთხილად, მაინც რანი ვართ - არავინ გვინდა, რომ დაგვინახოს, გვინდა, არავინ არ დაგვინახოს, რომ დაგვინახოს არავინ, გვინდა, გვინდა, რომ არავინ დაგვინახოს და ჩვენ კი, თავხედნი, ცნობისმოყვარე, მხრებაწურულნი დავიპარებით... ფანჯარას ხედავთ? ხედავთ ფანჯარა როგორ ლიცლიცებს, გაინტერესებთ, იქ ვინა ცხოვრობს, გაინტერესებთ? კიბე არ გვაქვსო - რად გინდა კიბე, აგერ არა ვარ, მოდი, მობრძანდით, ჩემი თავი და თქვენი ფეხები - ჯერ აქ დამადგით ეგ თქვენი ლანჩა - ხომ ასე ჰქვია - ოო, სწორედ აქ, ხელისგულებზე, ახლა კი თმაში ჩამჭიდეთ ხელი, მხრებზე დამადექით ტალახიანი ტერფებით, ნუ გერიდებათ, რაა სასირცხვო, შეჩვეული ვარ მტვერსა და ტალახს, ახლა კი კედელს მიეყრდენით და გაიმართეთ. ფანჯარას მისწვდით? ცოტა გაკლიათ? ო, კი, ბატონო, თავზე დამადგით ეგ თქვენი ფეხი, ეგ არაფერი - ოღონდ კი რამით მომიხმარეთ და... ხანდახან მინდა, მარტო არ ვიყო... და მარტოობის დიდ-ჯამით შევსვი... სწორედ ამიტომ - უცნაურია? აჰ, სულაც არა, დამადგი ფეხი... ახლა კი, კედელს ხომ მიეყრდენით, და გაიმართეთ... თქვენც გიჭირთ ცოტა, ფეხისწვერებზე... აჰ, მარტოობის უძირო ფასი... მე - ქუჩისაკენ პირითა ვდგავარ, თქვენ კი ჩემს თავზე და ფანჯარაში ხომ იცქირებით - დუნედ თუ ხარბად? ნუ გეშინიათ ვერვინ შეგამჩნევთ - მე ხომ ქუჩისკენ პირითა ვდგავარ, მიდით, იყურეთ, და თუ ვიღაცა გამოჩნდა შორით, ხელს მაღლა ავწევ და კოჭზე ორჯერ მსუბუქად მოგიკაკუნებთ - მშვიდად იყურეთ... მშვიდად კი არა, ეს რა ვთქვი, ღმერთო, დე ყოველივე დაგუფლებოდეთ, სიმშვიდის გარდა, აფორიაქდით? ეგ ტულიოა, ლხინის ყმაწვილი, როგორ იცინის, იცინის როგორ... ხომ არ შეგშურდათ? აჰ, არა, არა... აგერ, თუ გნებავთ, ედმონდო ვნახოთ, ამხანაგს ეძებს... მოწყენილია, შეგეცოდათ, ხომ; ხომ შეგეცოდათ, მოწყენილია, ეგ არაფერი, ეგებ... ეგრე სჯობს... ეგრე სჯობს ეგებ... ცოტათი აქეთ გავისეირნოთ, აჰ, არა, არა თქვენ ნუ ჩამოხვალთ, იდექით თავზე, ეს - მე წაგიყვანთ, ო, რა მძიმე ხართ, თან რა მსუბუქი, მსუბუქი როგორ, ამ კაცს ხომ ხედავთ, გიჟი არაა, არა, რას ბრძანებთ, უბრალოდ, საკუთარ სხეულს მიხრა-მოხრას ასწავლის და სარკეში სწორედ ამიტომ იქნევს ხელებს და საუკეთესოდ იღიმება - დუილიოა, მათი მრჩეველი... რა უნდა უთხრას? რა ვიცი, აბა. იმათ მოსწონთ და, ფუჰ, მომეკიდა, ძაან დიდია ის სავსე ჯამი, ხედავთ ჯულიოს? ჯულიოს ხედავთ? დარბაისელია, ამაყი, დინჯი, მაგრამ ხანდახან მაინც ბითურდება, ცხოვრება რაა... რაა ცხოვრება?! ცოტა - ფანჯრები... ეს ვინსენტეა, რას ლაპარაკობს? დაიმახსოვრეთ, საყელო შებნეული აქვს თუ არა, და მერე გეტყვით თავ-თავის დროზე... ეგ ტერეზაა, ვიღაცას უცდის? არა, არ მივა - ცვლილებებია. ისე, ხომ მოგწონთ? აჰ, რა ქალია, ეჰ, მეც კი მომწონს... აქეთ წავიდეთ, იმ ფანჯრისაკენ, გესმით ეგ, ხმები? გესმით, უკრავენ... გესმით? ხედავთ, ვინ უკრავს... ხედავთ? - სხვისია... ხმათა მეუფის, შეხედეთ ხელებს, სიმებს კენკავენ, შეხედეთ სახეს, გაქვავებაში ამოძრავებულს - მეუფისაა. ვისია მაინც, ნაზი, უხეში, ქალი დაკვრის ჟამს, აღზევებული, თუკი უკრავს და სხვაფრივ - უმწეო... ისე, თუ გიყვართ? ეეჰ, მეც მიყვარს, თქვენ გესმით? - ვტირი... აი, ეს ქალი მეც კი მიყვარდა და იმას კიდევ, მგზავრს, დომენიკოს, იმას ნუ ვნახავთ, ნუ ვნახავთ იმას, არა აქვს აზრი, აქ, ამ ხალხიდან, სუყველასა აქვს თავისი სახე, მხრები, ხელები, მზერა, საყელო, და ამა თუ იმ საგანზე აზრი, ამას კი, ჩემს მგზავრს, მგზავრს - დომენიკოს, ჯერ არაფერი ხომ არ ეტყობა? ხომ არ ეტყობა ჯერ არაფერი... არაფერი ხომ არ ეტყობა ჯერ, რადგან ასე მსურს - ცომია, ცომი, როგორ დავთვერი... მაგრამ მოივლის კიდევ ქვეყანას, ნახავს კამორას, კანუდოსს ნახავს და მერე, მერე - ვიცი ყოველი, წინასწარ ვიცი, ხომ არ ვღრიალებ?... დიდი ბოდიში, გავერთე ცოტა, დიდ ბოდიშს ვიხდი... მაგრამ იმას ჯერ ნუ, ნუ შეხედავთ, აგერ ეს სახლი, სახლი ცისფერი, რა ავეჯია, რა ჭურჭლეული, აქეთ მობრძანდით, არა, მიგიყვანთ, შესწვდით ფანჯარას? რაიმეს ხედავთ? არა, ეგენი ცოლ-ქმარი არ არიან, როგორ გეკადრებათ, ეს ქალი - ცოლის მამიდაა მისი, ძმისშვილი შეუძლოდა ჰყავს, მიზეზობს ცოტას და ძმისშვილისავე თხოვნით სიძეს ზურგსა ჰბანს - რას არ შესწვდება ქურდული თვალი, რა და რა ჰქვიათ? კუმეო და მამიდა არიადნა. და ამ ჯეილის ცოლიც თუ გაინტერესებთ, აქეთ წავიდეთ, ამ ფანჯრისაკენ, მობრძანდით აქეთ, ეს მშვენიერი ახალგაზრდა კი სწორედ ცქრიალა კონჩეტინაა, მჟავეს რომა ჭამს... ხომ არ დაიღალეთ ამდენი ფეხზე დგომით, თანაც, ვიწროდ ხართ - სულაც არა მაქვს ვეება თავი... კიდევ კარგი რომ, ტალახი გახმა - ნაკლებად გიცურთ ფეხი, არა? ეს კი ცილიოს ოთახია, და თუმცა ბნელა, ორნი არიან, აჰ, არა, არა, ახლა მანდ ცქერა არ შეიძლება, საინტერესო კია, იცოცხლე, და უხერხულია მაინც... ერთხელ ხომ ვიყავით უკვე, ოღონდ სულ სხვაგან, გახსოვთ, ვიყავით?.. იმ ორთან, ორნი... იმ ნამდვილ ქალთან... სხვაგან წავიდეთ, ვიბოდიალოთ, ჩვენ ხომ, მოცლილებს, სხვა საქმე არ გვაქვს... ისე კი გეტყვით, თუ არსად გამთქვამთ, მგზავრს, დომენიკოს, დრაჰკანებიანს, დამკვრელი ქალი მე შევაყვარე, ქუჩაში იდგა, მე კი, ბატონო, მონა-მორჩილმა, ანა-მარია ჩამოვატარე... რა ძალა მადგა, ერთი ხომ ჰყავდა - ტერეზა, ქალი... ასეა, ასე, ჩვენით ვირთულებთ მუდამ ყველაფერს და, წარმოგიდგენიათ, ბატონო ჩემო, ასე განსაჯეთ, რომ შეიძლება, შეიძლება, რომ მესამეც მოჰყვეს... ძირითადგანი, თორემ ისე კი, იცოცხლე, ჭრელჭრულაებს ბევრს შევახვედრებ... კამორას ნახავს, ნახავს კანუდოსს... რა მატლიკინებს, ხელს ხომ არ გიშლით? აჰ, ანტონიოც, ჩვენი მღებავი, და მხიარული ქალიშვილები - ორნიღა დარჩნენ, გაუთხოვარნი, ეს მესამე კი ცოლია მისი, ვეღარ იცინის კვლავინდებურად, რა სხაპასხუპით მოგაყარეთ, ხომ? ხანდახან აზრი გადამცდება და ამიტომაა, რომ სხაპასხუპით... ეგ არაფერი, თქვენ, თქვენ - იყურეთ... ოღონდ იყურეთ - თქვენი თვალები და ჩემი თავი - ოღონდ იყურეთ და, თუ მოგწყინდათ, - თქვენი ხმალი და ჩემი კისერი - აგერ არა ვარ, წამსვე დამხურეთ... მე კი, მანამდე, შევითამაშებ, არ ჩამოვარდეთ, ჰეჰ! - მხიარული მეომარი, მანუელო კოსტა! ჰოპ! ხომ არ ტორტმანებთ, ისიც დაგვიცდის, იის, მიჩინიო... და დონ დიეგო, ვჩურჩულებ გესმით, ამ უცხო სახელებისა ნუ გერიდებათ - დიდი ამბავი! დოონ დიეგო, დონ... და ვაკეირო, გულადი მწყემსი ძლიერ უბრალო სახელით - ზე ერქვა მხოლოდ... ცოლ-შვილი ჰყავდა... ცოტა დავლიე, არა მიჭირს რა, თქვენც ყლუნწეთ, არა? საკვირველია, ასე ნასვამნი, ფეხზე რომ ვდგავართ, თანაც თქვენ - თავზე... ეს ყველაფერი, ძალიანა გთხოვთ, ხუმრობაში ჩამომართვათ მხოლოდ და ახლა - დროებით, ჩვენ-ჩვენი გზა გვაქვს, გვაქვს ჩვენ-ჩვენი გზა, გზა გვაქვს ჩვენ-ჩვენი და არ გეწყინოთ კი, რომ მე უთქვენოდაც შემიძლია ფანჯრებში ცქერა... რაღაც უხეში გაკადრეთ, მგონი - ხომ არ გეწყინათ, ჩემთვის რომ საჭირო არაა თქვენს თავზე ფეხის შედგმა... ცოტას კი ვნანობ, რაღაცეები რომ წამომცდა და, რა ვუყოთ მერე... ორი სასმისით ნასვამი გახლდით, თანაც, საღამო, მოგეხსენებათ, საღამო ჟამი და თუ არ გჯერათ, რომ საღამოა, აქვე ვიყვირებ: „სა-ღამოს რვა საათია და ყველაფერი...“ ყველაფერი კი, ვითომ?

აჰ, ცვლილებანი...

ანა-მარია!

და ფიქრი, ფიქრი, სათაურით - „ვთქვათ...“

ანა-მარია, ვთქვათ, ქუჩაში მიდის, უმწეოდ იღიმება... ის თეთრი კაბა, სადა კაბა აცვია თეთრი, ქუჩაში მიდის, ფეხს ფრთხილადა დგამს, ნაფეხურები - ვთქვათ და თოვლია... არა, თუკი თოვს, მბზინავ მოსასხამში შეფუთვნილს, შავი თვალ-წარბი მოუჩანს მხოლოდ, და, შემცივნებულს, ნიკაპი მკერდზე დაუბჯენია, თბილ ყელსახვევში სუნთქავს და სუნთქავს, თბილი ჰაერით ნოტიოვდება გრილი ტუჩები, სპეტაკ სახეზე ისე ვარდისფრად გამოხაზული, თავდახრილს ათოვს, გათენებულა... არა, არ უნდა მგზავრს, დომენიკოს, წამოდგომა და პირის დაბანა, გამოფხიზლება არა სურს, არა, ისე სჯობს, ასე, ზარმაც თვლემაში ფიქრი და ფიქრი, ის ჯიუტი „ვთქვათ“ - ეს რა სიტყვაა, ყველაფრის შემძლე, ყოვლისმომცველი...

- ხომ არ ისაუზ...

- არა, არა.

- კეთილი, სენიორ.

ფუჰ, ჩაუშალა... რას შემოეთრა, ვინმე თუ მოვა, ასე ცოცხალი, წითელლოყება, მერე ძნელია, ძნელი - უკარებაა ვთქვათ... უხ, ეს ნივთებიც, ასე ნამდვილი, ისეთი ცრუ... საბანი წაიფარა თავზე, მოიკუნტა და ნელა, მძიმედ ატივტივდა იმ გამთბარ სიბნელეში მისი უსასწაულმოქმედებულესობა - ვთქვათ - ანა-მარია დიდ ველზე მიჰყავს. რაღა თქმა უნდა ველი მწვანეა, თუმცაღა - არა, არა, ვინ მოგვისაჯა ველთა სიმწვანე - იისფერ ველზე ორნი მიდიან... სულ სხვა ფერები: ლურჯ მდინარეზე - ყვითელი ხიდი, ამოზნექილი და მოქანავე, გადასასვლელი, ხელზე ეყრდნობა მშვიდად დამფრთხალი, უმწეო ქალი...

ამ დროს ედმონდოც თავის ოთახში ტახტზე იწვა და მუცელში რაღაც ჯიუტად, მოურიდებლად ღრღნიდა. იმანაც რამდენჯერმე დააპირა წამოდგომა, მაგრამ გადაიფიქრა. მერე მაინც წამოჯდა, მსუბუქად დაეხვა თავბრუ, გაკვირვებულმა, მუცელზე მიიდო ხელები - დანა ატაკეს... მოეჩვენა, რა თქმა უნდა, ნამდვილად კი არა - ესეც „ვთქვათ“ გახლდათ - ოთახში მარტოდმარტო იყო, ისე კი, დანის ტაკებას ძალიანა ჰგავდა. ტკივილმა რომ გადაუარა, სქელი წინდები ჩაიცვა, ჩექმებში ჩაყო ფეხი, ისევ დაეხვა თავბრუ, ფეხებშიაც ღრღნიდა, წელათრეული, ფანჯარასთან მივიდა. გაზაფხულის ძალიან თბილი დღე იდგა, ქუჩებში გამოფენილიყო ხალხი... მოღონიერებული მზისკენ აეშვირათ სახე, იღიმებოდნენ. ვიწრო ოთახისა შეეშინდა ედმონდოს, ქუჩა მოუნდა. წვალებით შეიკრა თეთრი ხალათის ღილები, თავბრუ დაეხვა...

დომენიკო კი ისევ იწვა. იწვა - ნებივრობდა - ანა-მარია წვიმაში მოხვდა, ვთქვათ. უცებ რომ დასცხებს, მხიარული შხაპუნით, ისეთში... ხისკენ მიაშურებს, ოღონდ სირბილის რატომღაც რცხვენოდა და ოდნავ აჩქარებული ნაბიჯით, სახეალეწილი, გაფოთლილ ტოტებქვეშ შეაფარებს თავს, სახეალეწილი - დომენიკოც იქვე დგას, რადგან... თავის მოსასხამს მოარგებს მხრებზე, თვალებში შეხედავს, განზე და დაბლა იყურება ფერმკრთალი ქალი, ერთიანად აკრეფილი და თხელი, ჯიშიანი ნესტოები უთრთის, ლამაზად ინაცვლებს ფეხს, ლამაზია და აშოლტილი, სუსტიც, უმწეო, უნებური სიამაყითა და სევდითაც სავსე - ანა-მარია ქალი იყო, მაგრამ შველს ჰგავდა...

- ეე, ბოდიში... ავად ხომ არ ხართ?

- არა. არა, კაცო, არა, „შემიკლა ხელში! მაინც არ მომასვენებს... ქუჩაში ხომ არ გავსულიყავი... ეგება შემხვდეს“.

ათიოდ სახლს იქით, არც თუ ისე შორს, ედმონდო კიბეზე ჩამოდიოდა. სახელურისთვის ჩაეჭიდა ხელი, ფრთხილად ჩადიოდა, მაგრამ ტკივილმა ორად მოხარა. ხელები ისევ მუცელზე იტაცა, მოიკაკვა, ძლივს ამოისუნთქა, ოდნავ ეშველა, ორივენი გაყუჩდნენ, ისიცა და ჩასაფრებული ტკივილიც თითქოს ღონეს იკრებდა, ხელის ზურგით მოიწმინდა ოფლით დაცვარული შუბლი, კიბე ჩაიარა, კედელს გაუყვა. თავბრუ რომ დაეხვეოდა, მხრით ეყრდნობოდა კედელს და ასე იდგა, თვალს არიდებდნენ... და მწვანე, მრგვალი ჭიანჭველები...

ის ოხერი არტურო მაინც არ მოასვენებდა; გაბრაზებულმა, ფეხი კრა საბანს, იატაკზე გადმოაგდო. ხალათს დასწვდა და ისე ღონივრად ჩამოიცვა ტანზე, კინაღამ გაფხრიწა. „ეგება შემხვდეს...“ და ამაყად ჩაირბინა კიბე, ანა-მარიაზე ფიქრისას რატომღაც მოუნდა, ლამაზად ემოძრავა, ამაყად და კოხტად, ვიღაც ჯიუტად უთვალთვალებდა და დახვეწილ მოძრაობებსა სთხოვდა; რა იყო მაინც, ეს რა ხდებოდა... ეზოში დოქს წაატანა ხელი და წყალი ცალი პეშვით სამჯერ იპკურა. ლამაზ-ქალაქის ბინადარნი ქუჩა-ქუჩად გამოფენილიყვნენ, დიდიან-პატარიანად და, გაზაფხულით გაბრუებული, უგოც კი აღარ იმუქრებოდა, მაგრამ დომენიკოს მოჰკრა თუ არა თვალი, ისე შეშინდა, გაფითრდა კიდეც და თვალს მიეფარა. „რა ემართება ჩემს დანახვაზე... უცნაურია...“

ედმონდო კი მხრით მიჰყრდნობოდა კედელს, ცისფერი საღებავით ამოთხვრილიყო. თვალს არიდებდნენ, მაგრამ იმას მაინც არავისი დარდი არა ჰქონდა - გაღონივრებულ გულისცემას ყურს უგდებდა, გაკვირვებული. რაღაცას იმუქრებოდა განრისხებული გული, ჯერ სხაპასხუპით აბორგდებოდა, მიჩუმდებოდა მერე, მაგრამ ეს გატრუნვა უფრო საშიში იყო და ამაზრზენი, გულისა ისევ მუქარა სჯობდა და ედმონდო გაკვირვებული, აუზისაკენ მიიკვლევდა გზას და გული რომ არა, არც გაუძნელდებოდა მისვლა - გზიდან ყველანი ეცლებოდნენ. მეუღლიანა სასეირნოდ გამოსულმა ანტონიომაც საჩქაროდ აარიდა თვალი, ცილიომ წამით ზიზღიანად შეავლო მზერა და პირი იქცია. „აუჰ, გამობრძანებულა ესეც, - მხიარულად გაიფიქრა ტულიომ, მიმოიხედა და - შორს დომენიკოს მოჰკრა თვალი, - ოჰო, ვინ მოდის... ორი შუშხუნა...“ ედმონდო კი აუზთან მივიდა, ძალიან მოუნდა თავისი ქალაქის წყალი, მაგრამ ქვის ლომთან თვით დუილიო და დარბაისელი სენიორ ჯულიო იდგნენ, თავაზიანად უსმენდნენ აღშფოთებულ მამიდა არიადნას:

- გაიგეთ? წუხელის თურმე ვიღაც ორი სალახანა დაიარებოდა ლამაზ-ქალაქში, ერთი მეორის თავზე იდგა და ფანჯარაში ჩუმად იცქირებოდნენ. ვინ იყვნენ მაინც, კაცმა არ იცის. კეთილინებეთ და ამიხსენით - ეს რა წესია? სალახანები!..

- ქურდულად ცქერა - გაიძვერობის საწინდარია...

შიგ ყელში მძლავრად ურტყამდა გული. ერთი წაქცევა ქვეყანას ერჩია, მაგრამ აქ, ხალხში, მისთვის უკარება ხალხში ერიდებოდა. და ჭალისაკენ დაადო თავი, აბარბაცებულს, სუნთქვა ეკვროდა, რკინად ქცეული ჰაერის ჩაკბეჩა სურდა... მთელ თავის მოკლე ცხოვრებაში ამხანაგთმაძიებელს, აღარავისი დანახვა სურდა... სადმე შორს მარტო... დომენიკომ კი უხეშად მოიცილა ტულიო და თეთრხალათიანს აედევნა, ზედ ჭალის პირთან დაეწია, აჰ, სხვა ყოფილა, მაგრამ ნაბიჯი, უზომო და არეული... რა დაგემართათ... შენ ხარ, ედმონდო? ედმონდო, გესმის?.. იმან კი ხელისგული აჩვენა, სუსტი ბრძანებით გააქვავა ადგილზე, რა იდუმალი ძალა ჰქონდა მაინც თვალებში - მწვანედ უკიაფებდა მზერა, უცნაურად განათებული მწვანე იყო - ჭაობისფერი, მზე რომ ყვითლად ააკიაფებს და სწორედ იმ გადაჭრილ ხესთან წამით ჩამოჯდა თუ არა, მაშინვე წამოიჭრა ზეზე, იმ გაჭრილ ხეს გაეცალა და აღტაცებული, გახევებული, რაღაც შორეულს, ყურით კი არა, მთელი სხეულით უსმენდა ედმონდო, ცალხელგაშვერილი, მეორე კი ყელზე მიედო. გამწარებისაგან გადაქანცულ, აბორგებულ გულთან, ორიოდ წამს ასე იდგა, ისმენდა იმას, როდესაც თურმე მთელი ცხოვრება გაგახსენდება - ორიოდ წამში - დაეცა მერე... ჯერ ჩაიჩოქა, პირქვე დაემხო... ფხვიერ მიწაში თითებჩასობილს, ზურგზე დაეტყო, მადიანად იზმორებოდა...

და აცახცახებული, არეული დომენიკოს სიტყვების გაგონებისთანავე ლამაზ-ქალაქელები ჭალაში რომ მიცვივდნენ და ედმონდო პირაღმა გადმოაბრუნეს, გაშრნენ - ამაყი იწვა, არვინ უნდოდა...

და მაინც, ტახტზე რომ დაასვენეს, ვერავინ სცნობდა - ყველასათვის უცხო, ამაღლებული, თავისუფალი იწვა - არავინ სურდა!

დედას კი თუმცა არ უყვირია, არც ჭაღარა არ დაუგლეჯია, ლოყებიც არ ჩამოუხოკავს და თავშიაც არ წაუშენია ხელი - ყველანი მიხვდნენ, როგორი ყოფილა ჭეშმარიტი გლოვა: იმან, მოხუცმა, უბედურებით გაკაჟებულმა, ცივ ხელზე დაადო ხელი და, დიდებულს, ამაყს, უსაყვარლესს, მხოლოდ ეს უთხრა, გაოცებულმა ესა თქვა მხოლოდ:

- რად არ უყვარდი არავის, შვილო.

ეჰ, სხვისი ჭირი...

პატრიცია, სასაცილო ქალი

ჭალაში ფერად ნოხებზე ისხდნენ. ლამაზ-ქალაქის რჩეული ახალგაზრდობა, შუახნის კაცთან - მიტმასნილ ალექსანდროსთან ერთად, გაზაფხულის თბილ, მზიან დღეს ქალაქის განაპირას, ჭალაში ატარებდა, და თუმცა მხიარულ ქალიშვილებს ერთი სული ჰქონდათ, აკისკისებულიყვნენ, დროსტარება ვერ აეწყო რაღაც, დაღვრემილები ისხდნენ. რა მოხდებოდა, ანა-მარიაც რომ ყოფილიყო, მხოლოდ იქ მოჰკრა გუშინწინ თვალი, ლამაზ-ქალაქის სასაფლაოზე.

- შენ მაინც რამ დაგაღონა, ალექსანდრო?

- თქვენს ხელში... რა ვიცი, აბა, ცილიო-ჩემო.

- ტულიოს ბრალია, - ცოტათი გაიბუტა კონჩეტინა, - ეგ რომ მოიწყენს, ყველაზე გადადის ხოლმე.

ტულიოს ესიამოვნა, მაგრამ არ კი შეიმჩნია.

- კი ბატონო, - გაკაპასდა კონჩეტინა, - ვიჯდეთ ასე... ოო, ვინ მოდის.

- ვინ? - თავი ასწია ანტონიომ.

- პატრიცია, ტიპუსი. ახლა კი ვიცინებთ, იცოცხლე - შტერი, შტერი, მეტი რომ არ შეიძლება. ახლახან ქმარს გაჰყრია, კუმეო, ცხვირსახოცი არ ამოგივარდეს, ცუნ-ცულა, და ნახეთ, რეებს მოვაყოლებ.

- რეებს? - დაინტერესდა ტულიო, - ახალგაზრდა ქალი ძალიან მიმზიდველი ჩანდა, - ჩვენთან მაინც არ გადაგიშლის გულს. მე, მაგალითად, საერთოდ არ ვიცნობ.

- არც მე.

- არც...

- მაგას არა აქვს მნიშვნელობა, ეგ ისეთი სასაცილოა, ისეთი მიმნდობი. საწყალი, ასე გაზარდეს და რა ქნას, ახლა კი, ნახავთ, ნახავთ, რა იქნება, კარგი რა, კუმეო, სირცხვილია... პატრიცია!

ქალი შეჩერდა და ერთხანს დიდის გაკვირვებით შეაცქერდა კონჩეტინას, მერე კი ღიმილმა გაუნათა სახე: - ოჰ, შენ?

- სალამი, სალამი, გამარჯობა, გენაცვალე, - გადაკოცნა კონჩეტინამ, პატრიციამაც თვალები დახუჭა და ისე აკოცა - როგორა ხარ?

- ეეჰ, ცუდად, ცუდად, ჩემო... იცი, შენი სახელი დამავიწყდა.

- კონჩეტინა.

- ცუდად ვარ, ცუდად, ჩემო კონჩეტინა, ეეჰ, რა ცუდად გავთხოვდი.

კონჩეტინამ გამარჯვებული მზერა მოავლო საზოგადოებას:

- რას ამბობ, მართლა? აჰ, რა ცუდია, ჩამოჯექი, ჩემო პატრიცია, აგერ დაჯექი და გვიამბე.

ყველანი შესცქეროდნენ ქალს - ძალიან ლამაზი იყო, ოღონდ სახეზე უჭკუობის დამღა აჩნდა.

- ეეჰ, რა ცუდად გავთხოვდი, - დაიწყო პატრიციამ, - მე კი იგი ინტელიგენტი მეგონა. ხომ იცით, განათლებული კაცი, ნაკითხი, და მე, გამოუცდელი გოგო, ისე მომაჯადოვა... ერთხელ დიდ ბაღში დავუნახივარ, ვარდების ბუჩქთან და ასე უთქვამს თავისი მეგობრისათვის: „ვინ არის ნეტავ ეს გოგო?“ მე მას თავიდან მოვეწონე, მაგრამ რად გინდა... შენ მაინც ხომ იცი, კონჩეტინა, თუ როგორი ოჯახია ჩვენი, დედა როგორია, მამა... თავიდანვე ისე იქცეოდა, ჩვენს ოჯახში რომ შემოვიდა, რომ.. როცა სადილად მოდიოდა, ყველანი ვკანკალებდით. მაგიდაზე აბრეშუმის ხელსახოცები უნდა ყოფილიყო, თორმეტი ცალი, და ძვირფასი სუფრა, ამოქარგული, იძახდა, ინტელიგენტი ვარო. მეც ასე მეგონა... რომ ისადილებდა, სუფრაზე შავ ღვინოს აპკურებდა, ვახშმადაც ეს სუფრა არ შემომაპაროთო... მოვკვდი რეცხვით, კონჩეტინა, მოვკვდი... ბალიშისპირზე ერთხელ თუ დადებდა თავს, მეორე დღეს როგორ იკადრებდა. ის კი არა, ღამით თუ გაეღვიძებოდა, გვერდით ახალი ბალიში ედო და იმას იდებდა თავქვეშ - სახეზე ნაოჭები აღარ გამიჩნდებაო. შენ მაინც იცი, კონჩეტინა, როგორ მზრდიდნენ, დიდედა განა რამეს დამავალებდა? გაგიჟებული მიყურებდა და მეუბნებოდა, ო, პატრიცია, შენ უნდა დადგე და აუთოვო? განა ამისთვის ისწავლე ლირაზედ დაკვრა? არა, ის ნამდვილად დესპოტი იყო და სადისტი, ფული... ფულზე ხომ ზედმეტია ლაპარაკი. უმაღლეს საზოგადოებას ხომ ვერ ჩამორჩებოდა - ქაღალდს თამაშობდა, წარმოგიდგენიათ? ვალი როცა ჰქონდა, ჩემ ზურმუხტის ბეჭდებს ვყიდდი და ფულს ვაძლევდი, აბა, რა მექნა. პურის ფული რომ პურის ფულია, ისიც კი არ მოუცია თავის სიცოცხლეში. არა, უბრალოდ ბოროტი ადამიანი იყო, მე კი იგი ინტელიგენტი მეგონა. როცა ფეხმძიმედ ვიყავი და, ვთქვათ სამზარეულოში იდო ყურძენი და ძალიან მომინდა, არა? - მე ხომ ფეხმძიმედ ვიყავი - არ შემეძლო ამის თქმა, ვერ გავბედავდი.

- რატომ?

- რა ვიცი, რატომ. აი, ვერც კი გავბედავდი ამის თქმას - ოთახიდან სამზარეულოში ვერ გავიდოდი.

- რატომ, პატრიცია?

- აი, რა ვიცი, რატომ, უბრალოდ, ასე იქცეოდა... მე კი იგი ინტელიგენტი მეგონა. იმან ნამდვილად თავგზა ამიბნია, თორემ სულაც არ ვაპირებდი გათხოვებას. აი, ახლაც სადმე რომ შემხვდება, მაჯადოებს და სასწრაფოდ გავეცლები ხოლმე, კიდევ რომ არ მომაჯადოვოს და არ შემირიგოს. იმისი ცოლობა კი საშინელება იყო - კვირაში რამდენიმე ღამეს სულაც არ მოდიოდა სახლში, მეუბნებოდა, დედაჩემი უჩემოდ ვერ იძინებსო. დღეს დედასთან უნდა დავრჩეო და ისე კი, როგორც წესი, ღამის ორ სათამდე არ მოდიოდა. რომ ვკითხავდი, სად იყავ-მეთქი, დედას ვაძინებდი, დედიკო ისე არ დაიძინებდა, ხელზე თუ არ ვეამბორეო. ისე კი, სინამდვილეში, თურმე გლახა ქალებში დადიოდა, წარმოგიდგენიათ, როგორი საზიზღრობაა?

ტულიომ ამაყად გაიღიმა და, ხალიჩაზე წამოწოლილმა, თითები აითამაშა მუხლზე.

- მაშინ ვერაფერს ვხვდებოდი, ბავშვი ვიყავი; და თურმე ისე სასტიკად მატყუებდა, მე კი, სულელს, ინტელიგენტი მეგონა. თანაც, ხომ იცი, ქალებს რატომღაც მოსწონთ ასეთი ტიპები, წარმოგიდგენიათ? თუმცა, რაღა შორს წავიდე, მეც ხომ მომწონდა... მართლა, წლოვანებას აღარ იკითხავ? ახლაც არ ვიცი, ზუსტად რამდენისაა. როცა შევცდი და მივთხოვდი, ასე ამბობდა, ოცდათორმეტისა ვარო, მოწმეებს ხომ არ მოვთხოვდი, სიტყვაზე ვენდე, სინამდვილეში კი ორმოცდაერთი წლისა ყოფილა, ორმოცდაერთისი, მე კი იგი ინტელიგენტი მეგონა. არა, ნამდვილად მომაჯადოვა, რაღაც ჯადო იხმარა, თორემ როგორ გავყვებოდი, მე სულაც არ ვაპირებდი გათხოვებას და, წარმოგიდგენია ჩემო, ეე...

- კონჩეტინა.

- წარმოგიდგენია, კონჩეტინა, რა დღეში ჩამაგდო?

- ასეთი საზიზღარი კაცი იყო? ჰმ, საზიზღარი...

- სწორედ ასეთი, ჩემო კონჩეტინა, მე კი იგი...

„ქალი სულელი უნდა იყოს, - ფიქრობდა აღფრთოვანებული ტულიო, - ისე არაფერი უხდება, როგორც სისულელე, ღმერთო, რა მშვენიერია...“

- ახლა კი წავალ, ჩემო კონჩეტინა, ბავშვი ჰაერზე უნდა გავიყვანო, გაიღვიძებდა.

- გყავს ბავშვი?

- კი, სამი წლის გოგო, ისეთი კარგია, - პატრიციას თვალები აუცრემლდა.

- კარგად იყავი, ჩემო კეთილო.

- ბოდიში, თუ შეიძლება, ერთის წუთით, - წამოდგა ცილიო, - ნუთუ ის მართლა ისეთი საზიზღარი მხეცი იყო, რომ ქარვისფერ ყურძენსაც კი ვერ მიირთმევდით თქვენ - ასეთი შესანიშნავი არსება, და თანაც, თა-ანაც, თქვენს იმ მდგომარეობაში?

- რა მდგომარეობაში.

- აი.... - თქვა ცილიომ და თვალები ერთბაშად აუციმციმდა, - ფეხმძიმედ რომ ბრძანდებოდით... აჰ!

- აბა?! იმ მდგომარეობაშიც კი... - თქვა პატრიციამ და კონჩეტინას მიუბრუნდა, - რა კარგი ბიჭი ჩანს, მშვენიერი ყმაწვილია, რა ჰქვია?

- ცილიო.

- კარგი სახელია.

მაგრამ ყოველივე ეს ისე გულგრილად, ისე დაუდევრად თქვა, ცილიოს ერჩია, მკლავზე მსუბუქად, ოდნავ ვერაგულად რომ შეხებოდა და იმას კი სილა გაეწნა. იქვე ჩაჯდა. ახლა უკვე სისულელე იყო გაცილებაზე ფიქრი.

- ეგება დარჩე?

- არა, კონჩეტინა, ბავშვი ჰაერზე უნდა გავიყვანო. ერთი დღეც რომ გავუცდინო, მაშინვე ფერს ჰკარგავს. ნახვამდის, კონჩეტინა, - და ლამაზად წავიდა.

ტულიომ კი თვალი გააყოლა და მტკიცედ გადაწყვიტა ერთი რამ.

პატარა ხანს ჩუმად იყვნენ, კონჩეტინა გამარჯვებული შესცქეროდა ყველას.

- ვა, რა მაზალო ტიპი იყო, არა! - დაიყვირა კუმეომ და მხიარული ქალიშვილები წამსვე აკისკისდნენ.

- ხომ გითხარი, ცუნ-ცულა, აკი გეუბნებოდი.

აქ კი ალექსანდრომ ვეღარ მოითმინა და სიტყვა აიღო:

- რაღაც უნდა გითხრა, კონჩეტინა. რომელი ყოფილხართ კალაბრიაში?

თურმე არც ერთი.

- კალაბრიაში კლდოვანი, ძალიან ძნელად, უუძნელესად დასამუშავებელი მიწაა - შორიდან წამოიწყო ალექსანდრომ, - რკინის მძიმე, წვეტიანი ლომი უნდა ურტყა, დამუშავებას თუ მოისურვებ. ყოველი გოჯი - ეს წამებაა, შენ კი, კონჩეტინა, ახლა რომ გიყურებ, აბა, ცოტათი შეატრიალე თავი... ჰო, აი ასე - შენს თავს რომ ვაკვირდები, მიუხედავად აფუებული ვარცხნილობისა, მაინც ვხედავ, შიგნით რა ხდება. შენ ნაზი ტვინი გაქვს, კონჩეტინა, აქა-იქ ნაოჭებით მკრთალად გადახაზული, მაგრამ შენი თოთო ტვინი გაცილებით უფრო ძნელი დასამუშავებელია, ვიდრე კალაბრიის მიწა!

ასეთი გაბრაზებული იქამდე არავის უნახავს.

- ერთი ბეწო რაიმე ადამიანური რომ შეგაგნებინოთ, რკინის ლომიც კი არ მიშველის, აგერ, გრძნობაზე ხართ და შენ კი, კონჩეტინა, მართლა სულელივით რომ აპარპალებ თვალებს, რკინა რომ ჩაგცხონ, ღმერთმა დაგიფაროს და, გულწასული მიხვდები რამეს? არადა, ლაპარაკი თქვენ არ გესმით, არც დარიგება, ადამიანებში ხომ ვერ ერკვევი და ვერ ერკვევი და სხვა რა გიყო, რომელი მხრიდან მოგიდგე, კონჩეტინა, ბრიყვო? რაღა გაკადრო სხვა...

- ამაზე მეტს რაღას აკადრებ, ალექსანდრო, - ყალბად გაუღიმა ტულიომ და დააყოლა, - უყურეთ, გაბრაზებაც რომ სცოდნია ამ მათხოვარს...

- მათხოვრის ხმა მესმის! - დაიგრგვინა ალექსანდრომ, - ნამდვილი მათხოვრის ხმა - წამო, შუშხუნას დაგალევინებ... თქვენ არც კი იცით, ვინ იდგა თქვენს წინ, ბევრი კი გეგულებათ ასე მიმნდობი, ისეთი სათნო?

და უცებ კონჩეტინა გაკაპასდა, წამოხტა და ქუსლი დაჰრა მიწას. ალექსანდროც განრისხებული გახლდათ და მოკლე-მოკლე წინადადებებს ისე სტყორცნიდნენ ერთმანეთს, თითქოს შუბს ასობდნენ ხეში:

- რით დამიმტკიცებთ!

- რას!

- სულელი რომ ვარ!!

- მაგას რა დამტკიცება უნდა!

- სცადეთ, აბა!

- ვცადო?

- დიახ!

- საბუთი გნებავთ?

- კი!

- კი ბატონო!

და ალექსანდრომ უცებ საშინლად დაიღრიალა:

- აღსდექ, კუმეო.


აგურის მომცრო, პატარა სახლი

ლამაზ-ქალაქში ვარდისფრად და მოცისფროდ ღებავდნენ სახლებს, ის კი, ის ერთი, აგურის სადა, უბრალო სახლი, ანა-მარიასი... სევდანარევი ბურუსით მოცული სამფლობელო... ღამის დარაჯი, ლეპოლდინო, არასგზით აღარ აივლიდა აგურის სახლთან, რადგან ღამ-ღამობით, მამლის ხმობამდე, ვიღაც შავმოსასხამიანი, თვალზე ქუდჩამოფხატული ადამიანი იდგა - ის ჩვენი მგზავრი, ყრმა, დომენიკო. სამნი ცხოვრობდნენ პატარა სახლში - უკბილო კაცი და მისი შვილი, უმწეო ქალი, და კიდევ ერთი - ხმათა მეუფე. დომენიკო, გრილ კედელს მხრით მიყრდნობილი, უცნაურ ხმებს სულგანაბული უსმენდა. რა იყო მაინც, რა სული ედგა ხმათა მეუფეს, გამოუცნობი - თავი და თავი ფრინველი იყო, მერე ზღვა, ბნელში აქაფებული... მიწის სუნი და უცხო ფერებით, მომფერებელი, მესაიდუმლე... ამაყი ტანჯვის მომგვრელი ხმები... უცხო ქვეყანა, მონატრებული, ხმათა დუღაბით აგებული და მსუბუქი, რბილი... უსწორმასწორო, დაბალი საფეხურებით ტალღად დარწეული კიბე, ხან ზევით, ქვევით, ზევით, კვლავ ქვემოთ და მაინც მაღლა, სულ მაღლა, მაღლა - მეუფისაკენ... ორნი უკრავდნენ, მამა და შვილი, ოღონდ - ცალ-ცალკე, არასდროს ერთად... და რომელიღაც უკეთ უკრავდა... რას ანიშნებდნენ მაინც ეს ხმები - ფერად-ფერადი, უცხო, ნატიფი - ღრუბლებში წოლას? რიჟრაჟის სიზმარს, გაუხსენებელს? უცხო ბუხარში რაღაც იწვოდა, სველი შიშინით, და მხურვალე კი არა, მოთბო ალი ჰქონდა, ამ უცხო სითბოში იდგა აგურის კედელს აკრული მგზავრი, დომენიკო, და სევდანარევი ბედნიერება, ეს თბილი ალი - თვით სულს ათბობდა!

ნაშუადღევს კი, მოდი და უგდე ყური - „წყაროდან ჭიქას ნუ წამოიღებ!“ იქაურობა - ისე ნამდვილი, ისეთი ყალბი, უინტერესო და უნამუსო სინათლით გაშუქებული, ეეჰ, საღამომდე... ახლა კი: „ოოჰ, ქაფქაფა... დამეწვა ყელი...“ მაინც მიჰყვებოდა, სვამდნენ... ჯუზეპე როხროხებდა, ჯუზეპე, სამგზის გალახული... კმაყოფილი ცილიო ეშმაკურად ნაბავდა თვალებს, - „არა, არა, ისე, უბრალოდ გავისეირნეთ“. „თუთ, მელაკუდავ, - უღიმოდა ტულიო, - იმ ოთახში რომ შეიყვანე, ჭუჭრუტანიდან გიყურებდით და ყველაფერი დავინახე“, „ყველაფერი?“ „დიახ“. „რა ყველაფერი...“ „რა და... რაც მოხდა“. „ყველაფერი, რაც მოხდა?“ „დი-ახ“. „ჰეე - უკვირდა ცილიოს, - ყველაფერი, რაც მოხდა, მე თვითონაც კი ვერ დავინახე და...“ „ოხოხო, რა ხარ“, - თავს გადასწევდა ტულიო, ლაღი, ახარხარდებოდა, თხელი ნესტოები უთრთოდა. „სანამ პირში სული მიდგას, უბადლო ჭეშმარიტების მსახური და უკვდავ სიბრძნეთა უმარტივესი სიტყვებით მქადაგებელი ვიქნები, - ეუბნებოდა მკერდზე მუჭებმიხუტებულ მამიდა არიადნას დუილიო, როგორიც იყო, - მაგრამ როცა მოვკვდები, დაე, საფლავზე დადგან ტირიფი და ალვა, რადგან ალვა - ეს მე ვიქნები, ტირიფი კი - მხრებჩამოყრილი ზოგადი კაცი, თუმც არა, არა, მრავალი ტირიფი დადგან ჩვენმა შვილთაშვილისშვილებმა და შუაში კი კენტი ალვა - ასე უფრო გამოჩნდება ჩემი შეუვალობა“, - და აქ ხასიათი უფუჭდებოდა, რადგან ალექსანდრო შეუძახებდა, - სამგზისი ვაშა, დუილიო - მხურვალე სალამი, ხელში კი - კალამი, ეგ უსათუთესი აზრები შთამომავლობას რომ არ დაეკარგოს. ისე კი, ტირიფს კი არ დგამენ, არამედ - რგავენ...“ „დიდად საკვირველია, რად შეიყვარა, - ეუბნებოდა კონჩეტინასა და კუმეოს დანახვაზე საყელოშებნეული ვინსენტე ცილიოს, ის კი, პასუხად: „მამაკაცადაც დიდი ვერაფერიშვილი რომ არ ყოფილა?“ „რა იცი“... „აგერ, ლუარას ვთხოვე და გამიგო...“ „ეგებ იმ ერთხელ ხასიათზე არ გახლდათ.“ „მეც ეგრე ვიფიქრე, მაგრამ ჯანეტმაც დამიზუსტა“. ხოლო კონჩეტინა ლორთქო ბალახივით ეფერებოდა გულის რჩეულის ეკლოვან თმას - „ცუნცულ, გიყვარვარ?“ „რო არ მიყვარდე, - ამაყად მიუგებდა კუმეო, - ცოლად წაგიყვანდი?“

ღამღამობით კი, აგურის სახლთან, დღით მოწყენილი სული თბებოდა... უცხო ენაზე საუბრობდა რაღაც საკრავი, გაბმული ხმოვანებითა და იდუმალი, ღამეულ ტყეში დაბადებული თანხმოვნებით სავსე... თოვა, ფიფქები... თოვს და კვლავ თბილა... წკრიალა ღელე, მოძრავი ჩიტი და მოვარდნილი უცებ ხალისი, რაღაც დაიქცა! აწყვეტილი კვიცი, თოკის ნაგლეჯით კისერზე და უხვად ბოძებული საკენკი - ბეღურათა გუნდს... და მაინც სევდა, რაღაცა სევდა - შორია მუდამ ხმათა მეუფე, გინდ ლაღი იყოს, გინდ - ბედნიერი... და თუ მოიწყენს, რა შეედრება - უნაყოფო ხე? ჭა ამომშრალი? თუ დიდი ველი, მიტოვებული, გადაუხნავი მიწა, ეჰ, უპატრონო მიწის სევდა, სევდა - სახნისად მოკიდებული უცხო მგზავრის სულს, და უმწეო ქალის უხილავი თოკით დაბმული მგზავრი, ხელებშეკრული, გაკოჭილი, პირში გორგალგაჩრილი, და მაინც სული - თავისუფალი, ატკივებული, თავისუფალი სული, ოო, უკრავდნენ, ოო, ეს ბგერები, ეს ხმები, ხხმები...

ნაშუადღევს კი... რა ქნას, რაღა ქნას, აივანზეა, ჰაერი უნდა თავისი წილი. ფარდის იქით კი, არტუროს ოთახთან, რაღაცას ჩურჩულებდნენ... ბევრნი არიან, ალბათ... გულზე ხელებდაკრეფილი, კეფით მიყრდნობოდა სავარძელს... ცუდი დღეც იყო, განათებული, მზიანი, ბურუსი ერჩია... და ის მშველელი, ყოვლისშემძლე „ვთქვათ“ - თვალი დახუჭა, ღამეა, ღამე, რა სიმშვიდეა, ინატრე, რაც გსურს, მაგრამ, დასწყევლოს... იქ, ფარდის უკან, უშნოდ გაისმის სისინ-შიშინა თანხმოვნები, მერე ჩურჩულმა იმატა, არტუროს მოკეთეები უნდა ყოფილიყვნენ, შორი სტუმრები, უნებურად, ყველაფერი ესმის: „არა, ეგრე არ გამოვა...“ „არ გამოვა, მეც მანდა ვარ...“ „უნდა ვთხოვო, ყველამ უნდა ვთხოვოთ.“ აივნის კარმა გაიჭრიალა: „როგორაა საქმე, ისევ ისე?“ „ეჰ, ჩემო რუჯიერო...“

- ისევ ისეა, იძახის - არ გადავიხდიო.

- გაგიჟდა? ორმოში ჩასვამენ.

- მარა...

- მაინც რამდენი უნდა გადაიხადოს... რას ამბობ, ათი?

- ათი, მაშ.

- რა მოხდა მერე... არა, ეგ კი კარგი ფულია, მაგრამ მაინც, არტუროსათვის... ჯერ არც კი ვიცი, რატომ უნდა გადაიხადოს.

- რატომ და, ეგ დარბაზი ხომ ჯაკომო მენიჩელიმ ააგო, აქეთ მოიწი... მარშალ ბეტანკურის კაცია. ორას სამოცი ადგილია და დიდძალი ბილეთებიც დაუტოვა, ყველას რომ გაყიდი, ექვსი წილი მე და ერთი წილი შენო, მერე მოდი და ახალ ბილეთებს მოგცემო. ჩვენი არტურო, რა თქმა უნდა, კი ყიდდა ბილეთებს, მაგრამ ისე არა, როგორც უთხრეს. აი... აი, ესე ორ-სამ კაცზე ერთ ბილეთს ჰყიდდა, დანარჩენ ფულს კი ჯიბეში იდებდა. არა, კი არ ვამტყუნებ, ოჯახის კაცია, სახლი, ცოლ-შვილი... ჯაკომო მენიჩელიმ იცადა, იცადა თავის კაი გაწყობილ ბინაში, კამორაში ზედ ქალაქგარეთ ცხოვრობს, და გულმა რომ უთხრა, არტურო ბილეთების გაყიდვას აგვიანებსო, თავისი კაცი გამოგზავნა შესამოწმებლად... ჰოდა, სწორედ გუშინწინ, აი, ტინგიც-ჯამბაზებმა წარმოდგენა გამართეს, არტურო შესასვლელში იდგა და ერთმა ოცი გროში რომ გაუწოდა, არც შეხედა, გამოართვა და უთხრა - გაიარეო. იმ კაცმა რომ არ გაიარა, ახედა და ვაჰ! - მასიმო არ შერჩა?! - ვაჰ... აბა, მე შენ გეკითხები და მიპასუხე, მითხარი - როგორ არ შეხედა, ჰა? მერე იყო და მასიმომ დარბაზში გაიარ-გამოიარა, ბილეთები შეამოწმ-გამოამოწმა, ორ-სამ კაცში ერთსა ჰქონდა, ჰოდა, ამ ჩვენს არტუროს - ვაჰ, აღარ მოდის? რა იქნა... - და ჩვენ არტუროს პირობის დარღვევისათვის ათი დრაჰკანი დააკისრა...

- ვაჰ!.. მერე, არტურო რას იძახის? ვაჰ!

- არ მივცემო.

- არ მივცემო?

- მაშ!

- მერე, იმ კარგი დედ-მამის შვილმა, არ იცის ჯერ კბილებში რომ სცემენ და მერე ორმოში ჩასვამენ და მერე სახლიდან რაც კარგი რამეა ყველაფერს წაიღებენ და რასაც არ წაიღებენ, იმასაც დასწვავენ? კამორელებია, ძმაო...

- განა არ ვიცით, ვიცით.

- ჰოდა, უნდა გადაიხადოს.

- ეჰ, შენა გგონია არ გადაიხდის?

- არა, არ გადაიხდის, ამაყია! - დაიკვნესა ეულალიამ, - და ორმოში ჩამისვამენ!

- ისე გადაიხდის, შენი მოწონებული... ეგა, იცი, რატომ იძახის არ გადავიხდიო? თქვენი რცხვენია, თქვენი ერიდება - მაგას რომ ცოტა ანგარიშიანად გაეყიდა ბილეთები, თქვენც მოგებას ნახავდით ბოლოს და ბოლოს და კამორაშიც აღარ დაეჭვდებოდნენ. ახლა კი, საქმე რომ ჩააფლავა, თქვენი რცხვენია და იძახის არ გადავიხდი, არ გადავიხდიო, მაგრამ მართლა გიჟი კი არ არის, ორმოში რომ ჩასვან - მაგას უნდა, თქვენ კი არ დატუქსოთ, არამედ უთხარით: გადაიხადე, არტურო, შემოგევლე, დაგენაცვლე, ჩემო კოკობო-თქო და დიდი ხვეწნის შემდეგ დაგთანხმდებათ, ეულალია, ჩემი ღვიძლი და ხარ და ამიტომ გეუბნები ამას, მინდა, ტყუილად არ იჯავრო. ისე, რომ მოვა, მაინც ალერსიანად მოექეცი. კარგი?

- რა თქმა უნდა. - ნამტირალევი ხმა მოესმა დომენიკოს, - იგი ხომ ოჯახის ბურჯია.

- ძალიან კარგი. არა, მაინც იმ მასიმოს როგორ არ შეხედა...

- იცი, ჩეზარე, კიდევ რატომაა გაბრაზებული? - გამოცოცხლდა ეულალია, - არტურო იძახის, რომ შენობის დარაჯმა და დამლაგებელმა ორ-ორი დრაჰკანი უნდა გადაიხადონო.

- იმათ თუ უყოფდა მოგებას, მაშინ კი...

- არა, არ უყოფდა.

- რა იცი...

- ნამდვილად ვიცი...

- აბა, რატომ უნდა გადაიხადონ?

- რა ვიცი... მეო, იმათი უფროსი ვაარო და...

- არა, არა, ჩემო ეულალია, ეგ ვერ უთქვამს კარგად.

- მე კიდევ მიკვირს, იმ მასიმოს როგორ არ შეხედა...

- მაშ? როგორ არ შეხედა...

- ბილეთებს მაინც შეამოწმებდა.

- არა, მაინც რატომ არ შეხედა, უნდა შეეხედა... ჰო.

- ჩუუ, მგონი მოდის, აბა გახედე, ჰა, ჯანჯაკომო...

დომენიკოს საფეხურების ჭრიალი მოესმა - ნორჩმა ჯანჯაკომომ ჩაირბინა, ამოირბინა და თქვა:

- მოდის, დედილო...

მძიმე, დარბაისლური ფეხის ხმა გაისმა, მერე სკამი გააჩოჩა ვიღაცამ და პატარა ხნით ყველა მიჩუმდა. ალბათ, წარბშეჭმუხვნილ არტუროს თუ შესცქეროდნენ.

მერე არტურომ თქვა:

- ახ, ნეტავი მკლავებში მამაგდებინა?!

- ვინა, მასიმო? ხომ არ გაგიჟდი...

- არა, სხვა.

- მაშ ვინა...

- მაურიციო!

- ეგ ვიღაა...

- დარაჯი.

- აა...

კარგა ხანს დუმდნენ. დომენიკო იცდიდა, რას იტყოდნენ და, მოლოდინში მთებს ააყოლა თვალი.

- ღორივით დავკლამ! - თქვა მერე არტურომ.

და უცებ ლაპარაკში სრულიად უცხო ხმა ჩაერია, რომლის პატრონმაც ძალიან ცუდად იცოდა გრამატიკა:

- ვთქვათ, შენ მოკალი იმ კაცმა... შენც მოგკლამენ...

- არ ვიცი, არა, დავკლამ...

- ჰოდა, ჩასვამენ...

- რაც უნდათ, ის უყონ...

- არა, შენ ჩასვამენ... - აუხსნა კაცმა, რომელმაც რიგიანად ვერ იცოდა გრამატიკა.

- მეცა მღუპავ, მამი? - საწყლად თქვა ჯანჯაკომომ და დომენიკოს მაშინვე მისი დაბრაწული ლოყები გაახსენდა.

- არაფერი არ ვიცი, აი, ახლა ავდგები, წავალ და დავკლამ...

მაგრამ იატაკი არ ჭრიალებდა, ეტყობოდა არტურო მაგრად იჯდა სკამზე.

- კაცო! - წარმოთქვა გრამატიკის ცუდად მცოდნემ, - შენ ისეთი ბრაზიანობა ხარ, მართლა არ მოკლა იმ კაცმა... არ უნდა მოკლა, თორემ შენც მოკლამენ კანონმა, არ უნდა მოკლა, ეგეთი ბავშვობა იქნება?... - და მერე საიდუმლოდ დაამატა: - წინასწარ მაინც ნუ ამბობ.

- შე კაი კაცო, - თქვა ეულალიას ღვიძლმა ძმამ, - ბავშვებსა ღუპავ? ამ ბავშვებს? შეხედე, რა კარგ ფერზე არიან, ესენი უნდა უმამოდ დასტოვო?

- კარგი, რა, კარგი, გულს ნუ მიწვავ, ნუ, - ცოტათი დანებდა არტურო.

- მერე, შე კაი კაცო, ორი დრაჰკანი ფულია, დარაჯს მაგდენი სად ექნება, ერთი დრაჰკანი სთხოვე, ეგება მოგცეს.

- შაურს არ იძლევა, შაურს!! - იფეთქა არტურომ, - შაურს არ იძლევა... იცი, შაურ-კაპიკი რა არი? იმასაც არ იძლევა.

- ვითომ რატომაო.

- რა ვიცი. არ იძლევა და მორჩა.

- არა, მაინც როგორ არ შეხედე.

- როგორ არ შევხედე, სულ თვალებითა ვჭამ.

- არა, მასიმოს რათ არ შეხედე-მეთქი.

- ეჰ...

პატარა ხანს მიჩუმდნენ, მერე ეულალიამ თქვა:

- ვითომ ის რომ სამსახურში დამდგარა, სამსახურში დასადგომად ორასი გროში მიუცია ამისათვის.

- დავკლამ.

- მამი, მღუპავ, მამი? - გული ამოუჯდა ჯანჯაკომოს.

- არაფერი არ ვიცი, დავკლამ!

- მამი, არ გეცოდები? აბა შემომხედე, მამი...

- რა ვქნა, შვილო, აბა რა ვქნა, ჰა...

- კაცო, ორმოში რომ ჩაგსვამენ, ხომ საქვეყნოდ გამაიმუნდები?

- ამაზე მეტად რაღას გავმაიმუნდები - ჩემი ჯიბიდან ათი დრაჰკანი ამოვიღო და სხვის ჯიბეში ჩავდო, არა? არ ჩავუდებ, დავკლამ!

- ვისა, კაცო, მასიმოს? მასიმოს დაკლამ?

- არა.

- აბა...

- მაურიციოს!!

- აი, დამიჯერეთ, - ჩაერია საუბარში არტუროს დედა, ყოჩაღი მოხუცი სივილლა, - გული მიგრძნობდა, ვეუბნებოდი, ამ კვირაში ნურაფერს ნუ გააკეთებ, წესიერად გაყიდე-მეთქი ბილეთები, მაგრამ არ, დამიჯერა - ფიცხია.

- ის საათიც მოვა... - დაიწყო არტურომ, მაგრამ გააწყვეტინეს.

- ორმოში რომ ჩაგსონ, შენი შვილებმა რა ქნან, ნახე, ვახ, რა კარგები არიან, ჰა? ჰა?

- რა ვუყო... აქამომდის გამოვზარდე და...

- ქვეყანა ეგრეა, ჩემო არტურო, - ერთ დღეს იგებენ, მეორე დღეს აგებენ.

- ფული რომ მივცე, არა? - პირველად დაუშვა ეს აზრი არტურომ, - მაურიციოს მერე თანამდებობიდან ეგრევე მოვხსნი. გავაგდებ!!! დავ...

- ეგრე, რა, შე კარგო ადამიანო... - გაეხარდა ყველას.

- მამი, გენაცვალე, შენს ხელში არ არის გაგდება და მიღება?

- ჯერ ეს საქმე უნდა გასწორდეს და მერე რაც გინდა, გააკეთე.

- თორემ რაც დამსახურება გაქვს, წყალში ჩაგეყრება...

- კაცო, ხომ იცი, ზოგი ჰარამზადა...

- იცი, არტურო, რას გეტყვი? - გაისმა ნაცნობი ხმა, - ის კაცი და გრამატიკა ერთმანეთში ძაღლი-კატასავით იყვნენ, - აი მე, გაის-შარშან, ორი წლის უკან, რაღა, სხვა ქალაქში ვმუშაობდი. იმ ქალაქში ქუჩების მაგივრად წყალმას არხებია და ჩემი კოხტა ნავი დამყავს და თურმე, ბავშვი არა ცურაობს, კაცო?! ყვირილი რომ გავიგე, გვიანმა იყო - ეს ამოდენა ნავი მხარში დასტაკებია, მაშ. ჯერ ვიფიქრე, მოდი გავიქცევი-მეთქი, მაგრამ მერე ეჭვი შემეპარა - იქნებ ვინმე მხედავს-მეთქი, და ნამუსიანად მოვიქეცი - ბავშვი ნავზე ავიყვანემ და პირდაპირ შიგ ექიმს მივადექი. თურმე, მხარის ძვალი გატეხილი არა ჰქონდა, მთელი ჰქონდა, ისე რა, უბრალოდ გადაყვლეფილი ჰქონდა. მერე ვეუბნები, დედაშენი სად მუშაობს-მეთქი. იმან მეუბნება, შიგ ქარვასლაში მუშაობსო. მე მივედი. დედას ვეუბნები, აი, ამ ბავშვი ცოტა მხარი იტკინა, ჰო, ექიმსაც ვეუბნები, შენ ჯერ ნურაფერი დასწერამ-მეთქი... ცალკე გავიყვანე, ისე ვეუბნები, ესე ესე, პატივისცემა, შენ ნუ დასწერამ. ვისა? - ქაღალდი. იმან მეუბნება - კარგი...

ეხლა ისეთი ცოცხალი ბავშვია, ისეთი... - განაგრძო კაცმა, რომელიც მწყრალად იყო გრამატიკასთან, - ბავშვი კი უთხრა, აი, ამ ძიას ნავის ქვეშ ჩავვარდი... ერთი სიტყვით, ქალი ბავშვის დედა იყო, ძალიან კარგი ქალი იყო. გიჟი კი არ იყო. ეხლაა, წავედი, ეს ქალი, რაღა, ნუ... ნუ, აი, ეს ქალი ვუთხარი, ესე იყო, ისე იყო, ერთი სიტყვიით, რაღა, წამოვედი რაღა, ქალი მითხრა, ჩემი ქმარი ცუდი არის. მე ვუთხარი, ბავშვმა თქვას, ვითომ სხვაგან ჩავარდი, ჩივილი, რამე, საჩივარი, რამე, რათ გინდათ, რამე, ბავშვი არაფერი აქს, გიფსი დაადო, ხუთი დღე ეგრე იყოს, მერე წავიდეს თავის ოსტატთან - შეგირდი იყო, დედა კი არა, ბავშვი. დედაც შეგირდი იყო. ხელათ ბაზარში გავიქეცი, ხილი, რამე, ვარიები, ერთი-მეორე... ხვალ შენ ქარვასლაში-მეთქი, ვია-რეცოზე მოვალ-მეთქი და ფული მოვიტან-მეთქი, მერე კი ვნახოთ... - კაცი, რომელიც კარგად ვერ ფლობდა გრამატიკას, ერთხანს შეჩერდა, - აი, მივედი მეორე დღეს, - განაგრძო კაცმა, რომელმაც ზედმიწევნით ვერ იცოდა გრამატიკა,-გავიხედე, მამა იქ არი, მეზობელს უთქვია, ამას კიდევ არაო. უთქვია ქალსა, ფუნდამენტში ჩავარდა. მაშ ეს ნავის ნომრები რაღა არიო და ისე ეცემნა, ვაჰ... ისე მცემაო, ვაჰ, მეზობლებმა ძლივს გამომართვესო...

ეხლა, მე აქედან წავიყვანე ჩემი ბიძაშვილი და იმისი ქვისლი ჯოვანი და იმისი ქვისლი ჯოვანის ამხანაგი სევერინო და ერთიც კიდევ რაღაც ამხანაგი, რაღა, ხმას არ იღებდა... წავიდეთ, რამე, კიდევ კარგი პრავიზია ვიყიდე, ვარიები, რამე, ხილი, ვიტამინები, რამე, ამ კარგი ქალმაც ქათამი დაკლა, ცოტა ბებერი იყო, არა, ქალი ახალგაზრდა იყო, ქათამი ბებერი იყო, ძალიან კარგი ქალი იყო, პურმარილი გაშალა, აქეთ, იქით. ნავზე დავჯექით, ერთად წამოვედი, ის მამა ორი დრაჰკანი მივეცი, ჯერ ეს იყოს-მეთქი, არაო, ამბობს, სულ ერთად იყოსო... ჯოვანიმ ეუბნება, ბავშვი არაფერი არა აქვს, ორი დრაჰკანი გაძლევს. სხვა რა გინდაო... მეო მინდაო - არ შაგეშინდეთ - მეო მინდაო ოცდაათი დრაჰკანიო, ვაჰ!... ბიჭო, რაში გინდა ოცდაათი დრაჰკანიო... მე აქაური ექიმები არ ვენდობიო, პომპეაში უნდა წავიყვანო და იქ უნდა ვუწამლოო. ჰაი აქეთ, ჰაი, იქით, მაშო, თუ ოცდაათი დრაჰკანი არ იძლევითო, გრაფის პოლიციაში უნდა წავიდეო, ბავშვი ნავი დარტყა და აი, ვნახოთ, ნიჩაბი თუ არ ჩამოგართვანო და, თუ არა და, ჩვენ ჩვენით ვიცით გასწორებაო... რანაირადო, ჯოვანიმ... ბიჭო, ზარბაზანი რომ გეჭიროს მაგ ხელშიაო, მე ვერ მამასწრებო, გაგხლიჩამო, მაშ? - ჯოვანმა... ეხლა იმან წამოხტა და როგორი აქტი დაწერეთო, ნავის ქვეშ არ ჩავარდაო, ფუნდამენტში ჩავარდაო, შენ ნიჩაბი წაგართმევენ და ექიმი კიდევ - ფონედოსკოპიო, ვეუბნებით, კაცო, ექიმთან რა გინდა, ჩვენ გველაპარაკებიო? - ჩვენ გველაპარაკეო... წადი, არაო, წამოდი გრაფთანაო... - აქ კაცმა, რომელიც გრამატიკით ვერ დაიკვეხნიდა, სული მოითქვა, - ჰჰაი აქეთ, ჰაი იქით, ერთი დღე წავიდა, მეორე დღე წავიდა, მესამე დღეც ჰა, ჰა, საცაა წავიდა და საღამოზე ზედ შიგ იმ ცოლის უფროსთან ვაი-რეცოზე მივედით... ისიც კარგი ქალი იყო, რომ მივედით, არა? - დიდი ქვა ეჭირა და კაკლებს ამტვრევდა. ვეუბნებით, აი ასე, ისე... კაკლები ჭამს, გვისმენს. კაკლები შეჭამა ეგრევე დაუძახა იმ ბიჭის მამა... ბიჭს შახედა, ხედამს, კარგად არი... ჰაი აქეთ, ჰაი იქით, იმ ბიჭის მამას უთხრა, აი, შე გათახსირებულო, რა აქს შენი შვილსა, ათას-ათასებად რო ყიდი, შე უსვინდის-ნამუსო, შენაო... ოცდაათი დრაჰკანი ეგრევე ჩამოიყვანა ხუთ დრაჰკანზე - კარგი ქალი იყო, მაშ, ის ქალის უფროსი ქალი... ალალია იმაზე სამი დრაჰკანი... ხელათ იმ კაცს ხელწერილი დააწერინა, რომ ჩვენთან არაფერი საქმე აღარა აქს... ავიღე და მივეცი...

ხუთი დრაჰკანის ხსენებაზე დუმილი ჩამოვარდა. მერე იმ კაცმა, სრულყოფილად რომ ვერ იყო დაუფლებული გრამატიკას, თქვა: - ფაიფორი ეყიდნათ.

ატყდა სიცილი - ვინ იცის იმ ბავშვს ეხვეწება, წადი და კიდევ ნავს დაეჯახეო... ბედი მაგათ ჰქონიათ... ვაჰ, ჯოვანის რა უთქვამს, ჰა? შენი ბედი კარგი ხალხი შეგხვედრია...

- იცით, მთავარი რა არი? - აღნიშნა კაცმა, რომელიც ვერ იყო გრამატიკაში ძლიერი, - მზიანმა დღე რომ არ ყოფილიყო, აი... თვალებში მირტყამდა... შენ მაინც როგორ არ შახედე, კაცო... რომ შაგეხედა, არხეინს ხელიდან არ გაუშვებდი.

- რასა? - დაინტერესდა არტურო.

- არხეინს... ჰო, ხეირს, რაღა.

არტურომ მხრიდან რაღაც მოიცილა, წკიპურტით გადააგდო და თქვა: - ჯანი გავარდეს, მივცემ...

„ოო, საღოლ, საღოლ, არტურო, - გაისმა მხიარული შეძახილები, - კაცი ხარ კაცური! შენი ხელგაშლილობის ჭირიმე... როგორ არ შახედა... მადლობთ, მამიჯან, მადლობთ... როგორ არ შეხედე... სწორია, სწორი...“

- სწორია, მა რა, - შეიფერა არტურომ, - მაშ ეს ბავშვები უმამოდ დავტოვო? ნახე, რა კარგ ფერზე არიან, - და მუნდშტუკი შეირჭო პირში.

- აი, როგორ უყვარს ბავშვებმა, - დასძინა კაცმა, რომელიც გრამატიკაში მოიკოჭლებდა.

ამისთანები, ეეჰ... და გვიან, ღამით, ის თბილი ცეცხლი, მართობელა „ვთქვათ...“ აგურის კედელს მხრით მიყრდნობილი, გრილ ზღვაში შედის. ღამეა, მთვარე გაცვეთილი, ღამეულ ზღვაში გიცურავიათ? აჰ, სილამაზე, და შიში, შიში... და თავს აღაღებ, რა სიბნელეა, და სილამაზე, თითებიდანაც წვეთები ცვივა, თვით სავსე მთვარით განათებული, და სილამაზე, წყეული შიშის ერთადერთი მომრევი, ჩვენთანაა და ვინ ჩვენ? ჩვენ ორნი, ორნი, მე და თქვენ, ლამაზ-ქალაქში სალახანებად წოდებული ორი მაწანწალა, ღამღამობით ფანჯრებიდან რომ ვუთვალთვალებთ ადამიანებს, ხომ გახსოვთ, გახსოოვთ, თავზე რომ მადექით და სხვა საქმე რა გვაქვს, აქაც მივდიოთ, ცურვა ხომ იცით? ეგ არაფერი, ნავში ჩაბრძანდით, მე კი, თქვენი ერთგული, მონა-მორჩილი, ყელზე შევიბამ ნავის უხეშ თოკს და ეგებ იმდენიც შევძლო, რომ ცურვა-ცურვისას თქვენი ნავიც მომყვეს, და არა, არა, ნიჩბების მოსმას როგორ გაკადრებთ, თანაც, არა გაქვთ... ოღონდ სუუ, ფრთხილად, ეს მეუფეა, მეუფე ხმათა, ის გვასწავლიდა ღონივრად სუნთქვას, გახარებისას დიდის ხმით ყვირილს - პირველ სიმღერას, გამოქვაბულში ცეცხლთან გვეძინა და მდინარის ხმა, ყრუც, გარკვეულიც, მეუფის იყო... გახსოვს? ვუყვარდით, და ჩრდილებს ხეთა აცახცახებდა გაბმული ქარი, ო, ე რეები გამოვიგონე... მეტს აღარ ვიზამ. ჩვენ სულ გვესმოდა მეუფის ხმები... წვიმაში მიწას აჩურჩულებდა... დათვის ბღავილი, ბრდღვინვა ლომთა და მიყუჩებისას, ჩიტები სტვენდნენ, აჰ, ეს ჩიტები - ეგეც საქმეა... ვით დავანებო ამ თეთრ ლექსს თავი? მარტივი წყობით? კი, ბატონო: თუ გნებავთ, წავიდეთ აქედან, წა, მეც კი მაქვს თავშესაფარი და თქვენ - მით უმეტეს, ამ შუა ღამით რა გვაბოდიალებს, რა გვაცურავებს, შენ ხარ ჩემი ბატონი და წავიდეთ ჩვენ-ჩვენ სახლებში, მაინცდამაინც სასიამოვნო არც ნავშია ჯდომა და ამ თოკმა ხომ სულ გადამიყვლიფა კისერი. წავიდეთ და დავიძინოთ, როგორც ყველა სხვამ და გავიღვიძოთ მერე ჩვენც, გვარიანად რომ გათენდება... წავიდეთ სამუშაოზე, ბატონო, ნურავის გავუჩერდებით გზაში, სალამი ვთქვათ ორი-სამი, ასე, დავბრუნდეთ მერე სამუშაოდან, წვრილ საქმეებზე ვისაუბროთ ოჯახში და დავიძინოთ ისევ და გავიღვიძოთ მერე, როგორც სხვამ და... მაგრამ ეს ხმები, ხმები, ეს ხმები... ტყე რა კარგია დღისით და მზისით, რა კარგია ტყე... ამწვანებული, რბილი, ხასხასა და შენს მტერს ღამით - ეს გაფარჩხული რაღაც კუნძები და ვერაგობა, გატრუნული და ყელში საწვდომად გამზადებული, იიჰ, არარაა, მაგრამ ეს ხმები, ღამეული ტყის მზაკვარი ხმები, შიში - ისაა, და მზე! სინათლე! ღრუბლებში წოლა! გამოუცნობი ბედნიერება, შიშიც, სინათლეც, ეს - მუსიკაა.... მეფე... მუსიკა... აგურის მომცრო, პატარა სახლში ისევ უკრავდნენ...

მგზავრი, დომენიკო, მხრით მიყრდნობოდა კედელს... მგზავრი თბებოდა.

***

გიჟივით იყო: შუშხუნებზე რომ გაგზავნა ტულიომ, მოსახვევში ვიღაც ქალს ისე დაეტაკა, გულაღმა გადააქცია. შეწუხდა და ჩაიჩოქა. ფრთხილად წამოაყენა, ბოდიშს უხდიდა, ხელზეც აკოცა, ქალი ამბობდა: „არაფერია... რა უჭირს, შვილო“. იქვე, ფარდულში, ნაადრევი ვარდები იყიდებოდა, რასაც მოერია, იყიდა და ქალს მიაჩეჩა, მერე არტუროს საჩქაროდ ჩაალაგებინა დიდ კალათში შუშხუნები, კალაბრიული ქათმები და ხორცი, მოსეირნეებს ქალაქის განაპირას დაეწია. თითო-თითოდ მიუყვებოდნენ ვიწრო ბილიკს, მწკრივში მეექვსე - ანა-მარია იყო!

- მაჩვენე, აბა - კალათაში ჩაიხედა ტულიომ, - ყოჩაღ, კარგად გიყიდია.

ნაცრისფერი კაბა ეცვა ტილოსი, სადა...

- კარგად. კი...

- მომეცი, წამოვიღებ, შენ არ გატეხო... და დანაპირები? ხომ შემპირდი, თუ...

ათი დრაჰკანი გადათვალა, ტულიოს მისცა და რაღაც უსიამომ გაჰკრა:

- თვითონ უთხარი?

- არა, სილვიას წამოვაყვანინე.

- ამხანაგია?

- არა - უბრალოდ, მეზობელია და...

- მაშინვე დათანხმდა?

- ეგ არ მიკითხავს, ისე კი, რაც თავი მახსოვს, სასეირნოდ არ წამოსულა. და ამხანაგიც არა ჰყავს.

- და არც ჰყოლია?

- არასდროს, არა... ძალიან გიყვარს?

მაგრამ აქ ქალმა დომენიკოსკენ გამოიხედა. წამით შეავლო თვალი, ისევ შებრუნდა და მაშინვე, იქვე, მეორედ გამოხედა, ოღონდ ამჯერად გაკვირვებული შეაცქერდა. და თითქოს რაღაც გაუხარდა, ოღონდ სევდანარევი, დუნე ტკივილი შემოაწვა; უცნაურად უმზერდა ქალი. და დომენიკოს თვალი არ მოუცილებია, ტულიოს ისე უთხრა:

- ძალიან მიყვარს. და კიდევ უფრო.

ხმადაბლა უთხრა, სხვა ვერავინ გაიგონებდა. ქალი შებრუნდა, მაგრამ ისე მიაბიჯებდა... სიარულზე კი არა, წაბლისფერ, ოდნავ აბზინებულ თმაზედაც კი ეტყობოდა რაღაცნაირად, დომენიკოს დანახვამ როგორ ჩააფიქრა.

- ხვალ თუ დამპატიჟებ, რაღაცეებს გასწავლი - ახლავე... გინდა?

- რას...

- დამპატიჟებ? - ტულიო ხუმრობდა ვითომ.

- ჰო, ჰო.

- ქათინაურები უყვართ. სუყველა ქალი ერთნაირია. ფანტს ვითამაშებთ, ისე მოვაწყობ, მარტოებს დაგტოვებთ და...

დომენიკოს შიშით გააზრიალა.

- და მაშინვე რაიმე შეუქე, სხეულის რომელიმე ნაწილი, ოღონდ ფრთხილად, გამოზომილად, ასე უთხარი, რომ... ვთქვათ, რა შესანიშნავი თვალები გაქვთ, ანა-მარია, არსად შემხვედრია ასეთი თვალები, თვალები მართლა კარგი აქვს, თუმცა, თვალებზე ნუთუ შეიძლება ითქვას - არსად შემხვედრია?! რა ვიცი, ან - რა ხავერდოვანი ხმა გაქვთ, თუმცა, არა, ეგ ხმას არ იღებს ხოლმე, ჰოო, უთხარი: რა შესანიშნავი თითები გაქვთ, მაგ თითებს, ალბათ, ყველაფრის დაკვრა ძალუძთ... ხომ კარგი იყო, ა, - ეს მესამე ყველაფერს სჯობდა, აუ, რა კარგად გამომივიდა... ხომ დამპატიჟებ?

ქალის მხარს, ნაზ მხარს, დაჭიმულ კისერს ახლა მარჯვნიდან შეჰყურებდა დომენიკო - ბილიკი უხვევდა. ფრთხილად მიდიოდა ქალი, დაფიქრებული, ვიწრო გზას დასცქეროდა. თვალს ვეღარ აშორებდა დომენიკო, უყურებდა და სული სტკიოდა - რა უცხო იყო ეს უმწეო, ჩაფიქრებული ქალი, მიუწვდომელი, გაუგებარი, ყველასათვის უცხო...

- ანდა, დომენიკო, ღელე როცა იქნება გადასასვლელი, მკლავში წაავლე ხელი და მიეშველე. ოღონდ ისე კი არა, სილა რომ გაგაწნას, აარა - ფრთხილად წაავლე ხელი, მაგრამ ამასთანავე, მამაკაცი უნდა იგრძნოს, ვიღაც ამბობდა ამას, დუილიო მგონი... და, საერთოდაც, დარბაისლური სიტყვა-პასუხი გმართებს, დინჯი მიმოხრა, მამაკაცს არ შეფერის აცეტება და მიკიბულ-მოკიბული სიტყვა-პასუხი, თუ არა გჯერა, დუილიო აქ არ არის? მიდი და ჰკითხე. მაგაზე უკეთესს... ხვალ ხომ დამპატიჟებ?

- კი, კი.

- მომეხმარე, ცუნცულა, - მიმართა კონჩეტინამ მეუღლეს და ყელზე შემოხვია ხელი, - ღელეში ფეხი არ დამისველდეს.

- მოდი, ჰო! - უთხრა კუმეომ და ღელეზე გადაახტუნა.

- ცოტათი ფრთხილად არ შეიძლებოდა,-ოდნავ გაიბუტა კონჩეტინა და მუცელზე მიიდო ხელი, - ა, ცუნცულ?

აქ კი კუმეომ ჩაფიქრებულ დარბაისელ სენიორ ჯულიოს წვივზე სტაცა თითები და ძაღლივით შეჰყეფა! სენიორ ჯულიო მოულოდნელობისაგან ძლიერ შეხტა ჰაერში, მერე ღელეში შევარდა, აშხეფებულმა წყალმა ოდნავ გამოაფხიზლა, სახეარეულმა მიიხედა უკან და ძაღლის ნაცვლად დაკრეჭილი კუმეო შერჩა.

- ჯანდაბა და ოხრობა შენ, შე ვირო! შე ვირის მოდგმავ... ოჰ, მაპატიე, შვილო კონჩეტინა.

- არა უშავს, ჯულიო ბიძია, - გაამხნევა კონჩეტინამ, - ჩვენ, კარრასკოებს ლაღი ხუმრობა ოდითგან გვიყვარს.

- ვირს რაღას ერჩოდა, - გაიოცა ალექსანდრომ, - მშვენიერი ცხოველია, უწყინარი, სათნო...

კუმეოს გაოგნებული შესცქეროდა ანა-მარია, დამფრთხალი ქალი. ისე გაოცებით ათვალიერებდა, ვერ გარკვეულიყო, მართლა მოხდა თუ არა ეს - ისე შორს იყო ყოველნაირი სიბრიყვე ამ უმწეო, დამფრთხალი ქალისაგან, გასუსული, ღიმილგადაკრულ მოსეირნეებში იდგა, ჰეიი, ხმაურობდნენ:

- კუმეო, შე ძველო! - მხარზე ხელი მოუტყაპუნა ვინსენტემ.

- რა ხარ, ა, რა ხარ!

- აიი, სადაცაა გაზაფხულიც წავიდა, - ჩასჩურჩულა ჭალელ როზინას ცილიომ, - წელიწადის ყველაზე ანცი დრო. მოდი, მოგეშველო, - და ღელეზე გადაახტუნა.

- მიდი ჰა, ბიჭო... დომენიკო, ბიჭო, - იდაყვი წაჰკრა ტულიომ - მიდი, უშველე...

- არ შემიძლია.

- მიდი, შე ლაყე, - ისევ უბიძგა - ფიიჰ, შე უშნო...

ალექსანდრომ კი საიდანღაც ფიცარი მოიტანა, ღელეზე გადო და ანა-მარიას უთხრა:

- გადადი, შვილო...

ანა-მარია შეკრთა, მერე გაუღიმა და, ფეხის წვერებზე შემდგარმა, ეს მოკლე ხიდი გადაიარა.

ოცი წლის იყო და ამ ხნის ქალი შინაბერად ითვლებოდა ლამაზ-ქალაქში. არავინ სურდა, არვინ უნდოდა, უბრალოდ, არც კი დაფიქრებულა ამაზე... საქმრო კი არა, მეგობარი გოგონებიც არ ჰყავდა და ახლა, სასეირნოდ პირველად გამოსული, იმ თავისი ოთახის გარეთ, იმ ოთახისა, მეუფეს რომ ეკუთვნოდა, ამ თამამ ხალხში დაბნეული იდგა, ყველასათვის უცხო და შორეული... და ერთადერთი გაუღიმარ ყმაწვილს, დომენიკოს, დროდადრო თვალს შეავლებდა.

- აქ მოვკალათდეთ, - თქვა დუილიომ, როგორიც იყო, - ღელე გადავლახეთ და მდინარეც - აქვე, ტყეების ნაყოფიერი ჩრდილი - აქვე და სუფთა ჰაერიც - აქვე, ბუნების წიაღში შესვლა დადებითად მოქმედებს ადამიანის ორგანიზმსა და საერთო ჯანმრთელობაზე, მოდით, დავსხდეთ, აქ, როგორც ბუნების წესია და რიგი და მოვყვეთ ამაღლებულ შემთხვევებზე.

- დუილიო, - დაუძახა ალექსანდრომ.

- რა გნებავს...

- ფშტ!

მაგრამ დუილიომ ყურადღება არ მიაქცია:

- ქალაქელთა მეგობრობა ქალაქელთა შორის ჯანსაღი დამოკიდებულების უპირველესი საწინდარია, და თუნდაც საერთოდ არ იცნობდე მეგობარს. იგი დაღლილი, მოწყურებული, უმძიმესი ტვირთით ზურგზე, რასაც მეგობრობა და გატანა ჰქვია, თავანკარა წყაროსთან შეჩერდეს ეგებ და, ყოველ შემთხვევაში, წყაროდან ჭიქას... ნუ წამოიღებ! ანდა, თუნდაც ასეთი გამოთქმა...

ანა-მარია გადაჭრილ ხესთან იჯდა! მუხლზე ელაგა ნაზი, სიფრიფანა, ყოვლისშემძლე თითები და გვერდზე ოდნავ გადაეხარა თავი, ბალახს დასცქეროდა. მერე თვალები ოდნავ, სულ ოდნავ გაუელამდა - ფიქრში წავიდა. რა, რას ფიქრობდა! რას გაუგებდი - ანა-მარია ქალი იყო, მაგრამ შველს ჰგავდა... თმა ლამაზად ჰქონდა შეკრეჭილი, და ყვრიმალის ნაზ, უნაზეს ხაზთან უმთავრდებოდა. ცხელოდა უკვე, და ჭალაში სასიამოვნო ნიავი დროდადრო წამოუბერავდა, ანა-მარიას ფერმკრთალ ლოყაზე უცახცახებდა თმა, თავისთვის იჯდა. ფიქრობდა, სადღაც შორს იყო, რას გაუგებდი... და უცებ შეკრთა, იქაურობას თვალი მოავლო, თმა შეისწორა - გასაოცარი მოძრაობა იყო, თითქოს ნაზ ღაწვზე დაუკრეს რაღაც... და წაბლისფერი თმაც, უამრავი სიმი, უხმოდ აჟღერდა გრძნეულ თითებქვეშ...

- აბა, რას ნიშნავს? - საზეიმოდ იკითხა დუილიომ და მიმოიხედა.

- მე გეტყვით, გინდა? - დაეკითხა ალექსანდრო.

- თქვას, - რატომღაც ტულიოს მიმართა ლამაზ-ქალაქელთა მრჩეველმა, და ალექსანდრომ თქვა:

- რას ნიშნავს დაა, დუილიო, დუილიოო... ფშტ!

- აღარ მინდა, აღარ მინდა! ვინ წამოიყვანა! სადაა ჩემი ქუდი!!

- დაბრძანდით, დაბრძანდით... არავის წამოუყვანია, თვითონ წამოვიდა... თავზე არ გახურავთ?

- მეტს აღარ ვიზამ, - აღუთქვა ალექსანდრომ და დაფიქრდა, - წარმოიდგინეთ, ეგეც კი მიყვარს, ეგეც კი...

- ვინაა მაგის კი! კის კი არა, გაჩვენებ მე შენ, კი როგორც უნდა! კიიო... ჰმ!!

- აგერ, საუზმე, სენიორ დუილიო... ფანტიც ვითამაშოთ, არ სჯობს?

- დიახაც რომ კარგი თამაშია, - აღნიშნა ერთბაშად დადარბაისლებულმა დუილიომ, როგორიც იყო, - შესანიშნავი თამაშია, ბედისწერული.

- აბა, აბა, ფანტებს ჩამოდით, - თქვა ტუილიომ და დომენიკოს ჩაუკრა თვალი, მაგრამ ის ისევ ქალს შესცქეროდა.

ოდნავ გამოხაზული, მკვრივი ნესტოებით სუნთქავდა, მკრთალად აუდ-ჩაუდიოდა მკერდი. გაყუჩებული, მიმნდობი და ერთდროულად მფრთხალი, თავადაც უცხო, უცხოებში იჯდა და წაწვეტებული თითებით ახლა ბალახიც ააჟღერა - ჩაფიქრებული, ბალახს ვარცხნიდა, და უცებ შეკრთა - სადღაც, ჭალაში, ჩიტი უსტვენდა. თავი შემართა, თვალები წამსვე გაუფართოვდა, და შინაგანად ერთიანად აფორიაქდა, ამოძრავდა, დიდი მეუფის ამ მარტივ ძახილს გახარებული ისმენდა, „სტვენს, სტვენს, ხომ გესმით,“ იღიმებოდა, ოღონდ იმ მცირე ღიმილით, როცა კბილები არა ჩანს ხოლმე, და ისევ შეკრთა - წვრილი ხმით კასკასებდა სილვია - ეს რა თქვი, რა თქვი, შენ რა გითხარი... და კონჩეტინამ ტულიოს თავში ხუმრობით რომ წამოარტყა ხელი, ისევ მოიბუზა ანა-მარია, გაოცებული, თვალს არიდებდა. ფანტი მოთხოვეს. უარის თქმა ვეღარ გაბედა, წამოწითლდა და მიმოიხედა, მგზავრს, დომენიკოს ტკივილი ღრღნიდა... როგორ უყვარდა! ერთად-ერთხელ ხელისგულის დადება თავზე, და ტუჩებში კი არა - თლილ შუბლზე კოცნა... ანდა, თვალებში დიდხანს ყურება, ჭროღა გუგების თვალიერება - თვით დიდ ქალს, ტერეზას, თავიან-ფეხებიანა სჯობდა - მხოლოდ თვალებში რომ ჩაეხედა...

ჰოიი, ცხელოდა, და თხელ მაჯაზე სუსტად მფეთქავი, მკრთალი ცისფერი ძარღვი რომ დაუნახა, წამოდგა და რამ აიძულა, როგორ გაბედა - ფეხთ გაიხადა, შარვალი მუხლამდე დაიკაპიწა, და მიწის სიგრილე რომ ეცოტავა, კოჭებამდე შევიდა მდინარეში. მღვრიე მდინარე იყო, სადღაც შორს, მთაში დანაწვიმარი, და გრილ ალერსს გრნობდა, და მთელი ტანიც, მთელი სხეული ალერსს ითხოვდა და, ჰაერი რომ დამძიმდა, აუტანელი რომ გახდა სიცხე, სული შეეხუთა, და გაოცებული მოსეირნეებისკენ არც მიუხედავს, პერანგი ისე გადაიძრო, ზურგს უკან მოისროლა და უცებ გადახტა, მდინარეში მოადინა ზღართანი, „აჰ, გავიწუწე,“ - შესძახა კონჩეტინამ, სხვები ისევ დაბნეულები შესცქეროდნენ. დომენიკო პირქვე გაწოლილიყო მდინარეზე და ხელ-ფეხს ღონივრად ურტყამდა წყალს. ირგვლივ შხეფები ცვიოდა, დომენიკოს ირგვლივ თითქოს წყალი დუღდა, ხანდახან რომელიმე ავარდნილ წვეთში პაწია ცისარტყელა გაიელვებდა და პირდაღებული მოსეირნენი კვლავ შესცქეროდნენ, წყალს როგორ ურტყამდა ხელ-ფეხს დომენიკო, გამწარებული, მდინარეს სცემდა, მაგრამ მდინარეს გალახულისა რა ეტყობოდა, ნელა მიაგორებდა ამღვრეულ ზვირთებს და დომენიკომ, განრისხებულმა, მისი ორიოდ ყლუპიც იგემა და გულს მოეფონა, ჩაყვინთა კიდეც, თვალგახელილმა, და დაკლაკნილი რაღაც ხაზები ყვითლად, მორუხოდ აუჭრელდა და ამოტივტივდა, ნაპირისაკენ გამოცურდა და ხაოიან შლამზე რომ დადგა ფეხი, წამწამებში ჩაგუბებულმა წვეთებმა ყოველივე გააბუნდოვანა, სახეზე ჩამოისვა ხელი და ნელა, მძიმედ გამოვიდა მდინარიდან, წურწურით ჩამოსდიოდა წყალი. ძალიან ცხელოდა, ის კი, გაგრილებული, ისე ველურად დარწყულებული, უხერხულად შესცქეროდა მოსეირნეებს, ასე რომ გააკვირვა. მერე კი, ანა-მარიას სახეზე რაღაცნაირი სათნო სიმშვიდე და ღიმისმაგვარი ამოიკითხა და გულიანად გაიცინა. ყველას უღიმოდა და, რაც უნდა ყოფილიყო, სასიამოვნო გახლდათ ამ გაგრილებული, თავით-ფეხამდე სველი ყმაწვილის ყურება, წელს ზემოთ შიშველს, თეთრ, გლუვ სხეულზე წვეთები უციმციმებდა, ნიკაპი მზისკენ გაეშვირა და მაღალ ყელზე ჯიუტად უფეთქავდა ცისფერი ძარღვი. გახარებული, ღონივრად სუნთქავდა და თვით საოცრად სწორად ჩამოსხმული სილვიაც კი შურით შესცქეროდა მის წვივებსა და გრძელ ფეხის თითებს.

- პერანგი მოიხურეთ, ყმაწვილო, სიფრთხილე ჯანმრთელობის საწინდარიაო თავდაპირველი.

- რა გააციებს, სოფლელია.

ტულიომ ბრძანა. შუბლი ოფლით დასცვაროდა და აგდებულად ნათქვამი რომ შეერბილებინა, თითქოს სიყვარულით გაუღიმა დომენიკოს. იმანაც, რა თქმა უნდა, ღიმილი დაუბრუნა. პერანგი ჩაიცვა, ზურგზე ლაქებმა გამოჟონა, შარვალს ღონივრად ჩააყოლა ხელისგულები, წყალი ჩაწურა. გაიმართა და შეცბა - მადლობელი უმზერდა ქალი.

- და... ამის პატრონმა... ამის პატრონმა რა ქნას? - გამომწვევად იკითხა სილვიამ და მის კალთაში თავჩარგულ ტულიოს ოდნავ აჰკრა მუხლი.

ანა-მარიას ფანტი იყო, მოშავო კენჭი.

- მაგის პატრონი... ეე... მაგის პატრონი... ჰო - დომენიკოსთან ერთად, წავიდეს და ფიჩხი მოაგროვოს, - და თავი გაიმართლა, - ბოლოს და ბოლოს, ხომ უნდა შეიწვას ხორცი, ვისი ფანტია, შენი, კუმეო?

- არა, კაცო. ჩემი შაქარყინული იყო და კენჭს რა შემაჭმევს.

- აბა რა, აბა რა, ხომ გაგიტეხავს მაგ კბილებს, ცუნცულ.

- აბა, ვისია?

თვალთმაქციც გახლდათ ლხინის ყმაწვილი.

ფიჩხს აგროვებდნენ. „თქვენ არა, თქვენ ნუ...“ - უთხრა. შორიდან ხანდახან სიცილი ისმოდა, გაბმულად ჭიხვინებდა კუმეო, „რაღა ეს სიტყვები ვუთხარი პირველად, - გაიფიქრა დომენიკომ, - „თქვენ არა, თქვენ ნუ...“ ანა-მარია ფრთხილად ჰკრეფდა შემხმარ ტოტებს, ერთად აწყობდა. ასეთ მცირე მუშაობასაც კი შეუჩვეველს, ლოყები წითლად უღუოდა, დომენიკოს კი, ჯერაც შეუმშრალს, მსუბუქად აჟრიალებდა, რა უნდა ეთქვა... სიტყვებს ეძებდა, არ ვუთხრა? ვუთხრა? რა უნდა ეთქვა, არც კი იცოდა, თვითონ ვერაფერს მოახერხებდა, შველა უნდოდა, სად იპოვიდა ჭალაში მშველელს...

- დაგცხათ?

- ცოტათი...

- ახლავე მოვალ.

თავის მდინარესთან მიირბინა, ხელები ჩაყო, მერე პეშვი შეაერთა და ფრთხილად ამოიღო წყალი. ფრთხილადვე გაეშურა ქალისაკენ, დაუფლებული მდინარიდან მცირე წილი, ორიოდ პეშვი წყალი გაუწოდა და უთხრა - „თუკი ინებებთ... გაგრილდით ცოტა...“ ანა-მარია უყურებდა, ასეთი ცქერა წარმოუდგენლად გულუბრყვილოებმა იციან მხოლოდ და დომენიკოს ისე შეეკუმშა გული, ის კი არა და, გორგალიც გაეჩხირა ყელში, როგორ უყვარდა... ქალმა კი თავადაც შეაერთა ხელისგულები, დომენიკომ ბოლო წვეთამდე ჩაუღვარა პეშვებში წყალი და ანა-მარიამ სახე გაიგრილა - შუბლი, ღაწვები... ყელზეც მოისვა. თვალდახუჭული, მზის გულზე დადგა, მზეს შეუშვირა სახე და ისევ იმ მკრთალი, მცირე ღიმილით, თავგადაწეული, თვალდახუჭული, მზეს უსმენდა თუ რაღაც ამგვარი... ახლა უნდა ეთქვა, ახლავე უნდა ეთქვა, მაგრამ რა, რა - მშველელს უხმობდა არეული მგზავრი, ვისთვის ეთხოვა გუნებაში, ტულიოსათვის? აჰ, არა, არა, თვალთმაქცი იყო, დუილიოსთვის? არა, არ სურდა დათაფლული და გაპრანჭული სიტყვების ფრქვევა, ალექსანდროსთვის? ყურს ვინ უგდებდა, ცილიოსთვის? ფუჰ, ყალბი გახლდათ, კუმე... აჰ, არა, არა...

თავგადაწეული იდგა ქალი, აგრილებულ სახეს მზეზე იშრობდა და, თვალებდახუჭულს დომენიკომ მცირე, ძლივს შესამჩნევი ჭორფლი შეამჩნია, სულ ოდნავ რომ დაჰყროდა ღაწვებზე, და თუმცა დედაკაცი კი არ უყვარდა ამ სათუთ ქალში, არამედ სულ სხვა, ამოუხსნელი და გამოუცნობი, ამაღლებული, ჭორფლის დანახვაზე კი მაინც გაიფიქრა: „ალბათ სწორედ ამ ფერის კერტები გაქვს, ანა-მარია“, მხოლოდ გაიფიქრა, მაგრამ შემკრთალმა ქალმა მაშინვე გაახილა თვალი, შიშით შეაცქერდა, ცოტაც, ცოტაც და ყველაფერი დაიღუპებოდა, ისე უყურებდა; რა უნდა ეთქვა, მშველელს უხმობდა, ეგებ კოჭლი ყმა? ბავშვობაში ტანს ჰბანდა ხოლმე და ერთხელ თავზე აკოცა... არა, სხვა, კიდევ სხვა... ვიღაცა იყო... ვიღაცას უყვარდა! გვეგვე? აჰ, არა, არა... და რაღაც უცნაურს მიმხვდარი, გრძნობდა, არაფერი რომ არ ეთქვა, არ შეიძლებოდა და ახლა, ჭალაში, თვალთმაქცურად დამარტოხელებულისათვის, რომ ეთქვა, ესეც არ იქნებოდა და გაახსენდა - მამა, ჰო, მამა!.. მიშველე, მამა, მამავ, მიშველე... და ქალიც გრძნობდა, რაღაც რომ უნდა ეთქვა დომენიკოს, და იმასაც გრძნობდა, მარტოკასათვის რომ ეთქვა, შეურაცხყოფდა, ის კი, ის, მგზავრი, იხვეწებოდა: „მიშველე, მამა, მამავ, მიშველე“, და სასწაული მოხდა: „ტულიო, ტულიო, - აღრიალდა დომენიკო, - ჩქარა, აქეთკენ, შეენც, დუილიოო, სენიორ ჯოვანიი, კუმეო, კონჩეტინა, ბიძია ალექსანდრო, სილვიაა, ვინსენტე, ყველანი მოდით, ჩქაარა, მოდით“ და აქოშინებული ტულიო პირველი მოიჭრა, მერე - ცილიო, ალექსანდრო. ყველა შეგროვდა, გველმა ხომ არ უკბინა, შეშფოთდა მოგვიანებით მოსული კონჩეტინა, დომენიკომ კი ანა-მარიასთან ჩაიჩოქა, ფეხებზე შემოხვია ხელი, ლოყა მიადო მუხლზე და დაიყვირა: - ეს ქალი მიყვარს!

ანა-მარიამ მხარზე დაადო ხელი, წამოაყენა, თვალებში უყურა, უყურა, და გასუსულ მგზავრს, დომენიკოს, ლოყაზე აკოცა უცებ...

უბრალოდ მოხდა.

თავი მეოთხე

ზაფხულის თამაშები

- როდის დავნიშნოთ, - თქვა დუილიომ და მიმოიხედა, - აჰ, ხვალ ხომ არა? ამინდს კარგი პირი უჩანს, ზაფხულის თამაშების ჩასატარებლად... კარგი რა, უგო.

მჭევრმეტყველებით გატაცებულს, ახალგაზრდა გიჟი ხის დანით უტრიალებდა და ეუბნებოდა: „წითელი სისხლი, მწვანე ბალახზე...“ დუილიო კი საზოგადოებასთან ზაფხულის თამაშების დანიშვნაზე ბჭობდა: - ვგონებ, ზეგ აჯობებს, ყველგან უნდა გაისმას ქალიშვილთა კისკისი და ჭაბუკთა ღიმილი.

- ზეგ იყოს, სენიორ, - წარმოთქვა საყელოშებნეულმა ვინსენტემ, - დიახაც რომ.

- სხეულის გაკაჟება-განვითარება გონებას შეუფერხებლივ აწვდის ახალახალ სასიცოცხლო ძალებს, - აღნიშნა დუილიომ, როგორიც იყო - ხოლო ეს - დიაღაც რომ კარგია. უჰ, რა ქორწილი იყო?

- აბა?!

- მაშ!

- რა ღვინო, რა გოჭი!.. თევზი ხურავდა.

- ის კაცი რაღა იქნა...

- ვინა, უკბილო? სადღაც წავიდა.

- საად, სხვა ქალაქში?

- რა ვიცი, სადღაც გადაიხვეწა.

- და სულ მარტოები დატოვა, არა, აგურის სახლში? რად არ ღებავენ, ნეტავი... ახლა კი ნამდვილად გაავარდისფერებენ - დომენიკოს ფულები აქვს ბევრი...

- არა, ფულზე არაა... ფული ქალის მამასაც ჰქონდა, მაგრამ არ ღებავდნენ.

- მაგათი გემოვნება მომცა და, - იხუმრა ტულიომ, - ჩამომკიდა ხეზე.

- ისე, კარგი გაძლება მისცა, - გაიცინა ანტონიომ, - სულ დაკვრაა, დაკვრაა...

- ახლა მაინც შეეშლებათ დაკვრაში ხელი - მოგეხსენებათ, ახალი ქმარი...

- შიგ ყელში ჩაგცემ, დუილიო, შუაგულ ყელში, აი, ყლაპვისას რომ აგიდ-ჩაგიდის, იქ, სწორედ იიქ,-ამბობდა უგო და თვალებში ისევ ის ძველი ბინადარნი - მწვანე თევზები ეკლაკნებოდა, - ილაპარაკე მერე... ყელგადახსნილმა, წითლად გულისპირშეღებილმა, საკუთარი სისხლით...

- კარგი რა, უგო, კარგი, დაწყნარდი, - ურჩია დუილიომ, - აღარ მოგბეზრდა?

- ისე კი, რა აზრი აქვს ზაფხულის თამაშებს, - ოდნავ მოიწყინა ცილიომ, - ჯუზეპე მაინც ყველას გვაჯობებს.

- არა, არა, ცილიო - თუკი გონება ნაყოფიერ მუშაობას გასწევს, ყოველთვის შეიძლება მახვილგონივრული გამოსავლის პოვნა და აჰათ, ინებეთ - მოდით, ჯუზეპეს გამარჯვებებს ნუ ჩავთვლით ხოლმე.

- ხომ დაგვამტვრია!

- არა, ჩვენთვის, ჩუმ-ჩუმად, საიდუმლოდ...

- შენი ოჯახი აშენდა, დუილიო...

- კაცი კი არა, ტვინია ცარიელი...

- ჭკუაა, ჭკუა...

- სწორედ მაგ თავში, ჭკვიან თავში ჩაგიშვებ დანას, - ჩურჩულებდა უგო, გამწარებული, ცეცხლმოდებული, - ორივე ხელით ჩავბღუჯავ დანას, და აი, მაშინ დიდი ტკივილით ყოველივე გაგინათდება...

- რაა ბოლოს და ბოლოს! გააჩერეთ ეს ბავშვი! არ წაიღო ტვინიი, უჰ!

- ის დომენიკო მაინც გამოჩნდებოდეს...

- რად გინდა...

- ეს გაიპარება მაშინვე. იმის დანახვაზე...

- იმის დანახვაზე ჰო, მართლა, ეშინია. - რატომ?..

- რა ვიცი, რატომ... ერიდება და...

ანა-მარიას დიდ, ფართო საწოლზე მოკუნტული ეძინა. ზაფხული იდგა ლამაზ-ქალაქში, სითბო შემოდიოდა ღია ფანჯრიდან, ანა-მარიას თხელი ზეწარი გადაეფარებინა და ორი თეთრი ტალღა გადასდიოდა - თეძოსთან და მხართან. როგორ იცვლებოდა ძილში - სადღაც შორს, შოორს, გადაკარგულში წასული, დაკვრით დაღლილი და გატანჯული, ძილში ისე უცნაურად, დაუჯერებლად იცვლებოდა - არხეინდებოდა თითქოს... უსუსური მანამდე ქალი, შორეული ხმების ეს სათნო მონა, მიიძინებდა თუ არა, შვებით ღვივდებოდა თითქოს და უდარდელი, ბედნიერი ღიმილიც კი აუბჟუტდებოდა სახეზე, და დომენიკოს ეჭვი ღრღნიდა - ვიღაც სხვას, სულ სხვას უღიმოდა იმისი ცოლი... ორნი ცხოვრობდნენ აგურის მომცრო, უბრალო სახლში, და მაინც, ყველგან, ყოველთვის ტრიალებდა ვიღაც სხვა, სულ სხვა... როცა უკრავდა, იმ სხვასთან იყო, თუ არ უკრავდა, იმ სხვასთან სურდა... ახლა ეძინა და მკრთალად იღიმებოდა სადღაც შორს, რბილად მოხეტიალე სიზმრის იისფერ სარდაფებში...

ლამაზი იყო. შვლის თვალები ჰქონდა, შვლისავე მზერა... ნაქორწილევს, მეორე დილით, როცა დამორცხვებულ ქალში კუთვნილი ახლობლობა მოიძია და გამამხნევებელი ღიმილით შეხედა თვალებში, შეკრთა - მაინც სხვისა იყო მასთან პირველად ღამენათევი ქალი, სუუულ სხვისა... აირია და, გაბრაზებულმა, შუბლზე აკოცა, იმან კი შეხედა, წამით დაუბრუნდა, გაუღიმა და ისევ წავიდა, ისევ განერიდა იმ სხვასთან, სხვასთან... სხვისკენ წავიდა! ახლა ეძინა, ხელისგულზე ლოყადადებულს, იღიმებოდა...

- ან ბეჭებშუა, დუილიო, ბეჭებში ჩაგცემ, გული ზურგიდან უფრო ახლოა...

- რა იცი, ბიჭო, შენ! - გაიკვირვა დუილიომ და ნათქვამი სასწრაფოდ გამოასწორა, - რა იცის ამ ჭაბუკმა ესოდენ საგულდაგულო ამბები...

- ფშტ!

- გშურს, ალექსანდრო? გშურს, არა, ასე გულდასმით რომ ვლაპარაკობ? და იმიტომაც მაწყვეტინებ, ეს ჩემი სიტყვიერი წარმატებანი კი ერთის მხრივ იმანაც განაპირობა, რომ...

- ფშტ!

- გამიშვით, მოვკლავ! ფშტებზე გადავიდა, სანამდე მივიდა, გამიშვით მალე, ახლავე ავკუწავ მილანური ხანჯლით... სულ ნაწილ-ნაწილ!

- გაგიჟდი, დუილიო? - ხელი მიიდო მკერდზე მამიდა არიადნამ, - რა უგოსავით ლაპარაკობ შენ...

საცოდაობა იყო, როგორ ამზადებდა სადილს... ხახვს როგორ ჭრიდა, თვალები როგორ ეცრემლებოდა... მწვანილის დიდ კონაში ამაოდ დაეძებდა რეჰანს, უმწეო, მფრთხალი, დამნაშავესავით მიაჩერდებოდა დომენიკოს და ისიც მაშინვე, კალათით ხელში, არტუროს დუქნისკენ გარბოდა... და, მიბრუნებული, შეცბა - ქალი უკრავდა, გრძნეული ქალი, თავით-ფეხამდე - სხვისი და თავად მეუფეს დედოფლად ჰყავდა; რა არ უბოძა: ზღვა, ბნელში ავად აქაფებული, სისხამი დილის ჰაერი, წმინდა, ყველა ფრინველის თამამი სული, რაც მთავარია, მარადიული საიდუმლოებანიც უწყალობა და უცხო, შორეული, ბურუსით მოსილი ქალი, ქალი, - მბრძანებელი, ამ დამჯერ, გახედნილ, დაოკებულ, თავაშვებულ ხმათა მბრძანებელი, ქალი უკრავდა, მერე - რა ქალი, იმ თავის უცხო ქვეყანაში რა გაბედულად დააბიჯებდა, ფრენა იცოდა, ყოვლისშემძლემ და მიუწვდომელმა, იცოდა გლოვაც, მიწაზე ფორთხვა და უცებ - მაღლა, სულ მაღლა, მაღლა და უბირ ქვეყანას ისე ზემოდან დასცქეროდა, ღრუბლებიღა თუ შეუშლიდა ხელს, მთა, დათოვლილი, და სიხარული სწორედ მთასავით ვარდებოდა, შუაგულ ზღვაში... და ახლა წყლის მთა ამოიზრდებოდა მაღლა, დიდებულად მრისხანე, ღონივრად აიზიდებოდა, უზარმაზარი ყვავილი ადიოდა ცისკენ, ეს - ქალი იყო, რა ძალა ჰქონდა იმის ნაზ თითებს, მბზინავ კლავიშებს ჭანგებს ასობდა, ფრთაგაშლილი სვავივით კორტნიდა სიმებს. სიმებსვე ქამანჩას შოლტივით სცემდა, ნუთუ ის იყო, უმწეო ქალი, და, საოცრებავ, ისე უეცრად, ისე ერთბაშად განაზდებოდა, ბალღი ფშვინავდა ახლა ოთახში, უცოდველი, წმინდა... ბავშვი დარბოდა მაღალ ბალახში, და ყველაფერზე მეტად ბაცი ხმა - თითქოს ბალახი იმართებოდა... შემცივნებული, მზის გულზე იწვა, იზმორებოდა, ოო, სითბო, სითბო, მზე მოყვარული... წყალი, ჰაერი - ბედნიერება... ბალახის მჭახე, უმანკო სული, ჭა - ავსებული, პირთამდე სავსე, ზედაპირზე კი - ის ძველი მთვარე, ისე ნაცნობი, მთვარე, ის ძველი... დიდი, გოროზი გამოქვაბული, სიპ ქვებს მიმწყდარი ნაბიჯების ხმა, და დღისით, მზისით, ვიწრო წყვდიადში მუცელზე ხოხვა, ცალთვალა შიში, დაბადებამდე, და უილაჯოდ ქვითინებს ვიღაც, ჩვენს გულგრილ მხარზე თავმიდებული. ის კი, ჯიუტი, გაუტეხელი, სადღაც შორსაა, ერთგულად იცდის, ვინ ის, რომელი, სადაურია, რამდენი დედა არსებობს ქვეყნად, ის ისევ ტირის, და მზე, სინათლე, ბედნიერება - ჰაერი, წყალი, ფიჭვები ტყეში, კარგია, არა? - უ, რა კარგია, მართლა კარგია, და ზანტი თვლემა, ცოტაც მაცალეთ, ეს წყალობაა, ვრცელი და ნაზი - პაწია, ბავშვის ფეხისგულივით, ხმაა ყოველი, ღიმილიც - ხმაა, ქალი უკრავდა, ლამაზი ქალი - თხემით-ტერფამდე - სხვისი, სულ სხვისა, და, კიდევ კარგი, დაბნეული მგზავრი მის ზურგს რომ ხედავდა მხოლოდ, ჩვენ კი, ჩვენ - მე და თქვენ - ესე იგი, ლამაზ-ქალაქში სალახანებად წოდებულმა ორმა მაწანწალამ, ხომ ვიცით, ვიცით, ვის შესცქეროდა თვალდახუჭული, გრძნეულთითება ქალი, ვის უღიმოდა, აჰ, ჩვენ ხომ ვიცით, დომენიკომ კი, გაბრაზებულმა, კალათი მოისროლა და ყრუ ხმაურზე ანა-მარიამ შემკრთალმა გამოიხედა, გაოცებული შეაცქერდა და ძირს, იატაკზე, შორეულ კუთხესთან ძლივას მიგორდა დიდი წითელი, წვნიანი, უბრალო ვაშლი...

- ახლა, როდესაც ზაფხულის თამაშების მოახლოებულმა სუნთქვამაც კი განვლო და სწორედ ამ დღეს - დასაწყისია, მსურს შეგახსენოთ ის დიდი მოღვაწეობა, ზაფხულის თამაშებს რომ კვალდაკვალ მისდევს, - წამოიწყო ბორცვზე შემდგარმა დუილიომ, როგორიც იყო, - და რა, თუ არ ზაფხულის თამაშები, გონებას შეუფერხებლივ აწვდის ახალ-ახალ სასიცოცხლო ძალებს. გაიმარჯვებს ის, ვინც დაძაბული და მიზანდასახული ვარჯიშით სიცოცხლე შთაბერა თავის კუნთ-მკლავებს. დიახააც, რომ ასეა მუდამ ეს. ჯერ სირბილში გაეჯიბრეთ ერთმანეთს, ჩემო გონივრებო, აქედან უნდა გაიქცეთ აიი, იმ ხესთან, ხელი დაარტყათ, შემოურბინოთ და ისევ დაბრუნდეთ, გასაგებია? შეკითხვები თუ არის...

- შეიძლება?

- ბრძანეთ.

- სენიორ დუილიო, ხეს მარჯვნიდან შემოვურბინოთ თუ მარცხნიდან?

- სულერთია. თუმცა, არა, მარცხნიდან შემოურბინეთ. კიდევ თუ არის შეკითხვები...

- რომელი ხელი დავარტყათ ხეს...

- ხელი? ხელი - მარჯვენა. კიდევ თუ არის შეკითხვები...

- არის. შენ თუ კაი კაცი ხარ, შენი შვილი რას დაძრწის წამდაუწუმ კამორაში? - შეეკითხა ალექსანდრო.

- რა შუაშია! რა შუაშიაა-მეთქი!! - იყვირა დუილიომ, - ჯერ ეს ეგ ერთი, ბავშობის ამხანაგები ჰყავს იქ, ეს კი მეტად სათუთი, კეთილშობილური გრძნობაა, რაც დიდად უწყობს ხელს ადამიანების ურთიერთობის გაკეთილშობილებას, რაც... ეს - ერთი. და მეორეც ეს ეგ ერთი...

- გაჩე-გაჩე... - შეაწყვეტინა ალექსანდროშ, - ფშტ!

როგორ უყვარდა... შორიდან თუ მოჰკრავდა თვალს, მაშინვე შეეძლო მოფერებოდა, შორიდანვე თავზე გადაესვა ხელი, და მისი სავალი გზაც ხელისგულებით გაესუფთავა - სიყვარულს გრძელი, რბილი ხელები ჰქონდა.

- შენ... და ხომ არ გყავს, ანა-მარია?

- არა.

- სულ არ გყოლია?

- არა. ერთი ვარ.

- მართლა ერთი ხარ, - გაუღიმებდა, - უცნაურია... სადღაც, როდესღაც...

- რა...

- შემხვედრიხარ თითქოს...

დაფიქრებული იღიმებოდა. ყველაზე დიდი სილამაზე - ამაღლებული უბრალოება... სადღაც ენახა...

- იქნებ ბავშვობაში სადმე წაგიყვანეს...

- სად...

- სოფლად.

- თქვენკენ არასდროს... და შენ ხომ არ ჩამოუყვანიხარ ქალაქში მამას?

- არა, ძალიან შორს ვართ, - და გაოცებული ეუბნებოდა, - მიყვარხარ როგოორ...

იღიმებოდა, სიამოვნებდა. იქვე, მის გვერდით დაჯდებოდა ხოლმე დომენიკო, და უცხო სიყვარულისაგან დაბუჟებული თითებით უვარცხნიდა თმას, საფეთქელთან ჩამოცურებულ ზვირთს შეუსწორებდა, ხელს შემოხვევდა მხარზე, ლოყაზე კოცნიდა. გაიტრუნებოდა ხოლმე არეული ქალი...

- ოო, ჯუზეპემ გაიმარჯვა, ჯუზეპემ - აღნიშნა დუილიომ და ვინსენტეს თვალი ჩაუკრა, - პირველი ჯილდო ჯუზეპინოს ეკუთვნის - ბრავისსიმო, ბრავო... ისევე, როგორც სირბილში, სიგრძეზე ხტომაშიც დიახაც რომ შესაშური შედეგი აჩვენა - სწორედ ორმოცდაცხრა გოჯი.

მაგრამ, როცა უკრავდა... დილაადრიან ესმოდა ხმები - მეუფის ენა და ძილ-ღვიძილში ბედნიერებით ივსებოდა, მაგრამ უეცრად ფხიზლდებოდა და, განრისხებულს, ეჭვები ღრღნიდა - ვინ იყო მაინც ეს აბეზარი, ანა-მარიას უტყვი მბრძანებელი, ეს სხვა - მესამე, ანა-მარიას ქმარზე მეტად რომ უყვარდა, სულს რომ ერჩია... და იმ ოთახში რომ შედიოდა, ანა-მარია მაშინვე შეწყვეტდა ხოლმე დაკვრას და დამნაშავესავით, წასწრებულივით, თავს დაბლა ხრიდა... და დომენიკოც, შეწუხებული, სულო ცოდვილო, ლოყაზე შემოაჭდობდა, თითებს, თავს გადაუწევდა, თვალებში ჩახედავდა, მზერას არიდებდა ქალი, დომენიკო კი მაგრად, მაგრად შემოხვევდა ხელებს და ჩაიკრავდა გულში, თვალებში ჰკოცნიდა, გორგალი ებჯინებოდა ყელში, სული სტკიოდა... თვალდახუჭული ჰკოცნიდა ყელზე და გრძნობდა, როგორ თბებოდა მომლოდინე, მადლიერი ქალი, ისე მადლიერი, გაამაყებულ მგზავრს ცრემლმორეული თვალების დანახვა მოუნდებოდა და, რომ შეხედავდა, - აჰ, სხვისი იყო, მაინც სუულ სხვისი... სხვას ეკუთვნოდა!

და, ქუჩად გასულს, გამარჯვებული მეუფის მაინც სევდიანი ხმები ესმოდა...

- ამ სახეობებშიც აღიარებულმა ჯუზეპემ გაიმარჯვა, ბარაქალა მას! შენ რა მოგივიდა, დინო, რად არა სტყორცნე?

- კუჭი მტკივა და... სენიორ დუილიო.

- რა გტკივა? - დაინტერესდა ჯუზეპე.

- კუჭი.

- დიდი ხანია?

- არის აგერ... ორი თვე.

- და აღარ ვარჯიშობ?

- ვვარჯიშობ კი არა, ძლივს ვდგავარ ფეხზე.

და აქ ჯუზეპეს კარგად გაახსენდა, დინოს ოთხჯერ რომ ჰყავდა გალახული. მაინც დააზუსტა:

- ნამდვილად გტკივა?

- უჰ... წყალს ვერ ვსვამ ჩემით, - ძლივას ახედა მოკუნტულმა, მუცელზე ხელისგულმიხუტებულმა დინომ.

- მერე და, შენ როგორ გამიბედე იმ დღეს, ა? დუქანში, ა!

- კარგი რა, ჯუზეპე, - საცოდავად აწრიპინდა დინო, - როცა ჯანმრთელად ვიყავი, მაშინ უნდა გადაგეხადათ, აბა ახლა რომ გამლახოთ, დასუსტებული, რა ვაჟკაცობაა.

- რა და, ხომ ვაჯობე ყველას სირბილში, ხტომაში... სიმძიმეების აწევაში, ეე... ეე, ტყორცნებში, ეე...

- კი, მაგრამ...

- ვინაა შენი მაგრამ... ლაწირაკი!

და აქ ჯუზეპემ მძლეთამძლე მკლავი მოუქნია. მაგრამ ჭახანი მაშინვე არ გაისმა. ჭახანი გაისმა მხოლოდ მას შემდეგ, როცა დინომ დარტყმა კოხტად აიცდინა და მოკლედ გაიქნია ხელი. მერე კი პირაღმა გაშხლართულ ჯუზეპეს დახედა და მხიარულად თქვა: - მოტყუვდა, აი, კუჭი არა, მუჭი...

მაგრამ იმისთვის არა სცხელოდათ:

- არიქათ, წყალი... უშველეთ, წყალი...

ჯერ ჩვეულებრივი წყალი აპკურეს, მერე ვარდისფერი წყალი მოარბენინეს, მერე - წითელი, სულ ბოლოს - მწვანე, მერე კუმეო გაგზავნეს ყვითელ წყალზე, მაგრამ იმან გზაში დალია და ქაფქაფაც კი სცადეს, ვერაფერმა უშველა, და არტურომ დამაჯერებლად თქვა: „მიმიშვით, მე ვიცი მაგის წამალი. მიმიშვით.“ და ლოყაზე მოუთათუნა ხელი. ჯუზეპემაც მაშინვე სთხლიშა. სანამ არტუროს მოასულიერებდნენ და დააშვიდებდნენ ნორჩ ჯანჯაკომოს, ჯიქურ მოჭრილს ყვირილით: „მარჩენალო, მამი“, დინო თავს დაადგა მიწაზე ბრიყვულად წამომჯდარ გოლიათს და ჰკითხა:

- სირბილში ვინ გაიმარჯვა?

- მე, სენიორ, - მორცხვად მიუგო ჯუზეპინომ.

- სიმძიმეების აწევაში?

- მე, სენიორ დინო.

- და ხტომა-ტყორცნებში?

- მე.

- მაგრამ ჩხუბი სიმძიმეების აწევა, ხტომა და ტყორცნა არ არის, ჯუზეპე, და შენ წარმოიდგინე, კრივიც კი არაა ჩხუბი, - უთხრა დინომ და თვალთმაქცურად გაუღიმა, - ჩხუბი სულ სხვა რამეა, ჩიტო.

- ვიცი...

- იცი, აბა რა...

- რაღა ახლა მოგინდათ ჩხუბი და ალიაქოთი, ამ უცხო ხალხში, მოგვეჭრა თავი, შეგირცხვათ თავი.

- ვინ უცხო ხალხია...

- ორი მოგზაურია, ქართველები.

- სადაურები?

- არის ასეთი ხალხი... მაგათი ენა მაინც ვიცოდე. დიდი ბოდიში, ქართველებო, მაგრამ ჩვენი ქალაქი თუ მოგწონთ, აა?

პირველმა ქართველმა ვერაფერი გაიგო, მხრები აიჩეჩა, მეორეს მიუბრუნდა:

- Mi sembro che offronoi appartamenti1.

და მეორე ქართველმაც დასძინა:

- Vave a dire avaveno i grandi temperamenti2.

- ვინაა ეს ხალხი, - დაინტერესდა მოსულიერებული არტურო.

- მოგზაურებია, რაღაც-რაღაცეებს იხატავენ გზაში.

- ისე, სახით კი გვგვანან ჩვენ.

- ყველანი ადამის შვილები არ ვართ?

- ნეტავი ჩვენსავით მდიდარი ენა თუ აქვთ, - დაინტერესდა ალექსანდრო, - აი, თუნდაც ჩვენი სიტყვა ავიღოთ - კოცნა... რამდენნაირად გამოითქმება... და მოგზაურებს მიუბრუნდა, - კოცნა - ქართველლო... როგორ გამოითქმება, ქართველლო, - და ჰაერს აკოცა.

- Beh che vogliono... - გაიოცა პირველმა ქართველმა, - Mi chiano Hainrich, mio amico Dragomiro3.

- ორად ორი შესატყვისი ჰქონიათ, - დააზუსტა ალექსანდრომ, -ჩვენ კი, ჰეე, რამდენი...

- რამდენი მაინც... - შეეკითხა დუილიო.

- რამდენი და, რა ვიცი, რამდენნაირად აღარ გამოითქმება - აკოცა, ეამბორა, ემთხვია, ბაგე ბაგეს დააწება... ბაგეზე დაეწაფა... მტლაშამტლუში... დალოშნა... ჩარპოშტნა...

-კუჭის წვენი ამოუღო, - შეეშველა კუმეო.

-ფუჰ... ქალის ჭკუა რა ვთქვი, - შეიჭმუხნა ალექსანდრო.

თხელი ზეწარი ეფარა მხოლოდ... თმა ჩამოშლოდა ანა-მარიას, კედლისკენ ექცია პირი, ეძინა. თავს დასდგომოდა დომენიკო, გატრუნული შესცქეროდა ულამაზეს ტალღას, ტალღისავე თმით რომ მთავრდებოდა. ღია ფანჯრიდან დილის სიგრილე შემოდიოდა, ზეწარი ნიკაპქვეშ ამოეკეცა ქალს. იმ თმის ქვეშ, ალბათ, მკრთალად იღიმებოდა. და არეულ მგზავრს იმისი სახის დანახვა სურდა, მაგრამ ეს უნაზესი, ჰაეროვანი სიმძიმით ჩამოშლილი თმა რომ გადაეწია, მაშინვე გაიღვიძებდა ქალი - ისეთი ფრთხილი ძილი იცოდა, გაღვიძებული კი, კიდევ უფრო სხვისი გახდებოდ, და დომენიკომ მიმოიხედა... ერთიანად აიწურა, ფანჯარასთან ფრთხილად ფეხისწვერებზე შემდგარი მივიდა, მაგრად ჩარაზა. მერე კარისკენ გაეშურა, ისევ სუნთქვაშეკრული, ფრთხილად გააღო, ეზოში გავიდა. მომცრო ფარდულში ხმელი ტოტები ამოარჩია, ხელებზე დაილაგა, ჩვილი ბავშვივით შეიტანა ოთახში შეშა. ბუხართან ჩაიჩოქა, კოხტად შეაწყო, ცეცხლი დაანთო, ფრთხილად უბერავდა სულს. ფიჩხის ტკაცუნზე გული ეკუმშებოდა, შიშით გახედავდა ქალს, იმას კი ისევ ეძინა, და სითბო რომ დატრიალდა, სიმხურვალე აუტანელი რომ შეიქნა, ისევ ქალთან აიტუზა დომენიკო... ანა-მარია შეიშმუშნა, მძინარემ ზეწრიდან ხელი ამოაძვრინა, თმა გადაიწია სახიდან, ზედა ტუჩი ოფლით დასცვაროდა. ხელები უკან, თავსზემოთ გადააგდო, დაჭიმულ იღლიას მკვრივი ბორცვის კალთაც აჰყვა; გულაღმა იწვა ახლა ქალი და ამ შუა ზაფხულში ლამაზ-ქალაქის ერთადერთ ბუხარში ცეცხლი გიზგიზებდა, როგორ ცხელოდა, და ანა-მარიამ ზეწარი დომენიკოს ფერხთით, იატაკზე გადმოაგდო. შიშველი იყო და, სიცხისაგან გაბეზრებულმა, ძილში ღრმად, მძიმედ ამოიკვნესა. გვერდზე გადაეგდო თავი, დომენიკოსკენ, ის კი მოჯადოებული დასცქეროდა უმწეო ქალის ღონიერ სხეულს, ანა-მარია, თავისუფალი და უდარდელი, თავს ზემოთ ხელებგადაგდებული, მკრთალად იღიმებოდა თითქოს, მაინც რა ფერისა იყო, როგორი რბილი ხაზები ჰქონდა, და ამ სიცხეში გაღვივებული მისი სხეული, ოდნავ, სულ ოდნავ, ბაცად სავსე, რის მარმარილო - თავად სხეული და დომენიკომ მუხლთ მოიყარა, დაჩოქილი მძინარე ქალის წინაშე, იმ სალუქ სხეულს დასცქეროდა... და, როგოოც მოსაღამოვებულს, ცის დაჟინებული თვალიერებისას მკთალად, ბუნდოვნად გაიკიაფებს უსახელო ვარსკვლავი. მხოლოდ ასეთი დაჟინებული მზერის შემდეგ ქალის სხეულზე დომენიკო ხედავდა მკრთალად ცისფერ ძარღვებს, ცისფერიც არ ეთქმოდა, მოჩვენებას ჰგავდა, მხოლოდ ყელთან მოუჩანდა ოდნავ მკაფიოდ. სისხლი ბრუნავდა ნატიფ სხეულში, უხვ სხეულს ვიწრო მდინარე რწყავდა, ისე ერთგულად, ისე თანაბრად, და მაჯაზედაც მკაფიოდ უფეთქავდა, ქვაზე გადავლილ ნაკადულივით, და დომენიკო, გამოუცდელი, მგზავრი, ისე მადლიერი იყო იმ ყველაზე ჩვეულებრივ, ყველაზე უცნაური ძალისა, სიცოცხლე რომ ერქვა - სისხლს რაც აბრუნებდა, ჰაერს რაც აწვდიდა მშვიდად ასუნთქებულ სხეულს, რაც აღამებდა და ათენებდა, და ეს მაინც რა იყო - ტანი და სახე, ხელები, ფეხი... და ორი ბორცვი, აჰ, რა სიმაღლე, და დომენიკო, გახარებული, იმ ცისფერ ძარღვს დაეწაფა, ყელთან რომ აჩნდა ქალს, და იმანაც ძილშივე იცნო, ხელები მოხვია, თვალი გაახილა, და ახლა თვალდახუჭული დომენიკო ჰკოცნიდა და მკერდზე ადებდა ყურს, გახარებული, გულისცემას უსმენდა და ტუჩებში რომ ჰკოცნიდა, სიხარულად ელამუნებოდა ლოყაზე ანა-მარიას სუნთქვა - ცოცხალი იყო, კი, კი, ცოცხალი, და ხელისგულზე მისი წელი ედო, ამოზნექილი, ნაზი... თვალდახუჭული ჰკოცნიდა ისევ, და გლუვ მხრებს ტუჩით ეფერებოდა, მერე სხეულზე ისევ დახედა, მუხლზე აკოცა და იმ უცნაური ხუმრობით გულმოცემულმა, თვალებში ღიმილით ჩახედა და გაშრა - მაინც სხვისა იყო...

- ჩემი დედას ერთი ქალიშვილი ყვანდა, იმას კიდენ ბიჭი ყვანდა, მოკლედ რომ ვთქვათ, დიშვილი მყვანდა, - თქვა კაცმა, რომელიც გრამატიკას დიახაც რომ კარგად ვერ ფლობდა, - ჰოდაა, ცოლის მოყვანა დააგვიანა, არ მოყავს ცოლი, უკვე ულვაში ქონდა, წვერი ქონდა, ერთი, მეორე, ყველაფერი ქონდა, მოუყვანეთ ცოლიი. ეს ბიჭი ცოტა ხერხემალი გაღუნული ქონდა როცა ცოლი არა ქონდა, და როცა ცოლი უკვე ქონდა, ხერხემალი მაინც გაღუნული ქონდა.

ჰოდა, ეს ცოლი ქორწილზე ვერაფერი შეამჩნია; ერთი დღე გავიდა, ვერაფერი შეამჩნია, ხუთი დღე, ათი დღე, ათი კვირა გავიდა, ვერაფერი შეამჩნია, ძალიან კარგი ბიჭი იყო, თვეში ხუთი-ექვსი დრაჰკანი გამოდიოდა. ჰოდა, ერთხელ ბანაობს რა, იმაში, აი... აი, იმაში, აი... ვაჰ, კასრს რა ქვიან.

- კასრი ჰქვია...

- ჰო? ვა... ჰოდა, ბანაობს ერთხელ ეს ბიჭი კასრში, და ეს ქალი უკანიდან შეხედა და თრახ! - ხედამს, ხერხემალი გაღუნულია, ვაჰ, უფრო კარქა შახედა, ხედამს, მაინც გაღუნულია და ერთი ფეხი რომ იქ დაკრა, პირდაპირ ჩემთან მოვიდა, და ზედ შიგ პირში მეუბნება, რათ გამირიგე, ეს რა ქენი, რატომ ქენი, ხერხემალი გაღუნული ჰქონია და ისე შემომაპარეთ, რატომ აქამდე არ მეუბნებოდი, ეს ხომო... აი, ხომო... ვაჰ, ჰოდაა... თვალთმაქცობას რა ქვიან?

- თვალთმაქცობა ჰქვია...

-ჰო? ვა... ჰოდა, ამბობს, ეს თვალთმაქცობა რათა ქენი, რისთვის ქენი, მოკლედ ეს ქალი იქით გაიწია, არა, იქით კი არ გაიწია, პირიქით აქეთ გაიწია, მე ვიცდი, ვიცდი, ეგებ თავისით შარიგდნენ-მეთქი, ახალგაზრდები არიან-მეთქი, ჯერ არაფერი ვამბობ, ვიცდი, არა რიგდებიან, რაღა, ვიცდი, ბრაზიანობენ, ხო იცი ახალგაზრდების ამბავი, ვიცდი. ჰოდა... ანგარებას რა ქვიან?

- ანგარება ჰქვია...

-ჰოდა, მე ავიღე, პირდაპირ მივედი იმ ქალთან, ვეუბნები - რა აქს დასაწუნი ჩემი დედას შვილი და კიდევ იმისიც შვილი, ჩემი დიშვილი რაღა-მეთქი, საყვარელო შვილო-მეთქი, ქალი ხომ არ არის, მაგისი სილამაზეს რომ დასდევ-მეთქი, მშვენიერი მოყვარული ქმარია-მეთქი, სმითაც ბევრი არა სვამს-მეთქი, აბა, ლოთი შაგხვედროდა-მეთქი, თვეში შვიდი-რვა დრაჰკანი გამოსდის-მეთქი და სხვა რა გინდა-მეთქი. ჰოდაა, ამ ქალსა მე ეს ყველაფერი რომ მეთქი, ისევ შაუყვარდათ ერთმანეთი, მაშ?! მთავარია, დროზედ უთხრა ადამიანს ყველაფერი.

- ეჰ, ვასკო ნამდვილი მამაკაცი იყო, - ამოიოხრა მამიდა არიადნამ, - ხერხემალიც სწორი ჰქონდა და ყველაფერი.

აგურის მომცრო, უბრალო სახლის მთავარ ოთახში ფეხის წვერებზე შემდგარი, ფრთხილად დაიარებოდა. სწორედ ის ოთახი იყო, საკრავებით სავსე. რამდენი იყო მაინც, რამდენნაირი... ანა-მარია სადღაც წავიდა, წვრილმან სასყიდლებზე, მომავალი ვაჭრობით წინასწარ დაბნეული. რა ვაჭრობა ეთქმოდა - რასაც ეტყოდნენ, იმას იხდიდა, ოღონდ ერთიმეორისაგან ვერ არჩევდა გროშსა და დრაჰკანს... და დრომოხელთებული დომენიკო იმ საკრავებში თავისი მაღალი მტრის, მეუფის გატრუნულ სულს ჯიუტი მზერით დაეძებდა. ამ დღისით, მზისით, ფანჯრებზე დარაბააფარებულ ოთახში ფათურით დაეძებდა და ვერ პოულობდა; ისე კი, გრძნობდა, სუყველგან იყო მუსიკა, მეფე, სიამაყენარევი იდუმალებით გასუსული... ხელი შეახო სიბნელეში საკრავებს და აფორიაქდა, სული გაეკაწრა - რაღაცა იგრძნო, რაღაც მოესმა თითქოს, შორეული... ბუდიდან ფრთხილად ამოიღო სიმებიანი, გრძელკისერა, უცხოური რამ ნივთი და ყურზე მიიდო. რაღაც ისმოდა, რჩეულთათვის მისაწვდომი მხოლოდ, ვერა ხვდებოდა, ვერაფრით ჩასწვდა და, როგორც იქნა, გაბედა და წვრილ სიმს ფრთხილად გამოჰკრა თითი... და სიმმაც მოკლედ გაიჟღრიალა, ეს უბირი ხმაც მეუფის იყო, ოღონდ მხოლოდ მისი ფერხთა მტვერი... ანა-მარიასათვის ბოძებული ხმები კი თავად მეუფის ვრცელი სულის ბგერები გახლდათ, ანა-მარია - რჩეული იყო, მაღალი დედოფალი, და დომენიკო, იმისი ქმრობით გულმოცემული, მხოლოდ იმ ფერხთა მტვერითაც კი წამით ბედნიერი, აგურის სახლის მთავარ ოთახში, იმ სიბნელეში, ყოველ საუნჯეს ტლანქად სინჯავდა...

- ძველ რომაელთაგან ბევრი რამ უნდა ვისწავლოთ, - აღნიშნა დუილიომ, როგორიც იყო, - ჩვენი ნათელი გონება და მიზანსწრაფვები ერთად, ეს ბეღელია, სახელოვან კამორელთა... ეე, სახელოვან ლამაზ-ქალაქელთა დასაპურებელი. (აქ ალექსანდრომ ჩაახველა) და ამიტომაცაა იგი ჩვენთვის ესოდენ ძვირფასი, ხოლო ჩვენი პირადული ბეღელის გარდა, სიბრძნის პურეული ძველ რომაელთა თვალუწვდენელი ბეღლიდანაც უნდა ამოვხაპოთ.

- რით ამოვხაპოთ, მაგ შენი ქუდით? - ჰკითხა ალექსანდრომ.

მაგრამ დუილიოს რატომღაც არა სწყენია, პირიქით, გახარებულმა მიუგო:

- თუნდაც, ჰო, თუნდაც, ჩემო ალექსანდრო...

- გვიამბეთ, რაა, გვიამბეთ, რაა, რაიმე ძველ რომაელთა ცხოვრებიდან, - შეევედრა დუილიოს მამიდა არიადნა და იმას სენიორ ჯულიოც დარბაისლურად აჰყვა: - ბრძანეთ, ჩვენ გისმენთ.

- ერთ ძველ რომაელს მიმინო ჰყავდა, ფრთაგაშლილი, - ეგრევე დაიწყო დუილიომ, - სახელს არა აქვს მნიშვნელობა...

- მიმინოს სახელს?

- არა, ძველი რომაელისას. ეს უხუცესი დიდად შრომობდა მიმინოს მოვლის საქმეში და მიმინოს სწრაფად ფრენის საქმეშიც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა მანვე. ძალიან უყვარდა კოხტა, პატარა მიმინო, როგორც არწივი, ისე, მიმინო მსწრაფლ იჭერდა მისთვის მწყერებს, მომცრო კურდღლებს, კაკბებს, და კიდევ ათასგვარ სურსათ-სანოვაგეს, ხოლო, როცა მიმინო სიბერის გამო ვეღარ იჭერდა მავნებლებს, ძველმა რომაელმა გაიფიქრა: „რაში მარგია? ამის მოვლა არ გინდა?“ და, დასუსტებულს, ყოველდღიური საკენკი დაუნიშნა, თანაც, სხვა მიმინოებს რომ გაეგოთ მისი უგულისყურობის ამბავი, აღარ მოემსახურებოდნენ მავნებელი სურსათ-სანოვაგის დაჭერაში და ძველი რომაელი დიახაც რომ კარგად უვლიდა ახალგაზრდა მიმინოების დასანახად, არ გადაყარა წყალში ხნიერი მიმინოს ამაგი, წყალუხვ ტინგროსში არ გადააგდო.

- დიდად ამაღლებულია, სენიორ, - აღნიშნა საყელოშებნეულმა ვინსენტემ.

- და თქვენი აზრი როგორიღაა, ალექსანდრო? - თავაზიანად დაეკითხა დუილიო.

- ჩემი აზრი კი ისეთია, რომ ვერც ერთი მტერი ვერასოდეს ვერ დაგიშავებს იმდენს, რასაც საკუთარი თავი, - გამოთქვა აზრი ალექსანდრომ და იქვე ახსნა: - რომ მჯდარიყავი შენთვის, ჩუმად, რა დაშავდებოდა... ჩინ-მენდლები ჩამოგერთმეოდა თუ რა...

ახალგაზრდა გიჟმა, უგომ, ჭალაში გრძელი და ვიწრო დანა იპოვა. თავისი ხის დანა ტოტზე შემოსკუპებულ ბეღურას ესროლა, ააცდინა და ხის დანის ასაღებად რომ დაიხარა, გაშრა - იქვე, - ორი თითის დადებაზე, ნამდვილი, ალესილი დანა იდო. გაოცებული დაჰყურებდა სანუკვარ ნივთს, აქამდე ყველა რომ უმალავდა. ტუჩები ენით აილოკა, ახალგაზრდა გიჟი, უგო, ალესილ დანას მოჯადოებული დასცქეროდა. უგო ძალიან მსუქანი არ იყო, მაგრამ საოცრად ფომფლო ხორცი ჰქონდა, სახით ორმოცდაათი წლის ულამაზეს ქალს ჰგავდა, მაგრამ იმ ხნის ბიჭისათვის საზარელი იყო ასეთი სილამაზე; დიდი, ირიბი, ნაცრისფერი, გაოცებამდე მშვენიერი თვალები ჰქონდა, მაგრამ ხანდახან მზერა გაუშტერდებოდა და ბინდნარევი ყინული ჩაუდგებოდა თვალებში, მერე კი ნაცრისფერი, ავად ბრჭყვიალა თევზები თითქოს კუდს ზანტად მოიქნევდნენ და თვალის გუგიდან რომ ვეღარ გამოაღწევდნენ, გამწარებულნი აფრთხიალდებოდნენ. დანას დასცქეროდა უგო.

ანა-მარია, რჩეული, უკრავდა... თავი უკან გადაეგდო, თვალები დაეხუჭა და ქუჩიდან შეჰყურებდა ფანჯარაზე აბობღებული, გამწარებული დომენიკო. პირველად ხედავდა დაკვრისას ანა-მარიას სახეს, მოღალატე ცოლს შესცქეროდა განრისხებული მგზავრი - იმას მეუფე ეფერებოდა... თავზე უსვამდა უხილავ თითებს, ტუჩზე ჰკოცნიდა, უკრავდა ქალი... ნეტარებისაგან თვალდახუჭული, ნეტარებისაგან უხმოდ კვნესოდა, ანა-მარია, შუამავალი მეუფესა და საკრავებს შორის, იმ დიდი შრომის, დაკვრა რომ ერქვა, ჯილდოს იღებდა - თავად მეუფე ეფერებოდა, ნეტარებისგან კვნესოდა ქალი... თავგადაგდებულს ყელზე ჰკოცნიდნენ, და თვითონ ქალიც ტუჩებს სიხარულით აწვდიდა მეუფეს... რა დაინახა, რა, რას ხედავდა! მიწაზე დახტა, გაოგნებული, და პირველივე, რაც გაიფიქრა - „ტერეზასთან... ტერეზასთან წავალ“. მაგრამ ის, ალბათ, არც მიიღებდა... და თვითონაც არა სურდა ნამდვილი ქალი, და მოიფიქრა - „ოო, კარგია, მე შენ გაჩვენებ, ღალატი როგორ უნდა...“ ხმაურით გაღებული ფანჯრიდან კი ეძახდა:. „დომენიკო, დომენიკო...“ არც შებრუნებულა, „მე შენ გიჩვენებ...“ და აქლოშინებულმა ტულიო მოძებნა, „ერთი თხოვნა მაქვს...“ „რა იყო, ბრძანე...“ „გლახა ქალებში წამიყვანე რა...“ „შენ გაგახარა... ძალიან მინდოდა, ფული თან თუ გაქვს...“ „კი, კი.“ უცნობ ქუჩაზე მიაბიჯებდა, „ხომ გადაგიხდი, - ფიქრობდა მგზავრი, - შენ თუ თავად მეუფეს მანაცვალე, მე გლახა ქალებში გაგცვლი...“ სახლში შევიდნენ, „აბა, შუშხუნა! - შესძახა ტულიომ, - ჩქარა, ორნი ვართ“ და ორი ქალი გამოვიდა, „იცნობდე, დომენიკო, ყველაზე კარგი გლახა ქალებია - ლაურა და ტანგო“. ლაურამ თვალები ააჟუჟუნა, სტუმარს გულიანად გაუღიმა და უცებ მოიწყინა, ფიქრებში წავიდა, მერე ისევ გაიღიმა, ტანგო კი მაღალფარდოვნად წრუპავდა სასმელს.

- რომელი გირჩევნია, ჰა! - მუხლზე დაარტყა ხელი ტულიომ.

ტანგო რაღაცნაირად ამაყი იყო, ისევ ლაურა ერჩივნა - უფრო გლახა, გლახა ქალი.

- კი ბატონო, - თქვა ტულიომ.

- მე? - იკითხა გახარებულმა ლაურამ, გაუღიმა და ისევ გაგულგრილდა.

დომენიკო მორცხვად იჯდა. ტულიო კი, აჰ - თევზი წყალში. „ყოჩაღ, დომენიკო,“ შეაქო და სიმღერა დასძახა:

კარგი ქალი ლაურა,
ჩიმ-ჩაირა ჩაირა.
ყველაზე კარგი გლახა ქალი
ლაურა,
ჩიმ-ჩაირა, ჩაირა.
ჰატ!
ტაშიი!

და მერე, ლაურასთან დამარტოხელებული რომ იჯდა მგზავრი, და რომ აღარ იცოდა რა ექნა, როგორ დაეწყო, ქალი განაწყენდა და თქვა:

- შენ მე უსაქმო ხომ არა გგონივარ, ვიღაცა ხარ... - სიფრიფანა ხალათი ეცვა მხოლოდ.

ახალგაზრდა გიჟს, უგოს ბალიშის ქვეშ ხელშეყოფილს ეძინა. ბალიშის ქვეშ გრძელი, ვიწრო, ნამდვილი დანა ეგულებოდა.

და ღამის დარაჯმა, ლეპოლდინომ მორცხვად რომ დაიძახა - „ღა-ამის სამი საათია და ყველაფერი რიგზეააა“, დომენიკო აგურის სახლში მხრებაწეული, დარცხვენილი დაბრუნდა. ტახტზე იჯდა ანა-მარია, და ტანსაცმლიანს ჩასძინებოდა და დომენიკომ თუმცა ფრთხილად შეაღო კარი, მაშინვე თვალი გაახილა, წამოდგა და ქმრისკენ გამოემართა. რა ქალი იყო, შველს როგორ ჰგავდა... და დომენიკოს შემოხვია ხელი, ლოყაზე აკოცა. პირველი არასოდეს აკოცებდა ხოლმე, და მაინც მაინც ახლა, გაბინძურებულს, თავითფეხამდე გაჟღენთილს ლაურათი ლოყებზე და შუბლზე ჰკოცნიდა, ბავშვს რომ აკოცებენ, ისე...

- უგუნურებო, ყური დამიგდეთ, - დილაადრიან ბობოქრობდა ალექსანდრო, - ეჰ, თქვენ რა იცით თვით ჭიდილის ფასი, ეს გონივრული გრძელი ჭიდილი, თავისი მიღწევებითა და ჩავარდნებით, ო, ეს ჭიდილი თუ იცით, რაა... ბევრგან ყოფილხართ? რა მოგივლიათ... თქვენ არც კი იცით, რომ იმ ქვეყნებში, სადაც მიწასთან არავითარი ბრძოლა არაა საჭირო - არც მორწყვა, არც დამუშავება, იციით, იქ როგორი ზარმაცი, არხეინი და ამიტომაც გონებაჩლუნგი ხალხი ცხოვრობს? და ის ქვეყნები თუ გინახავთ, სადაც თითქმის არაფერი ხარობს და საზრდოსათვის დღედაღამ შრომობენ და იმ მიწაზე გაზრდილნი - მკაცრი და თავისთავში ჩაკეტილი ადამიანები თუ გინახავთ... მაგრამ ისევ ესა სჯობს, ადამიანებო, წარმოიდგინეთ... ახლა კი კარგად დამიგდეთ ყური - კალაბრიაში ხომ თავსაყრელად აქვთ ხორცი და ფული, და როცა მოესურვებათ, რომ იყიდიან ნებისმიერ ხილს, მაგრამ შრომობენ, რადგან თავიანთი ხილი უნდათ - კალაბრიაში ხე არის ერთი, პატარა, სურნელოვანი ნაყოფი აქვს, დეკემბრის დამდეგს მწიფდება მხოლოდ, დიდხანს მწიფდება და პაპას ხილს ეძახიან კალაბრიელები. სანამ იმ ხეს დარგავენ, რკინის გრძელი, წაწვეტებული იარაღით ამტვრევენ კლდოვან მიწას, ღონივრად ურტყამენ, ბზარავენ, აქუცმაცებენ ლოდს, გააქვთ და პეშვით აგროვებენ შორიახლო მიწას, ნერგს რომ ჩაატანონ. მერე კი, ადამიანებო, შორიდან ეზიდებიან წყალს და ფრთხილად უსხამენ, ფაქიზად რწყავენ, წყალმა მიწა რომ არ გაიყოლოს. ასე მწიფდება პატარა, სურნელოვანი ნაყოფი - პაპას ხილი. იმ ხილს სხვაგან ვერ წაიღებენ, ვერ გაყიდიან, იმ ხილის მომყვანი ვერა, ვერასდროს გაყიდის იმ პაწია ნაყოფს, იმდენი შრომისას და ნაჯაფისას, ადამიანებო, აბრძანდით ერთხელ კალაბრიაში, იმათ უყურეთ, და მცირე მზეში დამწიფებული ის ხილიც იგემეთ, გეთაყვათ, და ეგებ თავადაც ისწავლოთ იმ ხილის მოყვანა და, რაც არ უნდა გაგიძნელდეთ, ის პაპას ხილი გახსოვდეთ მუდამ - იმ ძნელ ხეს სულში ამოყვანა უნდა, ადამიანებო, თქვენს კლდოვან სულში - და გაკვირვებულ ლამაზქალაქელებს დაემუქრა, - პაპას ხილივით მოგიყვანთ ბოლოს!

უგო ქუჩებში დაიარებოდა, პერანგის ქვეშ ხელშეყოფილი, მკერდზე მიეხუტებინა დანა. ცივი კი იყო, მაგრამ ჟრუანტელს ჰგვრიდა და ჟრუანტელი ისე ათბობდა... მოსეირნეებს აკვირდებოდა, „იმას? ხომ არ... ა?“ აღელვებულ ალექსანდროს შეავლო თვალი, არა, არა, გაგულისებულიგახლდათ... ჯუზეპეს, კუნთებდაბერილს? შიგ ყელში, ყელში... არა, კატასავით მიახრჩობდა ჯუზეპე. და ანტონიოს, ძროხისთვალებას? არა, ვინსენტეს ახლდა, ორნი იყვნენ... ახლა, საქმე საქმეზე რომ მიდგა, ყველაფრის აწონ-დაწონა სურდა, მაგრად ჩაებღუჯა ნამდვილი დანა, შეკრთა - ისიც ხომ არ იდგა იქ, უცნობი მგზავრი, ვისაც რატომღაც ერიდებოდა - არა, არ ჩანდა... და, დუილიოს? პირდაპირ მუცელში... არა, არა, მთელი ხალხი დაესეოდა, დუილიო ხომ კერპი გახლდათ და დარბაისელ სენიორ ჯულიოს? არა, დუილიოსთან ამხანაგობდა და დინოს? აჰ, ვერა, ვერა, ცქვიტი იყო, მოქნილი, სწრაფი, და არტუროს ხომ...

მთავარ ოთახში დაწრიალებდა დომენიკო.

არა, არა, არტუროს არა, ნათესაობა ეხვია და ის მოხუცი? არა, აჰ, არა, შვილები ჰყავდა, ნორჩ ჯანჯაკომოს? არა და არა, ნათესაობა იმასაც ჰყავდა, და მამიდა არიადნას, იმ გაღეღილ, შემჭკნარ მკერდში? არა, არავინ აპატიებდა სახელოვან კარრასკოსთა ჩამომავალის სიკვ... და კუმეო რომ... არა, ერთგული ცოლი შურს იძიებდა და თვით ცოლი რომ... არა, ისიც ხომ კარრასკოსთა ჩამომავალი იყო, და ტულიო ხომ არ...

შეშფოთებული დასცქეროდა საკრავებს დომენიკო.

არა, ტულიოს არა, მთელი ქალაქის რჩეული ჭაბუკი იყო, და რომელიმე უპატრონო გლახა ქალი? არა, არა, დროებითი პატრონები იმათაც ჰყავდათ, ქუჩას გაუყვა დანის სიცივით გამთბარი უგო - ფეხისწვერებზე მიაბიჯებდა, და გრძლად, გაბმულად ისრუტავდა დაბერილი ნესტოებით ჰაერს, და ცილიო რომ... არა, იმისი ძმაბიჭები არ შეარჩენდნენ, და ედმონდო რომ - ხელმოცარული ამხანაგთმაძიებელი! მაგრამ ის ხომ უკვე მიწაში იწვა და პატრიცია? სასაცილო ქალი... არა, იმასაც ვრცელი ნათესაობა ჰყავდა, და არტუროს თანაშემწე, კვამლით აცრემლებული კაცი? არა, იმას ერთთავად შამფური ეკავა. და ღამის დარაჯი, ლეპოლდინო? ღამით კოხტად დადარაჯება, მაგრამ ის ისეთი ფრთხილი იყო, და იმისი მოკვლისას მაინც ვერაფერს დაინახავდა - როგორ გაიკრუნჩხებოდა, და როგორ დაღვრიდა სისხლს. და ტერეზა? ლამაზი იყო, და მეტი გემო ექნებოდა იმის წივილ-კივილს, მაგრამ არა, არა, ის ხომ არც დაიკივლებდა და ყოჩაღი იყო, ვაითუ სულაც წაერთმია დანა, და სერვილიო? აჰ, არა, არა, საშიში გახლდათ, კამორაში დაიარებოდა, იქით ჩასცემდა დანას კისერში და ვინმე მოხუცი? ვთქვათ...

და წყაროსთან დარჩენილ სალამურში პაწაწკინტელა, წვრილი გველი შეცოცდა - იირკოლა ჩი... სატუჩეში გაიტრუნა, ისედაც ციცქნა, ორად მოიკეცა და კუდი ამოიდო თავქვეშ, და გველის თვალები მიმოაცურა ხვრელს... მაგრამ რესა დამნაშავე იყო...

ხალხიან ქუჩას გაერიდა უგო, იქ ბევრნი იყვნენ... წყნარი, დაკლაკნილი ქუჩა ამოირჩია, მოსახვევთან დადგა, გაიტრუნა... მომლოდინე, ფრთხილად სუნთქვასა ცდილობდა, მაგრამ ისე უცემდა გული...

შორიახლოს, სამი ქუჩის იქით, ანა-მარიას მომცრო კალათით საუზმე მიჰქონდა. გაოცებული, გახარებული, შეშინებული, ახალ, სულ სხვაგვარ ხმას უგდებდა ყურს - გულის ქვეშ ბავშვი უკაკუნებდა...

და ნაპოვნი სალამური უბეში ჩაიდო რესამ, არხეინი სტვენა-სტვენით გაეშურა შინისაკენ. სქელი პერანგი ეცვა და თავის ჟამს უცდიდა გველი... მაგრამ რესა დამნაშავე იყო. აქ კი კედელს აჰკვროდა უგო, მკერდზე მიეხუტებინა მბზინავი დანა, ნაბიჯების ხმა ისმოდა თითქოს... გაოგნებული დომენიკო ამაოდ შეეხო სიმებს - რომელი ერთი არა სცადა და, ვერცერთს გააღებინა ხმა... „უბა მუშ ნუგალამ გი-ირ ნუგალაამ“, მღეროდა ბრგე მეომარი და წინამძღოლი იჭმუხნებოდა, ქუჩად მიდიოდა დამფრთხალი ქალი, ანა-მარია, მეუფის ტოლი, - თავის ოთახში, მაგრამ აქ, გარეთ, სუსტი, უმწეო და დაბნეული, თან ეს კაკუნი... ისეთი წმინდა... მოსახვევში იდგა უგო, სუნთქვაშეკრული, ირგვლივ კი სისხლის სუნი იდგა - ისეთი მწკლარტე... მომღერალმა კი, რესამ, სალამური მიიდო პირზე, და ზანტად, ცივად აღელდა გველი, პაწია ტანი გაშალა, პაწაწკინტელა კუდით დაეყრდნო აჟღერებულ ხეს, და ოდნავ მოირკალა, „ო - ორშაბათობით აშენდა ციხე-ქალაქი მთაზედა, ჰეე, ქვა შემოივლო გალავნად ცა დაიხურა თავზედა, ჰეე, ჰე...“ - არხეინად მღეროდა რესა, მაგრამ ის დამნაშავე იყო. მეორე ქუჩაზე მოაბიჯებდა ქალი, ამაოდ კენკავდა სიმებს შინდარჩენილი დომენიკო... და მტაცებელი მცენარეები, აფართხალებულ მწერებს რომ ნთქავდნენ, „გი-ირ ნუგალაამ, ურმახ ნუგალაამ...“ „შენისთანა სავსე ქალი უნდა ჩავიგდოო ხელშია, ნეეტავი ტუჩით შემახო შენ რომ ძუძუ გაქვს მკერდშია, ჰეე...“ - დაამღერა რესამ და ისევ იტუცა პირში სალამური, მაგრამ ის დამნაშავე იყო, და დამნაშავევე იყო წინამძღოლი, გაფითრებული, წვიმადავიწყებული, კარავში წრიალებდა, და მთავარ ოთახში წრიალებდა დომენიკო, რად არ ესმოდა სიმების ჟღერა, ეგებ - დაყრუვდა, და ფეხი დაჰკრა იატაკს, მკაფიოდ ჩაესმა ბრაგუნი, და ჭაობებში მტაცებელი მცენარეები იდგნენ, მიამიტ მწერთა მოლოდინში, და თრთოდა უგო, ფრთხილ ნაბიჯთა ხმით ათრთოლებული, სისხლი ესმოდათ მისი თვალების ბინადართ - თევზებს, ღონემოცემულნი, ახალის ძალით რომ იკლაკნებოდნენ, და გამწარებულმა დომენიკომ ისე ღონივრად ამოსწია სიმი, რომ გაწყვიტა და ახლაღა მოესმა განწირული, მაბეზღარა ხმა, და ქუჩაში გავარდა, მოშორებით კი პირისპირ შეჩეხილი, შველივით ქალის დამფრთხალ, უმწეო თვალთა ყურებით უგო, ახალგაზრდა გიჟი, ძალას იკრეფდა, და მამის ფერხთით დაეცა გამწვანებული რესა, მაგრამ ის - დამნაშავე იყო, „ოდეს გველი არ იყო, მო-ორიელი არ იყო“, თავის ენაზე ღრიალებდა ბრგე, ზორბა მეომარი, შეწყნარებას ივედრებოდა დიდი, ლამაზი, ირიბად ახლეჩილი თვალებით ანა-მარია, მაგრამ გულმოცემულმა უგომ, თექვსმეტი წლის ურჩმა, მაღლა შემართა ხელი, და გაახსენდა - „გული ზურგიდან უფრო ახლოა,“ ზურგს უკან მოუარა, და ანა-მარია, აკაკუნებული ბავშვით, ვერც შეირხა და საუზმიანი კალათი გაუვარდა მხოლოდ და თვალს ნუ დახუჭავთ, ვიცი, ძნელია, ძალიან ძნელი, მაგრამ ჩვენ, ორმა, ლამაზ-ქალაქში სალახანებად წოდებულმა ორმა უხილავმა მაწანწალამ, ხომ ვიცით, ვიცით, ყოველი ვიცით, რა ღრმად შეისუნთქა მწკლარტე ჰაერი ხელებშემართულმა უგუნურმა, უგომ, და რა ღონივრად ჩასცა ორივე ხელით ნაპოვნი დანა... ნამდვილი დანა, მარცხენა ბეჭში... და იქაურობას სასწრაფოდ გაეცალა, ოღონდ დროდადრო უკან იხედებოდა, და ერთხელაც რომ მიიხედა, თავმიბრუნებული, ვიღაცას დაეტაკა გზად, განრისხებულმა ახედა და შეკრთა - დომენიკო იყო... და, ერთმანეთს რომ გაოცებულნი შესცქეროდნენ, იქით, სამი ქუჩით იქით ანა-მარიამ სული დალია... და შეძრწუნებული უგო რომ გაეცალა, დომენიკომ გაიფიქრა, „რად მერიდება, ნეტავ“, - და ისიც გაიქცა, ოღონდ ანა-მარიასაკენ, და პირქვე ჩამხობილს რომ გადააწყდა, და გულაღმა რომ გადმოატრიალა ეს ყველაზე დიდი, დადუმებული სიმი, გაშრა:

სულ სხვისა იყო!

უცხო ქალაქისკენ, გზად...

ისევ თქვენა ხართ? შეწუხებული... ერთი მეც მკითხეთ... და მაინც, მოდით, ჩამჭიდეთ ეგ უნდო ხელი და ლამაზ-ქალაქი მიმოვიაროთ - ჩქარა დავტოვებთ, უბედურ მგზავრს ავედევნებით. ყვავილდაყრილი მომცრო გორაკი, ქალაქის განაპირას, ტყესთან... ლოგინზე პირქვე დამხობილი დომენიკო, და მის თავთით დაყუდებული, სიკეთითა და თანაგრძნობით უნებურად დამნაშავე ხალხი - მარტოობა უყვარს გლოვას. გულაჩუყებულნი, მხარზე ადებდნენ ხელს, იმას კი ბალიშში ჩაერგო თავი... ანა-მარიას თმის შორეული, მოთიბული სუნი... მიწაში იწვა! იქ რა უნდოდა! მთელი სიცხადით - რაც მოხდა... მოხდა! მერე ბურუსი და დამძიმება, ვიღაცის ხელი, „რა უბედურებაა, აჰ“, „საბრალო ქალი...“ აუარება ყვავილის სუნი, ანა-მარიას თმას რომ ახშობდა, და ისევ სხვისი „აჰ“, სხვისი „ეჰ“, გულწრფელად წუხდნენ ორიოდე დღით ამაღლებული ლამაზ-ქალაქელები, მაგრამ ჭეშმარიტი გლოვა მაინც სხვა იყო - თანხმოვნები არ ერია... ყველაზე დიდი უბედურება - ხმოვნებია, სად „უხხ, ახხ,“ და სად გამწარებული სულის ღრიალი - იააიაუოოუუ... ეგდო, გლოვობდა. ვინ რა იცოდა, როგორ უყვარდა... და თუმცა ერთხელაც არ მოსვლია აზრად თავის მოკვლა - მაინც სოფლიდან გახლდათ ჩამოსული, იქ კი კლდესავით გლოვა იცოდნენ - სხვისი ხელიდან სიკვდილი მაინც ძალიან სურდა...

და ავაზაკთა ქალაქში გადაწყვიტა წასვლა - კამორა...

არტურომ პირი დააბანინა, ჭიშკართან იცდიდა ლანდო. ჭალაში უნდა მისულიყო, გადაჭრილ ხესთან. ახალი ტომარა მოატანინა ჯანჯაკომოს, შებინდებას უცდიდა, რადგან არავის დანახვა არ შეეძლო. ფული თავისთვის არცა სურდა, მაგრამ იცოდა, დრაჰკანებისთვის უფრო ადვილად რომ მოკლავდნენ - ეეჰ, ისევ თავისთვის უნდოდა ფული... როგორც იქნა, დაბინდდა, მაგრამ ოთახში ალექსანდრომ შემოაბოტა - მეორე გიჟი... ოო, გამწარდა:

- არა მცალია!

- ყური დამიგდე, დომენიკო, - თქვა ალექსანდრომ და მიუახლოვდა, - ერთი საათი მაინც მოგაგებინე და დამითმე, რა იქნება ხუთიოდ წუთი...

- რა ერთი საათი...

- აი, შენი დრაჰკანები მოგიტანე...

- და თქვენ... იცოდით?

- რაღა თქმა უნდა.

- და არ აიღეთ?

- მგლოვიარედ რომ არ იყო, სილას გაგაწნავდი, - უთხრა ალექსანდრომ, - რანაირიღა შეურაცხყოფა არ მიმიღია, მაგრამ ასეთი? არასდროს, არა... ყური დამიგდე. გადაჭრილ ხესთან ათასი დრაჰკანი დავტოვე, აუცილებლაღ დაგჭირდება, ოღონდ მერე, ესენი რომ შემოგეხარჯება - აქ ოთხი ათას რვაასამდეა. ნუ გეწყინება, შენი საიდუმლოებები რომ ვიცი - რა ვქნა, სუყველას გაკვირდებოდით... და ასეც განვაგრძობ. ისიც ვიცი, კამორაში რომ გინდა წასვლა. იმასაც ვხვდები, რატომ...

- თქვენ... - აირია დომენიკო, - თქვენ... გიჟი არ ხართ?

- არა, გაგიჟდი? - გაეღიმა ალექსანდროს, - არა, ზედმეტად დალაგებულნი, ხანდახან ასეც გამოვიყურებით. თავის ქებაში არ ჩამომართვა, რადგან ჩემი დამსახურება არაა ეს - უბრალოდ, ასეთი გავჩნდი, ახლა - საქმეზე... მე ერთი ძმა მყავს - შეიძლება გახსოვდეს, ერთხელ გიამბე - თერთმეტი წლის მკვლელი. ახლა ის შუახანს გადაცილებული კაცია, მაგრამ ასაკს ვერ გაუგებ - არიან ხოლმე ასეთები. ყური დამიგდე - მე და ჩემი ძმა სწორედ ერთ საქმეს ვემსახურებით, თუ გახსოვს - კაქტუსს... მაგრამ მე თუ საჭიროებისდამიხედვით აყრანტალებული და დასაცინი ვარ - ასეა ამ ქალაქში საჭირო - ის, ოო, ის - შენიღბულია, და მერე როგორ, უნდა მაპატიო, დომენიკო, ვერ გეტყვი იმის სახელს... მაგრამ იცოდე, უჩინარ მხსნელად გეყოლება. და უკვე იცის, იქ რომ მიდიხარ. ამ ქალაქიდან კამორაში მხოლოდ ორსა გვაქვს ფარული კავშირი - დუილიოს და მე. ოღონდ იმას - გარეწრული... გარეწარი ხომ იცი, რასაცა ნიშნავს...

- ვიცი.

- ყური დამიგდე. თავს ტყუილად ნუ შეიწუხებ, მაინც ვერ გაიგებ, ჩემი ძმა რომელია. თვით ეგრეთწოდებულ „დიდ მარშალში“ - ედმონდო ბეტანკურშიაც კი შეიძლება შეგეპაროს ეჭვი, იმის ძმობას კი ვერც გაივლებ გულში, რადგან ადვილი შესაძლებელია, საერთოდ ვერც გაიცნო. ბევრნაირი ავაზაკი შეგხვდება, მაგრამ ვიმედოვნებ, გადარჩები და დიდებულ ქალაქს - კანუდოსსაც ნახავ.

თვალებში უყურებდა.

- და ის ჩაფლული ათასი დრაჰკანიც იქ დაგჭირდება. კარგი საქმისთვის. თუ დაიღუპები - მე მოვახმარ იმ საქმეს. აქამდე ცომი იყავ, დომენიკო, არ გეწყინოს კი და კამორაშიც ცომი იქნები, ოო, დაგზელავენ... და მხოლოდ კანუდოსში თუ მიხვდები რაიმეს და, ბოლო-ბოლო, შეიძლება გამოცხვე კიდეც. ახლა კი, არტურო მოგიცდის ალბათ ნახევარ საათს, წამო, ერთ ამბავს მოგასმენინებ...

კრავივით გაჰყვა.

- ახლოს ნუ მოხვალ, ამ ხეს ამოეფარე, - წასჩურჩულა ალექსანდრომ, - მგლოვიარედ ხარ და შენი მოერიდებათ, თამამად ვერ ილაპარაკებენ... - და კოცონს მიაშურა, - ოო, ადამიანებს გაუმარჯოს, ადამიანებს, რასა იქმთ, ადამიანებო?

- ოჰ, მოვიდა მშვიდობის მაძიებელი, - მხიარულად შესძახა კოცონთან მოკალათებულმა ტულიომ. - ისე, ვსაუბრობთ...

- საუბრობთ თორემ, თქვენც ძველ ენაზე არ ილაპარაკოთ.

- რა ძველი ენა, გიჟია ოხერი! - გაიკვირვა საყელოგაღეღილმა ვინსენტემ.

- ძველი ენა კარგი და საფუძვლიან-მართებული რომ ყოფილიყო, არ დაძველდებოდა, - აღნიშნა დუილიომ, როგორიც იყო.

- ვითომ რატომ, - შეეპასუხა ალექსანდრო, - რითია ცუდი, მაგალითად... ეე... - მამასა ვისმე ესხნეს ორი ძე...

- ესხნეს არა ფლავი... - შეაწყვეტინა ვინსენტემ.

- თქვენ როგორ იტყოდით, დუილიო.

- მამას ორი შვილი ჰყავდა. დიახაც, რომ.

- და ამას? - „და ჰრქუა უმრწემესმან მან მამასა თვისსა: მამაო, მომეც მე, რომელი მხუდების ნაწილი სამკვიდრებელისაЎ, და განუყო მათ საცხოვრებელი იგი.“

- ამის თქმას რა უნდა - თავისი წილი გაიტანა.

- ვითომ?

- ოღონდაც, ოღონდაც, - აღნიშნა ახლად საყელოშებნეულმა ვინსენტემ და მოყვარული ცოლისძმის - ანტონიოს ალერსიან გამოხედვაზე შეიჭმუხნა.

- კაცო, რათ გინდა ამდენი ჰაი მამა ყვანდა, ჰაი შვილი ერთი-ორი ყვანდა, იქნებ საქმე-საქმეზე სულაც არა ყვანდა? - დაეჭვდა კაცი, რომელიც გრამატიკაში მოიკოჭლებდა, - ვერა, ვეღარ იხილავდა გრამატიკის სიღრმეებს - უკვე ხანში შესული იყო.

ალექსანდრო გამოტრიალდა, წყნარად აედევნა დომენიკო.

- რაღაც ჩამივარდა თვალში.

- აბა, მაჩვენე.

ბნელოდა. თავი მთვარისკენ შეუბრუნა, ქუთუთოები გადაუწია, ღრმად ჩახედა თვალში და ფრთხილად, გამოზოგილი სიამოვნებით ჩაჰბერა სული.

- თუ გაგიარა.

- კი.

და უცებ... საკვირველებავ, სილა გააწნა.

- გაგიჟდი? თუ რა!..

- არა, დომენიკო, ასე იყო საჭირო... მაპატიე - და თავზე აკოცა, - აბა, შენ იცი... და ძველ ამბებსაც ნუ შევიძულებთ, არის რაღაც სათნო, რაღაცა კარგი, უბრალოდ რომ ვთქვათ... ჩემი ძმაც გახსოვდეს, - და ღიმილით დაამატა, - კაქტუსოვანი... მე - გაყიდული სიკეთე ვარ, იმან კი სულ სხვა გზა აირჩია - შენიღბულია, და მერე როგორ... არტურო ქალაქიდან ორიოდ საათის სავალზე ჩამოგსვამს, რა თქმა უნდა, ღამით. უფრო ახლოს შიშით ვერ მივა, გამობრუნდება, ვერც გაამტყუნებ... მიმოიხედე, და ჩამუქებულ მთისკენ იარე - კამორა შორიდან ასე მოჩანს ღამით... ნუ შეგეშინდება, შედი - ჩემმა ძმამ უკვე ყველაფერი იცის... ალბათ, ვერც დაინახავ, მაგრამ ნუ გეშინია. ჩუმად გიპატრონებს... - შეჩერდა, სათქმელი ენაზე ადგა, მაგრამ უჭირდა, თავი დახარა, - და, მაპატიე, დომენიკო, ანა-მარია უნდა ვახსენო - იდარდე, იგლოვე, რამდენიც გინდა, მაგრამ ისიც იცოდე, ბევრს არ უცოცხლია ქვეყნად ისე ფაქიზად, და იმ სიმართლით... და ვითომ... ვითომ, უბედურია? ეეჰ, სიღრმეები... აბა, შენ იცი, წადი.

და კიდევ ერთხელ აკოცა თავზე.

სულ სხვა ქალაქი

სიბნელეში, ავად ჩამოღვრილ მდუმარებაში ყველაფერი ჟრიალებდა თითქოს, სახლებს ვერ არჩევდა კამორაში შუაღამით შეპარული მგზავრი. კედელ-კედელ იარა ერთხანს, ხელის ფათურით მიჰყვებოდა ყრუდ, მაგრად ჩარაზულ სახლებსა და ჭიშკრებს... - სიკვდილს ეძებდა ავაზაკთა ქალაქში მგზავრი. მერე შეჩერდა, კედელს მიკრული, ცახცახებდა - დრაჰკანებით სავსე ტომრით ხელში, უცხო ქალაქში სიკვდილი სურდა, და საოცრად ფრთხილი, უხმაურო სირბილით უახლოვდებოდა ვიღაც. ტომარა დაუვარდა, თვალი დახუჭა, ის კი, შავად მოკუნტული უცხო, მივარდა და უფრო დიდი ტომარა მიაჩეჩა, სხაპასხუპით მიაყარა - ეს დამიჭირე, ჰალე, თუ ძმა ხარ, ჰალე, შენ იქით გაიქეცი, მე აქეთ გავიქცევი, კვალს ვერ აიღებენ. ჰალე, ოთხი შვილი მყავს, ამასაც შვილივით ვუვლიდი... - და გაიქცა. გაოგნებული დომენიკო პირველად ხედავდა ახტუნავებულ ტომარას, უნებურად ჩაებღუჯა და პირდაღებული დასცქეროდა, სანამ ხელს სტაცებდნენ - ახტუნავებული ტომარა გამოგლიჯეს, „ოოო, ხალე, მოდი აქ, ხალე, აბა, ერთი მიანათეთ, ოჰო! აქაურს არ ჰგავს, წაამო, ბიძია, წამოდი, ხალე, ესეც შენია?“ დრაჰკანებიან ტომარას გაჰკრა ფეხი. მოჩვენებებს ჰგავდნენ - ხის შავად შეღებილი მოსასხამები წამოეხურათ, საკვირველებავ, და ხისავე ქუდები ეხურათ, სახეზეც - ხის ნიღაბი, თვალებთან და პირთან ოდნავ, წვრილად გაჭრილი. „წამოიღე ეგ პატარაც, ხალე...“ დაგუდული, სისინა ხმები გამოდიოდა ნიღბებიდან, ფეხშიშველნი იყვნენ, დომენიკოსაც გახადეს მაღალი ჩექმა, სადღაც მიარბენინებდნენ, მოსახვევთან ჩერდებოდნენ, ნიღაბის ქვეშ შეიყოფდნენ საყვირს, წყვეტილად ჩაჰბერავდნენ, მერე ისევ მიარბენინებდნენ, ახალ მოსახვევამდე, ჩაჰბერავდნენ... ძალიან უცნაურად დააკაკუნეს, სადღაც შეიყვანეს, ფარნები ენთო, რბილ ტახტრევანზე მხართეძოზე წამოგორებულიყო ვიღაც, მთქნარებაატეხილი, მოწყენილი კაცი; და თვალებში რომ შეხედა, დომენიკო კინაღამ ჩაიკეცა - აქვთ ხოლმე ხანდახან ასეთი თვალები... შესულებმა ხის ნიღბები მოიხსნეს, მოსასხამებიც კუთხეში მიაყუდეს და მარწუხებით გულგრილად ამოაძრეს ხიდან წვრილი დანები. „ვინაა?“ - უგულოდ იკითხა წამოწოლილმა. „სასიკვდილეა, - მიუგეს, - აი, ეს დავუჭირეთ ხელში, - ახტუნავებულ ტომარას გაჰკრეს ფეხი, - თანაც, აქაური არ უნდა იყოს...“ „კარგად ყოფილა ჩვენი საქმე, უცხოებმაც თუ დაიწყეს ღამით ბოდიალი. თანაც, ამით... აბა, გახსენი“. რაები ხდებოდა, იმ ახტუნავებული ტომრიდან პირაკრული კატა ამოიყვანეს. „ბრჭყალებიანია ხომ? „აუჰ, სულ ჭანგებივითა აქვს, ჰალე... ოთხიანია“. „აქაური არა ხარ, ბიჭო?“ „არა.“ „დაა... - აქ კი კაცი წამოდგა და უცებ თავაზიანად ჰკითხა - და ნათესავი ხომ არ გყავთ ვინმე ზედა უბანში, პატივცემულო?“ „არა.“ „სულ-სულ არავინ, ჰალე?“ „არა.“ „და დავალება ხომ არა გაქვთ რაიმე, პატივცემულო, ა, ჰალე?“ „არა“. „აბა რაღას მოგყავდათ, - თქვა კაცმა და ისევ წამოწვა, - წაიყვანეთ, წაიყვანეთ, ოღონდ ცოტა შორს გამოსჭერით ყელი... ჩემი ღილი მაინც ვერ იპოვეთ, ხომ?“ „ვერა, ჰალე... ხევში ჩავაგდოთ მერე?“ „საცა გინდათ, იქ ჩააგდეთ... კარგად ვერ ეძებეთ, ალბათ“. „ნამდვილად კარგად ვეძებეთ, ჰალე, ტანსაცმელი გავხადოთ, თუ...“ „რა ვიცი, რა აცვია... ეგებ ამ ტახტის ქვეშ შევარდა.“ „მანდ ვნახეთ, როგორ არ ვნახეთ, ჰალე...“ და დომენიკოს ფარანი მიანათეს, - „უიმე, ჰალე, მშვენიერი კარგი ტანსაცმელი აცვია, ჰალე...“ „მართლა? - დაეჭვდა კაცი, - კარგია... და იმ ტომარაში რა აქვს...“ „ჯერ არ ვიცით, ჰალე...“ „ჩახედე აბა, ჩიჩიო...“ ყველაზე დაბალმა კამორელმა კოხტად, წამში გახსნა ყულფი, ტომარაში ჩაიხედა, ჩააცქერდა, თითებიც შეავლო და გაშრა, - „დრაჰკანებია, ჰალე!“ „რას ამბობ, ჩიჩიო...“ - დაიბნა კაცი, ფრთხილად გადადგა ორიოდ ნაბიჯი, ტომარას პირი გაუფართოვა, და ჩახედა... „გვაპატიეთ, სენიორ...“ - მუხლებზე იდგა!

და დომენიკო მაშინვე მიხვდა, რომ კუდამოძუებული სიკვდილი მაგრად ჩარაზული ოთახიდან სადღაც სხვაგან წავიდა.

- გვაპატიეთ, სენიორ, - უთხრა მუხლმოდრეკილმა - მაპატიეთ, გვაპატიეთ, რას ვიფიქრებდი... თქვენ ისე უბრალოდ გეჭირათ თავი. მაპატიებთ, ხომ?

დომენიკოს დანა პირს არ უხსნიდა.

- რამდენია, სენიორ?

- ოთხი ათას რვაასამდე.

- რა-აო? ოთხი ათას რვაასჯერ იდღეგრძელეთ, ჰალე, - და უნებართვოდ წამოდგა, მუხლისთავები დაიფერთხა, - ალბათ, მარშალის ბრძანდებით რამე... დიდი მარშალის, ესე იგი...

უმძრახად იდგა.

- ეს კატიანი ტომარა... მართლა თქვენი იყო?

- არა.

- აბა?

- სხვამ შემომაჩეჩა.

- და გამოართვით? აუჰ, ვაჟკაცი ესა ყოფილა, ჩიჩიო, ა? როგორ აუღია თავის თავზე ამოდენა დანაშაული, მაგრამ მარშალის ნათესავი იქნება და... რა გენაღვლებათ, არა, ჰალე? - ალერსიანად დაეკითხა, - უმოსასხამოდ მაინც რამ გაგაბედინათ, ჰალე...

ხმა არ გაუცია. აქ, ამ ავაზაკებში უცებ ანა-მარია გაახსენდა, ელდა ეცა და ერთხანს დააპირა ყველაფერი ეთქვა, მაგრამ გადაიფიქრა - ხორცი ტკბილია.

- ბინა თუ გაქვთ შეპირებული, ჰალე?

- არა.

- გადი, გააცილე, ბიჭო... შენ გეუბნები, ჩიჩიო... ჩემსას მიიყვანე, თუმც, არა, არ მელოდებიან, მორიგე მყავს მარჯვე... რა ვქნა... სკარპიოზოსთან მიიყვანე, ჰო! - გაუხარდა, - ამაღამ მიცდის. მეხუთენაირად დაუკაკუნე, გესმის? კარგი მოსასხამი ააფარე, ქუდიც, ნიღაბიც... ერთი წყალი დამალევინე, ჩიჩიო... - მოსწყურებოდა, ადამიანი იყო ისიც, - მეხუთენაირად, ხომ გესმის...

- აბა არ მესმის, ჰალე?

ისევ კედლებს მიუყვებოდნენ. დაბალი ჩიჩიო - წინ, ის კი, ხმელი, მაღალი, კვალდაკვალ მისდევდა. ორი ნიღბოსანი მიიძურწებოდა ღამეულ კამორაში. „აუჰ, მარშალის სახელი დამავიწყდა, თქვენ ხომ არ გახსოვთ?“ - ჰკითხა ჩიჩიომ. „არა“ „რამ დამავიწყა. - მოისმოდა ნიღბიდან დაგუდული, სისინა ხმა, - იმას და პოლკოვნიკს სეზარს ერთი სახელი არ ჰქვიათ, ჰალე?“ „არ ვიცი“, „როგორ - არც ერთს არ იცნობთ, ჰალე?“ ხმა აღარ გასცა დომენიკომ.

მიდიოდნენ და ჩქამიც არ ისმოდა - ფეხშიშველნი იყვნენ, დომენიკოს ჩექმები ხის მოსასხამის ქვეშ, იღლიაში ამოედო მეგზურს - პატივსა სცემდა.

- ეს კატა რას ნიშნავს...

- აუჰ, ეგეც არ იცით, ჰალე?

- არა.

- არავინ გაგვიგოს და... ყურში გეტყვით, ჰალე...

და, საიდუმლოდ რომ გადაიხარა, დაბალმა კამორელმა დომენიკოს უეცრად ხის მოსასხამი გადაუგდო და მუცლისკენ გაუქანა დანიანი ხელი, მაგრამ დომენიკოს ზურგს უკან ვიღაცამ მარჯვედ ჩაარტყა ჩიჩიოს მაჯაში დანა.

- აუუჰ... ვაიმე, ჰალე... - წამოიძახა ჩიჩიომ, - კაცი თუ გახლავთ, ვერ მითხარით, ჰალე? ეგ რომ მცოდნოდა, ვინ გაგიბედავდათ, ვინ ოხერი...

დომენიკომ მიიხედა, მაგრამ აღარავინ ჩანდა.

- ასე შეიძლება? - უსაყვედურა ჩიჩიომ, ხელს ყურადღებით იხვევდა, - სულ უცოდინრად მომაჩვენე თავი და... ასე უნდა დასცინოთ უბრალო ადამიანს? ასე არ ვარგა, ჰალე...

ვინ იხსნა, ნეტავ... და გაახსენდა - ალექსანდროს ძმა!

- ჰოდა, იმას გეუბნებოდით, ჰალე, კატა არ შეიძლება არაფრით ჩვენში, ბრჭყალებიანი ხომ - არავითარ შემთხვევაში!

- რატომ...

- ნოხებს გარეთ ვფენთ ღამღამობით, აივანზე, ჰალე, ასეთია წესი. აგერ, აივანზე აიხედეთ, ყველგან ნოხია, ხედავთ?

არაფერი ჩანდა.

- ჩვენ-ჩვენი ქონება რატომ უნდა დავუმალოთ ერთმანეთს, ჰალე, და ძვირი ნოხები გადმოფენილი გვაქვს მუდამ. სამი კაცი ერთმანეთს რომ დაადგეს, მაინც ვერ მისწვდება და ვერც ერთი ჭანგი იმას ისე კოხტად ვერ ჩამოიღებს, როგორც კატა. ავუკრავთ ხოლმე კატას პირს, ჰალე, გამოვაბამთ თოკს და ნოხიც ჩვენი არაა, ჰალე?

- და ამიტომაა კატა აკრძალული?

- აბა!

- კლანჭებიანი?

- კლანჭებიანიც და უკლანჭებოც. მხოლოდ მარშალ ბეტანკურსა ჰყავს კატები, ჰალე.

- ჰალე რას ნიშნავს?

- არაფერს, ისე...

- როგორ თუ ისე...

- კიდევ მაბითურებთ, ჰალე?.. არაფერს არ ნიშნავს.

- მართლა?

- მართალს გეუბნებით, ჰალე.

- აბა რატომღა ამბობთ?

- ისე უბრალოდ... მასალაა სიტყვის.

ღამეულ კამორაში ორი ნიღბოსანი მიაბიჯებდა.

- აჰ, იმის კატა რომ ნახოთ თქვენ... ისეთი დიდია, კოხტა, ცხრიანია, ფუმფულა, მოვედით მგონი...

და ძალიან უცნაურად დააკაკუნა. მაშინვე გაიღო კარი.

- არ შემოხვიდეთ!

- რატომ, ჰალე?

- შევალ ოთახში ჯერ.

- რა, არ გვენდობი? მე ვარ, ჩიჩიო...

- რა გამახარე, ბიჭო? - ჩაიქირქილა მასპინძელმა და სადღაც მიიმალა. მერე მოესმათ: - აგერ, იმ ოთახში შედით.

-საიდან იცი, რომ ორნი ვართ?

-ვიცი!

- საიდან იცი?! ვისი კაცია თუ იცი!

- ვიცი.

- ვისი, აბა?

- მარშალ ბეტანკურის.

-კი მაგრამ, ვინ გითხრა...

- რა ვიცი მე... ვიღაცამ მეხუთენაირად დამიკაკუნა, თქვენსავით, და მითხრა.

- ვინ იყო.

- რა ვიცი... უნიღბოდ იქნებოდა ამ შუაღამით, შენი ჭკუით?

- აჰ, არა, არა...

ალექსანდროს ძმა!

ოთახში შევიდნენ, და უცებ საშინელი ჭახანი გაისმა.

- ვაიმე, ჰალე, აქაც გყავთ კაცი, ჰალე? ვაიმე, ჰალე, ჩამიმტვრია ყბა...

ჩიჩიო წრიპინებდა.

- ვერ მითხარით, ჰალე? გეთქვათ და, ვინ ოხერი დაგიპირებდათ მეორედ... ასე არ ვარგა, ჰალე. ერთი დრაჰკანი მაინც მომეცით...

- ხვალ მოგცემ, - უთხრა დომენიკომ, - წადი, გამეცალე.

- მართლა, კარგი ქალი ხომ არ გნებავს, ჰალე?

- წადი დამეკარგე!

- აგერ გასაღები, ჰალე, შიგნიდან ჩაკეტე, ჰალე, აგერ, მე რომ გავალ, ამითაც გადარაზე, შენ რომ რამე მოგივიდეს, ალბათ ყველას ამოგვხოცავენ, ჰალე.

მარტოკა იყო. საგულდაგულოდ დახშულ ოთახში, საწოლზე იწვა. არც მოსასხამი მოუშორებია და არც ნიღაბი, სახე გაუოფლიანდა, მარტო იყო და მაინც გრძნობდა, იმ სიბნელეში მაინც ამჩნევდა ჭერზე რაღაც უფორმო, უსახურ ლაქას, მარტო იყო და მაინც იცოდა - ვიღაცას უყვარდა! ეს ალექსანდროს ძმა არ იყო, არც ალექსანდრო, უფრო სხვა, ვიღაც...

პირაღმა იწვა, ესეც, კამორა... ორი დღის ნამგზავრს, კისერი სტყდებოდა, მაგრამ მაინც ვერ იძინებდა. საწოლზე გაშოტილიყო ახალი ნიღბოსანი.

და კამორაშიც ყოფილა თურმე ღამის დარაჯი, ოღონდ ლეპოლდინოსავით მორიდებული და დაშინებული კი არა - აჰ, ისე მჭახედ, ისე ღონივრად მოისმა უცებ:

- ღა-ამის სამი საათია და ყველაფერი გეენიიაალურააადააააა!