დედის ძმა

ატირებულ-აცრემლებული ახორში ჩავედი, იქ დედაჩემი ფუნას ხვეტავდა.
_ ხოჯის ნათქვამი დეიჯერე, ნაქმარს ნუ გააკეთებ, შვილო. _ ამ დარიგებაში ხეირი მაინცდამაინც ვერა ვნახე რა და გულგატეხილი, ნაწყენი, დაობლებულივით, ფუნით შელესილ კედელს მივეყუდე. სანათურიდან ქვეით, კოლექტივის მიერ წაღებულ ჩვენს ყანებს გავხელე. გზაბაწარც კაცი მოჰყვებოდა აღმა, მხრებგანიერი, ბუხრისქუდიანი, ბრგე და ზარფად მოსიარულე კაცი.
_ ნევ, ე?_ _ გამოვძახე დედას და სანათურში გადავხედე.
_ ნენევ! ჩემი ძმა აბდი მოდის! ღმერთო გამჩენელო, შენი სახელის ჭირიმე! კაი ხებერი (ამბავი), ყოლიფერი კაი მომე, ღმერთო! სიხარულით ატაცებული გარეთ გავარდა. ხელები ღარის წყალზე დაიბანა, დასვრილი ფეშტამალი შემოიძრო და კიბეზე მიაგდო. შინ შევიდა, ლეჩაქი გამოიცვალა, თვალები თითებით ამოიწმინდა. კვლავ ეზოში გამოსული, ხელგაშლილი, მომავალ ძმას შეეგება.
ეს ალბათ ზაფხულის მიწურულს მოხდა, სექტემბერ-ოქტომბრის ზღვარზე. მახსოვს, იმ დღეს დედამ ხაშრებზე აქა-იქ შემორჩენილი შავშურა ლობიოს მწვანე პარკები გამოწყვიტა და უკანასკნელად, იმ წელიწადში, მოხარშა, რომ თავისი გაზრდილი საყვარელი ძმისთვის ბოლო მალახტო მიერთმია.
_ ჩემი შუქრი რაფერ ამაღლებულა, რაფერ გაზრდილა! _ მიბაქსუნა ზურგზე თავისი ლაფერივით ფართო ხელი და მისრისა და მისრისა ყურები. უცებ სახეზე დამაკვირდა, მოიღუშა, _ რაი, ხომ არ გაგდახა ვინმემ, ჭო?
_ არა, ჩემი ჩანგური... ვთქვი და ტირილი ამიტყდა. დედაჩემს შეხედა გაკვირვებით.
_ ყედირ ეფენდიმ აართვა, ცოდვააო... ჩანგური ღორის თავიაო და... უცხო რაცხაების მოგონება იცის მაგ ხორთლაღმა (მოჩვენება). _ უპასუხა დედამ დამწუხრებით.
_ აბდი ტაიავ, ერთი ჩანგური არვის ექნება?
_ კი, კი,ვნახონა ჩანგური და მოგიტანონა, შუქრავ. ჰო, მაგის უნახავს არ ვიქ. ახლა მალე ბათუმ მივალ და აუცილებლად ამოგიტან ჩანგურს, მეიხოცე, ახლა კურცხლები, დელიყანლი (ვაჟკაცი) ხარ ახლა შენ. არ შემარცხვინო, ჭო!
აბდი ტაიას შერცხვენა მართლაც სირცხვილი იყო ჩემთვის. ძალიან შემიყვარდა აბდი ტაია.
დავმუწე პირი, დავაჭირი კბილი კბიდზე, დავაძალე თავს, რომ აღარ მეტირა. კიდეც შევძელი. აბდი ტაიას ხათრით ვქენი ეს. ვიყუჩე, ჩავიბრუნე სული. მაინც რაღა მენაღვლებოდა, ახლა ხომ დამპირდა, ჩანგურს ბათუმიდან აუცილებლად ამოგიტანო. აბდი ბიძიაი სხვა კაცია, არ მეიტყვილებს, იმან თქვა, გათავდა, აღსრულდება. მადლიანია ჩემი აბდიო, იტყოდა დედაჩემი, კიდევ იმას იტყოდა, აბდი იმფრათ ხეირიანია, მაგის შექნეულ ქვას რომ თავი შეუშვირო, არ გატკენსო.
დედაჩემს კიდევ ჰყავდა ძმები, უფროსები, სხვანაირები, დიდოჯახიანები, ცალკე დიდი ხნის გამოყოფილები, თავიანთი სახლკარებით, თავიანთი ყანა-ბაღჩებით და თავიანთი მთა-ბარებით, საქონლის, საზრუნავ-სადარდებლებით და თავიანთი ანგარიშებით. იმათ აღარავისთვის აღარ ეცალათ ჩვენთან, ესე იგი, აიშესთან, თითქმის სრულებით არ მოდიოდნენ, მე იმათ თითქმის სრულებით არ ვიცნობდი. დედა იტყოდა, იმათ იმდენ-იმდენი ბაღვები ყავან, ჩემთვის აღარ ცალიათო.
კაკლების მორეკვისას ჩადიოდა დედაჩემი ძმებთან, მამაჩემის დატოვებულ კაკლებისაგან მეც ჩემი წილი მეკუთვნისო და ამოხვეტავდა თავისი ძმების, მამუდის და ილიასის ბეღლის ხაროებიდან, როგორც თავად იტყოდა, თითო კალთა ნიგოზს, ჩააჩხრიალებდა მამაჩემის საკისურგაკერილ ძველ პერანგში, გაუკოჭავდა თავს, მოიხუტებდა გვერდიდან ფერდზე და გამოუყვებოდა გზას სოფელ დუბისაკენ. რა თქმა უნდა, ფეხით.
აბდის, როგორც უმცროსს, ძველი კერა, _ მამის სახლ-კარი და ეზო-მიდამო დარჩა, მაგრამ კაკლის ხეები იმ ძველ სახლთან ახლოს, იღბალზე, სრულებით არ იყო. ბაბუაჩემს, დედაჩემის მამას, ეტყობა კაკლის ხეები სახლიდან მოშორებულზე. ქვაღორღიან და წყლიან ალაგებში მოუშენებია. ასეთი ალაგები უყვარს ნიგვზის ხესო. უიღბლოა აბდიო, იჩივლებდა დედა. ერთი ხრენგი, ძველი სახლი დარჩა, ისიც გამოცარიელებული, დამპალ ყავარში წვიმა ჩადის. გადასახური არაა, ფარა არაა, გასაყიდი არაა. მარტო თუთუნი, მარტო ის წყეული, მწარე თუთუნის იმედით ფიქრობს ჩემი ძმა რაცხაები მოითადარიგოს და ქალი მეიყვანოსო. ერთი მაგის ქალი, მაგის დაოჯახება მომესტრებოდეს და ისე მოვკვდებოდეო, თავისთვის, დარდიანად ჩაიჩურჩულებდა ნენეი.
იმ დღეს აბდი ბიძიას ამოსვლა რაღაც ცუდად მენიშნა. ვერ იყო წინანდელ ხასიათზე, შეწუხებული და ერთგვარად გულაპუწკული იყო. დასთან ცალკე, საჩუმათო სალაპარაკო ჰქონდა, მაგრამ მურთაზა და ფადიმე არ ცილდებოდნენ. ჩემი ყოფნა იმდენად არაფერს ნიშნავდა, _ მე მაინც ვერ მივხვდებოდი ყველაფერს. მამა კი წისქვილში იყო წასული.
შავშურაი ლობიო მოიხარშა, შეიკმაზა, მჭადი კი ვერ გამოაცხო ნენემ, ფქვილი ვერა და ვერ ამოიტანა მამაჩემმა, ნენე თან აბდის ემუსაიფებოდა, თან ეზოსკენ იყურებოდა, იქნებ გამოჩნდეს კაცი ფქვილითო.
მურთაზას უთხრა, გაეგებე მამაშენს, რა ჭირს, რა დაემართა, ფქვილი მაინც მომირბენიეო. მურთაზაი გაიქცა. მეც წავყევი. როგორც კი დამინახა მივდევდი, გაჯავრდა, მიყვირა, რას მეწებები ხოზიკასავითო, მობრუნდა და უკან წამოვიდა. წაი აბა შენ და მეიტაი ფქვილიო. მერე რაი, წავალ-მეთქი, წაველი, არც მოვბრუნდი და არაფერი. წავედი, ფეხშიშველა მივრბოდი. ისე მიყვარდა ის გზა, სახლიდან სოფლის დოლაბა-წისქვილამდე, ისე მიყვარდა და ისე მიჩვეული იყვნენ ჩემი ფეხები იმ გზაზე ტაშატუშს, იმდენჯერ იყვნენ იმ გზის ამოშვერილ ფარეხებზე დაგლილები, იმდენჯერ იმ გზის ჯგვეტებზე წამონაკრავ-წამონაწყვეტები, იმდენჯერ დასისხლიანებულან ჩემი ფეხები იმ გზაზე, რომ უიმგზოდ მაინც ვერ ისვენებენ. ჩაღმული ფეხი იშვიათად დამიბიჯებია, მაგრამ ჩაცმულით ხომ ისე კარგად ვერც ვიგრძნობდი გზას. უცბათ წისქვილთან აღმოვჩნდი. ზემოთ, ღურნის თავზე მამაჩემი ლაფერს იღებდა, ღურნეში წყალს უშვებდა ბორბლის ასაბრუნებლად, აუშვა, აბრუნდა, ახმაურდა წისქვილი, მამამ დაკიბული ბილიკი ჩამოირბინა, წისქვილში შევიდა, დაუგნო (მომართა), რომ ფქვილი რიგიანი დაფქვეულიყო.
ქვის ბორბალი უხვად ყრიდა ფქვილს; მამამ ხელის გული შეუშვირა, ცოტა რომ მოიყარა, ფქვილი თითებით მოსრისა, მოეწონა, უკანვე ჩაყარა და მობრუნდა. კარზე მე მივდგომოდი. არ გამჯავრებია, მაგრამ არც მომფერებია, გაბრაზებული მეჩვენა, როცა გაბრაზებული იყო, რაიმეს კითხვა მეშინოდა. მთლად გადაირეოდა, იმხელას დაიყვირებდა, ტანში დაგზარავდა. ისე კი ვატყობდი, ვერ იყო კაი ხასიათზე. მეც ბოღმა შემომაწვა. გულში ვფიქრობდი, _ ეჰ, მაცოდინა ახლა, ვინ გამიჯავრა ბაბაი და იმას ვუჩვენებ სეირს-მეთქი.
-ფქვილზე გამოგაგზავნა? _ მჭახედ მკითხა.
_ აბდი ტაია გვესტუმრა და... _ შევბედე.
უცებ გამოიამინდა თითქოს, ერთობ შეიცვალა.
_ აბდი? რამ ამეიყვანა ასე უდროო დროს აბდი? _ სიმინდით სავსე ვიღაცის ტომარა წიხლით მიახოხა კუთხეში. აიღო ძირს დავარდნილი ბოქლომი და ქვეით მოისროლა _ ეგ წამხდარი, ეგა! _ მიაყოლა ვან, ვერ მივხვდი, ვისზე ამბობდა `წამხდარს~. მაგრამ ვიღაცაზე გამორჩეულად რომ ამბობდა, ამას ნაღდად ვგრძნობდი. მიხურა კარი და წინ გამიშვა, ცოტა ხანში მოვბრუნდეთ, _ სამჭადე გამოფქული იქნებაო. ამ დროს წინ ქვედაური ხასია შემოგვეფეთა, მოკლე ხასიას ეძახოდნენ სოფელში. მეც ვიცოდი, მართლაც მოკლე იყო, რაღაცნაირი დაჭმუჭნილი, დამრგვალებული გეგონებოდა. წაი შენო, მითზრა ბაბამ, და იმ მოკლე ხასიას წინ აღუდგა. შეაჩერა, სიტყვა არ უთხრა, ხელი შეავლო ჩია გულმკერდზე, მომუჭა მთელი მისი სამოსი, და ეს კაცუნა მაღლა ააპორწიალა.
-შენ უნამუსო ვირიშვილო, რაფერ გამიბედე და ჩემი სიმინდი რაფერ ამომიყარე ხვიმირიდან, ა!? ზიბილო (ნაგავი) შენ! _ და ისროლა ის კაცუნა იქით, საითაც წეღან წისქვილის კარზე ჩამოგლეჯილი ბოქლომი გადააგდო.
_ რაფრათ გაბედე ჩემ ზიარ წისქვილზე შენი გაჭეჭყილი ბოყვის დადება, ა!?
მოკლე ხასია ძლივს გამოძვრა ბუძგნარიდან. ბარდის ეკლიანი ღერწები სხეულიდან გაჭირვებით მოიცილა და ფეხზე წამოდგა. სულ კანკალებდა და მოშლილ, დაკონკილ ყაბალახს თავზე იხვევდა ხელმეორედ.
მიიხედ-მოიხედა, სიახლოვეს ვერავინ დაინახა და ამნაირი სირცხვილის ატანა მგონი ამიტომ ეადვილა.
მოკლე ხასიამ ენა ჩაიგდო მუცელში და კუდამოძუებული, გალახულ ძაღლივით, თავდაღმა ძუნძულით დაეშვა. თან რაღაცეებს იმუქრებოდა, მაგრამ სიტყვა გამორჩეულად არ გამიგონია. როცა კარგად გაგვშორდა და თავი სამშვიდობოზე დაიგულა, იქიდან კი შემოუძახა ბაბას, არ შეგარჩენო. ისემც თავი ჰკარი... ჩოჩიასო, უპასუხა მამაჩემმა.
ახლა, მურთაზი ხის კოდით მოგვეგება. დედას იგი ისევ ფქვილზე გამოეგზავნა. მამა ცოტა ხნით ჩამოჯდა გზის პირას აბიბინებულ სამყურას ბალახზე. მერე ისევ წისქვილში შებრუნდა. ფქვილი ბედაურად მოყრილიყო. ლაფერით მიმოხვეტა, ცოცხითაც მოგავა და კოდში ჩაყარა. კოდი მურთაზას მისცა და ორივეს გვითხრა:
_ ჰაით, წადით, მემრე მუვალ მე...
მჭადი რომ გამოცხვა და კეცზე ცეცხლი ასაყრელი შეიქნა, სწორედ მაშინ დაბრუნდა მამაჩემი. მანამდე კი, რაც მოხდა, შინ მოვყევი ყველაფერი. დედაჩემი აწუწუნდა, მოკლე ხასია უძახე შენ, ყურშუმს (ტყვიას) ერთი თითის გამოწევა უნდაო. სტორეთ მაგნაირებისნა გეშინოდესო. ეს რა უქნია ბერს, _ დუშმანი გუჩენიაო, მაგრამ, როგორც კი მომავალი მამა დაინახა, იყუჩა.
ნავახშმევს უმცროსები ლოგინებში შევძვერით. ცეცხლაპირ კი მამაჩემის, დედაჩემისა და აბდის საუბარი კიდევ კაიხანს გაგრძელდა.
ისე მოულოდნელად და, მამაჩემის თქმით, უდროო დროს, აბდი თურმე გაჭირვებამ ამოიყვანა ჩვენთან. ქედაში, _ რაიცენტრში, ჩავლისას მილიციელები გადაუდგნენ, გაჩხრიკეს და ბათუმში გასაყიდად წაღებული დაჭრილი თუთუნი მთლიანად ჩამოართვეს. თუთუნი მხოლოდ და მხოლოდ სახელმწიფოს უნდა ჩაბარდეს, კერძოდ მისი გაყიდვა აკრძალულიაო. ჩამოართვეს კი არა, თურმე, თავადაც დააკავეს, მთელი კვირა კორიზაებით გამოტენილ და ადამიანის ყოველგვარი გამონაყოფით ამყრალებულ ვიწრო დილეგში გამოამწყვდიეს. ცემეს, აწამეს, თანაც, შენ თურქეთში გადაპარვას აპირებდიო, დააბრალეს და სამუდამო გადასახლებით, ესე იგი `იატაფით~ ციმბირში გაგზავნას დაპირდნენ. გულგახეთქილი და გაუბედურებული, მთელი დღეების განმავლობაში სიმწარისაგან ვბღაოდიო, _ იჩივლა აბდიმ.
ის, ახორისნაირი, ერთოთახიანი დილეგი პატიმრებით ისე ყოფილა გამობექსნილი, კაცს ძირს ჩაჯდომაც არ შეეძლო. მაგრამ ერთ დილას, გაუღიათ კარი, მიუყენებიათ დახურული სატვირთო ავტომობილი და ყველანი, გარდა აბდისა, მანქანაში შეუყრიათ. კარი მანქანისა რომ მიკეტეს, ზედ `პური~ ეწერაო, ყვებოდა აბდი ტაია. გადასარევი ის იყო, რომ პატიმრები წაუყვანიათ, ხოლო ციხის კარი გაღებული დაუტოვებიათ. ვიდექი შიგა და ველოდი, როდის მოხურავდნენ და ჩაკეტავდნენ კარს. ვიდექი, ვიდექი, ვიდექი, ისე დაღამდა, აღარავინ მოსულაო. მაღლა, სადღაც მორიგე მილიციელები ხმაურობდნენ. ფეხის შორეული რაკარუკიც ისმოდა ხანდახან. მაგრამ პატიმარი და ციხე, რატომღაც, ყველას დაავიწყდა.
არც კაი, არც გონჯი აღარავინ მითხრა. ერთი ფიქრი ვიფიქრე, თავად მივხურავ ციხის კარს და ჩაიკეტავ, მაგრამ ამისაც შემეშინდა. იქნება სწორედ ამის გამოკიდევ უარესად მომხვდესო, _ ყვებოდა აბდი.
ღამე ყარაოსავით (კოწახურივით) გაშავდა. მოაცივა. მილიციის ძაღლები ღრენითა და თამაშით, კარისწინ ჩაივლიდნენ, შიგ აყუდებულ პატიმარს შეხედავდნენ, გზას გააგრძელებდნენ. მერე ის ძაღლებიც გაქრნენ. აღარც სხვაგნიდან ჭაჭანება აღარ ისმოდა. შუაღამე გადავიდა, გამთენია ახლოვდებოდა, გაღებულ ციხეში პატიმრის ყოფნა უმეთვალყურეოდ? სანამდე? ანდა, რას ნიშნავს ეს? ხომ არ ცდიან? რამე ჩაწყობილი ხომ არაა? წასვლა გაქცევას ნიშნავს, გაქცევა კი, ჩვეულებრივად, რით მთავრდება ყველამ იცოდა, რა თქმა უნდა, _ აბდიმაც, მთელი ღამე მდინარე აჭარისწყალი გულისწამღებად ჩხრიალებდა. გამთენიას კი, როგორც იტყვიან, ხანდახან წყალიც კი იძინებსო, სწორედ ასეთი წუთები დადგა, _ თითქოს მდინარის ხმაც მიწყდა, დედამიწა გაინაბა, გული ძალუმად აბაგუნდა. ისე უცემდა გული აბდის, მთელ სხეულს უზანზარებდა თითქოს. იქ, გაღმა, წაბლნარიანი გორები ცისკრის სიმრეშეში უკვე იღვიძებდნენ. აბდის აღარ ახსოვდა, როგორ გადააბიჯა ზღურბლად გადებულ მორს ფეხი, როგორ გაიარა ნაფოტებიანი რაღაც საზიზღარი სითხით ატალახებული ვიწრო ეზო, როგორ გადახტა კაცისიმაღლე ღობეზე, როგორ ჩააღწია მდინარის პირამდე და როგორ შეერია თრიმელის ბუჩქნარებს.
სულ ბუჩქნარ-ბუძგნარებში ირბინა აქუცის ჭოკამდე. იქ აძვრა ზემოთ, დაკიდულ ჭოკზე. გაირბინა მდინარის გაღმა, ტყე-ტყე, აღმა, მთის წვერისკენ შეუყვან, ერთხანს ეჩვენებოდა, თითქოს ვიღაცა დაედევნა, ესმოდა ფეხისხმები, გასროლაც კი. ასეთ დროს ხის ძირას ჩაჯდებოდა, სულს ჩაიბრუნებდა, ამონარბენ თავდაღმართებს თვალს მოავლებდა. არავინ ჩანსო_ გულს გაიმაგრებდა. საით მიდიოდა ჯერ თათადაც კარგად არ ჰქონდა წარმოდგენილი. ერთი კი ნაღდი იყო, _ შინ, თავის სახლში დაბრუნება ყოვლად შეუძლებლად, საშიშად ეჩვენებოდა. ციხიდან გაქცეულს ხომ უწინარესად შინ მიადგებოდნენ? მეორენაირად, იმასაც ფიქრობდა, _ რატომაა ეს გაქცევაო. ხომ არ გამიტეხია კარი, ხომ არ მომიკლავს ვინმე. გამიფეს, ღია დამიტოვეს, მიმატოვეს, მიმივიწყეს. წავიდოდი, აბა ხომ არ შევეხვეწებოდი, თქვენი ჭირიმეთ, მობრძანდით, როგორმე ციხის კარები ჩამიკეტეთ, რომ ვიჯდე დილეგში-მეთქი?
რა ვქნა ახლა, ვის მივადგე? ვინ მყავს? ისედაც, ამნაირად `იქიდან~ წამოსულს ვინ შემიფარებს. ვინ გაიმწარებს წუთისოფელს? სოფელ აქუცას გვერდი აუარა, მთის წვერზე ააღწია. იქ, რცხილისა და წიფლის სიგრილეებში სულმოთქმულმა, მეტი თავისუფლებით, მეტი გაბედულებით შეიგრძნო საკუთარი სიცოცხლის გემო და აზრი.
რა საყვარელია, რა სუფთაა, რა ბედნიერია მშობელი ბუნება. ეტრფი მის მშვენიერებას და თან გშურს მისი ძალისა, დამოუკიდებლობისა, მისი თავისთავადობისა, ხელშეუხებლობისა. როგორც უნდა ისე შრიალებს, გრიალებს, სუნთქავს, მყუდროვლება, იშმუშნება, თავის გულმკერდზე, თავის კალთებზე, სხვა ბევრი ფერის ყვავილები პატარ-პატარა მწეებივით აუკამკამებია და მადლიერი ერთგულებით შესცქერის ზეცას, _ ახალი სიცოცხლეების ჩამოფრქვევას ელოდება. თავისთავს თავადვე ხელმძღვანელობს, თვითონვე არსებობს თავისი არსით და ღონიერი სულით. ვერავინ შეეხება, ვერავინ ჩაერევა, ვერავინ გადაათქმევინებს ერთხელ განზრახულს, განსაზღვრულ-გაანგარიშებულს და გამიზნულ-აწონილს. შენც, ადამიანი, თუ გაუგონებ და შეერწყმები, ბუნებას მიენდობი, მიესათუთები, დაუჯერებ, იგიც თავისად მიგიღებს, მოგეფერება, თავის უსაზღვრო სილამაზეებს გაგიზიარებს და უძირო, უსასრულო სიახლეებისაკენ წაგიძღვება.
გადაჰყურებდა აბდი მთის სიმაღლიდან ხეობებს, კლდეებს, ტყეებს, ყანებს, ჩანჩქერებს. უყვარდა, უხაროდ და შურდა კიდეც. მაინც უფრო ფრინველებისა შურდა. რა ლაღად, რა თავისუფლად დაფრინავენ გამოღმიდან გაღმისაკენ, ანდა პირიქით. ფრინველებს ხომ არა აქვთ საპატიმრო. სამშობლო? _ კი! თურმე შენაძლება, გქონდეს სამშობლო უსაყრობილეებოდ.
წიფლის ხეზე ფესვებიდან ჭიანჭველების გრძელი მწკრივი ადი-ჩამოდიოდა. აღმა მიმავალი თითი გადაუღობა აბდიმ. შედგა ზევით მიმავალი, შედგა ქვევით მიმავალიც. აუქციეს თითს, ოდნავ განზე გაიარეს, მობრუნდნენ, ისევ იმ არჩეულგზასთან იყრიდნენ თავს, ისევ დასახული გასავლით უნდოდათ სიარული. ზოგი უკან წავიდა, თავისიანებს გადასცა მომხდარი ამბავი. შეწუხდნენ, შეჯგროვდნენ, აირ-დაირივნენ, მაგრამ არ დაბნეულან. აბდიმ ვეღარ აიტანა იმათი ტანჯვა. თითი აიღო, ჭიანჭველები თავისი გზით წავიდნენ. ეს განუწყვეტელი ორმხრივი სვლა ისეთი შეუცდომელი წესრიგით და ჰარმონიით სრულდებოდა, ისე წარმტაცი, ისე მომხიბვლელ-მიმზიდველი იყო მათი შრომა, მათი სწრაფვა, თანადგომა, რომ აბდიმ ერთ იმათგანად, _ ჭიანჭველად ყოფნაც კი ინატრა, მაგრამ მალე ისევ თავის ნამდვილ მდგომარეობას ჩაუკვირდა, ნანობდა, მაინც ციხიდან გაქცეულივით იქცეოდა. ნაცნობთა სახლებში მისვლაც სახიფათოდ ჩათვალა, ვიღაცა შარში რატომ უნდა გავახვიოო, ფიქრობდა. აი, მაშინ კი მერისი გაიხსენა. თავისი დანიშნული ნაილე. ხეირიანად არც იცნობდა დანიშნულს, სასიმამროსაც კარგად ვერ იცნობდა. ისევ ნაილეს იმედი ჰქონდა, _ შორი-ახლოდან ენახულებოდა.
გოგო მაშინ თავის დეიდასთან სტუმრად იმყოფებოდა. სოფელში, დეიდამ დაანახა ნაილეს აბდი და აბდის _ ნაილე. ამაზე მეტის გაკეთება მაშინ აღარ მოხერხდებოდა. არც შეიძლებოდა. იქ, წიფლის ტყეში, თვალწინ ახლად აღმოცენდა ნაილეს სახე. ლეჩაქმოხვეული სახე. ლურჯი თვალები, ყაჭისფერი თმა, იაზმის კიდეებიდან გადმოჩოჩებული. ლამაზი იყო, მყუდრო, ვარსკვლავივით შორი, თან ვარსკვლავივით ახლო.
სასიმამროს სახელი? მევლუდი! ამბობენ, კარგი კაციაო. ჰოდა, რომ მივიდეს იმათთან? რა მოხდება, რა იქნება, არ მიიღებენ? რატომ? ხომ დაინიშნა ნაილე? ხომ მისია ნაილე? აბა, რაღა აბრკოლებს. ადათი? ადათების დრო აღარაა. ჯობია, გაბედოს, დაარღვიოს ადათები. მიადგეს მევლუდის სახლს, ეწვიოს ნაილეს და თავი იქ შეაფაროს. აი, ასე ჯობია. ეს ნაღდია.
თუმცა მერისისკენ გაპარულს თუ გამოიჭერენ, უფრო მეტი ეჭვებით იტყვიან, მაგი ნამდვილად თურქეთში აპირებდა გადასვლასო, თურქეთში?..
ეჰ, ტკივილით იგონებდა აბდი თავის მამის ნაამბობს იქაური `ნაქართლი~ ალაგების შესახებ. ძველ ძეგლებს, ძეგლთა ნანგრევებსაც იქ ნაქართლს ეტყვიან ხოლმე. მამამისს სულ ფეხით მოუვლია ართვინი, ყარსი, არდაანი, შავშეთი, მთელი ერუშეთი, მჭელი ჭოროხის ხეობა ფეხით აუვლია თავამდე. რა მიწებია, რა ძეგლებია, რა ხილები ათასწლიანები. ახლა ვის მოახვდენ, ვის გააგონებ, რომ იქ, იმ უცხოეთში ჩვენებურეთიც ბევრია.
მერისში ღამით ააღწია. მევლუდის სახლი სოფლის შუაგულში იდგა, სოფელს ჯერ არ ეძინა. მაგრამ ლოდინისა და მოფარება?მალვის დრო აღარ იყო. გული უბორგავდა, სისხლი მდუღრავდა, _ ეჩქარებოდა, ნაილე დაენახა. დანარჩენი ყველაფერი, ალბათ, თავისთავად გაიწილადებდა. გაირკვეოდა. შინ მევლუდი და ბავშვები დახვდა. მევლუდი შეცბა, ჯერ ვერ იცნო, მერე მოიღუშა, გადელდა. აქ რამ მოგიყვანა, შინ რატომ არა ხარო. აბდი დაიბნა, ეწყინა, ვერ გაეგო, რა ხდებოდა. შეატყო, _ მევლუდი გაჯავრდა, როგორ გაბედა სასიძომ წინ, ჩემთან მოსვლა, მაშინ, როცა ჯერ დანიშნული გოგო, ჩემი ქალიშვილი, წესითა და რიგით, აღდით (ისლამური ჯვრისწერა) და ქორწილით არ წაუყვანიაო.
რა ვქრა, ამფერი იღბლისა დავრჩი, ნუ გამიჯავრდებით, _ საქმე წამიხდაო _ აუხსნა გულისფანცქალით და უდიდესი დაძაბვით აბდიმ.
მევლუდი გაოცებული და გადარეული ახლოს მივიდა, თვალებში ჩააცქერდა.
_ ჭოვ, ქალი მოგიყვაი, დაგიტიე და შენ აქ რაზე მომადექი ახლა, ა?! _ მიახადა აბდის. აბდიმ ვერაფერი გაიგო, გაწითლდა, ბავშვივით აილეწა და ჟამიანივით პირი მოეკუმა, ენა ჩაუვარდა. რას ამბობს ეს კაცი, ქალი მოგიყვანეო? სად, როგორ. სადაა ნეტავ ნაილე? რატომ არსად ჩანს ნაილე? გული გაუსკდა კინაღამ. არადა, კითხვაც კი ვეღარ ხერხდებოდა. რას კითხავ, რას მოთხოვ. კაცი გეუბნება, ქალი, ესე იგი, ჩემ გოგო შენთან გამოვიყვანეო.
-არ მოგწონს ნაილე?! ტიებ ქალს? თქვი დროზე, რომო ან თავი დავიჩეხო და ან შენ გიქნა საქნელი. რა დამმართე, რა წამკიდე, შე, მუდრეგო! მალე ამოღლოღნე რამე პირიდან, თვარა, ჩამევღებ ახლა ყამას (ხანჯალი) და ასე იცოდე!
აქ უკვე სახუმარო საქმე აღარ იყო.
_ ვერ მივხტი, ბაბა! _ პირველად სიცოცხლეში თითქმის უცნობ კაცს მამა, მამიკო დაუძახა. თავადვე ეხამუშა და ეუხერხულა, რაღაცნაირად შეუფერებლადაც მოეჩვენა, რომ მევლუდს, ნაილეს მამს, თვითონაც მამა უწოდა. აბდიმ იმაზე მიანიშნა, რომ ნაილე თავის მეუღლედ მიაჩნია, თავის სიცოცხლედ სჯერა და ამიტომ, მხოლოდ ამიტომ მიმართა, როგორც მამას. თანაც ეს _ ვერ მივხტი, ბაბა~ გულიდან ამომსკდარი სასოწარკვეთილი მუდარაც იყო. მაპატიე, ვერ მიგიხვდი, გამარკვიე, მომეხმარე, მიშველეო. აბა, როგორ წარმოიდგენდა აბდი, რომ...
-ჰაიდან მოხვალ შენ? შინ არ ყოფილხარ?
_ არა! _ დამნაშავესავით შეეპასუხა აბდი.
_ შამოი შინ! შამოი და ვილაპარაკოთ, _ მოკვეთით განუცხადა მევლუდმა. შევიდნენ. სიდედრმა იცნო, მოეხვია. ნაილეს ორი დაც მოგოგმანდნენ, აკოცეს სიძეს, აჩურჩულდნენ, მაგრამ ყველანი აცეტებულ-აბნეულები იყვნენ. არ ელოდნენ ახლა აბდის, ვერ გაეგოთ, რას უნდა მოასწავებდეს მისი ამგვარი მოულოდნელი გამოცხადება. ქალი, სიდედრი, უფრო ზვიადი ჩანდა, შეუდრეკელი და საქმიანი. თავი გაუქნია ქმარს, იქით, მეორე ოთახში გადადით კაცებმა და სათქმელი თქვით, ყოველი გაარკვიეთო.
როგორც მამაკაცები გვერდით ოთახში შეგზავნა, თავად სასიდედროც მალე იმათ შეუერთდა.
აბდიმ თავსგადანახადი მშვიდად, დაწყობილად აუხსნა. მევლუდმაც მომხდარი თანაგრძნობით, მოფერებით გააცნო. ნაილეს თურმე მერისელმა, საკანდელიძის ბიჭმა მოტაცება დაუპირა, სახოს დაეცნენ, მევლუდი ეზოშივე დაეწია, დაატოვებინა, სროლაც მოხდა, შეტაკებაც, გინებაც. გაიქცნენ. ვიცი და ვიცნობ ვინცაა, მაგრამ მე კოლექტივის ბრიგადირად დამაყენეს და არაა ლამაზი რომ ეს შარი გავამწვავო. შევშინდი, ისევ არაფერი მომხდარიყო და ნაილე დეიდამისთან გავაქციე, შენს სოფელში რომაა, იმასთანო, აუხსნა აბდის.
-ხომ იცი, დანიშნული გოგოს შინ ყოლა სახიფათოა მუდამ... გუშინ შენთან უნდა მიეყვანეს ნაილეი. ახლა აღარ ვიცი, რა მოხდებოდა.
_ აჰ! _ შეიკივლა სიდედრმა, _ მევლუდავ, წაი და ეგ ციცაი ისევ შინ მომგვარე, თვარა...
შეკრთა აბდი.
_ აჰა და მეც ნაილეს წასაყვანათ ვარ მოსული... მიჭირს, მარა მთავარი გული და სული.
_ გული და სული! ცარიელი გული და სული რათ უნდა ჩემ გოგოს! ბოხჩა-ნიშანი თუ ხეირიანი არ იქნა, უკანვე წამვაფაცფაცებ! _ მუქარით განაცხადა სასიდედრომ.
აბდიმ თავი ჩაქინდრა. ერთადერთი, რითაც ეწადა `ბოხჩა-ნიშანის~ ყიდვა, მწარე თუთუნი იყო. ისიც გასაყიდად არ გაატანეს, წაართვეს, მუქთად წაიღეს, თავადაც... ახლა კი ცარიელ-ტარიელი დარჩა, სადაა სახსარი, ბოხჩა-ნიშანი იყიდოს? არა და სიდედრი ისეა აფოფრილი...
_ რაცხანა შევძლო, ნენი. აბა, ნაილეს გულს ხომ არ ვატკენ, დევსესხებ, ვიშოვ, მემრე, გამოსულზე (გაზაფხულზე) ორივეი ერთად. დავრგავთ, დავთესავთ. ღმერთით, უკეთესი წელიწადი მექნება. წავალ, ხელს მევიბრუნებ. ვალებს მემრე გევისტუმრებ.
_ იმფერი გოგო გაგატაი და ბოხჩა-ნიშანი, _ ააფეი?! _ ჩაიგმინა ისევ სიდედრმა, _ არა, თავი რაფერ გამოვყო, თვარა _ კი! ერთი კაბის მეტი ააფეი აქს ციცას. მცხვენია, თვარა _ კი! ასე იყო თუ ისე, ნეტაი გამეტანებია იმაზე... იმას, შენი ჭირიმე, ყოლისფერი სკივრში აქვს ჩაკეცილი, ჩაჭახტული, აბა!
ნუთუ ყველა სიდედრი ასე უგულოა? ნუთუ ნაილეც ასეთი იქნება?
კაი, ახლა, აბდი, გული არ გაიტეხო! _ არიგებდა თავს.
შუაღამე გადასულიყო. ადგა. მე წავალო, თქვა. მევლუდი შეწუხდა, დარჩი, დილა იქნება, ხეირი იქნებაო. მაგრამ აბდი აღარ დამჯდარა. წავა, ღამით სიარული სჯობს, ვერავინ დაგინახავს, დილით კი შინ იქნება. იქ თავის სოფელში, ერთ სახლში ნაილე ეგულება. იცის, სჯერა, დარწმუნებულია, ნაილე სულ სხვანაირია, იგი გაუგებს, აპატიებს, მოითმენს, მერე ბოხჩა-ნიშანიც იქნება, მთავარი გული და სულია. სიყვარული. ოჰ, სიზმარივით შორეული, ცასავით სუფთა თვალები, მისი ლეჩაქგადაფრქვეული, ყაჭივით თმა, მისი ყელი, მისი ბაგეები, რომლებიც, ალბათ, ჩურჩულით წარმოთქვამენ იმ სიტყვას, სულს რომ დამღუღრავს, მაგრამ სიცოცხლეს კი გადაარჩენს.
ეზოში მევლუდი დაეწია. აბდი, არ გეწყინოსო. საჯინიბოდან პატარა ტანის შავი ცხენი გამოუშვა, კეხი დაადო (უნაგირი არააო), ავშარა აბდის ხელში შეაჩეჩა. ჰა, შეჯექი და გავარდიო. მერე წამომიყვან ცხენსო. მადლობა, მადლობა! ოჰ, როგორ ამაღლდა ყველაფერი, როგორ იძირება ფსკერზე ყოველი გონჯი. სასიმამრო კაცური კაცი ყოფილა.
წავიდა. ღამის სიჩუმეში ნაცნობ გზაზე ცხენიც ფეხაკრეფით, ფრთხილად, თანაბრად მიაბიჯებდა.
თავის სოფელში თავის სახლს რომ მოადგა, აბდი ცხენიდან ჩამოხტა, დაღლილი ცხენი ცარიელი ახორის კარს გამოაბა გარედან, თივის მომცრო ბოლქვი დაუგდო და კიბეს აუყვა. ცივი, მოწყენილი, საშიში და მიუკარებელი დაუხვდა უკაცრიელი სახლი. სახლიც ადამიანივითაა, გული ტკენს, იჩაგრება, იტანჯება და სევდიანდება მარტოობაში, ახლა, ფეხის ხმაზე გამოიღვიძა თითქოს, კიბე, კედლები ქირიშები აკრიჭინდა, აწკიპინდა, აძიგძიგდა. ეჰ, ებრალებოდა აბდის მარტოხელა სახლი, _ ამას ჩემი ნაილე, რომ იყოს, სულს ჩაუდგამდა, გამოაცოცხლებდა, კერიას გამითბობდა, სარკმელში შუქს ამიკამკამებდა, საკვამურიდან ზეცას ფუტს ააგზავნიდა, რომ იქ, ზეით, ჩემი ყოფნა-გადარჩენის ხებერი (ამბავი) შეიტყონ. ჩანახშირებული მუგუზლები მაინც მიუხოხა ერთიმეორეს, ოდნავ ნაცარიც გაჩხრიკა. კერისთავიდან კვარის მომცრო ნახლეჩი ბწკალი ჩამოიღო, შუაში გატეხა, ორი ნატეხი შეაწყვილა, სანთს გაჰკრა, კვარი ააბრიალა, შეუყენა ჩაშავებულ მუგუზლებს და ცოტა ხანში მშობლიური ოთახი ცეცხლის ენაზე დედასავით ტკბილად ამეტყველდა. გადაქანცული, გადახული სხეული გაუთბა და აბდის იქვე, ცეცხლაპირას, მიეძინა. გათენებამ გამოაკრთო, გამოაღვიძა. წამოიჭრა, თვალები მოისრისა, თავი გამოიფხიზლა, წამში გონებამ განცდილ-გადატანილი განუმეორა, საწუხ-საგანგაშო უფრო მეტი შემოაწვა გულს, ვიდრე სიამე, მაგრამ გათენების მადლმა მაინც თავისი ქნა, _ შიში, ეჭვი, წყენა, უიმედობა სულ დააფრთხო, გაფანტა, რაღაცნაირი მაღალი, ძლიერი და სანდო საყრდენი შეუყენა აბდის. შეჰკრა, გაამაგრა, კაცი თავისთავს დაუბრუნა.
ნაილეს დეიდის სახლი ზევით იყო, სოფლის თავში. ნაილეს დეიდის ქმარი, ფელული, შარშან, ჯუმადღეს, ჯამიკართან მოკლეს. კაცმა მეჩეთის ეზოს გადაღმა რომ ჯორთმანიძის ბოსტანია, აი, იქ ჩასაფრებულმა კაცმა, იმდენ ხალხში, იმდენ მლოცველთა შორის, გამოარჩია ის საწყალი ფელული, ავდესაღებულნი (სალოცავად ხელფეხგანბანილნი) რომ ჯამეში შედიოდნენ, სწორედ მაშინ ამოარჩია, დაუმიზნა, გაისროლა და ზურგიდან პირდაპირ გულში მოარტყა. იმდენი სისხლი და ლეკერტი ამოასკდა, სულ გადაღვარა ქვის მომრგვალებული კიბე, ხალხი შეშინდა, დაფრთხა, გაიფანტა. დარჩა მოკლული კაცი კიბეზე მარტოდ მიგდებული. ხოჯა გარეთ არც გამოსულა. სალოცავად დამდგარი ხალხის თავმოყრას ელოდებოდა, რადგან სროლა აღარ განმეორდა. მლოცველნი გამოიკრიფნენ. მკვდარი გადააბრუნეს, ასწიეს, მოშორებულზე გაიტანეს და მოლზე დაასვენეს `ბისმილით~ მკვლელიც მოინახა. ვიღაცამ თვალი მოჰკრა. გაიჟონა ამბავი. გაიგეს, დაეცნენ. ფანჯრიდან გადახტა, გაქცევა დააპირა. ესროლეს, ჭლიკი მოსტეხეს, შეიპყრეს. ჯაბნიძის ბიჭი იყო თურმე ჯაბნიძეებიდან. უთქვამს: მამაჩემი მოჰკლა ფელულას ძმამ. ოცი წელიწადია მაწვალებს შურისძიებაო. რა მექნა, სისხლი ასაღები მქონდა და ავიღე სისხლიო. ამიტომ ნაილეს დეიდა გამწარებული, გაწიწმატებული, გადილზორებული ქალი იყო. წვრილბაღნებიანი, უკაცო და უვაჟიშვილო ოჯახს მარტო უძღვებოდა. უჭირდა, უმძიმდა. სულ ოხვრა, წყევლა და უჟმური ჩამოსდიოდა ცხვირპირიდან, სულ უკმაყოფილო, უღიმილო, უხასიათო იყო. არავის ერჩოდა, მაგრამ ახლოსაც არავის იკარებდა დასახმარებად, ხელის გასაწოდებლად მოსულსაც უკან გამოაგდებდა. თავი დამანებეთ, არავინ მინდიხართ, არავისი მჯერა, არავის ვენდობიო. მოვკვდები თუ მოვრჩები, ჩემთვის ვიქნებიო.
აბდიმ ეს ყველაფერი კარგად იცოდა, მაგრამ მევლუდის სიტყვებით, სიმამრის კაიკაცობის იმედით შემაგრებული, გაბედულად მიადგა გაუბედურებულ-დაქვრივებულ ქალის ეზოს.
ნაილე უმალვე იცნო. ეზოში, ღარის წყალზე მწვანილს რეცხავდა. გული კინაღამ ამოასკდა აბდის. აი, ნაილემაც გამოიხედა, მოსული დაინახა, მაგრამ მშვიდად გააგრძელა რეცხვა. ნუთუ ვერ იცნო? ეზოში შევიდა, მაგრამ კარაპანში ძაღლმა დაყეფა. შედგა, ოდნავ შეკრთა, დაელოდა, რა მოხდებოდა. ძაღლის ყეფაზე ნაილემ მწვანილი იქვე, ქვაზე დაყარა. სტუმარს გამოეგება. ხალაი (დეიდა) ყანაშიაო, უთხრა მოსულს, ალბათ ვერ მიცნო, _ ფიქრობდა აბდი. ნაილეს ლეჩაქი მხარზე გადავარდნოდა, სახე და თმა ღიად უჩანდა.
-ნაილე, ვერ მიცანი? _ შეევედრა აბდი.
_ ვაიმე! _ შეჰკივლა ქალიშვილმა და ლეჩაქის კალთა წამსვე თავზე გადაიქნია.
_ წუხელი მამაშენთან ავედი. მითხრა, იქ, დეიდასთან გავგზანეო. ვიცი, რაც მოგსვლია, ნაილე, მეწყინა, შევშინდი, მარა არ გავჯავრებულვარ, ვიცი, მაინც ერთადნა ვიყოთ, მე და შენ... ჰოდა, ამვედი შენთან, ნაილე. _ რომ მიუახლოვდა ძაღლი უფრო აყეფდა. ღარიდან წყალიც მწყრალად ჩხრიალებდა. _ ახლა აქ არვინ გვახლავს და გითხრანა რაცხა, ნაილევ. ახლავენა გითხრა.
-ჰო, რანა მითხარი, აბდი, რაი? _ ათრთოლებული, დამფრთხალი და დაძაბული ეკითხებოდა გოგო.
_ უშენოდ ააფერი არ მერგება, ნაილევ. ჯერ ვეფერი მოგიტაი და ასე ფუხარა ვარ, მარა ძაან მიყვარხარ, ნაილევ, ერთად რომ ვიქნებით, მემრე ყველაფერი იქნება, ნაილევ.
_ შენ მეტი არაფერი მინდა. ხალაი (დეიდა) არ იჯება. არ ვქნა, მე. ვეღარ ვძლებ ასე. ხალხმა ენად ამიღო... იმ ოხერმა... ფეხი დამაბიჯა ნამუსზე...
_ არა, ნაილევ, შენი ნამუსი ჩემთვის ვარსკვლავის სხივსავით ხელუხლებელია. ჰო, ასეა.
გოგო ჩაფიქრდა.
_ აბდი, ჩემი უფროსი დის ქმარი, დავითი, ზესოფლელია, ბერიძე, გიცნობს შენ.
_ უფროსი დის ქმარი? ეგ არ ვიცოდი. _ დაინტერესდა აბდი.
_ იმან ჩემი დერდები იცის. ჩემი გაყ