მამაჩემი კალაიჯთან

იქიდან მოყოლებული, იუნუსა, მოლა ყედირის ბადიში უფრო დამიამხანაგდა. ერთხელ თავისთან წამიყვანა. ყედირ დიდბაბა შინ არააო, გზაზე მითხრა. მედრესეში რომ გავილახენით, მერე აღარც მე წავედი დერსებზეო. ეფენდი გაჯავრდა, მაგრამ მაინც აღარ წავედი დერსებზე მედრესეშიო. შენ კი უნდა წასულიყავი-მეთქი, ვუთხარი, შენ ხოჯის ბადიში ხარ. მამაშენი მისი შვილია, შენ მამაშენის შვილი ხარ, რაფრათ იქნებოდა ეგა, რაფრათ არ წადი მედრესეში-მეთქი.
ვინცხაი ქედის ხოჯა დაუჭერიათ და ამაზე შეშინდა მგონია, თავი დამანება და მოვითქვი მეც სულიო. შენ კაი ხანია მოთქმული გაქვს სული ხომ? _ მკითხა იუნუსმა. კი-მეთქი, ვუთხარი, მართლა თუ არის ღმერთი, კი გვეტირება დედაო, თქვა ხოჯის ბადიშმა. შევხედე სახეზე, ოდნავ სევდა გადაჰკროდა. იუნუსავ, ნუ გეშინია-მეთქი. ვუთხარი. ღმერთი მაგფერი ბლაყვი რავარ იქნება, ჭო. ღმერთი თუა და ყოლიფერს ხედავს და ყოლიფერი თუ იცის, მაშინ რაღა ვერ დაინახავდა, იმ დღეს ყედირ ეფენდი რომ შიმშილით გულგამშპარი ბაღნების თვალწინ თხრეშდა მოხარშული ქათმის ბარკლებს და კატისთავისხელა ლუკმებს რომ იჩრიდა ხახაში, ამას ვერ დაინახავდა ღმერთი? კაი ღმერთი თუა, მაგ შენ ხოჯა-დედეს განა აპატიებს? შენც, თავისი ბადიშიც კი, არ შეგიბრალა და გაჭყლაპუნებია ნერწყვი ცარიელ პირში. ისე, მაგარი ბიჭი ყოფილხარ, იუნუსავ, რომ გაბედე იმ დღეს და შენც გარეთ გამოშპი მედრესედან.
ამასობაში იუნუსის ოდას ვუახლოვდებოდით. ყედირ-ეფენდის ეზოში, ტურაბეღელას ქვეშ, კაცები მიწას თხრიდნენ და რაღაც-რაღაღეებს აწყოდნენ.
-ვაი! _ შეჰკივლა იუნუსამ. _ ეს ვინ ოხრები მოყრილან აქა, შუქრავ, ა?! წამოი, წამოი, რაცხა იბრეთობა იწყება მგონია, _ ავირბინეთ მომცრო აღმართი და წამში თავზე წავადექით მოფუსფუსეებს. პატარა საბერველს მართავდნენ ჯირკოებს ახორხოლებდნენ, მომცრო გრდემლს მიწაში ასობდნენ, ხის ნახშირს ბოძის ძირას ყრიდნენ, იყო რაკუნი, ჭახუნი, რაწკუნი, ბრაგუნი, ხჭუნი, კრაჭუნი, წაწკუნი.
-ეი, ეს ჩემი ნალიაქვეშაა, იცით?! ვინ ხართ თქვენ, ყედირ-დედი გაჯავრდება!
ერთმა, ხმელმა, შავმა მოხუცმა, გამუშამბულ სამოსში გამოწყობილმა, ამოგვხედა, შავ-შავ თვალებზე დიდრონი წამწამები გაოცებით ააფახუნა, უსაშველოდ თეთრი კბილები გამოაჩინა და ლმობიერად გვითხრა:
-ბიზ კალაიჯიიმ, ბილიერსინ? _ ორივემ თავები გავაქანეთ, არ ვიცი, რას ამბობ-თქო.
-მე კალაიჯი არი, იცი? ხოჯამ ვიცნობს ჩვენ, იმან მოდი მითხრა. ჰოდა...
-კაი, აბა, იყავით! _ ბრძანა იუნუსამ და შინისკენ შემიძღვა.
-თურქები არიან ელბეთ, ხომ? _ ვკითხე იუნუსს.
-აბა, ვინ იქნებიან. _ ბიჭმა რადგან ხოჯის ბადიში იყო, ჩემი ფიქრით, ჩვენზე მეტი იცოდა, ამიტომ ყველაფერს ვეკითხებოდით, ახლა რომ იუნუსას ვიხსენებ, ვრწმუნდები, თავადაც გრძნობდა, ბევრისმცოდნედ თვლიდნენ თანატოლები, სულ ეკითხებოდნენ. ამიტომაც ცოტა შეფერებული ჩანდა. იცოდა, არ იცოდა, მაინც ყველაფერზე რაღაცნაირ პასუხს იძლეოდა.
შინ არავინ იყო, გშიაო? _ მკითხა. თუ გშია, ჩავალ სახლში, ნენეი რაცხას მაჭმევს-მეთქი. მოდი, აგერო, მითხრა. მოდი, რძეს თავი მოვხადოთ ნამდვილი გობის კაიმაღი (ნაღები) ვჭამოთო. კაიმაღი მართლაც კაი რამეა, ეს ვიცოდი, მაგრამ ხოჯის კაიმაღი ალბათ ყველაზე უკეთესია, ვფიქრობდი.
-თურქები ჩვენში ბევრი არიან? _ მაინც ვკითხე. იუნუსამ გაცოებით შემომხედა.
ბაბუამ თქვა, თურქებს ტიალი მინდვრები უყვარანო, ამფერ დაკიდულ ხევხუვებში ეგენი არ დადგებიანო.
ჯორკო დადგა, ზედ ავიდა, აიწეწა, თაროს ქვეშ გამოკიდულ კარდალს ძდივაო შეწვდა. ხელი ჩაჰყო, აქანავა, აქანავა, მალე სამითითი უკანვე ამოიღო, კარდლიდან ამოათრია და პირში ჩაიბუშტა. ახლა მეორედ აიწიწა, რძისთავის მეორე ნახევი ეძება, მაგრამ უცებ ჯორკო გადაუბრუნდა, კარდალში ჩაყოფილი ხელი ვერ ამოასწრო, წაიქცა, კარდალს ხელი ჩამოჰკრა, ჩამოაგდო და მთელ სექვეზე რძე მოიღვარა. მაშინ იუნუსაი პირველად ვნახე ატირებული.
ამ დროს ვიღაცამ გარედან დაიძახა, თითქოს ხმა მეცნო. გავიქეცი. მურთაზი იყო. წიფლის გრძელი, ტლანქი ტეზი (მორი) ჩამოეთრია ზეგნიდან. შინ მიჰქონდა ალბათ. კალაიჯები დაენახა და გაჩერებულიყო.
-წამეეთრიე ახლა შინ! _ დამიყვირა _ ხომ ხედავ, ღამდება?!
უფროსი რისია, თუ არ გაგიჯავრდა, თუ არ დაგიყვირა, ვთქვი ჩემთვის. თანაც იუნუსასთან არ ვიკადრე, ძმამ რომ დამიყვირა, თუმცა იმას სხვა ზორი აწუხებდა.
-ჯოვ, მურთაზაი შენა ხარ? _ გამოეცნაურა მოხუცი `კალაიჯი~. გამიკვირდა, საიდან იცნობს-მეთქი.
-ჯოვ, ბაბაი ჰად ვარ ახლა, ა! ბაბაი უთხარი, ჰოვანა მოსულა, ჰო! _ მოვიდა, მურთაზას მოეხუტა ჰოვანა.
-ჩვენს ეზოში მოსულიყავით. _ თქვა მურთაზმა.
-ახლა ეფენდიმ დაგვიბარა... აქ შვა ალაგია სოფლის, აქ ყველა მოგვაგნებს, ჰო? ბაბას უთხარი.
-ბაბაი ზეგანშია, ე, ამ გზაზე ჩაივლის და დაუძახეთ.
-ო! _ გაეხარდა კალაიჯს.
მურთაზამ ხელი წაავლო წირეხს, წიფლის მორის გამოცხვირულ ნახვრეტზე რომ ჰქონდა გამობმული და იმსიგრძე ტეზი ხრიალით დაახორციალა თავდაღმართში.
საყდარ-გორასთან რომ ჩავედით, სადაც ჩვენი სკოლაა, მურთაზი შეჩერდა, წირეხი ძირს დააგდო, განზე გაუხვია სკოლისკენ.
იქ, ეზოში არავინ ჩანდა. საჩქაროდ უკანვე მობრუნდა, წირეხის ბოლო კვლავ აიღო, დაჭიმა და ხე სკოლის მახლობლად მიათრია, შენ აქ დამიცადეო, მითხრა, მაგრამ მაინც შორი-ახლო თან მივყვებოდი. მურთაზი მივიდა, იმ ბუჯერივით მიჭუჭკული ოთახის კაროი გამოაღო და, რას ვხედავთ, საწოლზე ქეთო მასწავლებელს დათიკო მასწავლებელი ეხვევა. მურთაზმა ხელების კანკალით ისევ მიხურა ღრიჭინა კარიდა სამსაფეხურიან კიბეს ერთად გადმოალაჯა. მივხედე. კარი ისევ გამოიღო, ქეთომ გამოიხედა. ალეწილი, დარცხვენილი, შეშფოთებული ჩანდა.
-მურთაზ, მურთაზ, მობრძანდი, ბიჭო! _ ქეთო შეეხვეწა თითქოს. მაგრამ ჩემ ძმას უკან აღარ მოუხედია, მხოლოდ უთხრა, შეშა მოგიტანეო და ნაწყენივით შინისაკენ დაღმართში დაეშვა. მეც უკან ავედევნე. თუმცა ერთხელ მაინც, ჩუმად გავიხედე სკოლისკენ. იქ იმ ბუჯერივით პაწია ოთახის კარში ისევ ისე იდგა ქეთო მასწავლებელი და, მგონი, ისევ იმ ოდნავ მორცხვი ღიმილით ჩვენსკენ იცქირებოდა. მურთაზს არცერთხელ უკან აღარ მოუხედავს, არც ჩემთვის გაუცია ხმა, ვერც ახლა, ამდენი ხნის შემდეგ ვერ ვიტყვი, რაზე ფიქრობდა მაშინ ჩემი უფროსი ძმა, ანდა რატომ იყო გაჯავრებული და გულნატკენი. ნუთუ ის უცნაური, საცოდაობასავით საბრალო, ტკივილივით მწუხარე გრძნობა ეჭვიანობა იყო? ნუთუ მურთაზს ქეთო მასწავლებელი ისე ძალიან უყვარდა? მაშინ, იქნებ თავად მურთაზამაც კარგად არ იცოდა, რა იყო ყოველივე ეს და რა ერქვა სახელად იმას, რაცასე უმოწყალოდ უთუთქავდა გულს? მაგრამ ახლა, ამსიშორიდან რომ ვხედავ იმ ჩვენს ბაღნურ მაშინდელობას, ყველაზე მეტად მაღელვებს ერთი ფიქრი, _ რას განიცდიდა იმხენად თვით ქეთო მასწავლებელი? მაშინ არა, მაგრამ ახლა ვგრძნობ, ქეთომ ყველაფერი მშვენივრად იცოდა, მგონი კიდეც ებრალებოდა თუ, რაღაცნაირად თანაუგრძნობდა კიდეც მურთაზს. და კიდევ, მგონი, ეს ყველაფერი, მას, ქეთო მასწავლებელს, ერთგვარად კიდეც სიამოვნებდა.
მედრესე გვერდით დაგვრჩა. ჩვენი ძველი გზით, სასაფლაოს მხრიდან, მივდიოდით. მზე კაი ხნის ჩასული იყო და ხეობები შავ-შავი ჩრდილებით პირთამდე ამოვსილიყო. ყველაფერი ბინდისფერდებოდა. ჩიტები უკვე თავთავის ღამისგასათევ ბუდე-ბუჯრებისაკენ მიმიფინებდნენ ჭივჭივით, წივწივით და აქეთ-იქიდან, კენტ-კენტად მოისმოდა ძაღლების მშვიდი გადაყეფება, თითქოს თავთავიანთ ეზოებიდან კარსმომდგარი ღამისთვის განზრახულ ამბებზე ესაუბრებოდნენ.
გზის გადასაქციელზე, ქვემოდან ფეხის ხმა მოისმა. მალე ვიღაცა მოგვიახლოვდა. ეს ხომ დათიკო მასწავლებელი მოდის? ვერ ვიტყვი, რა გამიხარდა, მაგრამ რაღაცა დიდი ტვირთი მომეშვა თუ მომწყდა გულიდან.
დათიკოს ცალ ხელში შეხვეული რაღაცა ეჭირა, მეორეში _ დოქი. მოგვესალმა, მოგვიკითხა, ოდნავ თითქოს იუხერხულა, ჩვენს დასანახად ასე ხელტვირთიანი რომ იყო.
-სტუმარი მყავს და... ხომ იცით, სიძე გვესტუმრა სკოლაში. აგვიხსნა და აღმართში სვლა გააგრძელა.
მურთაზი ალბათ უმალვე მიხვდა, ის კაცი, ქეთოსთან რომ დავინახეთ, მისი ქმარი, `ზროხის ექიმი~ ყოფილა. მურთაზი ერთი შეხტა, გზიდან რაღაც მოზრდილი მიწიანი ნაფოტი აიღო, მოიქნია, შორს მოისროლა. ნაფოტმა მოკლულ ფრინველივით იფარფატა, იფარფატა და სადღაც წაბლების კორომებში ლივლივით ჩაეშვა.
ვახშმობისას მამაჩემს მკალავი ჰოვანა ჩამოჰყვა.
დედამ თუნგით წყალი გაათბო, მხარზე ხელსახოცი გადამაფინა, სარეცხი საპნის ციცქნა ნალევი გამატანა და ხელი დააბანიეო, სტუმართან შემაგზავნა.
სპილენძის ლეგენი (ვარცლი) წინ დავუდევი და წყალი რომ ხელებზე დამესხა, თუნგი მოვიმარჯვე. მაგრამ ჰოვანა წამოდგა, გარეთ აივანზე გავიდა, აქ დავიბანო. მეც თან გავყევი. სახელურები იდაყვებამდე აიწია, ხელები გარეთ გადაშვირა, მეც გადავიწიე და წყალი დავუსხი. ხელებიდან მოშავო-მომწვანო ფერის ჭუჭყის ღვარი წასკდა. ის ხელები ახლაც თვალწინ მაქვს თითქოს. დაჯეჯგილი, დაკოჟრილი, ას ალაგას ნაჭრილობევი, დაძარღვული, შავ-შავი ხელები, გრძელ-გრძელი თითები, ერთიმეორეს ევლებოდნენ, ერთიმეორეს ბანდნენ, ერთიმეორეს ეხმარებოდნენ. ნაოჭ-კოჟრებში ჩაწოლილი შრომისა და ჯაფის დანატოვარი ბაყლი (ჭუჭყი) სულმთლად არც ამოვიდა. იმ ნახეთქებში, იმ ღარდებში თუ კოჟორ-ფუფულებზე მაინც რჩებოდა გამოვლილი წვალებისა და სარჩო ლუკმისათვის დღღამური, შეუნელებელი ფუსფუსის სევდისფერი ბეჭედი. ჩვენი გალეული საპონი ჰოვანას ხელებში სულ ეკარგებოდა. არ იქნა, ქაფი ვერ გააღებინა, მაგრამ თბილმა წყალმა მაინც საკმაოდ გაუპატივა და მობანა ხელები. უცებ ხელი ხელს მაგრად შემოუჭირა. მერე მეორე ხელი პირველს შემოეჭირა, თითბოს ხელები ერთმანეთს წურავდნენ, თან კალაიჯის იდაყვმა ჩემი თუნგი გვერდით მიაქანა, რაც იმას ნიშნავდა, ბანვა დამთავრდაო. ჰოვანა წამოიმართა და ძალიან კეთილი, მადლიერი ღიმილი შემომანათა.
-შუქრი, ხო? _ მკითხა.
-ხო! _ მივაგებე მეც.
-გიცნობ... შენი ბაბაი მე თქვა. ჰო, ვიცი, _ ის ერთადერთი ხელსახოცი დედაჩემს საგანგებო შემთხვევისათვის დამალული ჰქონდა. ჩვენ, შინაურები ხელს არასოდეს არ ვიხოცავდით, აბა, რა ხელსახოცი აუთავდებოდა ასე ნამუშევარ ხელს.
მკლავმა გასამშრალებლად ჯერ წამოსწია ხელები, მაგრამ ხელსახოცი რომ შეათვალიერა, შეჩერდა, ხელებზე დაიხელა, აღარ შეეხო, მეგონა, შეეცოდა-მეთქი დედაჩემის ერთადერთი ხელსახოცი. ერთხელ კიდევ დაიწურა, დაიბერტყა ხელები და ისევ მადლიერი, ალერსიანი, მარტო უძნელესი შრომა რომ აპატიოსნებს, იმნაირი ღიმილით შემხედა.
-შუქრი, ხო? _ გაიმეორა თავიდან.
-ხო! _ ვუპასუხა მეც ხელმეორედ.
შუქრი, მე შენ ვიცი, შენი ბაბაი მე თქვა... _ შინ შესვლა დავაპირეთ. ის ისევ შემობრუნდა. _ შენ ბაბაია მე ართვინში არ მოკლა. ჰო, აბა, შენი ბაბაი ჩემი ბაბა ვარ. ჰო, აბა...
დავიბენი, ვეღარაფერს მივხვდი, მაგრამ კითხვის დროც აღარ იყო. ოთახში შევუძეხი სტუმარს, იქ მამაჩემის გვერდით სექვეზე ჩამოჯდა. ამ დროს მურთაზამ ტაბლა-სუფრა შემოიტანა, ცხელი ლობიოს სუნი და ოხშივარი თან შამოყვა. მე გარეთ გავედი. მალე მურთაზიც მოვიდა. მურთაზი დიდი იყო და უკვე ნება ჰქონდა სტუმრის გვერდით სუფრასთან დამჯდარიყო, მაგრამ რატომღაც გამოვიდა, მალე ბაბამ დაგვიძახა ორივეს, შემოდითო.
მე ჩემი ბაღნური ჭკვით ვიგრძენი, ეს შეპატიჟება მკალავის ინიციატივა იყო. ჩვენ, ძმები, მოპირდაპირე სექვიდან მივუსხედით იმ ჩვენ პატარა, ფახრულ ტაბლას.
სტუმარი მშვიდად, აუჩქარებლად, ლუკმასა და ლუკმას შუა, ამბობდა თითო წინადადებას. თავად არ უყვარდა თავგადანახადის, ზოგჯერ ვაჟკაცურისაც, თავის ქებით მოყოლა, მაგრამ ახლა. ეტყობა, მკალავმა დააძალა, შვილებს გაუმხილე ყველაფერიო. ალბათ, ამიტომ ბაბამ პირველად დამრთო ნება სტუმართან ჯდომისა, რომ ის ამბავი, მისი სისხლეთიანი წარსულის ერთი ნაწყვეტი, ჩვენთვის გაეზიარებინა.
მამაჩემი ყვებოდა. პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, თურქმა რომ ხელმეორედ აჭარა დაიკავა, აქაური დელიყანლები (მოწიფული ბიჭები) ჩეთეასკერში წაგვიყვანა. ართვინში ვიდექით. ერთ ღამეს ონბაში, ქალაქში `სანადიროდ~ წაგვიძღვა. სომხის სახლი დაფუნგოთო. მიგვიყვანა ერთად, ბრიგა კონდახი კარს და შელეწა. სახლი დაცარიელებული ჩანდა. ეტაკა აქეთ, ეტაკა იქით, არსად _ არავინ. მაინც ვერ ისვენებდა ონბაში, _ არ ენდო. მაშხალა ხელში მომაჩეჩა და, ადი ჭერში შეხედეო, მიბრძანა. დერეფნიდან კიბით ზემოთ ავედი, ჩაკუპრებული ჭერი დავათვალიერე, მკვდარი სიჩუმე იდგა, მაგრამ, ვაი, _ ტაკოზებში გაჩრილი ადამიანის ფეხები შევნიშნე. კოცონებივით მოგიზგიზე თვალებმა შემომანათა ჭინჭებიდან. გავშეშდი. ონბაში მაძალებს, რას დუმხარ, თქვი, არიანო. არა, არავინაა-მეთქი ვუპასუხე და ბრაგაბრუგით დავეშვი. ონბაშმა, ყოველ შემთხვევაში, ბრძანა, სახლს ღეცხლი წაუკიდეთო. ორნი დაგვტოვა, თავად სხვებისკენ წავიდა, ცეცხლი მოშორებულზე მოვანთეთ და მალე ჩავაქრეთ ისევ.
-მეორე დილას რომ ავდექი და აქეთ-იქით მიმოვიხედე. ონბაში არსად იყო. გადის ხანი, ონბაში მაინც არ ჩანს. ერთი ჩვენებური მახლდა, აბავრი, გამიყვანა განზე და ჩამჩურჩულა. ჭო, რა გვაბლაყუნებს აქა, ჩვენ მემლექეთში ნაკლებად გვიჭირს? წევდეთ და ჩვენსაც მივხედოთო. მომეწონა მისი ჭკვა. გამოვკოჭეთ ჭინჭები და, იალა თუ არა, ჩამოვუყევით ჭოროხს, ქენერ-ქენერ, ტყე-ტყე.
ჩამოვიარეთ ბოხჩა, მარადიდი, მირვეთი, მახო, გამოვძვერით კახაბრის დაბლობში და შევერიეთ მაშინდელ არეულ ბათუმს. აქ, ჟორდანიას ჯარიაო თქვეს. ქალაქს არავის აძლევსო. ვირბინეთ აღმა-დაღმა, ვერავის ვერაფერი მივახდინეთ. წაველით ახალშენის თაბიასკენ. გზაზე დაგვიჭირეს. ასკერები ხართო? _ გვკითხეს, ქართულად. მივხვდით, ჩვენებურები იყვნენ. გამევპარეთო, ვთქვით, გვამყოფეთ თქვენთან ერთად. რაღა იქ ვკვდეთ, აქ მოვკვდებით... რაღა გითხრათ მეტი, შეაჩერა პირთან მიტანილი ლუკმა მამაჩემმა. ცოტა ხანში კი დაუმატა:
-არ ვიცი რამითი წლის მემრე, ბათუმში ჩავედი რაცხაზე. ბაზარში ვიყავი. იქიდან `კალაიჯების~ რიგში ჩავიარე, მოსაკალავი მქონდა. ვხედავ, _ ერთი დაჭვარტლული `კალაიჯი~ წამოვარდა და ამედევნა. გავჩერდი, შევხედე, შემხედა. ჭო, რა მემართება, ვიფიქრე, _ ეს თვალები რაცხა ძალიან მეცნო.
მიყურებს, ვუყურებ. მიყურებს, ვუყურებ. ააფერი. ვართ ორივეი გაბუცებულები. ღმერთო, შენი სახელის ჭირიმე, ვინაა, ასე რომ მეცნო და მაინც ვერ ვიტან?
-როისმე ართვინში იყავ? _ მკითხა მკალავმა.
-კი, ვიყავ, _ ვუპასუხე.
-სომხის სახლში, ჭერში ასულხარ? _ დავუქნიე თავი, _ ჰოდა, ის მე ვარ, აქეთ გამოვიქეცი, აქ ვკალაიჯობ, ჰოვანა მქვია.
-რაღანა მექნა. გედევირიე კიღამ, ერთიმეორეს მოვეხვიეთ. _ დაამთავრა მოყოლა მამაჩემმა.
დილით ჰოვანამ, რაც სპილენძის ჭურჭლები გვქონდა, აკრიფა, ჩაყარა ტომარაში და მოსაკალავად წაიღო.
ყედირ ეფენდის ტურაბეღელას ქვეშ მკალავები ათ დღეს მუშაობდნენ. ათი დღე რაა, _ ააფერი, მაგრამ მთელი სოფლის მოსაკალავი ათ დღეში მოიკალა. ხალხს ფული არ ჰქონდა. ჰოვანა ყველაფერს იღებდა! ქათამს, კვერცხს, სიმინდს, ლობიოს, თუთუნსაც კი. წასვლის დღეს, აღებული რაც იყო, ჩააწყო-ჩაალაგა ყუთებში და კალათებში, ხოლო საბერველი და სხვა იარაღები დიდ შავ-შავ ტომრებში თავმოკოჭილები გვერდით მიაყენა. კაიგაყოლა ტვირთმა მოიყარა თავი, მოლა ყედირი იმ დღეებში სულაც არ გამოჩენილა, _ სწორედ ბარგი რომ შეიკრა და მოხელეები წასასვლელად მოემზადნენ, ყეფირ ეფენდი შემოფაფანაკდა ეზოში და `კალაიჯებს~ სალამ-ალეიქუმო, მიაძახა. ბაბი იქ იდგა, ჩვენკენ, შვილებისკენ, მობრუნდა და მწუხარე თვალები დახარა, მაგრამ რა გვითხრა, გვიან გავიგე. თურმე ყედირ ეფენდი იმ ათი დღის მანძილზე თავის სახლში არ მივიდა, რომ კალაიჯებს მასთან ღამე არ გაეთიათ, რომ იმათთვის სადილ-ვახშამი არ ეჭმევია. ხოლო, როცა ქალი მარტოა, მორიდალ ქალთან სახლში ხომ უცხო კაცები ვერ იცხოვრებდნენ?
აბა, ახლა იტყვით, რაღას პატიჟებდა მკალავებს თავის ეზოშიო. ჰმ! _ აქაც, გვიან სეირი რამ მითხრეს სოფლელებმა. ყედირ ეფენდის სულათ არ დაუპატიჟებია. თურმე ვიღაცამ მის მაგიერ დაპატიჟა. ხოჯამ შემოგითვალათ, მის ეზოში გამართეთ ქორუგიო (საბერველი). იცოდნენ ხოჯის ადათი და ეს ჯინზე დამართეს.
ავიკიდეთ თითო ტომარა და დავუყევით გზას. დაბლა, შარაგზასთან რომ ჩავედით, ბარგი ძირს დავაწყვეთ. ჰოვანამ მამაჩემი განზე გაიყვანა და, აჭარისწყლის ხმაურში, ხმამაღლა ყურში ჩასძახა:
-ალია, ჩემო ძმა! სულ თქმა მინდოდა, სულ მამიწყდება... ჩემ სახლში რომ მოსულხართ, ართვინში, ის ონბაში რომ გყავდენ, მეორე დილაზე იგი წაუყვანიან და მოუკლავენ. ჰოდა, მე მითხრეს, შენ რომ მოგკლა, იმიზა მოკლესო.
მამაჩემმა თავი გააქნია უცნაურად. თვალებში წუხილის ნისლები ბრუნავდნენ.