სროლა ყანაში

ის, შემოდგომის ერთი დღე, მოწყვეტილ, დამჟღნარ ყვავილივით მუხლებზე მიდევს, დავცქერი და მეყურება დიდი ხნის ჩანაქროლი ქარების ფშუტუნი, პირველი, რაც ახლა მაგონდება იყოს ის, ეზოში გასულს ბაბამ რომ დამიძახა:
_ შედი, ჭო, შინ, სალახანა ტყვია არ მოხდეს _ ამწია და უშიშებო ფანჯრიდან სექვიან ოთახში შემაგდო.
ჭუჭრუტანიდან ეზოში ვიცქირებოდი. საიდანღაც სროლა ისმოდა.
_ ალი, ალიო! _ ვიღაცამ მამას დაუჟახა და მალე ღოჯეზე (კედელზე) ბრახუნი ატყდა. ჩემი ჭუჭრუტანიდან კარგად გავარჩიე ორი კაცი. ორივე ძიგვას ჩაქურებში გამოწყობილნი, შავწვეროსნები, შავკაბალახიანები, მხარზე მაჭახელაგადაკიდებულები, წვერებში და ყაბალახებში სახეებს გვიმალავდნენ. უკან-უკან და გარე-ირგვლივ მფრთხალად თუ რაღაცნაირი ეჭვით იყურებოდნენ.
მამაჩემი გამოეგება ეზოს მეორე კუნჭულიდან და აკრეფილი, მოზომილი, იჭვნარევი თუ შეფიშმაგნებული ნაბიჯით მიუახლოვდა.
_ სელამ ალეიქუმ, ალი ემიავ! _ მიესალმნენ მამაჩემს, ერთს თეთრი კაბალახი ეკოჭა თავზე. ლაბალი იყო, დიდცხვირა.
_ ჰო, რა იყო, რაამბავია?! _ შეაგება სიტყვა მამამ.
შევატყვე, _ მამას არ მოეწონა იმ კაცების მოსვლა.
_ რა ამბავია და, ავდექით... სუყველაი ავდექით. ჭვანა თლად ადგა. ალი ემიავ, შენ ჩვენი ხარ. წამოი!..
_ ჰადნა, წამოვდე?! რას ირჯებით, იცით?! გადეირიეთ?! _ ერთმანეთს გადახედეს მოხუცებმა.
_ ის, დიდი რომაა, ცაკის თავმჯდომარე... ჩამოვდა, დავბორკეთ, ახორში შევაგდეთ, იქაა ახლა... _ ყაბალახიანმა ფილინთის კონდახით მიწაზე მრგვალი თავი შემოხაზა, მრგვალ თავზე _ მრგვალი თვალები, თვალებზე _ მრგვალი სათვალე.
_ რას ირჯებით თუ იცით, მემრე რაი?.. _ ჯავრობდა მამა.
_ ნახავ, ალი ძიავ, რასაც ვირჯებით... წამოი, მემრე გვიან იქნება. ჩვენ რუმ მოვერევით და ჩვენ რუმ გამარჯვებას დევირიგებთ და შენ რუმ დაგჩება ხვიტი, მემრე თავს დააბრალე, ჰო, ასეა!.. ცალკე მარტვაი დარჩება. ახლა ვინცხაი ჭკვიანია, ჩვენთანაა. რუსი გავდენოთ...
_ ნე უბლაყუნებით, ჭოვ! შინ წაით, შინ, თვარა...
მოსულებმა ერთხელ კიდევ შეავლეს თვალი ერთმანეთს, უსიტყვოდ გაიარეს ეზო და კოჟორაზე მუხის ბუჩქებში გაუჩინარდნენ.
პაწა ხანში, მახსოვს, ერთი ფილინთიანი ჭვანელი უკან მობრუნდა, მეგონა რაცხა დარჩა-მეთქი. იქვე მდგომ მამაჩემს მიადგა.
_ მარტვაი? იცოდე, მერისიც ჩვენთანაა. მემრე ფიგმან გახდები!
ახლა ხომ კარგად ვიცი, _ ეს 1929 წლის შემოდგომა იყო. ფანატიკოსი მუსლიმანი გლეხობა ჩადრის ახდის წინააღმდეგ ფილინთებით შეიარაღებული გამოვიდა. უხეშად, უშნოდ, ნაჩქარევად დაიწყეს საბჭოელებმა სულის მპყრობელი უცხო რელიგიით დაბეჩავებულებმა `კომუნისტობის~ გატარება.
გაღმა, დანდალოს მინდორში, ახალჩალააჭრილ ყანაში, ხალხი გამოეფინა. თითისხელები ჩანდნენ, წახრილები მორბოდნენ. ალაგ-ალაგ თოფიც გავარდა. კვამლის მოთეთრო ბოლქვები ცაში გამოეკიდა.
სასელა მსხლის ხეზე მიყრდნობილი მამა გაღმისაკენ გაჰყურებდა და თავს უკმაყოფილოდ აქნევდა. გარეთ არავის გვიშვებდა. არ გამოხვიდეთ, სალახანა არ მოგხვდეთო.
იქ კი ფილინთების ტკაჩატკუჩი უფრო გახშირდა. ეტყობოდა, ზეგნელები შეტევაზე გადავიდნენ. ჩვენ, ბავშვები, ფიცრული ოდის ქვება მხარეს გავედით. იქ მოგრძო აივანი იყო, ისე უმოაჯირო, ცარიელ-ტალაგანი, ოღონდ ბოლოში ყავრები ჰქონდა აჭედილი მოაჯირის მაგიერ. ძირს იატაკს კი ერთი ძელი აკლდა, რადგან ფეხსალაგად ვიყენებდით.
ეტყობოდა, ჭვანელი მოჯანყენი თანდათან გახალისდნენ, რადგანაც მოწინააღმდეგის ჩამიჩუმი არსაიდან ისმოდა, ფილინთიანებმა იფიქრეს, შევაშინეთ ჯარიო და ნაბიჯსაც აუჩქარეს. მათი ხმამაღალი შეძახილებიც შვესმოდა.
სწორედ ამ დროს საიდანღაც შაშხანამ იჭექა. ერთს მეორე მოჰყვა, მამაჩემი ჩვენთან იდგა უკვე აივანზე და აქედან სროლის არედ ქცეულ ნაყანებს ხედავდა.
შაშხანებმა ერთად ამოიდგეს ენა. შიგდაშიგ ტყვიამფრქვევმაც მოკლე-მოკლე რიგები მიაკაკანა. ჩალის ღერეტებმა მიმავალნი შედრვნენ, ალაგ-ალაგ თითო-ოროლა კიდეც მოცელილივით წაიქცა, აი, ამან შეაყენა და შეაკრთო მოჯანყეთა რიგები.
პირველი წაქცეული, შავად რომ ეგდო ჩალის მაღალ-მაღალ ღერეტებში, თითქოს სანახევროდ წამოიწია, კიდეც წამოდგა, ცოტაზე ალაგი გადაინაცვლა, მაგრამ ისევ დაეცა. თოფი გადაუვარდა. ოდნავ შეფართხალდა, ყაბალახი, თეთრი ყაბალახი თავზე წაძვრა და თეთრად გაიშალა იქვე, მგონი ვიცანი ის უბედური, გული დამეწვა, ტირილი მომინდა. წინ, აჭრილი ჩალის აბზეკილ ღეროებში, წაქცეულს წაქცეული მიემატა. მეგონა სასროლად წვებოდნენ, მაგრამ წინ წასულები მირბოდნენ, ესენი კი აღარ დგებოდნენ და რაღაც უცნობი, დიდი შიში ჩამოწვა ირგვლივ. ბაბი, რატომ აღარ დგებიან ისინი-მეთქი, მინდოდა მეკითხა, მაგრამ დედას ცრემლები შევნიშნე. მივვარდი, მივეხუტე და ეს იყო სულ.
რა ვიცოდი მაშინ, _ თუ კარგა ხნის მერე მეც კარგად გავიგებდი, რომ ის მწოლიარენი მოკლებული იყვნენ, ხოლო რომლებიც მირბოდნენ, საბედისწეროდ აბლაყუნებულები, ამა-იმას აყოლილები, იმავე წლის ზამთრის ერთ-ერთ უკუნეთ ღამეს, თავთავიანთ ფაცხებიდან რომ `ასწიეს~, წაიყვანეს და აქაურობას დიდხანს ვეღარ დაუბრუნდნენ.
უცებ, ვითარცა გაბრაზებულმა ბზიკმა, რაღაცამ გაიბზუვლა ყურთან ჰაერში და სადღაც მოშორებულზე ჩაკვდა. მამამ შინ შეშვყარა და ლამფის ფარღალალა კარი მოაჯაჭუნა... ვითომ ის დაფშიკული კარი კანაფის ძაფის ნაგლეჯით რომ მიაკოჭა დირეს, ბაღნებს ტყვიისაგან დაგვიფარავდა.
მამა ბუხართან მივიდა, დაიჩოქა, გუშინდელ ჩადებულ წიფლის ჯირეკს სული გადაუბერა, აბლი გადაბერტყა და ცეცხლი გააღვივა.
გარეთ დარჩა დანდალოს აჩალული ნაყანევები. ფილინთებისა და შაშხანების სროლა, გაუგებარი შეძახილები. ჩალის ღერტებში ჩარჩენილი, შავ-შავად გაწოლილი ჩაქურებიანი კაცები. ბოლოს, შემოდგომის დიდი სიჩუმე, თეთრი ნისლის ლეჩაქებით თავწაკრული რომ იდგა, დაბნეული, ტკივილიანი, მოწყენილი აკვირდებოდა ღრუბლებში, დაჭრილივით, მძიმედ მიმავალ მზეს.
...
არ ვიცი რამდენი დღის მერე, მამაჩემმა, ჩვენი ოდის ყავრის ფეფენიკქვეშ, წაბლის ქირიშში გარჭობილი ტყვია აღმოაჩინა. ჯანყის მოთავე დაბორკილი ჭვანელები რომ ციხეში შეუყრიათ, ვიღაღ-ვიღაცების დასაჭერად სხვა სოფლებსაც შეესიენ. ვის მიაკითხეს, ვისთან გაათიეს, ვინ თანაუგრძნობდა, ვინ აჰყვა? ეს კითხვები შურისძიებასავით დაძრწოდა აღმა-დაღმა და, ხან ერთი ფაცხიდან, ხან მეორედან, დაუკითხავად, გაუფრთხილებლად, ბრალდების წაუყენებლად, ხელფეხშეკრული გლეხები სადღაც მიჰყავდა.
გამთენიისას დედის ქვითინი ჩამესმა და შიშმა გამომაღვიძა. ნენეი ჩემთან აღარ იწვა, ამდგარიყო, ცეცხლპირს ჩაცუცქულიყო, ლეჩაქით ცრემლებს იმშრალებდა, ტირილს გვიმალავდა. მოპირდაპირე სექვზე მამაჩემის აბურდულ-აშლილი ლოგინი ცარიელი ჩანდა.
_ ნენი, ჰადაა ბაბაი? _ აფლიკვინებული მივეყუდე დედაჩემს.
_ სუ, შვილო, სუ... ტირილი რომ გაგვიგონონ, მამაშენს აღარ გამოუშვებენ. _ ვერ მივხვდი, რა მითხრა ნენემ, მაგრამ ისევ ლოგინში ჩავძვერი და გავიკმიდე. საიდანღაც უფროსი ძმა, მურთაზი დაბრუნდა, ისე ანიშნა დედას, მივხვდი, რაღაცას მიმალავდნენ.
გამთენიისას მამა დაეჭირათ და წაეყვანათ.
თავზე საბანწახურულს ჩამესმა ნაგლეჯ-ნაგლეჯად: ჭვანელი ფილინთიანების მოსვლა დაუნახავს ვიღაცას და... დაუდგენიათ, ალიაიც მოჯანყეებს გაყოლიაო.
მერე, ერთ ქარაშოტიან დღეს, დაბრუნებული მამა დავინაზე ეზოში. წითელპეტლებიანი კაცები ახლდნენ. ჩვენებურები იყვნენ, მაგრამ უცხოდ იყურებოდნენ; ისე ლაპარაკობდნენ, ვერაფერს ვხვდებოდი. ორი მამასთან იდგა და არ ცილდებოდა, დანარჩენებმა ფაცხას შემოუარეს ირგვლივ. გარედან კედლებზე რაღაცას ათვალიერებდნენ. მამა ხმას არ იღებდა. მე გავედი, მივუახლოვდი, იქნება ჩავეხუტო-მეთქი. მამამ აწითლებული, უძინარი თვალებით უსიტყვოდ მანიშნა, ახლოს არ მოხვიდეო. იმათ კი, სახლს რომ ირგვლივ უვლიდნენ, მამა რაღაცას აჩვენებდა. ბოლოს ერთმა ღოჯეზე ღჯა მიაყუდა მაღლა ტაკოზებთან აცოცდა, ქირიშზე ნატყვიარს ხელი დააჭირა, გასინჯა, დასუნა კიდეც, ჩაუჭიტინა ძელის შუაგულში გაჩხერილ ტყვიას და ნელა, თავისქნევით უკან დაეშვა.
ვერავინ მიხვდა, რას ნიშნავდა ეს ყველაფერი. მამაჩემი მიაბრუნეს და უკანვე წაიყვანეს. მერე საბძლიდან გამოძვრა დამალული მურთაზი, დებიც ახორიდან მაღლა ამოიკრიყნენ, ბუხართან თავი მოვიყარეთ. დედაჩემი ცრემლად იღვრებოდა და ჩურჩულებდა: დიდო გამჩენო, დილის მასკლავის მადლო, შენ შეხვეწები, ნუ დამიქცევ ოჯაღს, ნუ დამიტიებ ბაღვებს ობლათ, ნუ დაუკარქავ მარჩენალ ბაბას ამათ... შენ შეხვეწები, დიდო გამჩენო ღმერთო.
არ ვიცი რამდენი დღის შემდეგ, ერთ საღამოს მამაჩემი დაბრუნდა. იგი ფეხაკრეფით, უხმაუროდ და, თითქოს, უხალისოდ შემოვიდა სახლში. ახლა ვიგონებ იმ წუთებს და ახლა ვრწმუნდები, რომ მამას არ უნდოდა იმ ხანმოკლე პატიმრობიდან დაბრუნების შინაურ ზეიმად ექციათ. მაშინ უკვე სიხარულით ყველანი ხმამაღლა ავტირდით.
ბაბამ თქვა, იმ ასაშენებელმა სალახანა ტყვიამ გადამარჩინაო.
იმ ღამეს მუცლის ტკივილმა არ მაძინა. ვკუნკულებდი და ვკვნესოდი, მამაჩემის მეხათრებოდა. გავუტეხე ძილი. დედამ ჩამამხო ზურგით და მუცელი დამიზილა, თან ლოცვას აყოლებდა:
იავო, თიავო,
ქედქედ ძაღლი ჩამოობოდა.
ფეხწითელა ბაუში,
შენ, ურჯულო თათარ ხანო
ნუ ტკივი და გაუშვი...