კურდღელი (თავი მეექვსე)

ედიშერი სტუდენტია. ღამით მსახურობს, შუადღემდის სძინავს, მერმე ლექციებს ამზადებს, ხოლო საღამოზე უნივერსიტეტში მიდის და იქიდან კლუბისკენ მიეჩქარება.

ეხლაც თავჩაქინდრული ზის და გაკვეთილს იზეპირებს, უფრო კი თავის უბედობას დასტირის. მართაც იქვე ტრიალებს და ჭურჭელს აჩხაკუნებს.

თეთრი სიდონია კი დაკარგულ ბატივით დაბორიალებს და უდარდელად ღიღინებს, თან კურდღელს დაათრევს.

ზოგჯერ ვაჟის ფოტო-სურათებს მიადგება, კედელზე რომ ჩამოჰკიდა ამას წინათ, და დიალოგს გაუბამს, თან ჯუანის ნაცვლად თვითონვე იძლევა პასუხს.

აი, ეხლაც კედელს მიებჯინა და მიესალმა:

– ჯუან, გამარჯობა, გენაცვალოს სიდო!

– გაგიმარჯოს, დედილო! – თვითონვე წრიპინებს შვილის ხმით.

– როგორა ხარ, როგორ გეძინა, ჩემო ბაჭიავ? – მზრუნველობით ეკიდება დედა.

– ძალიან კალგათ, შენა? – ეკითხება ჯუანიც.

– მე? კარგად ვერა ვარ, ჩემო ბიჭიკო, აი, ყველანი მეუბნებიან – გავხდი და დაუშნოვდიო.

– ლათა, დედილო, ლათ გახდი? – გრძნობით ჰკითხავს ჯუანშერი.

– იმიტომ, გენაცვალოს მაგ თვალებში დედიკო, – სჩივის სიდონია. – იმიტომ გავხდი, რომ ძილიც დამეკარგა და მადაც, ვეღარაფერს ვჭამ.

– ლათა, დედიკო, ლათა?

– იმიტომ, გენაცვალე მაგ კიწნებში, – მთრთოლვარე ხმით შესჩივის თავის თავს დედა, – იმიტომ, რომ არ მასვენებენ… მტანჯავენ… მაწამებენ. – და დუმილის შემდეგ მისი საჩივარი სდუღს: – ვინა მტანჯავს? შენ, შენა… მეტი არავინ… მარტო შენ… მხოლოდ შენ.

მინას ლოყით მიეკრო და გაინაბა. მერმე, მართას ჩუმი ქვითინი რომ მოესმა, მობრუნდა და დედას მოეხვია:

– დედილო, რა გატირებს?.. რა ვქნა, რა დაგემართა?

შემდეგ თავჩაღუნულ ედიშერს დაადგა და კისერზე გამხდარი მკლავები შემოარკალა:

– შენ რაღა მოგივიდა, ედიშერ?.. რად ასველებ მაგ წიგნს?.. აიხედე, თავი ასწიე… ნუ დაალბე ეგ წიგნი, თორემ მეორეს აღარ გიყიდი… გესმის?.. გესმით?.. გაჩუმდით, გაჩუმდით მეთქი, თორემ აგერ, ვიღაც მოვიდა. კარებს აკაკუნებენ. გაუღე, დედილო.

მართა ცრემლის წმენდით გავიდა.

– შვილო კატუში! – მოისმა ტალანიდან, და სამი წლის ქალიშვილი შემოიყვანა.

კატო ჯერ მამამ აიტაცა და ჩაიკრა. მერმე იატაკზე ჩამოსვა, სიდონიასკენ მიაბრუნა და უთხრა:

– წადი, გენაცვალე, წადი დედასთან.

დედა სავარძელში ზის და შვილს უბღვერის. კატო ყოყმანობს. თითს პირში იტრიალებს, დედას გაოცებით შესცქერის და ეჭვიანობს. აღარ იცის, როგორ დაუხვდება მშობელი – ისევ წინანდელივით დაუყვირებს და გამოაგდებს, თუ ადრინდელივით მოუალერსებს, როგორც ეალერსებოდა მაშინ, წაღვერიდან დაბრუნებამდე.

მერმე გაჰბედა, გაუცინა და ხელგაშლილი გაიქცა, თან მიაძახა:

– დედილო!

დედილომ პირზე ზიზღი აიკრა, ბავშვი მანძილზე შეაყენა. წამოხტა და მიაძახა:

– რად მოხვედი?! რად მოიყვანეთ?!. წადი, მომშორდი!.. წაიყვანეთ!. თვალით აღარ დამანახოთ! – და კარები გაიჯახუნა.

აქეთ ოთახში პაწაწა კატო გულამოსკვნით სლუკუნებს, მოზრდილები კი უხმოდ იცრემლებიან, ხოლო კედლის იქით სიდონია ჰბორგავს.

– ეს გადარჩა… ქალი გადამირჩა, ვაჟი კი… ჩემი ბიჭი კი… ბიჭიკო… ჯუანი… ჯანი… ჯუანშერი…

და გულით, ან აზრითაც ვერა ჰბედავს სათქმელი დაამთავროს – “ჯუანი კი მოკვდაო”.

მაგრამ სიდონიას მაგივრად სხვა ვიღაც თუ რაღაც ბნელ ქვესკნელში ჰკაწრავს დედას:

– მოკვდა!.. მოკვდა!.. მოკვდა!!!

და ეს სიტყვა დამდნარ ლითონივით მწვავე და მძიმე, იმავე ლითონის წვეთებივით წკაპუნობს დედის ტვინსა და გულში, დნება ძარღვებში, უდუღებს სისხლს და ალივით ედება მთელ სხეულს – თავიდან ხელების თითებამდის და ყელიდან ფეხის ქუსლებამდე.

– ჯუანშერი მოკვდა!.. მოკვდა!. მოკვდა!!

ეს ქვეყანა მეტის-მეტად ცხადია, ნამდვილია, ხოლო სინამდვილე მეტად უხეშია, ფოლადივით მტკიცე, ქვასავით უდრეკი, დორაშვილივით მკაცრი და “იმ დღესავით” საზარელი. აქ, ამ ქვეყნად, ამ მიწაზე ჯუანშერი მკვდარია, – ჯუანი მოკვდა, ორი თვის წინად მოკვდა! – იქ კი, გაღმეულში, ჯუანშერი ისევ ცოცხალია, და იქ ყოფნაც საამურია.

ამჟამად იქ, ნოემბრის დამლევს, ისევ ზაფხულია. ისევ აგვისტოს დამლევია. შუადღე მოდის. მზე დნება და წაღვერსაც დამდნარ ოქროში აბანავებს, ჯუანი ბაღში თამაშობს, ზამბახებს ჰრწყავს. მერმე თეთრ კურდღელს ჰმართავს, – აი, ამ კურდღელს, დედას რომ ეხლაც მკერდში აქვს ჩახუტული.

რა საამურია იმ დროინდელი წაღვერი! თუმცა – აღარ არსებობს “იმ დროინდელი”.

დრო მოკვდა, გაიყინა.

სიდონია ეხლაც წარსულშია, ან წარსულია სიდონიას სულში – ეს ხომ სულ ერთია! ეხლაც ოცი აგვისტოა და ამ დღეში – სიდონიას სულსა და გულშიც – სამივე დრო შეიკრა და შედუღდა: წარსული, აწმყო და მყობადიც.

დრო მოკვდა, გაიყინა, შესდგა!

და თვითონ სიდონიაც იმ გაყინულ დროში გაიყვანა. მხოლოდ იმ დროში – აგვისტოს მისალევში – წაღვერსა და ბაკურიანში ტრიალებს, რადგან ის დროც და ალაგებიც ამ დედაკაცს დასტრიალებენ.

და თავის საწოლზე გაშოტილ სიდონიას კვლავ იმ ღამის ამბავი ელანდება:

– რაკი აგრე დაიჟინე, – ჰბოდავს თეთრი დედაკაცი, – წამოგყვები… მაგრამ პირობა არ დაივიწყო: ხვალ დილით ისევ უნდა დავბრუნდეთ… არ მომატყუო, თორემ… ჯუანი ავად არის…

ჩასხდნენ და წავიდნენ, გრილი ღამე იყო.

– ცივა… გამათბე. – უთხრა მაშინ სიდონიამ და ეხლაც ბუტბუტებს: – ცივა… გამათბე…

და როგორც მაშინ, ეხლაც იბუზება, თბება, ვიღაცას ეხვევა, ჰკოცნის და ჰბოდავს:

– შე გიჟო… გაგიჟდი და მეც გამაგიჟე… არ დამახრჩო. – და თვითონაც მკლავებით ახრჩობს ვიღაცას. – არ დაგვინახონ… უუჰ, როგორ ქანაობს ეს მატარებელი!

და სიდონიაც ქანაობს საწოლზე, როგორც ბავშვი აკვანში. მერმე იღიმება და ამბობს:

– მადლობა ღმერთსა, ძლივს ამოვედით!.. გათენდა კიდევაც… მართლა გათენდა, როცა ბაკურიანში ავიდნენ.

– უუჰ, რამდენი ნისლია! – უკვირს სიდონიას ეხლაც. – მზეს შეჰხედე, მზეს!.. როგორ ამოდის!.. როგორა ჰკრეფავს ნისლსა!.. ერთი გაიხედე, რა მაღალი მთებია!.. დაბურული ტყე… ხშირი ბალახი… არა, არა, ჯერ ნუ შევალთ. ტყეში ნამია… ფეხი დაგვისველდება… გავცივდებით…

სანამ სიდონია და თანამგზავრი დილის ჩაის სვამდნენ, მზემ ის ნისლი აჰკრიფა, ღრუბლად აქცია და ცხრა წყაროს მთებს ბამბის დოლბანდივით მოახვია. ნამიც მალე ალოკა და ქალაქელი მოაგარაკენი ფიცრულებიდან გამორეკა – ზოგი წყალზე, ზოგი ტყეში, ზოგიც ბაზარზე.

გამოვიდნენ, ჭალა გაიარეს და კოხტა გორას შეუდგნენ.

– უუჰ, რამდენი ყვავილია! – უკვირს სიდონიას საწოლზედაც. – მერმე რამდენნაირი! ზამბახები… შროშანები… ამას რა ჰქვიან – შქერი? რა ლამაზია! ამას – დეკა? ყოჩაღ, ბარძიმ! – და ეს სახელი პირველად ახსენა.

რა იცოდა სიდონიამ, რომ ყურაცქვეტილი ედიშერი ამ დროს თავთ ედგა და ცოლის ყოველ სიტყვაზე თოკივით იკვანძებოდა! და ეს სახელი რომ გაიგო, შეკრთა და გახევდა, სიდონია კი ისევ ბარძიმს მისდევს. ეხლა ალბათ ბოტანიკურ ბაღში არიან.

– მაშ ეს მცენარე ჯუჯა ტირიფია? ლათინურად რა ჰქვიან? სალიქს რეტიულატა?.. ხა-ხა!.. გცოდნია ბოტანიკა. ტყუილად კი არ ბერდები უნივერსიტეტში… ეს რაღა არის, აი ეს, ლურჯი ყვავილი რომ აქვს? ასისთავა? ხა-ხა! მაშ ათისთავაც აქვე იქნება სადმე… ნელა, ბიძინა, ნუ ცუღლუტობ! მეტკინა… აბა, თუ მართლა იცი რამე, ამ ყვავილის სახელიც მითხარი. რაო, ქართული სახელი არ იცი? მაშ ლათინური სთქვი… სოლდანელლა ალპინა, – რა ხმოვანი სახელი ჰქონია!.. აი, ქრისტეს ბეჭედი. აი, მთის ია… ესეც მთის ფიჭვი. ამათი სახელი ხომ მეც ვიცი… მეც მისწავლია ბოტანიკა… უუჰ, რა დაბურულ ტყეში შევედით!

დიდხანს იარეს.

– დავიღალე… ხელი მომეცი… გენაცვალეთ, რამდენი მარწყვია… აგერ, ჟოლიც. აბა, მიშველე, დავუკრიფოთ ჯუანშერს…

დიდხანს ჰკრიფეს. მერმე, როცა დაიღალნენ, მაღალ ბალახებში მიწვნენ.

– ბიძინა, ჩემო ბიძი… მიყვარხარ… უუჰ, რა ცხელი და რბილი ტუჩები გაქვს! – და თვითონაც გაგიჟებით ეხვევა და ჰკოცნის ბიძინას, თან ლუღლუღებს: – ნუ გადაირიე… რას შვრები, ბიძი!.. ნუ, გენაცვა, ნუ!.. არ მინდა… მე არ მინდა… თავი დამანებე მეთქი! – ეხლაც ხელები განზე გადაყარა და უნძრევლად, უპასუხოდ მიიბნიდა, თან მორჩილი ხმით უსაყვედურებდა: – გეუბნები, არ მინდა მეთქი… მაგრამ, რაკი აგრე დაგიჟინია… ფუჰ, რა საძაგლობაა!.. მომშორდი, დამეკარგე!.. თვალით აღარ დამენახო, ნურც შენ შემომხედავ… ფუჰ, ფუჰ!

პირსახეზე ზიზღი აისახა და თავი კედლისკენ მიიბრუნა.

სულგანაბული, თავჩაღუნული და ბრაზისგან აკანკალებული ქმარი ლამის ყელში წასწვდეს ცოლს. აღარც თვითონ არის ამ ქვეყნისა. თვითონაც მოღალატე ცოლს გაჰყვა და გონებით ბაკურიანის ტყეში გადასახლდა.

სიდონია ქმარს ვერა ჰხედავს, ედიშერი კი – ფრიდონ დორაშვილს, რომელიც კარგა ხანია მოღუშული სდგას იმის უკან და გონწასული ყოველ სიტყვას ედიშერივით იჭერს.

ისედაც დაიგვიანა ექიმმა. აქამდისაც უნდა დაევლო ქმრისთვის ხელი და გაეყვანა. ექიმისა და სნეულის შორის მესამე არავინ უნდა ჩადგეს – თუნდაც ქმარი.

მხარზე ხელი დაავლო, მოაბრუნა. თითით დუმილი უბრძანა და თვალით კარებისკენ ანიშნა.

მოდრეკილი და შეჭარხლებული ქმარი ფეხაკრეფით გავიდა.

ეხლა სიდონიას ედიშერის ნაცვლად ექიმი უზის თავთან. ცალი ხელით სიდოს მაჯა აქვს ჩაჭერილი, მეორე ხელი კი იმის თავზე აქვს დაბჯენილი.

გულყრილი გაბუტულია. მერმე ნელნელა იშლის პირსახეს და შერიგების კილოთი სტუქსავს ბიძინას:

– საძაგელო!.. დამეკარგე, ხმას ნუღარ გამცემ მეთქი… არც შენი ნახვა მინდა, არც ხელი… ტყუილად მკოცნი, არ შეგირიგდები.

მაგრამ ურიგდება. რამდენჯერმე ცივად ჰკოცნის ჰაერს და იღიმება.

– საძაგელო… დინჯი ვინმე მეგონე. შენ კი ქარაქუცა ჰყოფილხარ. ხა-ხა-ხა! ქარაქუცა! ქარაფშუტა! ჩიტირეკიავ! აბა, თუ ბიჭი ხარ, დამეწიე.

სიდონია მირბის. ხელებსა და ფეხებს იქნევს. იღლება, ჰხვნეშის და ძლივს-ღა სუნთქავს. მერმე აჩქარდა და ბიძინაც ააჩქარა:

– წავიდეთ… დავბრუნდეთ, თორემ ჩემი ბიჭიკო, ჯუანშერი ავად არის… ვინ იცის, რა დაემართოს.

დიდხანს სდუმს. მერმე გრძნობს, რომ მოურიდებლად მისსა და ბიძინას ბაასში ვიღაც მესამე ერევა:

– რატომ არ მოდიხარ? – ფრთხილად ეკითხება დორაშვილი. – დაიგვიანებ.

– ბიძინა არ მიშვებს. – თავს იმართლებს სიდონია. – ამბობს, ჯერ თორმეტიც არ არისო… მატყუებს.

– ეხლა სადა ხარ?

– ბაკურიანში… კოხტა გორაზე ავდივართ… ბიძინა მიმტკიცებს, ვითომ ისტორიული ალაგი იყოს… აქ მოხდა შეთქმულთა კრება… აჯანყებისათვის ემზადებიან – მონღოლთა წინააღმდეგ… აქ მოიყარეს თავი შოთა რუსთაველმა… ამირ-სპასალარმა შანშემ… ავაგ ათაბაგმა… სამეფო კარის ვაზირმა ვარამ გაგელმა… მეც ვიცი ეგ ამბავი, ბიძანა… მისწავლია… მამამაც მიამბო… მერმე ყველანი დააპატიმრეს, ანისში წაიყვანეს… აწამეს… ტიტვლები მზეში დასხეს, ტანზე თაფლი წაუსვეს… უუჰ, რა საშინელი წამებაა!.. მაინც ვერ გამოტეხეს.

– მერმე? მერმე?

– მერმე მათი მეგობარი, თანაშეთქმული ცოტნე დადიანი მოვიდა… თვითონაც გაიხადა… თაფლი წაისვა… გვერდით მიუჯდა… ჰკითხეს… უთხრა: მეც ამათში ვერიე და ამათი ჭირიც უნდა გავიზიაროო… გაუკვირდათ მონღოლებს ქართველთა რაინდობა და ყველანი გაანთავისუფლეს.

– მალე დაბრუნდები? – ჰსურს დორაშილს თავის გზაზე გადმოიყვანოს სიდონია.

– ჯერ მივდივართ… საცაა ავალთ… ზოგნი თურმე ამბობენ, ეს ამბავი მეორე კოხტა გორაზე მოხდაო… სადღაც იქით ყოფილა – მესხეთისა და ჯავახეთის საზღვარზე.

– იგვიანებ, სიდონი. აჩქარდი, მატარებელი მიდის.

ექიმის ფანდი სჭრის. სიდონია ჩქარობს. ეტყობა, მორბის, ხშირად სუნთქავს, ხვნეშის, შუბლზე ოფლი მოსდის.

– ჩქარა. ჩქარა!.. დავიგვიანეთ… უუჰ, როგორა ცხელა!

– მაინც დაიგვიანე, არა? – აჩქარებს ექიმი.

– დავიგვიანე!.. დავიგვიანე. – თითქო სტირის სიდონია. თან ბიძინას უსაყვედურებს: – შენი ბრალია, შენი!.. ვაი მე, ჩემო ბიჭიკო! ხვალ დილამდის ვეღარ ჩამოვალ.

– ბიძინამ დროში ხომ არ მოგატყუა? განგებ ხომ არ დაგაგვიანა? – ეკითხება იდუმალი ხმა სიდონიას.

– რა თქმა უნდა, მომატყუა… განგებ დამაგვიანა…

– მაშ შენი დაგვიანება ბიძინას ბრალი ყოფილა.

– შენი ბრალია, ბიძი, შენი…

– მაშ ჯუანის სიკვდილიც ბიძინას უნდა დაეკისროს.

შვილის გახსენებაზე სიდონია სიამით იღიმება და ჯუანშერს მკერდზე იხუტებს, თან არწევს და ბუტბუტებს:

– ჩემი ჯუან… ჯან… ჯუანშერ. რა თბილი ხარ!.. რა თბილი ხარ, ჩემო ბიჭო… ჩემო ბიჭიკო…

– შენი ბიჭი მოკვდა, სიდონი! – მტკიცე ხმით ჩასჩურჩულებს ექიმი.

მაგრამ დედას არა სჯერა, ან ექიმისა აღარ ესმის.

– ჩემი ბიჭი… ბიჭუნი… ბიჭიკო… – და უჩინარ შვილს ვნებით ჰკოცნის და ტანზე ხელებს უცაცუნებს.

– შენი ბიჭი მოკვდა მეთქი, ქალო! – ჟინიანობს დორაშვილი. – გაიგე, სიდონი, შეიგნე: შენი ვაჟი, შენი ჯუანშერი მოკვდა! მოკვდა! მოკვდა!!

ექიმის სიტყვები სიდონიას აღარ სწვდება. მისი ხერხი ვეღარა სჭრის. დედის ვნება სჭარბობს დორაშვილის ნებისყოფას. პროფესორმა უიმედოდ ჩაიქნია ხელი და სკამს მიეყუდა.

ხანი გადის. მიბნედილი სიდონია უცებ ახელს თვალებს, გაოცებით ათვალიერებს ექიმს და ასადგომად იწვეს.

– ჯუანი, ჩემი ჯუანი. – ბუტბუტებს და შვილს ლოგინზე და ლოგინში ეძებს. – აქ იყო, ეხლა აქა მყავდა.

– სიდონი! – თითქმის მრისხანედ ესვრის დორაშვილი.

– აი, აქ იყო… ეხლა ხელში მყავდა. – და თითები ააცმაცუნა, – აქა მყავდა… მისი სითბო თითებზე შემრჩა.

– სიდონი, გონს მოდი!

დედამ ექიმი თითქო ეხლა დაინახაო:

– ბატონო ფრიდონ. რა ამბავია… რა მოხდა? რა დამემართა?

– არაფერი, სიდო. ძილის დროს შემოგასწარი. ამ ოთახში მოგიცდი.

მეორე ოთახში ედიშერი დადის – თითქო გალიაში გაუწვრთნელი ლომი შეაგდესო.

– ედიშერ! – ეუბნება დორაშვილი და მხარზე ხელს ადებს. – ყური მიგდე, ედიშერ. ის, სიდონია, დედაკაცია, სუსტი, უღონოა, ამიტომ ვერ გაუძლო დარდს და ოცნების ქვეყანაში გადასახლდა. მე და შენ კი ვაჟკაცები ვართ. ამიტომ არ შეგვშვენის გულის აფორიაქება. სჯობდა ყური არ დაგეგდო და არაფერი გაგეგო. მაგრამ, რაკი გაიგე, განაგონი გულში უნდა ჩაიმარხო და დაივიწყო.

– სწორედ იმიტომ, რომ ვაჟკაცი ვარ, განაგონის დავიწყება არ შემიძლიან.

– რას აპირებ, მითხარი.

– ეგ მე ვიცი.

– აგრე იყოს. მაგრამ ერთი რამე მაინც გამიგონე: სიდონიას არაფერი გააგებინო, არც აგრძნობინო, თორემ…

– მაგის პირობას გაძლევ.

– მეტი არაფერი მინდა. ეხლა ქუდი დაიხურე და წადი.

ედიშერი ქუდს იხურავს და გადის.